WYKŁAD 1.

Podkrólestwo : PROTOZOA - PIERWOTNIAKI

Ciało zbudowane z błony komórkowej, zarodzi - cytoplazmy (protoplazmy), jądra i organelli (narządzików)

Błona może być cienka i elastyczna - plazmolema, lub gruba i sztywna - pellikula, zależnie od środowiska życia

Jądro: generatywne (uczestniczy w procesie rozmnażania) i wegetatywne (odpowiedzialne za procesy wzrostu i przemiany materii)

Poruszają się za pomocą :

- nibynóżek (sarkadowce)

-wici (wiciowce , orzęski)

Odżywianie: samożywne (autotrofy) - te które są zbliżone do organizmów roślinnych, heterotrofy (cudzożywne) - te typowo zwierzęce.

Wolnożyjące odżywiają się bakteriami, drobniejszymi organizmami zwierzęcymi i glonami na zasadzie fagocytozy, lub związkami wieloszczątkowymi na zasadzie pinocytozy.

Fagocytoza-wciąganie pokarmu wraz z wodą do cytoplazmy w dowolny miejscu komórki (pełzak) lub przez komórkowy otwór gębowy - cytostom.

Komórkowy otwór odbytowy to cytopyga

Oddychają całą powierzchnią ciała

Rozmnażanie zwykle bezpłciowe.Ale mogą też rozmnażać się płciowo - podział osobnika macierzystego na dwa lub kilka osobników potomnych.Podział może przebiegać bezkierunkowo (sarkadowcowe), podłużnie (wiciowce) lub poprzecznie (orzęski).

Występowanie:-przystosowanie do wielu środowisk:

PIERWOTNIAKI WOLNOŻYJĄCE :są biowskaźnikami procesów biologicznych w środowisku (zanieczyszczenia wody i gleby), regulują liczebność bakterii w środowisku uczestnicząc w samooczyszczaniu wód i gleby, pierwotniaki glebowe zwiększają żyzność gleby(białko i inne związki organiczne stanowią nawóz po ich śmierci), wchodzą w skład planktonu - mając znaczenie w odżywianiu się zwierząt wodnych, biorą udział w tworzeniu pokładów wapiennych (skamieliny przewodnie, surowiec przemysłowy)

PIERWOTNIAKI PASOŻYTNICZE:wywołują choroby i śmierć zwierząt i ludzi

PIERWOTNIAKI SYMBIOTYCZNE: umożliwiają zwierzętom trawienie celulozy

PIERWOTNIAKI GLEBOTWÓRCZE: są geobiontami, czyli gatunkami związanymi z glebą w ciągu całego swojego życia, Hydrobiontami, potrzebują do życia wody. W przypadku jej braku przechodzą w stan spoczynku (cysty), Występują w glebach i wodach słodkich. Nie brakuje ich równeż w podeschniętej glebie, Są ekologicznymi biowskaźnikami warunków środowiska.Ameby oskorupione są stenobiontami, czyli występują w ściśle określonych warunkach

Typ: Mastigophora - Wiciowce

Euglena sp. - klejnotka

Volvox sp. - toczek

Nocticluca sp. - nocoświetlik, Największy wiciowiec wolnożyjący - ok. 1mm, Jest pokarmem dla wielorybów

Ichthybodo negator, Pasożytuje na skrzelach ryb - choroba kostiaza (utrudnia oddychanie - biały nalot na skrzelach; karpie węgorze), Rozwój prosty w ciele żywiciela., Trofozoity - formy inwazyjne- mogą kilkanaście minut pływać szukając żywiciela.

Gromada: Zoomastigophora - Wiciowce zwierzęce

(*)Świdrowiec koński:, Pasożytuje w osoczu krwi koni, osłów i mułów, wywołuje zarazą stadną, Aparat ruchu składa się z błony fałdującej i długiej wici., Rozmnażanie bezpłciowe- przez podłużny podział komórki

(*)Rzęsistek pochwowy: Pasożyt układu rozrodczego i wydalniczego człowieka (postać trofozoitów), wywołuje stany zapalne u kobiet i u mężczyzn,Inwazja występuje w czasie stosunku płciowegoTrofozoity mają 4 wici skierowane do przodu i 1 do tyłu, połączoną z błoną falującą.

Rzęsistek bydlęcy : Pasożyt układu rozrodczego i wydalniczego bydła, Ma 3 wici w przedniej części oraz 1 długą w tylnej.

Rzęsistek ptasi , Atakuje młode gołębie

Histomonas melargidis - czarna główka, Kał u zarażonego indyka jest koloru siarki,Powoduje prawie 50 % śmiertelności zarażonych ptaków

Laishmania tropica Powoduje chorobę pendyna (wrzód wschodni) Powoduju uszkodzenia leukocytów objawiające się owrzodzeniami skórnymi

Laishmania sp. - Lamblia Atakuje jelito cienkie (nabłonek) oraz wątrobę Wywołuje biegunku, nudności, porażenie ścian jelita Zarażenie:-cysty z wodą lub pokarmem-cysty i trofozoity w jelicie-cysty w kale-rezerwuar żywicieli (zwierzęta dzikie)

Laishmania sp., Przenoszona przez muchówkiPowoduje powstawanie wrzodów (owrzodzenie ciała u człowieka) Rezerwuary w których może żyć L. - psy, wilki, lisy

Typ: Sarcodina - Sarkadowe Pierwotniaki skałotwórcze.

Gromada: Foraminifera - Otwornice (*) Morskie żyjątka, Mają dość duże skorupki z węglanu wapnia, nie odporne na duże zasolenie, Wolnożyjące, występują w morzach przy dnie lub należą do planktonu, Ze skorupek otwornic rodzaju Fusulina powstały np. skały osadowe karbońskie i permskie, a ze skorupek Nummulites skały trzeciorzędowe.

Gromada: Radiolaria - Promienice, Mają stałe i cienkie nibynóżki - u większości osiowo usztywnione, Żyjątka morskie, stosunkowo nietrwałe

Gromada: Amoebozoa - Pełzakowce, Duże wymiary ciała, Wolnożyjące- wody: słodkie, słone i środowisko wilgotne (wiele gat. żyje w glebie),Niektóre są pasożytami

(*)Amoeba Proteus/sp. - Pełzak Zamieszkuje stojące zbiorniki słodkowodne (kałuże, stawy, rowy), Odżywianie na zasadzie fagocytozy - niestrawione części pokarmu wyrzucają na zewnątrz w dowolnym miejscu ciała, ale zawsze przeciwległym do ruchu. Jedna wodniczka tętniąca i jedno jądro Rozmnażanie przez podział

Entamoeba histolytica - Pełzak czerwonki Pasożytuje w jelicie grubym człowieka, ale może też atakować inne narządy .Bytuje w postaci trofozoitów i cyst Powoduje: krwawą biegunkę (skutek wyniszczenia ścian jelita) - czerwonkę pełzakowatą. Zarazenie następuje przez zjedzenie cysty. W jelicie cienkim uwalnia się postać inwazyjna i dzieli się na 8 osobników potomnych, które przemieszczają się do jelita grubego grubego rozpoczynają pasożytowanie.

Mają liczne wodniczki tętniące, oraz 1 jądro. Trofozoity są bardzo ruchliwe i zmieniają kształty. Znane są w dwóch postaciach : dużej (ok. 20 - 60um) forma magna - żyje w przestrzeniach międzykomórkowych , i małej (10 -20um) forma minuta- żyje w świetle jelita grubego.

Typ: Apicomplexa - Pasożyty Brak organelli ruchu Ciało otacza pelikula Obecność tzw. kompleksu apikalnego (przednia cz. komórki) ma ono związek z wytwarzaniem enzymów ułatwiających wnikanie pasożytów do komórek.

Gromada: Sporozoa - Sporowce Przemienne rozmnażanie płciowe lub bezpłciowe. Może ono przebiegać w jednym żywicielu lub dwóch.

Eimeria tenella Pasożyt jelita ślepego kur Powoduje białą biegunkę u piskląt Rozmnaża się bezpłciowo

Eimeria stidae

Pasożytuje w przewodach żółciowych zającokształtnych

(*)Toxoplasma gonidii Pasożyt wewnątrzkomórkowy tkanek u ludzi i różnych kręgowców Choroba przebiega bezobjawowo Płciowo rozmnaża się u kota; kot wydala cysty wraz z kałem, co może zostać zjedzone przez bydło, gdzie rozwija się bezpłciowo, może zostać zjedzona z mięsem przez człowieka. Zarażenie następuje również przez kontakt z krwią lub śliną np. kota U ludzi wywołuję toksoplazmozę nabytą i wrodzoną (zarażenie przez łożysko). Szczególnie niebezpieczna dla samic ciężarnych, ciężarnych układu krwionośnego łatwo może się przedostać do układu krwionośnego płodu (zarażenie śródmaciczne)

Babesia sp. Pasożytuje w erytrocytach zwierząt kopytnych Wywołuje krwiomocz Przenoszona przez kleszcze

Nosema apis Pasożyt pszczół Do ula zarodkowce przenoszone są przez robotnice Wywołuje biegunki zaparcia, doprowadza do rozdęcia odwłoku

Typ: Ciliata - Rzęski Ciało pokryte rzęskami Obecność jądra makro ( wegetatywne) i mikronucleus (generatywne)

(*)Paramecium caudatum - Pantofelek

Żyje w wodach słodkich, bogatych w gnijące szczątki Odżywia się na zasadzie fagocytozy Ciało walcowate, o wymiarach 180-300um. , z przodu zaokrąglone z tyłu zaostrzone. Pokryte rzęskami (na tylnym biegunie - nieco dłuższe). Na każdym biegunie występuje wodniczka wolnotętniąca, otoczona kanalikami doprowadzającymi.Produkty przemiany materii przenikają do kanalików, stąd do wodniczek, które dzięki rytmicznemu pulsowaniu cytoplazmy wypychają je na zewnątrz przez drożne kanaliki.Ma rzęski i włókna subpellikularne, dzięki którym może odbierać bodźce zewnętrzneTrichocysty- włókienka połączone ostrymi, wrzecionowatymi ciałkami obronnymi. Przy podrażnieniu bodźcem mechanicznym lub chemicznym pantofelek wyrzuca trichocysty umocowane na włókienkach raniąc i paraliżując ofiarę.Rozmnażanie przebiega bezpłciowo przez podział poprzeczny i płciowo przez koniugację.Koniugacja - dwa pantofelki zbliżają się do siebie peristomami; dochodzi do podziału jąder generatywnych i u każdego osobnika pozostają dwie części jądra. Następnie jedna z tych dwóch części wędruje do partnera (jądro migracyjne traktowane jako element męski) i łączy się z częścią jądra która pozostaje na miejscu (jądro stacjonarne traktowane jako element żeński). W czasie podziału mikronucleusa makronucleus stopniowo zanika. Po koniugacji pantofelki rozdzielają się, po czym u każdego nich jądro powstałe z elementu żeńskiego i męskiego ulega kilkakrotnie podziałowi. W wyniku tych procesów powstaje ostateczne jądro generatywne i nowe jądra wegetatywne. Koniugacja polega na wymianie materiału genetycznego.

Vorticella sp. - Wirczyk Gatunek osiadły (wypuszcza `stopkę' i przywiera do podłoża) Przyjmuje kształt tulipana, ciało kuliste W cytoplazmie posiada wodniczki odżywcze Jądro wegetatywne jest duże i ma kształt podkowy

Pasożyty: Chilodonella cyprini Atakuje skórę ryb słodkowodnych (karpie, pstrągi)

Ichthyophthirius multifiliis- Kulorzęsek Pasożytuje pod nabłonkiem skóry, w warstwie łącznotkankowej u wielu gatunków ryb słodkowodnych. Powoduję owrzodzenie skóry, płetw, głowy, skrzeli Protozoa Metazoa (wielokom.)

-organizmy jednokomórkowe lub - organizmy wielokomórkowe

wielokomórkowe, które posiadają - nawet u najprymitywniejszych

tylko 2 grupy komórek: form występuje wiele rodzajów

1)wegetatywne komórek niegeneratywnych

2)generatywne - komórki łączą się w zespoły

-wszystkie procesy życiowe odbywają morfologiczno-funkcjonalne

się w obrębie jednej komórki (jednostki biofizyczne)

WYKŁAD 2.

Typ: Platyhelminthes - Płazińce (*)

Są zwierzętami o ciele wydłużonym, spłaszczonym grzbietobrzusznie, które przybierają kształt liścia, płytki lub wstęgi Trójwartwowce Mają protonefrydialny układ wydalniczy Układ nerwowy i rozrodczy przeważnie obojnaczy Brak układu krwionośnego i oddechowego Rozwój prosty u wolnożyjących, u pasożytów złożony związany ze zmianą żywiciela

Gromada: Turbellaria - Wirki Zamieszkują wody słodkie i słone, niektóre bytują w wilgotnej glebie Drapieżniki Postać dorosła okryta jest orzęsionym nabłonkiem zewnętrznym, zaopatrzonym w liczne gruczoły śluzowe Rzęski nabłonka ułatwiają wirkom pełzanie i pływanie Należą w ogromnej większości do organizmów wolno żyjących, tylko nieliczne są pasożytami Niektóre gatunki są intensywnie ubarwione.

Dandrocoelum lacteum - Wyprawek biały Żyje w wodach słodkich stojących i bieżących, przeważnie pod kamieniami lub na roślinach wodnychCiało listkowate, mlecznobiałeOrzęsiony nabłonek oraz warstwy mięśni okrężnych tworzą wór powłokowo mięśniowy.Trawienie przebiega w świetle jelita- trawienie wewnątrzkomórkowe Protonefrydialny układ wydalniczy, tworzony przez komórki płomykowe opatrzone rzęskami Układ nerwowy zbudowany jest z dwóch zwojów mózgowych, od których odchodzą podłużne pnie nerwowe połączone spoidłami poprzecznymi. Funkcje zmysłowe pełnią komórki czuciowe rozmieszczone w nabłonku oraz para prymitywnych oczu. Jest obojnakiem, zaplemnienie odbywa się krzyżowo Rozwój prosty

Gromada: Trematoda - Przywry (*) Pasożytniczy tryb życia Cykl rozwojowy złożony (zmiana żywicieli) Żywiciel pośredni - zwierze, u którego bytują niedojrzałe postacie, czyli larwy pasożytów (jeśli mają zdolność rozmnażania to z reguły bezpłciowego) Żywiciel ostateczny - tam pasożyty osiągają dojrzałość płciową i rozmnażają się płciowo Pierwszymi żywicielami przywr są WYŁĄCZNIE :mięczaki (głównie ślimaki), drugimi - bezkręgowce (gł.mięczaki i stawonogi) lub kręgowce. Rolę żywicieli ostatecznych pełnią kręgowce (wyjątkowo bezkręgowce), u których bytują w świetle różnych układów. Narządy czepne to 2 przyssawki gębowa i grzbietowa, a u niektórych także kolce. Wór powłokowo-mięśniowy zbudowany jest z tegumentu oraz mięści okrężnych i podłużnych Rozwidlone jelito Brak otworu odbytowego Układ wydalniczy- drobne kanaliki połączone są przeważnie dwoma kanałami zbiorczymi. Uchodzą one do pęcherza wydalniczego, skąd produkty przemiany materii wydostają się na zewnatrz. Obojnaki, wyjątek (!!!) - pasożyty układu krwionośnego Zaplemnienie krzyżowe W cyklu rozwojowym występują: jaja-> miracidium (orzęsiona larwa) -> sporocysta-> redie->cerkarie->metacerkarie (przekształcają się w postać dorosłą)

(*)Fasciola hepatica - Motylica wątrobowa Pasożytuje w przewodach żółciowych wątroby, przeważnie u przeżuwaczy (bydła, owiec, kóz i innych) Jej żywicielami mogą być też ssaki (koń, świnia) Wywołuje chorobę motyliczą (fascioloza),objawia się utratą kondycji w związku ze złym trawieniem pokarmu Zarażenie następuje przez zjedzenie trawy z otorbionymi larwami. Jaja motylicy wydalane są z kałem, muszą dostać się do wody-> powstaje larwa miracidium, która osiedla się w trzustko-wątrobie ślimaka-> przekształca się w sporocystę-> w ciągu kilkunastu dni drogą partenogenezy powstają w niej redie-> a w ich wnętrzu cerkarie->cerkarie wydostają się ze ślimaka przez otwór oddechowy i pływają w wodzie przytwierdzając się do roślin-> zjedzone z rośliną przez żywiciela ostatecznego przekształcają się w dorosłego osobnika. Żywiciel pośredni, ślimak - błotniarka moczarowa

(*)Dicrocoelium dendriticum - Motyliczka Pasożytuje w przewodach żółciowych głównie przeżuwaczy Zarażenie następuje przez zjedzenie drugiego żywiciela 1 żywiciel- ślimak lądowy, 2 żywiciel -mrówka, żywiciel ostateczny - przeżuwacze cykl rozwojowy: jaja z kałem wydostają się na zewnątrz-> jajo zostaje zjedzone przez ślimaka-> w jego przewodzie pokarmowym opuszcza skorupke jajową i powstaje miracidium-> w trzustko-wątrobie powstaje sporocysta (pokolenie I i II) -> rozwijają się cerkarie zaopatrzone w przodzie ciała w sztylecik -> wydostają się ze ślimaka w śluzowatych kulkach (nie pływają wolno) -> zjadane są przez mrówkę, w jej odwłoku cerkarie przekształcają się w metacerkarie -> zarażona mrówka osadza się na szczycie trawy i nieruchomo czeka na zwierze które ją zje (przeżuwacz) -> po zjedzeniu przez przeżuwacza metacerkaria przekształca się w postać dorosłą. Brak stadium redii

Schistosoma haematobium /sp. - Przywra krwi pasożytuje w naczyniach krwionośnych krwionośnych człowieka Rozdzielnopłciowa (!) Rozwój: dojrzała postać umiejscawia się w żyłach jamy brzusznej, często w splotach żylnych pęcherza moczowego -> składa jaja (zaopatrzone w ostry kolec) przebijają się one do wnętrza pęcherza moczowego -> wydostają się z moczem na zewnątrz- > w wodnie wylęga się miracidium i szuka słodkowodnego ślimaka -> po wniknięciu do ciała ślimaka przekształca się w sporocystę -> potem w cerkarie -> pływa wolno w wodzie i poszukuje człowieka, przez którego skórę przenika, traci ogonek, dostaje się do układu moczowego -> potem do naczyń włosowatych pęcherza moczowegoEtapy: -wnikanie cerkarii przez skórę -wędrówka we krwi - okres toksyczno alergiczny -osadzenie się w pęcherzu moczowym

Gromada: Cestoda - Tasiemce (*) Pasożyty Przechodzą złożony cykl rozwojowy ze zmianą żywicieli Żywiciele pośredni: bezkręgowce lub kręgowce Żywicielami ostatecznymi są z reguły kręgowce, u których żyją głównie w przewodzie pokarmowym. Tasiemie: psi, uzbojony, nieuzbrojony, mózgowiec i bąblowcowy mają 1 żywiciela pośredniego i 1 żywiciela ostatecznego Obojnaki, zaplemnienie krzyżowe Brak układu pokarmowego Do uzyskania energii użytecznej biologicznie wykorzystują oddychanie beztlenowe Mocno zredukowany jest układ nerwowy Układ wydalniczy jest nieskomplikowany; tworzą go dwa proste kanały podłużne, uchodzące otworami wydalniczymi w ostatnim członie; kanały podłużne łączą się ze sobą w każdym segmencie kanałami poprzecznymi Narządy zmysłów słabo rozwinięte Ciało pokryte nabłonkiem syncytialnym pozbawionym rzęsek Ciało dojrzałego osobnika zbudowane jest z następujących elementów: Główka(scoleks) - zawiera centrum nerwowe. Na jej powierzchni wykształciły się narządy czepne: przyssawki, bruzdy, czasem też haczyki, którymi zwierzę "zakotwicza się" w błonie śluzowej jelit. Szyjka - jest zwężeniem budowanym przez szybko dzielące się komórki. To tutaj w części nasadowej powstają nowe człony. Strobila - stanowi długi łańcuch proglotydów (członów dojrzałe, niedojrzałe, maciczne). Zawiera wykształcone narządy męskie i żeńskie. Ostatnie proglotydy zawierają rozrośnięte macice wypełnione jajami zawierającymi embriony. Zwykle człony takie odrywają się regularnie i wydalane są na zewnątrz wraz z kałem.

Gromada: Cestoda - Tasiemce (*) 4 przyssawki Ryjek uzbrojony w haki Przedsionek płciowy otwiera się z boku Fazy: jajo -> onkosfera ->cysticerkoid -> bąbel lub wągier 1 żywiciel pośredni

(*)Taenia saginata - Tasiemiec nieuzbrojony (B) Pasożytuje w jelicie cienkim, tylko u człowieka Niebezpieczny w postaci dojrzałej Zarażenie następuje przez zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa przeżuwaczy z larwami Skoleks zaopatrzony w 4 przyssawki Żywiciel pośredni - bydło, ostateczny - człowiek WĄGIER- postać larwalna niektórych tasiemców mająca jeden skoleks z przyssawkami, jest ziarnka grochu, jest wypełniona cieczą ONKOSFERA- rozwijająca się w jaju postać inwazyjna tasiemców, mająca 6 haczyków embrionalnych Cykl rozwojowy: onkosfery w osłonkach jajowych trafiają do środowiska zewnętrznego wraz z członami, które odrywają się od strobilli -> człon lub postać inwazyjna zostają połknięte (np. wraz z kałem) przez żywiciela pośredniego -> w jelicie żywiciela onkosfery wychodzą z osłonek jajowych i przenikają do naczyń chłonnych i krwionośnych -> dochodzą do mięśni poprzecznie prążkowanych, gdzie w ciągu 18 tygodni powstają larwy - wągry -> w tej postaci gdy trafi do żywiciela ostatecznego skoleks wynicowuje się, tasiemiec rośnie i osiąga dojrzałość płciowa w ciągu kilku tygodni.

(*)Taenia solium - Tasiemiec uzbrojony (A) Może występować jako postać dojrzała w jelicie cienkim człowieka lub jako wągier w mięśniach poprzecznie prążkowanych i narządach wewnętrznych Skoleks zaopatrzony jest w 4 przyssawki i 9 haczyków Zarażenie następuje przez zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa przeżuwaczy z larwami Żywiciel pośredni - świnia, dzik, pies, kot , ostateczny człowiek. WYJĄTEK - gdy człowiek zje jaja tasiemca, jest żywicielem pośrednim -> onkosfera wędruje z krwią i osadza się w różnych narządach -> przekształca się w wągry (osadzona w oku powoduje odklejenie siatkówki) - w tym przypadku groźne dla człowieka są larwy.

Dypylidium caninum - Tasiemiec psi Żyje w jelicie psa, kota i dzikich ssaków mięsożernych, może też bytować u człowieka - szczególnie u dzieci Żywiciele pośredni: lawry pcheł, wszoły Zakażenie następuje poprzez zjedzenie żywiciela pośredniego (np. po głaskaniu pas, kota) Rozwój: człony maciczne wychodzą z kałem, albo wypełzają na zewnątrz -> po zjedzeniu przez żywiciela pośredniego, w przewodzie pokarmowym, onkosfera opuszcza osłonki jajowe -> z jelita, onkosfery przenikają do jamy ciała, gdzie przekształcają się w larwy zwane cysticerkoidami -> po zjedzeniu ich przez psa osiągają postać dorosłą

Echinocooccus granulosus - Bąblowiec Dojrzała postać bytuje w jelicie cienkim psa, lisa, wilka, dingo i kojota Postać larwalna umiejscawia się w wątrobie, płucach i innych narządach u przeżuwaczy, świń, koni, osłów, a także człowieka Człowiek może zarazić się poprzez nieodpowiedni (np.całowanie) kontakt z psem Cykl rozwojowy: człon maciczny wydostaje się z jelita żywiciela ostatecznego z kałem -> zjada to żywiciel pośredni -> w jego przewodzie pokarmowym onkosfery wydostają się ze skorupek -> onkosfery przedostają się do krwi i osadzają w różnych narządach -> tam powstaje larwa typu echinokok (bąblowiec) -> powstaje pęcherz a w nim 20-30 skoleksów larwalnych (protoskoleksów)

Rząd: Pseudophyllidea Stadia larwalne: jajo -> koracidium (wolnożyjące) -> wewnątrz koracidium onkosfera -> procerkoid -> plerocerkoid (do 20 cm długości jeden) 2 żywicieli pośrednich

(*)Dyphyllobothrium latum - Bruzdogłowiec szeroki pasożyt jelita cienkiego człowieka, może występować również u innych ssaków: np., psa, lisa, kota, foki, ale wtedy nie osiąga takiej długości ciała jak u człowieka Zarażenie następuje przez zjedzenie ryb z larwami tego tasiemca. Człony maciczne są szersze niż dłuższe Żywiciel pośredni 1 - widłonóg, żywiciel pośredni 2 - ryba Cykl rozwojowy: koraciudium powstaje wewnątrz skorupki jajowej w ciągu 10-15 dni -> po wykształceniu, wieczko skorupki otwiera się, koracidium opuszcza ją i pływa kilkanaście godzin w wodzie -> jeśli w tym czai połknie je żywiciel pośredni 1, to w jego ciele koracidium traci rzęski i przez ścianę jelita wchodzi do jamy ciała -> w ciągu kilku tygodni przekształca się w procerkoid (zaopatrzony w przydatek ogonowy - cerkomer, z 6 haczykami) -> gdy widłonóg zostanie połknięty przez 2 żywiciela pośredniego, to po jego strawieniu, procerkoid , przenika do jamy ciała i do narządów wewnętrznych, głównie jednak do mięśni -> tu powstaje plerocerkoid, który może osiągać do 3 cm dł, i ma już wykształcone 2 bruzdy przyssawkowe -> dalszy rozwój przebiega w żywicielu ostatecznym np. w człowieku.

(*)Ligula intestinalis - Rzemieniec Postać dorosła żyje w jelicie cienkim niektórych ptaków rybożernych np. perkozów, nurów, mew. W postaci plerocerkoidu jest szkodliwy dla ryb Wywołuje chorobę - ligulozę , objawia się mechanicznym rozrywaniem jamy brzusznej ,lub uciskiem na narządy wewnętrzne Żywiciel pośredni 1- oczlik, żywiciel pośredni 2 - ryba Żywiciel ostateczny - ptaki rybożerne Ptaki zarażają się przez zjedzenie ryb z plerocerkoidami, lub samych plerocerkoidów, które dostały się do wody, w przypadku rozerwania brzucha ryby Rozwój- podobnie jak u brudogłowca

WYKŁAD 3

Gromada: Nematoda - Nicienie (*) Układ wydalniczy tworzą dwa przewody posiadające wspólne ujście. Układ nerwowy składa się z dwóch ośrodków połączonych kilkoma pniami nerwowymi biegnącymi wzdłuż linii ciała. Posiadają gruczoły wydzielające lepką substancję, umożliwiającą im uczepienie się w danym miejscu. Nicienie są z reguły rozdzielnopłciowe, u licznych gatunków występuje dymorfizm płciowy Są przeważnie jajorodne, w rozwoju wyróżnia się kilka stadiów. Wyróżniamy nicienie: wolnożyjące glebowe (saprofagi, bakteriofagi, drapieżne), szkodniki roślin (roślinożerne) i pasożyty : bezkręgowców (owadów) i kręgowców Podział ze względu na pobieranie pokarmu:-mikrobifagi (jedzą: bakterie, glony, pierwotniaki)-fitofagi (roślinożerne) - mają sztylecik (wbija go w roślinę i wysysa płyn)-mycetofagi (grzybnia)-pantofagi (pokarm zwierzęcy jak i roślinny -zoofagi : drapieżne (bezkręgowce)- pasożyty (bezkręgowce->owady i kręgowce)

(*)Heteroda schachtii -Mątwik burakowy Groźny szkodnik upraw buraka cukrowego Cykl rozwojowy: larwy wykluwają się z jaj wiosną i wnikają do młodych korzeni buraków. Po przeobrażeniu samice pozostają w korzeniach (ukazując się w postaci małej, białej cytrynki), a samce przedostają się do gleby, oczekując na kolejny cykl rozrodczy. Osiągnąwszy dojrzałość płciową samce wychodzą z korzeni do glebi i po zapłodnieniu przyczepionej do korzenia samicy giną. Korzenie spichrzowe buraków zaatakowanych przez mątwiki są mniejsze i cieńsze, wytwarzają za to dużo korzeni przybyszowych, tworząc tzw. `brodę korzeniową'. Na korzeniach widać liczne cysty nicieni. Ponadto zawierają one znacznie mniej cukru.W upalne dni obserwuje się więdnięcie roślin, liście stopniowo żółkną i przedwcześnie zdychają Cysta mątwika burakowego ma długość długość do 1 mm, jest kształtu cytrynkowatego, początkowo ma zabarwienie kredowobiałe, a później brunatne.

(*)Anisakis marina Należą do pasożytów ryb morskich, głównie śledzi, a także dorszy, makreli, łososi. Szczególnie często bywają zarażone duże i tłuste śledzie Żywicielem pośrednim są skorupiaki planktonowe. Zagrożenie dla człowieka stanowi spożycie surowych względnie półsurowych zarażonych ryb morskich Nicienie bytują w żołądku i jelitach człowieka, powodując obrzęk śluzówek jelit i tworzenie się nadżerek. Wywołują chorobę o nazwie anizakidoza

(*)Trichinella spiralis - Włosień spiralny/kręty pasożyt wielu gatunków ssaków, głównie świni domowej, dzika, psa, kota, lisa i szczura. Cykl rozwojowy: Po spożyciu przez człowieka lub zwierzę mięsa zawierającego larwy włośnia, torebki larw rozpuszczają się w soku żołądkowym, larwy przechodzą do jelita cienkiego,gdzie wnikają do ściany i po kilku dniach samice rodzą się żywe larwy. Po urodzeniu potomstwa samice giną, a postacie larwalne z krwią przedostają się do mięśni prążkowanych, szczególnie w przeponie i mięśniach międzyżebrowych, gdzie szybko rosną, lnieją i skręcają się w spiralę. Zarażenie następuje przez zjedzenie mięsa z otorbionymi larwami.

Typ: Mollusca - Mięczaki (*) Do mięczaków należą zwierzęta pierwouste o bruzdkowaniu spiralnym (poza głowonogami), z larwą typu trochofory lub weliger (oprócz głowonogów), o symetrii dwubocznej (utraconej przez wszystkie ślimaki w wyniku torsji, czyli obrotu worka trzewiowego w stosunku do nogi i głowy o 180°), głowie wyodrębnionej (poza małżami), układzie krwionośnym typu otwartego, ciele okrytym grzbietowo charakterystycznym płatem skórno-mięśniowym zwanym płaszczem. Płaszcz może okrywać tylko trzewia (ślimaki i głowonogi), ale zawsze tworzy charakterystyczną jamę płaszczową, w której znajdują się orzęsione ktenidia (często funkcjonujące jako skrzela, ale zapewne wyjściowo będące narządem zapewniającym przepływ wody przez jamę), gruczoły śluzowe i chemoreceptory, a także odbyt i ujścia narządów płciowych i wydalniczych. Płaszcz ma zdolność wytwarzania struktur mineralno-organicznych (głównie z węglanu wapnia w obrębie matrycy z białkowej konchioliny). Prawdopodobnie wobec zaniku zdolności regeneracji dobór naturalny premiował taką ochronę organizmu przed urazami mechanicznymi. Obecna jest też tarka (zanikła u małży, a zredukowana u niektórych ślimaków), zbudowana z szeregu rytmicznie powtarzanych, poprzecznych szeregów zębów opatrzonych guzkami, służąca do pobierania i rozdrabniania pokarmu. Wyróżnia się 2 podtypy mięczaki: pierwotniejsze, reprezentowane przez paręset morskich gatunków obunerwce (Aculifera) z 2 gromadami: bruzdobrzuchy (Solenogastres), z nich bywają wyodrębniane Caudofoveata w pierwotniejszą gromadę, i chitony (Polyplacophora), oraz bardziej zróżnicowane muszlowce (Conchifera) z 5 gromadami: jednotarczowce (Monoplacophora), ślimaki (Gastropoda), głowonogi (Cephalopoda), małże (Bivalvia) i łódkonogi (Scaphopoda).

Gromada: Bivalvia - Małże (*)

(*)Racicznica Zamieszkuje jeziora Znaczenie: POZYTYWNE - filtrują drobną zawiesinę wodną, przyczyniają się tym do samooczyszczania się wód. NEGATYWNE - mogą powodować wielkie szkody w różnych wodnych obiektach technicznych (kanały, śluzy) uniemożliwiając, przez tworzenie ogromnych skupisk, przepływ wody.

(*)Omułek Występuje w morzach Są jadalne w stanie świeżym, wytwarzane są z nich konserwy

(*)Ostryga Występuje w morzach o dużym zasoleniu, przytwierdzając się do dna Znaczenie: konsumpcyjne, hodowane są w wielu krajach

(*)Szczeżuja Małż słodkowodny, występuje w polskich stawach, jeziorach i małych rzekach

(*)Skójka Występuje w wodach słodkich Znaczenie: muszle używane są do wyrobu guzików i jako materiał zdobniczy

Gromada: Gastropoda - Ślimaki (*) krajowe

(*)Lymnaea stagnalis - Błotniarka stawowa Muszla o wydłużonej kolumience zaostrzonym wierzchołku Żyje w mulistych zbiornikach wodnych Muszla prawoskrętna

(*)Lymnaea truncatula - Błotniarka moczarowa Kształt muszli jak u B.stawowej Żyje w małych i płytkich zbiornikach wodnych, z których może wypełzać na rośliny. Jest żywicielem pośrednim motylicy wątrobowej Muszla prawoskrętna

(*)Viviparus viviparus - Żyworódka Muszla kształtem zbliżona do muszli winniczka, w wyraźnym żółto-brązowym paskowaniem Pospolita w wodach stojących i wolnopłynących o mulistym dnie. Muszla prawoskrętna

(*)Planorbarius corneus - Zatoczek rogowy Muszla okrągła, zwinięta płasko, bez wierzchołka Lekko asymetryczny otwór muszli Zamieszkuje wody słodkie, zbiorniki o małym prądzie, stawy, podmokłe łąki i niekiedy jeziora.

(*)Helix pomatia - Winniczek Największy lądowy gatunek ślimaka Aktywny głównie nocą, roślinożerny, podczas masowych pojawów może wyrządzać szkody w uprawach roślinnych, np. w winnicach. Znaczenia: konsumpcyjne - ceniony przysmak w krajach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych, jest eksportowany w znacznych ilościach z Polski.

Gromada: Cephalopoda - Głowonogi (*) Cechują się posiadaniem ramion oraz lejka w miejscu nogi, charakterystycznej dla pozostałych mięczaków. Najwyżej uorganizowane spośród mięczaków, obejmują ok. 750 gatunków. Głownogi są rozdzielnopłciowe

Poruszają się wykorzystując siłę odrzutu wody wyrzucanej z jamy

Rząd: Octopoda - Ośmiornice(*)Brak szkieletu wewnętrznego, ciało miękkie Szybko się porusza

(*)Octopus vulgaris - Ośmiornica Tułów woreczkowaty i zaokrąglony

(*)Sepia officinalis - Mątwa Tułów podłużny - wyposażony w 2 płetwy idące wzdłuż boków Na stronie grzbietowej pod płaszczem zredukowana muszla w postaci wewnętrznej płytki wapiennej z przegrodami Po stronie brzusznej w tylnej części tułowia znajduje się worek czernidłowy, a w nim gruczoły wytwarzające czarny barwnik. Mątwa wyrzuca zawartość worka na zewnątrz gdy czuje się zagrożona. Tworzy się wówczas wokół zwierzęcia ciemna osłona, która dezorientuje napastnika.Wydzielina gruczołu czernidłowego mątwy, pod nazwą sepia, używana jest do wyrobu tuszu

(*)Kalmar

Typ: Annelida - Pierścienice (*) Zwierzęta bezkręgowe tworzące odrębny typ systematyczny dzielący się na cztery gromady: prapierścienice, wieloszczety, skąposzczety i pijawki Zamieszkują morza, zbiorniki słodkowodne, wilgotne środowiska glebowe Odżywiają się resztkami organicznymi, istnieją także formy pasożytnicze (pijawki) oraz gatunki o drapieżnym trybie życia. Podział ciała, zróżnicowanego na część głowową i tułowiową, na pierścieniowate segmenty zwane metamerami. W części głowowej wyodrębnić można człon przedgębowy (prostomium) oraz gębowy (peristomium).

Gromada: Polychaeta - Wieloszczety Żyją głównie w strefie przybrzeżnej mórz tropikalnych, również w wodach o niskim zasoleniu, nieliczne w wodach słodkich, a nawet w wilgotnych środowiskach lądowych. Wieloszczety są przeważnie rozdzielnopłciowe, niekiedy występuje dymorfizm płciowy Rozwój złożony , z przeobrażenie

Aphrodite aculeata - Złotorunka, mysz morska, afrodyta tęczowa Żyje w strefie dennej przybrzeżnych wód północnej części Oceanu Atlantyckiego, Morza Północnego i Morza Śródziemnego. Kształt owalny, ciało spłaszczone grzbietobrzusznie, okolone gęstym pasmem szczecinek mieniących się różnymi kolorami (od głębokiej czerwieni po zieleń i błękit), grzbiet pokryty dwoma rzędami łusek.Przeważnie zagrzebuje się w dnie czatując na drobne bezkręgowce.Jest gatunkiem rozdzielnopłciowym, przechodzi rozwój ze stadium larwalnym trochofory.

Gromada: Oligochaeta - Skąposzczety (*) Zamieszkują zarówno środowiska lądowe, jak i wody słodkie oraz słone. Na ciele szczecinki, które pełnią rozmaite funkcje, m.in. narządów dotyku, ruchu, czepnych. Narządami wydalniczymi są metanefrydia.Układ krwionośny tworzą sploty, zatoki i naczynia okrężne, łączące naczynia grzbietowe i brzuszne. Układ nerwowy składa się ze zwoju nadprzełykowego, obrączki okołoprzełykowej oraz pnia brzusznego.Skąposzczety są obupłciowe, układ rozrodczy w przedniej części ciała, zapłodnienie tzw. krzyżowe, polegające na połączeniu się dwóch osobników i wzajemnej wymianie nasienia. Jaja otaczane są kokonem wytwarzanym przez gruczoły znajdujące się w tzw. siodełku, występującym także u pijawek.Rozwój prosty Jednym z największych skąposzczetów jest dżdżownica australijska (Megascolides australis) żyjąca w Australii, osiągająca 2,5 m długości ciała.

Tubificidae - Rureczniki (*) Zamieszkują głównie strefę klimatu umiarkowanego półkuli północnej, nieliczne gatunki spotykane są w strefie tropikalnej.Przednią częścią ciała tkwią w mule, tylna porusza się ruchem wahadłowym Niektóre gatunki są żywicielami pośrednimi tasiemców pasożytującymi na rybach, inne są gatunkami wolno żyjącymi, odżywiają się szczątkami organicznymi i znajdującymi się w mule dennym substancjami białkowymi, dzięki czemu pełnią niezwykle ważną rolę w oczyszczaniu wód. Najbardziej znanym przedstawicielem rureczników jest rurecznik (Tubifex tubifex), stosowany jako pokarm dla ryb akwariowych.

Lumbricidae - Dżdżownice (*) Posiadają wyraźną segmentację ciała - metameria homonimiczna Prowadzą nocny tryb życia, żywią się szczątkami organicznymi wyszukiwanymi w glebie. Niestrawione resztki wydalane są w postaci tzw. koprolitów. Odgrywają ogromną rolę w użyźnianiu gleby. Mają dużą wartość odżywczą Zapłodnienie: osobniki łączą się stronami brzusznymi w przeciwnych kierunkach. Następnie zachodzi wymiana nasienia, które gromadzone jest w zbiornikach nasiennych drugiego partnera. Po kopulacji osobniki rozłączają się. Śluzowa opaska przesuwa się do przodu. Gdy przechodzi przez segment 14 wyciskane są do niej jaja. Gdy przechodzi przez 9 i 10 wyciskane są plemniki. Następuje zapłodnienie. Opaska śluzowa zsuwa się przez głowę i zasklepia w kokon. Kokon opuszczają młode dżdżownice. Znaczenie: spulchniają glebę, powodują mieszanie się warstw gleby, napowietrzanie gleby, na terenie pochyłym mogą przyspieszać erozję gleby.

Gromada: Hirudinea - Pijawki(*)Prowadzą przeważnie pasożytniczy tryb życia, odżywiają się głównie krwią żywiciela. Nieliczne formy są drapieżne, żywią się drobnymi zwierzętami Pijawki występują najczęściej w wodach słodkich, rzadziej w słonych, spotykane są również gatunki żyjące na lądzie. Układ nerwowy pijawek składa się z obrączki okołogardzielowej, odbytowej oraz 2 pni łączących zwoje nerwowe poszczególnych metamerów. Żołądek posiada uchyłki umożliwiające magazynowanie krwi bądź innego pokarmu. Są obupłciowe, tworzą w okresie rozrodu tzw. siodełko wydzielające substancję tworzącą kokon chroniący jaja. Pijawki przechodzą rozwój bez przeobrażenia. Pasożytują na kręgowcach oraz niektórych bezkręgowcach, np. ślimakach bądź skorupiakach. Niektóre są żywicielami pośrednimi przywr i tasiemców

(*)Hirudo medicinalis - Pijawka lekarska Dorosłe pijawki odżywiają się krwią zwierząt stałocieplnych, przede wszystkim krów, koni i człowieka. W trakcie ssania wydzielają specjalną substancję białkową - hirudinę, która przeciwdziała krzepnięciu krwi. W pierwszym etapie swojego życia odżywiają się głównie krwią płazów i ryb. Osobniki młodociane są także drapieżnikami, polując na różnego rodzaju drobne zwierzęta (czasami pożerają się nawzajem), a dojrzewają dopiero po pobraniu krwi ssaków. Pod ochroną

WYKŁAD 4

Typ: Arthopoda - Stawonogi Cechują się szkieletem zewnętrznym zbudowanym z chityny, utworzonym z płytek: grzbietowych (tergitów), brzusznych (sternitów) i bocznych (pleurytów), u niektórych stawonogów wysyconym dodatkowo solami wapnia i magnezu, do którego umocowane są mięśnie.Ciało pokryte kutikulą zawierającą chitynę, związki białkowo-tłuszczowe oraz składniki mineralne Tagmamy - zespoły segmentów zlewające się ze sobą tworząc jednostki morfologiczne stawonogów funkcjonalne. Wyodrębniają się u stawonogów ten sposób: głowa, tułów stawonogów odwłok.Brak nabłonka migawkowego

Podtyp: Crustaceomorpha - Skorupiakokształtne

Gromada: Crustacea - Skorupiaki (*)

Podgromada: Entomostraca - Podraczki (*)/Członowce - skorupiaki niższe Brak odnóży w odwłoku, którego ostatni segment (telson) zakończony jest widełkami (furca) Mają oko larwalne (naupliusowe) zachowujące się u niektórych do końca życia. U większości form dorosłych występują oczy złożone Rozwój podraczków połączony jest zwykle z przeobrażeniem , a pierwszym stadium larwalnym jest pływik

PLANKTON, zespół wodnych organizmów roślinnych roślinnych zwierzęcych unoszących się swobodnie w wodzie, pozbawiony możliwośći aktywnego poruszania się.

Triops cancriformis - Przekopnica Stawonóg wodny Posiada potężne żuwaczki, szczęki słabo rozwinięte. Przekopnice są obupłciowe, samce pojawiają się jednak rzadko, więc rozmnażanie odbywa się partenogenetycznie. Tryb życia drapieżny, przekopnica żywi się głównie drobnymi bezkręgowcami, atakuje także kijanki i narybek. Większość gatunków jest zimnolubna, np. przekopnica wiosenna ginie już w temperaturze 15°C.

Rząd: Cladocera - Wioślarki

(*)Daphnia - Rozwielitka Rozmnażają się kilka razy do roku, partenogeneza (dzieworodnie)

Występuje zjawisko przemiany pokoleń Występują pokolenia zróżnicowane pod względem płci (samice i osobniki obupłciowe) - heterogonia Wiosna, lato -> tylko samice, cykl rozrodczy partenogenetyczny. Jesień -> samce zapładniają samice, samice składają jaja, które zimują na dnie. Są bioindykatorami - bada się pozostałośći pestycydów niektórych wodzie niektórych toksyczności ścieków U niektórych gatunków występuje zjawisko cyklomorfozy polegające na zmianie kształtu ciała rozwielitki, w zależności od pory roku (dotyczy to zmiany kształtu części głowowej, wydłużenia się czułków lub kolców)

Rząd: Copepoda - Widłonogi :

(*)Cyclops sp. - Oczlik Zamieszkuje stawy i jeziora Ciało oczlika jest kształtu owalnego, lekko zwężające się ku tyłowi, czułki członowate, w tylnej części ciała znajduje się para pędzelkowatych szczecinek, umieszczonych na widłowatym zakończeniu odwłoka. Oczliki poruszają się w wodzie krótkimi skokami, sterując m.in. przy pomocy czułków

Rząd: Branchiura - Tarczenice/ Splewki Rozdwojone odnóża tułowiowe służą do pływania, na głowie znajdują się narządy czepne w postaci haczyków oraz przyssawek. Pożywienie splewki stanowi krew ryb i płazów, którą wysysają nacinając żuwaczkami skórę żywiciela. Zranienia te prowadzić mogą do różnego rodzaju infekcji, m.in. pleśniawek, które powodują śnięcie ryb.

Rząd: Cirripedia - Wąsonogi, wicionogi

Podgomada: Malacostraca - Rakowce (*)/Pancerzowce - skorupiaki wyższe Występują w ok. 300 gatunkach głównie w wodach słodkich. Ciało raka składa się z głowotułowia i segmentowanego odwłoka zakończonego wachlarzem ogonowym. Rozród przypada na lato i jesień, samice składają jaja, które przylepiane są do odnóży odwłokowych przy pomocy nici powstającej z wydzieliny specjalnych gruczołów. Po kilku lub kilkunastu tygodniach, w zależności od gatunku raka, z jaj wylęgają się larwy w stadium tzw. lasonóżki.Spośród gatunków żyjących w wodach morskich najbardziej znane są gatunki z rodzaju homar, mające duże znaczenie gospodarcze jako obiekt połowów dla celów konsumpcyjnych

Rząd: Isopoda - Równonogi

Mesidotea entomon - Podwój wielki Występuje w morzach okalających biegun północny, a także w Bałtyku, Morzu Aralskim i Kaspijskim. Podwój wielki żyje w dennej strefie mórz, żywi się mniejszymi od siebie bezkręgowcami.

Rząd: Euphausicea - Eufauzje

(*)Euphausia superba - Kryl antarktyczny Żyje w ogromnych skupiskach w morzach antarktycznych. Samice składają jaja, rozwój ze stadium larwalnym Kryl antarktyczny jest podstawowym składnikiem pożywienia wielorybów i waleni występujących w tych rejonach. Poławiany i przerabiany na mączkę rybną Poławiany dla celów konsumpcyjnych przez rybaków w ilości ok. 100 tys. t rocznie.

Podrząd: Natantia - Pływające Mają duże znaczenie gospodarcze, poławiane dla celów konsumpcyjnych.

(*)Leander adspersus - Krewetka bałtycka

Podrząd: Reptantia - Kroczące

Rodzina: Astacidae - Raki słodkowodne (*) Wszystkożerne Często odławiane w celach konsumpcyjnych (rak rzeczny, błotny) Wyróżniamy 3 gatunki raków:Astacus astacus - Rak rzeczny (szlachetny)Astacus leptodactylus - Rak stawowy (błotny)Orconectes limosus - Rak amerykański (pręgowaty)Pacifastacus lenisculus - Rak sygnałowy Różnią się one między sobą :kształtem kleszczy: pancerzem grzbietowym: ubarwieniem pancerza segmentów odwłoka: Morfologia i anatomia raka z rodzaju Astacus Od strony grzbietowej ciało raka dzieli na dwie części: głowotułów i odwłok Głowotułów, okryty jest jednolitym pancerzem grzbietowym (caparox), od przodu zakończony jest wyrostkiem, tzw. kolcem czołowym lub dziobem, po obu stronach którego osadzone są na ruchomych słupkach oczy.

Podrząd: Brachyura - Kraby (*) Występuje gł. w wodach ciepłych i gorących, niekiedy na lądzie Mają charakterystyczną budowę, w której pokryty jednolitym pancerzem głowotułów dominuje nad krótkim i wygiętym pod spód odwłokiem

Podtyp: Chelicerata - Szczękoczułkowce (*) Cechą charakterystyczną szczękoczułkowców jest występowanie głowotułowia powstałego w wyniku ścisłego zespolenia się głowy i tułowia w jedną całość. Pająk zabija swe ofiary wydzieliną z gruczołów jadowych, uchodzących tuż przy podstawie pazura szczękoczułków. Te z kolei umieszczone są w okolicy otworu gębowego. Jad jest przeważnie neurotoksyną działającą na układ nerwowy, może powodować też rozkład tkanek a u człowieka również halucynacje. Szczękoczułki służą do chwytania i obezwładniania zdobyczy.

Gromada: Arachnida - Pajęczaki (*) Gromada ta dzieli się na 9 rzędów: skorpiony, zaleszczotki, solpugi, palpigrady, pająki, kosarze, roztocza, nogogłaszczkowce, kapturze

Rząd: Araneida - Pająki (*) osiadają wyraźnie wyodrębniony głowotułów i odwłok, połączone ze sobą pierwszym segmentem odwłoka, tzw. łącznikiem. Cechą charakterystyczną pająków są kądziołki przędne, wydzielające substancję krzepnącą w zetknięciu z powietrzem, służącą do budowy pajęczyny, a także warstwy ochronnej (kokonu), gniazda, kryjówki - niektóre gatunki pająków używają nici pajęczyny do przemieszczania się (babie lato). Pająki prowadzą drapieżny tryb życia, polują głównie na owady, najwięksi przedstawiciele pająków atakują również drobne kręgowce.

(*)Tegenaria domestica - Pająk domowy mały

Podgromada: Acarida - Roztocza (*) Występują we wszystkich niemal środowiskach. Saprofagi Gnatosoma - pobiera pokarm Idiosoma - znajduje się na niej otwór odbytowy i 4 pary odnóży krocznych Są rozdzielnopłciowe, przechodzą rozwój ze stadiami jaja, larwy (3 pary odnóży krocznych) i nimfy (4 pary odnóży krocznych).

Szkodniki magazynowe

Rząd: Acaridida - Rozkruszki:Mączny - żeruje na nasionach i produktach pochodzenia zbożowego (herbatniki, chleb itp.); w trakcie żerowania rozdrabnia produkty.Serowiec - żyje w rozkładającej się substancji organicznej (ser, jogurt, wędliny) jak i w wyściełanych meblachDrobny - żywi się produktami gruboziarnistymi - nasionami, kaszą

Suszowy - jego pokarmem są dżemy, miód, suszone owoce. Szkodniki roślin

Rodzina: Tetranychidae - Przędziorkowate: Przykład: Przędziorek chmielowiec

Rząd: Ixodida - Kleszcze Zewnętrzne, przeważnie okresowe pasożyty kręgowców lądowych, wiele gatunków atakuje również człowieka Żywią się krwią zwierząt wczepiając się w skórę tzw. hypostomem przy pomocy szczękoczułków Ssanie krwi zachodzi dzięki skurczom mięśni gardzieli, będącej częścią jelita przedniego. Krwiopijna jest tylko samica Zimują wszystkie stadia rozwojowe Hypostom powstały z przekształcenia podstawy gnatosomy - przeprowadza on krew z ranki żywiciela do układu pokarmowego kleszcza. Niezwykle odporne na brak pożywienia, wytrzymują głód przez okres kilku lat. Niebezpieczne ze względu na przenoszenie szeregu chorób, m.in. kleszczowego zapalenia mózgu.

Rodzina: Ixodidae - Kleszcze właściwe

(*)Ixodes ricinus - Kleszcz pospolity (pastwiskowy, psi) W Polsce najpospolitszy i mało swoisty w stosunku do żywicieli Żyje w lasach, na łąkach i pastwiskach, na których są krzewy. Przebywa na trawie, na liściach krzewów zwłaszcza leszczyny, i krzewinek, gdzie czatuje na żywiciela. Larwy i nimfy pasożytują na małych ssakach (owadożerne, gryzoniw, zającokształtne) i na ptakach Postać dorosła pasożytuje na kopytnych, ssakach drapieżnych (psy) i na człowieku Każde stadium rozwojowe pobiera pokarm tylko raz; ssanie krwi trwa kilka dni, po czym pasożyt odpada od skóry żywiciela i linieje. Samiec nie zawsze pobiera pokarm Samica po nassaniu się krwi, która jest jej potrzebna do złożenia jaj, składa je u podstawy traw.

Rząd: Gamasida

(*)Varroa jacobsoni Pasożyt zewnętrzny pszczół: w Azji pszczoły indyjskiej (Apis Indica), w Europie pszczoły miodnej (Apis mellifica) Żywi się hemolimfą czerwia, poczwarek poczwarek postaci imaginalnych pszczół. Czerw i poczwarki nakłuwa w dowolnym miejscu, a postacie imaginalne tylko na błonach międzysegmentalnych, cechujących się miękkim oskórkiem. Zimują zapłodnione samice, przyczepione najczęściej do brzusznej strony II segmentu odwłoka pszczół.wiosną za pośrednictwem pszczół dostają się do komórek plastra zawierających czerw, gdzie składają jaja, a wylęgłe z nich potomstwo pasożytuje początkowo na czerwiu, potem na poczwarce

WYKŁAD 5.

- 1 -

---