1. Koncepcja społeczeństwa industrialnego wg H. Saint - Simona.

Koncepcja społeczeństwa industrialnego:

* wszystko, co służy zaspokajaniu potrzeb zbiorowości „industria” (nie tylko produkcja dóbr materialnych, ale też sztuka i nauka), służy dobru ogólnemu,

* żądał zniesienia nierówności, * uważał, że państwo powinno przeobrazić się w jeden wielki warsztat produkcyjny,* władza nad ludźmi powinna przeobrazić się we władzę nad rzeczami, * władza powinna przejść w ręce uczonych i organizatorów produkcji, którzy po trafią najlepiej pokierować wytwórczością,

2. Krytyka społeczeństwa burżuazyjnego wg H. Saint - Simona.

I. Prawnicy i metafizycy mają skłonności do uważania formy za treść, a wyrazów za rzecz, dlatego nie posiadają wiedzy pozytywnej.

II. Uczeni i przemysłowcy natomiast są grupą, która może ukształtować przyszłość społeczeństwa, (bo oni tworzą rzeczywiste wyznaczniki procesów historycznych).

III. Należy poszerzyć rolę działacza, a ograniczyć pseudo działania gadacza.

3. Poglądy socjalizmu utopijnego na naturę ludzką.

Pierwsi teoretycy socjalizmu utopijnego (zw. socjalistami utopijnymi), dążyli do systemu idealnego bez egoizmu, przymusu oraz wyzysku. Chcieli zastąpić tradycyjny układ pracodawca - robotnik wymyślonymi przez siebie dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi.

I. Henri Saint-Simon twierdził, że do własności są uprawnieni tylko ludzie wykonujący osobiście pracę produkcyjną, czyli robotnicy, rolnicy, rzemieślnicy i technicy. Nazwał ich pszczołami, a pozostała część, tj. właścicieli, określił mianem trutniów, których jako nieprzydatnych należy - wyeliminować. Jego zwolennicy domagali się zniesienia dziedziczenia i uspołecznienia środków produkcji (fabryk i ziemi).

II. Karol Fourier proponował likwidację dotychczasowego układu społecznego i utworzenie w to miejsce nowej organizacji społeczeństwa falangi - samowystarczalnej organizacji spółdzielczej, zrzeszającej przedstawicieli wszystkich zawodów. Mieli oni zamieszkiwać w osiedlach zwanych falansterami.

III. Robert Owen uważał, że tylko zniesienie własności prywatnej pozwoli wszystkim korzystać z efektów pracy. Wskazywał drogę do celu w postaci spółdzielni i związków zawodowych. Jako bogaty fabrykant, próbował praktycznie realizować swoje poglądy przez zakładanie wzorcowych kolonii w Ameryce, ale ulegały one szybkiemu rozpadowi. W 1833 r. założył Ogólnokrajowy Związek Związków Zawodowych.

IV. Ludwik Blanc proponował tworzenie dużych zakładów pracy (zapewnienie robotnikom narzędzi i miejsca pracy), stworzenie przedsiębiorstw prywatnych, społeczeństwo idealne żyje w niezależnych grupach,

4. Metody socjologii wg A. Comte'a.

August Comte'a wprowadził pojęcie „metoda pozytywna" jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować według własnego uznania w sposób możliwie najlepszy.

Metoda socjologii wg Cmte'a zakłada:

a) badanie zjawisk społecznych w ich powiązaniu ze sobą, b) przyjmowanie całościowego punktu widzenia,

c) przechodzenia od tego co proste do tego co złożone, d) posuwanie się od rzeczy znanych do nie znanych,

Socjologia korzysta z metod innych nauk (posuwanie się od rzeczy znanych do nieznanych):

a) obserwacji - opartej na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu),

b) eksperymentu - zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną

c) porównania - wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych, porównywanie różnych faz,

Stosuje też metodę historyczną, która skupia się na dziejach ludzkości, nie poszczególnych społeczeństw.

5. Klasyfikacja nauk wg A. Comte'a.

Klasyfikacja nauk jest zbudowana od ogólnych (najmniejsze zastosowanie praktyczne, proste) do szczegółowych (największe zastosowanie praktyczne, złożone).

Wyróżnione zostają:

a) nauki dotyczące ciał martwych:

* fizyka niebieska, czyli astronomia,* fizyka ziemska, dzieląca się na fizykę właściwą i chemię,

b) nauki dotyczące ciał zorganizowanych, ożywionych, tworzące klasę fizyki organicznej

* odnoszące się do jednostki - fizjologia właściwa, * odnoszące się do gatunku - fizyka społeczna,

Ostatnia z wyróżnionych nauk zostaje nazwana socjologią, która jest podzielona na statykę i dynamikę społeczną.

Przedmiotem dociekań statyki stają się:

* rodzina, * podział pracy, * religia i Kościół, * język,

Dynamika społeczna zwraca m.in. uwagę na wzajemną zależność wszystkich części systemu społecznego oraz na fakt, iż przemiany świadomości zachodzące zgodnie z prawem trzech stadiów są skorelowane z przemianami we wszystkich dziedzinach życia.

6. Socjologia jako nauka pozytywna wg A. Comte'a.

Socjologia była swego rodzaju podsumowaniem poszukiwań prowadzonych przez poprzedników. Comte wystąpił z programem pozytywnym włączając doń projekt „pozytywnie" zorientowanej socjologii.

Nauka ma za zadanie:

* badać fakty i tylko fakty pojęte jako swoiste „przedmioty" zewnętrznej wobec badacza obiektywnej rzeczywistości,

* celem badania naukowego jest nie tylko ustalanie faktów, ale wykrywanie reguł następstwa i podobieństwa zjawisk, czyli ustalanie praw naukowych, * zadaniem nauki jest służyć człowiekowi i ludzkości,

* wiedza naukowa jest względna i społecznie uwarunkowana, „zależna od naszego organizmu" i sytuacji (społecznej),

7. Dziedziny socjologii wg A. Comte'a.

8. Prawo postępu (prawo rozwoju umysłu ludzkiego) wg A. Comte'a.

A. Comt nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Myślenie pozytywne było w jego ujęciu ukoronowaniem ewolucji myśli ludzkiej przechodzącej trzy stadia: teologiczna (dzieciństwo) - opartą na wojsku, metafizyczna (dojrzewanie) - dominują tu abstrakcyjne pojęcia, abstrakcyjne siły, otwiera ona możliwość spekulacji myślowej i naukowa (dorosłość) - najważniejsza jest wiedza o rzeczywistości materialnej i zdobycie możliwości władania tą rzeczywistością. Wiodącymi osobami w tej fazie są zarządcy przemysłowi, a władzę sprawują naukowi moraliści. Inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych - przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza D. Hume'a. Wiele idei pozytywistycznych zawdzięczał także filozofowi francuskiego Oświecenia d' Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione. Comte przyjaźnił się przez pewien czas z najwybitniejszym przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - H.Saint-Simonem.

9. Typologia społeczeństw wg H. Spencera.

Społeczeństwo militarne:

* kontrola nad wszystkimi strefami życia społecznego, * systemy zakazów i nakazów, * hierarchiczna i sztywna struktura społeczna, * mała mobilność,

* np.: starożytny Egipt, Sparta, Syria, Rosja w XIX w., * konformizm, autorytety,

Społeczeństwo industrialne:

* władza centralna strzeże porządku,

* nie ingeruje w życie jednostek,

* struktura ochraniająca tylko inicjatywę gospodarczą i niezaradnych, * duża mobilność, * Niderlandy, USA, Anglia,

* indywidualizm,

10. Koncepcja zmiany społecznej w ewolucjonizmie.

11. Koncepcja osobowości wg S. Freuda.

Superego internalizacja norm kultury

Ego świadome i racjonalne pełni funkcję łagodzenia konfliktu pomiędzy Id i Superego

Id podświadoma sfera popędów, Popęd do życia - Libido, Eros, popęd do śmierci i agresji Tanathos

12. Koncepcja kultury wg S. Freuda.

I. Freudowska teoria kultury ma dwie ważne przesłanki, wynikające z określonej koncepcji człowieka:

a) natura ludzka jest z gruntu zła, ujawniać się spontanicznie, gdy czynniki ją hamujące zanikną, ukazuje się wtedy

egoistyczna bestia,

b) instynkty ludzkie są nieusuwalne i niezmienne, zawarta zaś w nich energia jest wielkością stałą, możliwa jest wtedy nie istotna przemiana człowieka,

II. Zgodnie z tymi założeniami, Freud dostrzega dwa zasadnicze aspekty kultury: represyjny i sublimacyjny. Z jednej strony kultura jest obrazem różnych metod stosowanych przez ludzi w celu „związania” niezaspokojonych pragnień ludzkich. Z drugiej zaś, historia cywilizacji jest opowieścią o zaspokajaniu pragnień w formach wysublimowanych. Kultura oznacza dla człowieka derywacje, ale i możliwość samorealizacji. W pierwszym przypadku kultura jest zaprzeczeniem natury a w drugim jej przedłużeniem i przekształceniem (dwoistość ujmowania kultury). III. Freud pozostał pod wpływem ewolucjonistów, co widać choćby w pojmowaniu kultury jako sumy osiągnięć i struktur organizacyjnych, odróżniających życie ludzkie od zwierzęcego, jako służącej dwu celom: obronie człowieka przed naturą i regulowaniu stosunków między ludźmi. Koncepcja Freuda pozostaje oryginalna wobec ewolucjonistów przede wszystkim dzięki zmianie oceny skutków rozwoju kultury:

a) jeśli nawet Freud nie obala całkowicie idei postępu, to nie uważa że osiągnięcia ludzkości w opanowywaniu sił przyrody i

organizowaniu życia społecznego są pod jakimkolwiek względem trwałe czy nieodwracalne, wręcz przeciwnie — popędy ludzkości czekają na sposobność do rozwinięcia znowu swego działania,

b) jeśli nawet Freud przyznaje ludzkości pewne trwałe osiągnięcia w zakresie techniki, odmawia jej ich w zakresie organizacji społecznej i umiejętności zapewnienia sobie szczęścia. Ludzie zwiększyli niepomiernie swe panowanie nad przyrodą, ale nie stali się przez to ani trochę szczęśliwsi. Wprost przeciwnie - kultura okazuje się dla ludzkości źródłem cierpienia. Człowiek pierwotny żył w istocie lepiej ponieważ nie znał żadnych ograniczeń popędów. Z drugiej strony miał niewielka pewność, że długo będzie się takim szczęściem cieszył. Człowiek kultury zamienił możliwość szczęścia na poczucie bezpieczeństwa, c) Freud przypisuje kulturze funkcje przede wszystkim represyjne. Konstytuujące się dzięki niej superego czuwa nad instynktami jednostki nieustannie, stąd niemożliwe jest jakikolwiek harmonijny postęp,

IV. Freudowska filozofia kultury stanowi rzadkie w historii myśli połączenie niewątpliwego radykalizmu w ocenie stanu społeczeństwa ze swego rodzaju konserwatyzmem, który przeczył możliwości jakiejkolwiek radykalnej poprawy, odwołując się do aksjomatów na temat niezmiennej natury ludzkiej. Kultura jest źródłem cierpienia, ale to cierpienie nie jest ceną wygórowaną, gdyż ludzkość płaci ją za ocalenie przed samozagładą - za bezpieczeństwo. Wprawdzie względne, ale jedyne, jakie może osiągnąć. V. Freud szukał krytycznego punktu, w którym zwierze przeobraziło się w człowieka. Opowiada fantastyczna historię zaczynającą się od hipotezy Darwina, według którego pierwotne skupisko ludzkie było zdominowane przez despotycznego samca, który zmonopolizował wszystkie samice, pozbawiając dostępu do nich młodych samców. Synowie Wielkiego Samca zbuntowali się przeciwko niemu, zabiły go i zjadł. W następstwie tego czynu (źródło totemizmu) zrodziło się w nich poczucie winy, które doprowadziło do ubóstwienia zabitego ojca, jako zwierzęcia totemicznego i wprowadzenia zakazu zabijania zwierząt tego samego gatunku, kiedy indziej niż podczas innych obrzędów, będących symbolicznym odtworzeniem dawnej zbrodnii. Aby zabezpieczyć się przed rywalizacją, mężczyźni ustanowili tabu zabójstwa wewnątrz plemienia i tabu kazirodztwa, dzięki któremu żaden samiec nie może zagarnąć dla siebie wszystkich kobiet plemienia. Taki był hipotetyczny przebieg procesu, który doprowadził do zmiany zwierząt, kierujących się wyłącznie instynktami w ludzi poddanych w jakimś stopniu władzy norm kulturowych, „wiążących" instynkty.

13. Teoria naśladownictwa wg G. Tarde'a.

Naśladownictwo lub imitacja jest to jeden z procesów uczenia się zachowań i działań, w wyniku, którego jednostka naśladująca intemalizuje wzory kulturowe, a z punktu widzenia memetyki przyswaja nowe memy. Proces ten występuje zarówno u ludzi, jak i innych zwierząt, np. u ptaków. W przypadku ludzi jest to typowe zjawisko zachodzące podczas socjalizacji pierwotnej, gdy dzieci naśladują gesty, słowa czy ton głosu znaczących innych osób.

Publiczność typ zbiorowości cechujący się przestrzennym rozproszeniem oraz uczestnictwem w odbiorze tych samych treści kulturowych dzięki środkom masowego przekazu. Ze względu na możliwość powtórzenia identycznego komunikatu w mass -mediach, członkowie publiczności nie muszą uczestniczyć w tym samym czasie w ich przyjmowaniu. Osoby wchodzące w skład publiczności nie musza znać się wzajemnie, choć mogą mieć poczucie przynależności do tej rozproszonej zbiorowości i identyfikować się z nią.

Obyczaj to forma zachowania powszechnie przyjęta w danej zbiorowości społecznej i poparta uznawaną w niej tradycją. Obyczaj jest elementem kontroli społecznej, stąd jego naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy. Obyczaje są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ulegają zmianom bardzo powoli. Ogół obyczajów w danej zbiorowości tworzy jej obyczajowość.

14. Opinia i tłumy w teorii G. Tarde'a.

15. Teoria krążenia elit wg V. Pareto.

I. Społeczeństwo dzieli się na elity (warstwa wyższa rządząca i nierządząca) i masy (warstwa niższa), a jego podstawą jest stała natura ludzka i naturalna nierówność ludzi. II. Elita to ludzie wyróżniający się techniczną sprawnością konkurowania z innymi. III. Każda elita po pewnym czasie zostaje zastąpiona inną po nieuchronnym wyczerpaniu się uprzywilowanej pozycji, przechodzi do opozycji i walczy z całą siłą w celu odzyskania utraconej pozycji.

16. Rezydua i derywacje w/g teorii V. Pareto.

Rezydua wynika z psychologicznej podstawy, jest ukrytym, nie sformułowanym, najsilniejszym elementem oddziaływania na ludzi. Utrwala wyobrażenia, nie zmienia się, jest podstawą, sprawia, że życie społeczne ma charakter względnie trwały.

Różne typy rezyduów:

a) rezyduum kombinowania - układania na nowo wyobrażeń i pojęć, b) rezyduum utrwalania - swojej pozycji w środowisku społecznym, c) rezyduum ekspresji - każdy dąży do pokazywania swoich uczuć, d) rezyduum towarzyskie - potrzeba podtrzymywania kontaktów z innymi jednostkami, e) rezyduum rozwijania własnej osobowości, czasem tworzenie jej na nowo, f) rezyduum dążeń seksualnych,

Z rezyduów wynikają derywacje.

Derywacje (przekonania ludzi o własnych działaniach) - twory kulturowe, które są naturalną ludzką reakcją na rezydua, są przyjmowane ze względu na przydatność w uzasadnieniu rezyduów. Celem derywacji jest ukazanie logiczności, wzniosłości działań ludzkich.

Derywacje są zmienne (zakodowana jest w nich zmienność).

Derywacje:

a) tworzone w odwołaniu się do imperatywu (nakaz moralny),

b) tworzone w oparciu o autorytet i o uczucia,

Z derywacji tworzą się teorie - wizje rzeczywistości społecznych.

Z teorii powstających z derywacji Pareto wyróżnił:

a) teorie pseudonaukowe - starają się zachować pozory myślenia logicznego,

b) teorie sięgające poza doświadczenie - nie odwołujące się do logicznego myślenia i empirii, ale odwołują się do czegoś, co jest poza ludzkim doświadczeniem,

Wg Pareto to, co widzimy to derywacje, a to, czego nie widzimy to rezydua. Rezydua mogą stać się derywacjami i odwrotnie.

17. Fakt społeczny wg E. Durkheima.

Fakt społeczny faktem społecznym są wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości (religia, prawo, moralność, obyczaje).

Wg Durkhaima fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:

a) powszechność - przekonania i reguły są podzielane przez członków pewnej zbiorowości, b) zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już

wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji, c) przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi zachowywać się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych, Klasyczna definicja Durkheima: " Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalam lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji."

18. Typologia samobójstw wg E. Durkheima.

Według Durkheima samobójstwo jest aktem społecznym wynikającym ze stanu grupy społecznej, w której jednostka uczestniczy. Podstawowy mechanizm rodzący samobójstwo w jego społecznym wymiarze związany jest z wewnętrzną

integracja, spoistością grupy.

Wyróżnione zostały cztery typy samobójstw:

a) egoistyczne - wywołane są odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności. Popełniają je ludzie osamotnieni, z marginesu społecznego,

b ) anomiczne - są najczęściej popełniane podczas przewrotów politycznych, kryzysów gospodarczych, ale i przy gwałtownym wzroście dobrobytu. Istotny jest sam fakt zakłócenia porządku,
c) altruistyczne - są wyrazem nadmiernego związku jednostki z grupą. Przykładem mogą być samospalenia po śmierci męża przez indyjskie wdowy czy zamachy samobójcze,
d) fatalistyczne - są spowodowane tragiczną sytuacją człowieka, np. przez bankrutów,

Egoistyczne:

* społeczeństwo zintegrowane,

* słaba integracja jednostki ze społeczeństwem, * system wartości jednostki jest inny niż obowiązujący w społeczeństwie, * negatywne sankcje wobec samobójstwa,

Altruistyczne:

* społeczeństwo zintegrowane,

* jednostka silnie zintegrowana - pozytywnie, * obowiązkowe (służby),

* fakultatywne (święci, bohaterowie),

* mistyczne samobójstwa (religijne),

Anomiczne:

* społeczeństwo zdezingrowane,

* słaba integracja, * zróżnicowany system wartości, * sankcje rozmyte, albo nie ma,

19. Wskaźnik solidarności wg E. Durkheima.

Wskaźnik solidarności wg E. Durkheima to prawo. Gdziekolwiek istnieje trwałe życie społeczne, zmierza ono nieuchronnie do organizacji i przybrania określonej formy. Prawo jest właśnie tym, co w tej organizacji najbardziej stałe i sprecyzowane.

Istnieją dwa zasadniczo różne przepisy prawne, których waga nie jest taka sama w różnych społeczeństwach:

a) prawo karne (prawo represyjne) - ma na cel ukaranie winnego (solidarność mechaniczna),

b) prawo kooperacyjne (prawo restytucyjne) - ma na celu nie tyle ukaranie winnego, co przywrócenie naruszonego stanu rzeczy, dzieli się na p. negatywne (człowiek - rzecz) i p. pozytywne(człowiek - człowiek) (solidarność organiczna),

20. Wskaźnik integracji społecznej wg E. Durkheima.

21. Solidarność mechaniczna i ograniczona w/g E. Durkheima.

Solidarność mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa karnego (prawo represyjne).

Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, stąd jego związek z jednostką jest bezpośredni. Nad członkami społeczeństwa góruje „świadomość zbiorowa”. Solidarność ograniczona występuje w społeczeństwach o przewadze prawa kooperacyjnego (prawo restytucyjne)

Oparta na specjalizacji. Jednostki są zjednoczone przez to, że są komplementarne - ludzie uzupełniają się nawzajem.

22. Funkcje religii wg E. Durkheima.

Religia jest szczególnym faktem społecznym, który dostarcza kryteriów do kategoryzacji świata i jest źródłem moralności i kultury. Funkcje religii:

a) funkcja integracyjna, b) religia daje

podstawowe umiejętności niezbędne do życia w społeczeństwie, c) religia daje jednostce rady, jak powinno się się postępować, d) religia wzmacnia więzy jednostki z grupą i wspiera psychicznie w trudnych chwilach, e) kultywuję tradycję

23. Pojęcie anomii wg E. Durkheima.

Anomia jest to stan społeczny, w którym jednostki społeczne wobec narzucanych przez społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie maja możliwości zrealizowania tych celów czy uzyskania wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków, czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami. W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan niepewności i zagubienia w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją.

W ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.

24. Pojęcie woli w teorii F. Tonniesa.

Najważniejszym elementem życia społecznego wg Tonnies 'a jest wola (to, że ludzie czegoś chcą). Myślenie ludzkie jest czynnikiem do realizacji woli. Wola to element tworzący społeczeństwo.

Opierając się na koncepcji atomistycznej (np.: Hobbes) i koncepcji

organicystycznej (np.: Comte), Tonnies wyróżnił:

a) dwa rodzaje ludzkiej woli:

* naturalna (organiczna) - irracjonalny element w człowieku, coś, na co nie możemy poradzić, płynie z głębokich pokładów psychiki ludzkiej,

* arbitralna (racjonalna) - oparta na namyśle i świadomym wyborze,

b) z dwóch rodzajów woli wypływają dwa rodzaje ludzkiego działania:

* działanie realizujące wewnętrzna potrzebę,

* działanie nastawione na osiągniecie zewnętrznych celów,

c) z dwóch rodzajów ludzkiego działania tworzymy dwa rodzaje stosunków społecznych:

* Gemeinschaft (wspólnota), Gesellschaft (stowarzyszenie, społeczeństwo).

Wg Tonnies'a społeczeństwo to wymieszanie Gemeinschaft i Gesellschaft.

25. Wspólnota wg F. Tonniesa.

Wspólnota wg F. Tonniesa to:

a) dominacja więzów pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa,

b) ludzie połączeni jako osobowości,

c) czynnikiem kontroli jest zwyczaj i tradycja,

d) postępowaniem jednostek kieruje wiara (religijna), własność jest zbiorowa,

26. Stowarzyszenie wg F. Tonniesa.

Stowarzyszenie w/g F. Tonniesa to:

a) więzy umowy i wymiany oraz więzy wyrachowania i kalkulacji,

b) jednostki są nosicielami określonych funkcji, które są im nadane,

c) czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo,

d) jednostki kierują się opinią publiczną, podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna,

27. Społeczeństwo wg G. Simmla.

Dwa ujęcia rzeczywistości społecznej:

a) społeczeństwo to zespół jednostek działających w warunkach pewnej całości, ukształtowany przez określone warunki i

kształtujący je,

b) społeczeństwo to całość stosunków istniejących miedzy jednostkami. Kształt tych stosunków często się powtarza, tworząc trwałe

normy. Można powiedzieć, że społeczeństwo stanowi ogół form stosunków zachodzących między jednostkami,

Pierwsze z tych określeń zakreśla ramy działania wszystkich nauk społecznych. Przedmiotem zainteresowania socjologii jest natomiast ujecie drugie, czyli badanie form stosunków miedzy jednostkami.

Fakty społeczne składają się z dwóch elementów:

a) treść - to co dzieje się w danym momencie i ma charakter niepowtarzalny, jednostkowy,

b) forma - pewien trwały wzór, coś co popycha ludzi do określonych zachowań, np.: panowanie, podległość, współzawodnictwo, Zadaniem socjologii jest oddzielenie od siebie tych dwóch elementów. Odkrycie formy wymaga dokonania pewnych uogólnień, odejścia od konkretnych wydarzeń. Tylko w ten sposób można odkryć ogólniejszy wzór rządzący ludzkim zachowaniem. Jednostki działają ze względu na różne, indywidualne cele. Aby je realizować przyjmują pewne wzory. Są one do pewnego stopnia wymuszane przez społeczeństwo.
28. Forma społeczna wg G. Simmla na przykładzie obcego.

Socjologia Simmla to socjologia formalna, która próbuje określać wzory form istniejących w społeczeństwie. Istnieją one na wszystkich poziomach życia społecznego np.: język, technologia, instytucje społeczne, sztuka.

Formy to pewne ideały, które w rzeczywistości społecznej nigdy nie pojawiają się w czystej postaci. Forma i treść mogą wzajemnie na siebie wpływać i przenikać się.

Interakcjonizm jako argument przeciw psychologu:

a) jednostki są uwarunkowane przez procesy psychiczne, b) każda interakcja tworzy coś nowego, jakąś nową jakość, c) gdy ludzie wpływają na siebie, tworzą coś ponad jednostkowego, d) wszelkie interakcje mają charakter wymiany, psychologia zajmuje się badaniem interakcji, tylko w zakresie ich wpływu na jednostki,

Simmel wyróżnił kilka typów społecznych - są to formy zachowań przyjmowane przez jednostki:

a) biedak, b) człowiek, c) mediator,

d) obcy, e) poszukiwacz przygód,

f) renegat,

Typy te mogą być realizowane w różnych sytuacjach przez jednostki o różnym statusie.

Simmel ukazał zmiany jakościowe zachodzące w stosunkach społecznych w zależności od tego jak duża jest grupa. Model idealny stanowi grupa dwuosobowa (diada). W momencie pojawienia się osoby trzeciej stosunki znacznie się komplikują, pojawiają się pojęcia mediacji, dominacji, rywalizacji itd.

Rozróżnienie miedzy grupą małą, a dużą:

a) grupa mała pozwala na bezpośredni kontakt między jednostkami i zwiększa ich zaangażowanie społeczne,

b) grupa duża angażuje tylko cześć osobowości jednostek, tworzy formalne struktury, ma tendencje do tworzenia władzy ponad jednostkowej,

29. Typ idealny wg M. Webera.

Weber wprowadził do socjologii pojęcie typów idealnych. Są to pewne idealne wzory rzeczywistości, pomagające w badaniu różnych zjawisk. O wartości typu idealnego decyduje jego skuteczność jako środka służącego poznawaniu społeczeństwa. Typy idealne nie powinny mieć zabarwienia wartościującego. Typ idealny wskazuje jak mogłoby być, a nie jak jest. Weber zastosował typ idealny przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w sposób racjonalny.

Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich:

a) działania tradycjonalne,

b) działania emocjonalne,

c) działania celowo - racjonalne,

d) działania zasadniczo - racjonalne,

30. Biurokracja wg M. Webera.

Typ idealny biurokracji wg M. Webera:

a) racjonalność urzędów - żadne współczesne państwo nie może obejść się bez biurokracji,

b) rozumność - środki prowadzą do celu. Środki uskuteczniają cele państwowe. Państwo tworząc urzędy tworzy je celowo,

c) niezbędność = konieczność zaistnienia urzędów,

d) profesjonalizm - urzędnicy w nowoczesnej biurokracji są wydzieloną kategorią - są zawodowcami,

e) bezosobowość - urzędnik do klienta. Chodzi o zwrot `'Pan/i” we wzajemnym stosunku,

f) forma działań - spisane reguły i normy zachowań urzędnika względem siebie i innych,

g) hierarchia urzędnicza - musi być urząd, muszą być przepisy, musi być bezosobowość, a to wszystko jest w hierarchii urzędników i urzędów,

31. Wpływ etyki protestanckiej na kapitalistyczny etos pracy wg M. Webera.

32. Typologia działań społecznych wg M. Webera.

Przedmiotem zainteresowania socjologii są:

a) czynności ludzkie (to co człowiek robi), b) zachowania odruchowe (podyktowane niespołecznymi prawami nauk przyrodniczych), c) zachowania znaczące (socjologia jest właśnie nauką o zachowaniach znaczących) - są to działania do których jednostka przywiązuje znaczenie (tzn. sama subiektywnie uznaje je za ważne),

Aby odkryć, jakie znaczenie mają dla jednostki poszczególne działania, należy zastosować nową procedurę naukową - rozumienie.

Można wyróżnić 2 rodzaje rozumienia:

a) bezpośrednie - wyjaśnienie narzucające się samorzutnie, automatycznie (np.: gdy obserwujemy śmiech, płacz itp.)

b) wyjaśniające - jest to odkrycie prawdziwych motywów leżących u podstaw jakiegoś działania;

Rozumienie wyjaśniające może sprawić badaczowi trudności związane z tym, że:

a) jednostki mogą mieć powody, aby ukrywać swoje motywy, zarówno przed badaczem, jak i przed sobą samym,

b) działania społeczne mogą być wynikiem nakładania się motywów (także sprzecznych ze sobą),

c) określenie motywów uwarunkowane jest spostrzeganiem przez jednostkę życia społecznego w danej sytuacji,

Działanie społeczne jest zawsze zorientowane na innych ludzi, jest od nich zależne. Czynności społeczne są

jednokierunkowe. Odbiorca czynności może na nie zareagować, ale nie musi. Gdy pojawia się reakcja mówimy o stosunkach społecznych.

33. Stratyfikacja społeczna wg M. Webera.

Stratyfikacja społeczeństwa:

a) kryterium ekonomiczne:

* klasy (położenie na rynku, źródło dochodów, wysokość dochodów),

b) kryterium kulturowe:

* stany (styl życia, konsumpcje, wartości),

c) kryterium polityczne:

* partie polityczne (dostęp do władzy),

Weber tworząc swoją stratyfikację społeczną przyjął w pewnym stopniu koncepcję klasową Marksa.

34. Współczynnik humanistyczny wg F. Znanieckiego.

Współczynnik humanistyczny związek każdego faktu z działaniami i doświadczeniami życiowymi jakiś konkretnych ludzi i wynikająca stąd konieczność badania takich faktów z ich szczególnej perspektywy, stawiania się przez badacza w położenie owych ludzi.

Twórcą tego podejścia jest polski socjolog Florian Znaniecki. Koncepcja ta mieści się w teoretyczno - metodologicznej orientacji nazw. socjologią humanistyczną. Ogólna idea współczynnika humanistycznego polega na tym, aby analizować działania społeczne z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających. Innymi słowy, badacz powinien brać pod uwagę, co dane działania znaczą dla aktorów działających, starać się przyjmować "punkt widzenia" badanych. Koncepcje znaczeniowo zbliżone do współczynnika humanistycznego: rozumienie (Yerstehen) Maxa Webera, wczuwanie (Einfuehlung) Wilhelma Dilthey'a, empatia Stanisława Ossowskiego.

35. Pojęcie wartości w teorii F. Znanieckiego.

Wartość to, co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie względem, czego podmiot zajmuje stanowisko, przyjmuje lub odrzuca.

Florian Znanecki wartość rozumiał na cztery sposoby:

a) w znaczeniu ekonomicznym,

b) w znaczeniu potocznym,

c) w znaczeniu aksjologicznym,

d) w znaczeniu socjologicznym,

W znaczeniu ekonomicznym oraz - w dużym stopniu - potocznym pojęcie wartości jest równoznaczne pojęciu “waloru”. W takim sensie jest to znaczenie atrybutywne. Wiele spośród wartości stanowi swoisty walor. Jednakże takie rozumienie wyklucza zjawiska i obiekty, które wartościami bezwzględnie są. W znaczeniu aksjologicznym wartości są problemem podstawowym i w związku z tym

traktowane są z różnych płaszczyzn poznawczych: ontologicznej, metodologicznej i kulturowej.

Problematyka badawcza zaś dotyczy:

a) sposobu istnienia wartości oraz ich natury, b) źródeł wiedzy o wartościach,

c) klasyfikacji wartości, d) funkcji jakie pełnią w społeczeństwie,

W podejściu socjologicznym nie są one atrybutami (walorami), lecz celami, do których się dąży w życiu indywidualnym i zbiorowym (znaczenie ontologiczne - U. A.): “...poprzez wartości będziemy oznaczać pewne przedmioty, nigdy zaś właściwości lub stosunki przedmiotów”.

36. Metoda biograficzna wg F. Znanieckiego.

Metoda biograficzna nazywana metodą dokumentów osobistych, pamiętnikarskich lub autobiograficzna. Głównym celem jest analiza stanu rzeczywistości odtworzonego na podstawie relacji osobistych, subiektywnych, indywidualnych odczuć ze szczególnym uwzględnieniem relacji z własnego życia. Pierwszymi dokumentami wykorzystanymi w tej metodzie były listy emigrantów z Polski. Twórcami tej metody byli Znaniecki i Thomas. Dokonali oni wspólnego opracowania tych listów, które stały się podstawą analizy jak głęboko w świadomości ludzkiej tkwią wydarzenia z życia codziennego, przeżycia, borykanie się z codziennością. Rzadko występuje ta metoda autonomicznie bowiem wymaga uruchamiania innej części materiałów sprawdzających, weryfikujących bowiem jest to metoda subiektywna, skazana na subiektywny punkt widzenia autorów dokumentów na których bazuje.

37. Zbiorowości terytorialne (community) i społeczeństwo (society) w teorii R. Parka.

38. Procesy społeczne wg R. Parka.
Procesem społecznym nazywamy serię zjawisk, zdarzeń, faktów dotyczących osobowości grup społecznych, zbiorowości powiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowymi lub strukturalno-funkcjonalnymi, powodującymi określone skutki i przeobrażenia społeczne.
Ze względu na układ, w którym procesy przebiegają możemy podzielić je na:
a) procesy interpersonalne - zachodzące wewnątrz osobowości człowieka, np. proces samokształcenia, samorozwju,

samokontroli, samodoskonalenia,
b) procesy zachodzące między jednostkami tzw. Procesy

ekstrapersonalne, np. proces współpracy, przyjaźni, wrogości, konfliktu

c) zachodzące między jednostką a grupą społeczną, np. proces identyfikacji, sprzeczności, buntu, dążenia do dominacji, oderwanie się
d) procesy zachodzące między grupami społecznymi, np. proces współpracy, współistnienia, wzajemnej pomocy, tolerowania się, wrogości, konfliktu, niechęci, konkurencji, walki, wojny.
Ze względu na dążenia jednostek i grup społecznych procesy dzielimy na:
a) procesy przystosowania się -

zachodzące wówczas, gdy jednostka lub grupa społeczna znajduje się w nowej sytuacji środowiskowej, w której dotychczas uznane i stosowane wzory działań nie prowadzą do zaspokojenia potrzeb i nie dają możliwości utrzymania się w życiu zbiorowym
b) procesy współdziałania lub współpracy - polegające na uzgodnionym działaniu i wykonywaniu zadań dla osiągnięcia wspólnego celu politycznego, ekonomicznego, towarzyskiego itp.,
c) procesy współzawodnictwa lub konkurencji - powstające na gruncie rozbieżności interesów,
d) procesy konfliktowe - gdy jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie lub podporządkowanie sobie innej jednostki lub grupy dążącej do osiągnięcia podobnych celów

39. Rola socjalizmu utopijnego w powstaniu socjologii.

40. Spór psychologizmu z socjalizmem.

41. Koncepcja człowieka i społeczeństwa w socjologii humanistycznej.

Socjologia humanistyczna (socjologia rozumiejąca), nurt w socjologii na początku XX w. Ukształtowała się ona w opozycji do pozytywizmu, głosiła, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od nauk przyrodniczych, i że wymagają odmiennych metod badania.

42. Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej.

Jako samodzielna dyscyplina naukowa pojawiła się w 2 połowie XIX w. Termin socjologia wprowadził francuski filozof A.Comte - w znaczeniu ogólnej nauki o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach badania.

Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej to:

* wzrost populacji,

* procesy narodowotwórcze,

* rozwój nauk przyrodniczych,

* rewolucja przemysłowa i handlowa,

* nowe formy organizacji pracy,

* nowe struktury społeczne (proletariat),

* urbanizacja,

* poczucie kryzysu społecznego,

43. Naturalizm w socjologii.

Naturalizm pogląd o zasadniczej identyczności świata przyrody i rzeczywistości społecznej (naturalizm był nieodłącznym dopełnieniem pozytywizmu).

Naturalizm (fr. naturalisme) - kierunek w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu.

Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i badać je tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.

44. Przewrót antypozytywistyczny w socjologii

Katechizm industrialialistów 1823-24 Henri Saint - Simon

Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej August Comte

Zasady socjologii 1876-96 H. Spcener

Kultura jako źródło cierpienia Sigmund Freud

Psychologia tłumów 1895 Gustaw Le Bon

Opinia i tłum wyd., 1901 Gabriel Tarde

Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury 1887 Ferdinand Tonnies

Etyka protestancka a duch kapitalizmu 1904-05 Max Weber

Gospodarka i społeczeństwo 1922 Max Weber

Przedstawiciele socjalizmu utopijnego Henri Saint - Simon, Platon, Arystoteles, Robert Owen Fourier

Przedstawiciele ewolucjonizmu w naukach społecznych Buimeet, Tylon

Przedstawiciele psychologizmu Sigmund Freud, Vilfredo Pareto

Przedstawiciele socjologizmu E. Durkheim

Przedstawiciele socjologii formalnej Max Weber, Tonnies, Simmel

Przedstawiciele socjologii humanistycznej Max Weber, F. Tonnies, F. Znaniecki

Henri Saint - Simon - socjalizm utopijny

August Comte - pozytywizm

Vilfredo Pareto - psychologizm, jeden z twórców teorii elit, koncepcji anty elit oraz teorii cyrkulacji elit

Gabriel Tarde - psychologizm

Ferdinad Tonnies - twórca systemu socjologii ogólnej, wprowadził termin woluntaryzm, zapoczątkował w

socjologii formalizm

Emile Durkheim - przedstawiciel socjologizmu i jeden z twórców nowoczesnej socjologii

Georg Simmel - przedstawiciel i współtwórca socjologii formalnej

Max Weber - przedstawiciel socjologii humanistycznej

Robert E. Park - współtwórca ekologii społecznej, którą intensywnie zaczął się interesować od roku, 1914 gdy rozpoczął

działalność jako jeden z twórców szkoły chicagowskiej

Florian Znanecki - przedstawiciel socjologii humanistycznej

1

---