UKD (Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna) jest modyfikacją KDD (Klasyfikacja Dziesiętna Deweya) dokonaną przez dwóch prawników belgijskich: Paula Otleta i Henriego La Fontaine'a w latach 1897-1905. Twórcy UKD przejęli bez zasadniczych zmian schemat KDD, natomiast znacznie rozbudowali poddziały pomocnicze i wprowadzili możliwość tworzenia symboli złożonych. Została zmieniona więc gramatyka, która zasadniczo odróżniała KDD od UKD.

Budowa UKD

• UKD dzieli całość wiedzy na 10 działów głównych (pierwszego stopnia) oznaczonych cyframi arabskimi 0 - 9

• Każdy z tych działów ulega dalszemu podziałowi na 10 działów drugiego stopnia (znakowanych dwucyfrowo, przez dopisanie do symbolu działu głównego jednej z cyfr od 0 do 9)

• Działy drugiego stopnia dzieli się na 10 działów trzeciego stopnia i oznacza symbolami trzycyfrowymi itd. 

Działy główne UKD:

0  Dział ogólny

1 Filozofia. Psychologia

2 Religia. Teologia

3 Nauki społeczne. Prawo. Administracja

4 Ten dział od 1961 roku jest wolny. Jego tematykę włączono do działu 8.

5 Matematyka. Nauki przyrodnicze

6 Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo

7 Sztuka. Rozrywki. Sport

8 Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna

9 Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia 

Podziały:

• równoległy (w poziomie)

• hierarchiczny (w pionie)

Na pierwszych szczeblach podziału podaje się zagadnienia ogólne, w głąb podziałów przechodzi się do zagadnień coraz bardziej szczegółowych. 

Elementarne jednostki leksykalne UKD noszą nazwę symboli klasyfikacyjnych.

Symbole główne (autosyntaktyczne - samodzielne składniowo, zawarte w Tablicach głównych) Są wyrażane jedną, dwiema, trzema cyframi lub dłuższym ciągiem cyfr arabskich rozdzielonych kropką (znak delimitacyjny), którą umieszcza się wewnątrz symbolu po każdych trzech cyfrach.

Symbole pomocnicze (pełnią funkcje uzupełniające wobec symbolu głównego, są składniowo niesamodzielne - synsyntaktyczne, zawarte w Tablicach pomocniczych)

• symbole poddziałów wspólnych - znakują formalne i rzeczowe aspekty wspólne dla ogółu piśmiennictwa

• symbole poddziałów analitycznych i syntetycznych (specjalnych) - występują we wszystkich niemal działach UKD oraz w niektórych poddziałach wspólnych. Wyrażają one cechy charakterystyczne dla wielu lub wszystkich obiektów danej dziedziny  

• znaki łączące (relatory) - symbole poddziałów syntetycznych z apostrofem 'l/'9 stanowią specyficzny rodzaj symbolu rozwiniętego. Stosuje się je do tworzenia symboli dla pojęć złożonych, wymagających scalenia co najmniej dwóch symboli. Apostrof zastępuje powtarzającą się część symbolu, odnoszącą się do wszystkich symboli scalonych. 

 

Poddziały specjalne 

• analityczne z kropką i zerem: wskaźnik .01/.09

• analityczne z kreską: wskaźnik -1/-9

• syntetyczne: wskaźnik ′ (apostrof)

Poddziały specjalne mają ograniczony zakres stosowania, występują wyłącznie w wyznaczonych działach. Poddziały wspólne mają nieograniczony zakres stosowania, mogą występować we wszystkich działach UKD.

Znaki łączące 

• +  (plus) stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) nie następujących po sobie symboli UKD; gdy książka omawia kilka zagadnień równorzędnych 

• /   (kreska ukośna) stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) następujących po sobie symboli klas współrzędnych; pozwala skrócić symbol; znaczy od - do 

• :  (dwukropek) stosuje się do łączenia symboli, między którymi zachodzi wzajemny stosunek, zależność semantyczna; wyraża relacje symetryczne (odwracalne) - można zmienić kolejność symboli bez zmiany znaczenia całego symbolu złożonego 

• ::  (dwukropek podwójny) wyraża relację niesymetryczną, jest relatorem nieodwracalnym; wymaga łączenia symboli w ściśle określonej kolejności

• [ ]  (nawias kwadratowy) znak grupowania i włączania; grupuje dwa lub więcej symboli UKD połączonych znakiem + lub : , które jako całość są w pewnej relacji do symbolu znajdującego się poza nawiasem  

Symbole złożone z plusem i kreską ukośną należy stosować bardzo oszczędnie.

Rodzaje symboli 

• proste - pojedynczy symbol główny

• rozwinięte - symbol główny połączony z jednym lub kilkoma symbolami poddziałów pomocniczych

• złożone - co najmniej dwa symbole proste lub rozwinięte połączone relatorem

TABLICE UKD - Praca z UKD odbywa się na podstawie tablic klasyfikacji. Tablice UKD podają zakresy, znaczenia oraz interpretację symboli w ten sposób, że każdy symbol zamieszczony w tablicach ma swój opis, odpowiednik słowny, ujmowany następnie alfabetycznie w indeksie.  

Tablice UKD

1.   Wydania pełne - obejmują wszystkie symbole klasyfikacji obowiązujące w dniu ukończenia opracowania edycji.  

2.  Wydania pośrednie - liczą ok. 30% symboli wersji pełnej. 

3.  Wydania skrócone - zawierają ok. 10% symboli wydania źródłowego 

4.  Wydania bardzo skrócone, inaczej skondensowane - ograniczają się do ok. 2% symboli.

5.  Wydania specjalne (branżowe) - obejmują symbole obliczone według potrzeb danej specjalności.  

Rodzaje tablic UKD: 

System UKD składa się z: tablic głównych, tablic pomocniczych, indeksu przedmiotowego.

Tablice główne UKD:

- służą do uściślenia klasyfikacji opracowywanego dokumentu

- dzielą się na trzy części:

* tablice Ia i Ib - podają znaki łączące wraz

z informacjami o ich stosowaniu

* tablice Ic-Ik - zawierają poddziały wspólne i podziały A/Z

* tablica II - omawia poddziały analityczne i syntetyczne

Tablice pomocnicze UKD: szereguje alfabetycznie słowne odpowiedniki symboli zawartych w danym wydaniu.

STREFY OPISU DOKUMENTÓW

1. Tytułu i oznaczenia odpowiedzialności: odnosi się do tytułu dzieła oraz jego autorstwa (osoby lub zbioru osób). Podstawowym źródłem danych dla uzyskania tych wiadomości jest strona tytułowa lub jej substytut (czyli każde inne miejsce w książce, które spełnia rolę tej strony). W kolejności najpierw wpisujemy tytuł a następnie po : dodatek do tytułu. Tytuł równoległy zapisujemy po znaku =(tytuł równoległy to tytuł podany w innym języku), po / występuje oznaczenie odpowiedzialności. Wpisujemy najczęściej imię i nazwisko autora a jeżeli jest ich kilku to rozdzielamy ich przecinkiem. Jeżeli na stronie tytułowej znajduje się tłumacz, ilustrator, redaktor, autor wstępu i przemowy to ich także wymieniamy rozdzielając średnikami i poprzedzając ich skrótami czynności, które wykonali: tł. Il. Red. Znak [ ] oznacza kategorię dokumentu np.: [tekst], [nuty].

2. Strefa wydania: wykorzystujemy informacje ze strony tytułowej lub spoza niej(wtedy podaje się je w nawiasie kwadratowym np. [wyd. 3]). Zasadą jest aby używać cyfr arabskich oraz ogólnie przyjętych skrótów np. Uzup. Wpisujemy każde inne wydanie niż pierwsze.

3. Strefa specjalna: nie występuje przy opisie książek, stosujemy ją przy opisie czasopism. Wpisujemy w niej rok, z którego pochodzi czasopismo a po przecinku jego numer

4. Strefa adresu wydawniczego: zawiera wiadomości na temat miejsca wydania. (po .- miejsce wydania ; nazwa wydawcy : data wydania dokumentu) jeżeli w książce podano kilka miejsc wydania to katalogujący ma 3 możliwości:

- podaje wszystkie miejsca wydania rozdzielając je średnikami

- podaje pierwsze miejsce wydania i skrót [i in.]

- podaje pierwsze miejsce wydania a po średniku właściwe miejsce wydania (zalecane)

Przy podawaniu nazwy opuszczamy słowo „wydawnictwo” chyba że jest integralną częścią nazwy. Jeżeli nie ma miejsca wydania zapisujemy [b.w]. Jeżeli nie ma podanej daty należy określić datę przypuszczalną „ok.”.

5. Strefa opisu fizycznego: informuje o cechach zewnętrznych dokumentu. Wpisujemy w niej ilość stron liczbowanych i nieliczbowanych np. 105, [4] s. Następnie po dwukropku zaznaczamy czy są ilustracje. Poemat podajemy po średniku zaokrąglając do pełnej cyfry wyższej. Obydwa wymiary ks. Podajemy, gdy ma ona nietypowy kształt np. 13x25cm.

W przypadku płyt dodatkowo wpisujemy ilość nośników i czas trwania np. 1 płyta (cd) (56 min.)

6. Strefa serii: strefę tą wpisujemy w nawiasie okrągłym. (zapisujemy tytuł serii, issn serii oraz numer serii)

7. Strefa uwag: zawiera informacje uzupełniające zależne od katalogującego. Wpisujemy tu informacje o dołączonych indeksach, bibliografii itd. Uwagę od uwagi rozdzielamy .-

8. Strefa isbn: (międzynarodowy, znormalizowany numer wydawnictw zwartych), jeżeli brak isbn, pierwszym elementem opisu jest cena książki.

STOPNIE SZCZEGÓŁOWOŚCI OPISU DOKUMENTÓW

Pierwszy stopień szczegółowości : jest najmniej szczegółowy, zawiera tylko elementy obowiązkowe. Zaliczamy do nich tytuł właściwy książki, pierwsze oznaczenie odpowiedzialności, oznaczenie wydania, miejsce i rok wydania.

Drugi stopień szczegółowości: jest wykorzystywany np. W bieżących bibliografiach specjalnych a także w większości katalogów bibliotecznych. Zawiera elementy obowiązkowe oraz zalecane, które pozwalają na bliższą charakterystykę dokumentu poprzez wprowadzenie dodatku do tytułu, następnych oznaczeń odpowiedzialności, wydawcy, oznaczenie formy, formatu, ilustracji, serii, dokumentu towarzyszącego, numeracji serii oraz uwag

Trzeci stopień szczegółowości: stosowany np. W bibliografii narodowej, zawiera wszystkie ( obowiązkowe i zalecane ) elementy opisu łącznie z tytułem równoległym dodatkiem do tytułu serii i oznaczeniem odpowiedzialności serii.

RODZAJE KLASYFIKACJI DOKUMENTÓW

Klasyfikowaniem nazywa się systematyczny podział przedmiotów na klasy, działy i poddziały dokonywany według określonej zasady. Rozwój systemowych klasyfikacji bibliotecznych zapoczątkowany został w drugiej połowie xix w. W stanach zjednoczonych.

Klasyfikacja Dziesiętna Deweya (KDD): Opublikował anonimowo swój system w 1876r. KDD została opracowana na potrzeby Amherst college. Z biegiem lat objętość tablic wzrastała zaś ich wydań do 1979r. Było 19. Najistotniejszą  cechą układu przyjętego przez Deweya stanowi podział wiedzy na 10 działów, działy te z kolei dzielą się na 10 działów drugiego stopnia- każdy z nich może ulec podziałowi na 10 poddziałów itd. Pomiędzy działami i poddziałami istnieją związki logiczne. Symbolami używanymi w KDD dla oznaczenia działów są cyfry arabskie od 0 do 9, uzupełniane zerami tak, aby symbol był zawsze trzycyfrowy. Działy główne: 000-dzieła treści ogólnej, 100- filozofia, 200- religia, 300- nauki społeczne, 400- język, 500- nauki przyrodnicze, 600- nauki stosowane, 700- sztuka, 800- literatura, 900- geografia i historia. Rozwinięcie działu głównego to np. 000- dzieła treści ogólnej, 010- bibliografie i katalogi, 020- bibliotekoznawstwo itd. W celu dokładniejszego opracowania zbiorów, Devey, oprócz tablic głównych zastosował poddziały wspólne dla scharakteryzowania formy dokumentu, miejsca i języka. Dodatkowo wprowadził indeks przedmiotowy obejmujący wszystkie pojęcia występujące w tablicach. Pełne wydanie KDD składa się z tablic głównych, tablic pomocniczych i indeksu. KDD znalazła zastosowanie w bibliotekach amerykańskich, szczególnie publicznych i szkolnych. KDD jest stale unowocześniana, zajmuje się tym biblioteka kongresu

Klasyfikacja biblioteki kongresu (KBK): Różni się od innych klasyfikacji tym, że jej autorzy opracowując szkielet hierarchiczny tej klasyfikacji nie starali się przestrzegać naukowego czy ewolucyjnego układu działów, lecz podporządkowali go zaspokajaniu potrzeb czytelników biblioteki kongresu. Tablice KBK zaczęły ukazywać się od 1901r. W postaci oddzielnych zeszytów, obejmujących kolejne działy główne. Działy główne KBK oznaczone są dużymi literami alfabetu łacińskiego np.: A- dzieła ogólne. Poligrafia, B- filozofia. Religia, C- historia- nauki pomocnicze itd. Każdy dział został także podzielony np.: A- dzieła ogólne. Poligrafia, Sc- zbiory. Serie. Prace zbiorowe, Ae- encyklopedie, Ai- indeks itd. Poddziały niższego stopnia są oznaczone symbolami cyfrowymi, które nie stanowią układu hierarchicznego, jedynie wskazują kolejność. Możliwość uzupełnienia i aktualizacji klasyfikacji zapewniono przez pozostawienie wolnych miejsc w oznaczeniach. W KBK nie stosuje się żadnych poddziałów wspólnych używanych dla całego schematu. Indeks przedmiotowy jest opracowany osobno dla każdego działu. O KBK mówi się, że jest najgorszą klasyfikacją świata, jest jednak cały czas aktualizowana, stanowi podstawę wielu katalogów rzeczowych w USA, Kanadzie i Wielkiej Brytanii. W Polsce tą klasyfikacją posługuje się jedynie biblioteka sgpis.

Klasyfikacja bibliograficzna blissa (KBB): Autorem jej jest henry Evelyn Bliss, amerykański bibliotekarz, który opublikował swój schemat w 1935r. Jedną z głównych cech KBB jest ujęcie każdej dziedziny wiedzy w czterech aspektach: filozoficznym, naukowym, historycznym i praktycznym. Wszystkie 4 przekroje umieszcza Bliss w każdym dziale naczelnym. Układ działów KBB składa się z dwóch części: pierwszych dziesięć klas, oznaczonych cyframi arabskimi, przeznaczonych jest do klasyfikacji różnych części księgozbioru np.: 1- księgozbiory podręczno-informacyjne gromadzone w czytelni, 2- bibliologia, dokumentacja i biblioteki itd. Dalsze działy tworzące drugą część schematu, obejmują dziedziny wiedzy i oznaczone są literami alfabetu łacińskiego np.: a- filozofia i nauka w ogólności, b- fizyka, c- chemia itd. Schemat działów głównych uzupełniony jest przez szeroko rozbudowany system poddziałów wspólnych. Część działów posiada ograniczony zasięg i odnosi się  tylko do kilku działów. We wszystkich można natomiast stosować: - poddziały wspólne miejsca, oznaczone małymi literami łacińskimi - poddziały wspólne języka i narodowości, oznaczone dużymi literami łacińskimi poprzedzonymi przecinkami. - poddziały chronologiczne, oznaczane dużymi literami łacińskimi.

KBB znalazła zastosowanie głównie w bibliotekach Wielkiej Brytanii i krajów wspólnoty brytyjskiej. Jest ciągle rozbudowywana i aktualizowana.

Klasyfikacja dwukropkowa Ranganathana (KDR): stworzona prze S. R. Ranganathana. Nazwa jej pochodzi od dwukropka będącego jedynym elementem łączącym symbole w pierwszej opublikowanej w 1933r. Wersji KDR. Wersja ta obejmowała 32 działy główne ułożone od nauk przyrodniczych do nauk społecznych. Druga wersja znacznie zmieniona i uzupełniona ukazała się w latach 50' i w prowadzała 42 działy m.in.: z- generalia 1- wiedza ogólna 2- bibliotekarstwo, az- nauki matematyczne itd.Wersja trzecia ma zostać  rozbudowana aż do 105 klas głównych. KDR oprócz klas głównych opartych na klasyfikacji nauk wprowadza drugi typ podziału, będący podziałem na kategorie. Są nimi:

- indywiduum - kategoria oznaczająca przedmioty i pojęcia posiadające cechy indywidualne

- materia- kategoria dotycząca wartości i właściwości

- energia - kategoria oznaczająca działanie, metodę, rozwój

- miejsce

- czas

Z kategoriami Ranganathan wiąże charakterystyczne dla jego systemu pojęcia faset i izolat. Faseta jest terminem technicznym, do klasyfikacji termin ten przeniesiono dla oznaczenia aspektów przedmiotów charakteryzowanych w dokumencie.

Izolatami nazywa się symbole elementarne wyliczane w ramach poszczególnych faset.

W KDR nie ma gotowych sygnatur dla poszczególnych przedmiotów i pojęć, tworzy się je w trakcie procesu klasyfikacyjnego, korzystając z podanych przez tablice elementów: symboli klas głównych, symboli poszczególnych kategorii i łączących je wskaźników. Tymi wskaźnikami są: przecinek dla kategorii indywiduum, średnik dla materii, dwukropek dla energii, kropka dla miejsca i apostrof dla czasu. KDR jest klasyfikacją  zdolną do wielokierunkowego rozwoju. Oprócz tworzenia symboli rozwiniętych, znakowanie ósemkowe( zamiast dziesiętnego) daje nieograniczone możliwości poziomej rozbudowy schematu. Kdr jest trudniejsza do zastosowania i i bardziej skomplikowana od innych klasyfikacji. Poza bibliotekami indyjskimi jedynie niektóre angielskie biblioteki orientalistyczne opierają na niej schematy swych katalogów rzeczowych. Największą zaletą kdr jest to, że wskazuje nowe drogi i możliwości rozwoju fasetowych systemów klasyfikacyjnych i tezaurusów fasetowych w kierunku pogłębienia charakterystyki frzeczowej. Po śmierci ranganathana nad udoskonaleniem kdr, pracuje ośrodek badań i szkolenia w zakresie dokumentacji w bangalore przygotowując kolejną wersję tablic.

Klasyfikacja biblioteczno bibliograficzna (BBK): Jest najmłodszą  z klasyfikacji uniwersalnych. Opracował ją liczny zespół autorów będących pracownikami największych bibliotek radzieckich. Jako główne ideologiczne kryterium stosowali marksistowsko-leninowską koncepcję nauk. Pierwsze pełne wydanie BBK ukazało się w latach 1960-1968 w 30 tomach a następnie wydano warianty skrócone dla bibliotek publicznych, dziecięcych itd.

BBK dzieli całość wiedzy na trzy grupy: przyrodę, społeczeństwo i myśl, dodając do każdej z grup nauki o niej. Działy główne to m.in.: a- marksizm-leninizm, b- nauki przyrodnicze w ogólności, v- nauki matematyczno- fizyczne, g- nauki fizyczne itd. Działy drugiego stopnia oznaczone są symbolami cyfrowymi (arabskimi): a- marksizm-leninizm, a1- dzieła klasyków marksizmu-leninizmu, a5- filozofia marksistowsko-leninowska itd.

BBK ma bardzo szeroko rozbudowany aparat poddziałów wspólnych służących do:

- określania formy dokumentów lub charakteryzowania literatury naukoznawczej,(jako symbole występują  małe litery alfabetu rosyjskiego)

- określenia terytorium (cyfry arabskie, litery alfabetu rosyjskiego, skróty nazw geograficznych w nawiasach okrągłych)

- określenia języka lub pojęć etnicznych ( duże i małe litery rosyjskie dołączone za pomocą znaku równania do symboli poddziałów terytorialnych)

- oznaczenia chronologii dokumentu ( cyfry arabskie od 2 do 7, konkretne daty ujęte w cudzysłów)

- oznaczenia pojęć wspólnych dla danej nauki (cyfry arabskie poprzedzone myślnikiem)

Poszczególne działy tablic BBK opatrzone są szczegółowymi indeksami przedmiotowymi. Klasyfikacja ta popularna była w ZSRR, była także stosowana w niektórych bibliotekach krajów post radzieckich a także polski. Do roku 1985 również „przewodnik bibliograficzny” wzorował swój układ na BBK. Klasyfikacja ta nie może być szerzej rozpowszechniona gdyż m.in. Występują różnice w terminologii naukowej.

Uniwersalna klasyfikacja dziesiętna (UKD):

Została opracowana na podstawie klasyfikacji dziesiętnej Deweya przez dwóch belgijskich prawników Otleta i La Fontainea na potrzeby uniwersalnej bibliografii powszechnej, którą pod koniec xix w. Postanowiono tworzyć w międzynarodowym instytucie bibliografii w Brukseli. Pierwsze wydanie UKD ukazało się w 1907r. Uniwersalnej bibliografii powszechnej nie udało się opracować ale klasyfikacja została. Kolejne wydania znacznie zmienione i uzupełnione pochodziły z lat 1927-1933. Struktura hierarchiczna IKD zaczerpnięta została z klasyfikacji dziesiętnej Deweya, dzieli ona całość wiedzy na 10 klas głównych oznaczonych symbolami cyfrowymi od 0-9. Od 1962r. Dział  4 jest wolny. Występują również. W UKD jest możliwe tworzenie symboli rozwiniętych jak i złożonych. W tym celu korzysta się  ze znaków +(łączy odległe symbole) /(łączy symbole, które występują obok siebie) :(łączy symbole między którymi występują pewne relacje) : :(łączy symbole, które tworzą sygnatury dla przedmiotów i pojęć nie występujących w tablicach) [ ](stosuje się przy symbolach złożonych) Pełne wydanie UKD liczy 1200 symboli. Można uściślić klasyfikację opracowywanego dokumentu dzięki systemowi poddziałów wspólnych, które mogą być dołączane do wszystkich symboli głównych. Wyróżnia się następujące rodzaje poddziałów wspólnych oznaczonych cyframi arabskimi i dodatkowo opatrzonych tzw. Wskaźnikami:

- poddział wspólny formy ze wskaźnikiem (0…)

- poddział wspólny języka ze wskaźnikiem =…

- poddział wspólny miejsca ze wskaźnikiem (…)

- poddział wspólny grupy etnicznej ze wskaźnikiem (=…)

- poddział wspólny czasu ze wskaźnikiem ”…”

- poddział wspólny punktu widzenia ze wskaźnikiem .00…

- porządkujący podział  alfabetyczny a/z

- poddział wspólny osób ze wskaźnikiem -05

- poddział wspólny materiałów ze wskaźnikiem -03

Kolejnym uzupełnieniem ukd jest indeks przedmiotowy, który skupia w jednym miejscu wszystkie symbole odnoszące się do tego samego przedmiotu lub pojęcia. Międzynarodową federację dokumentacji wydaje i aktualizuje trzy podstawowe wersje tablic:

- wydania pełne, obejmujące wszystkie aktualne symbole

- wydania pośrednie zawierają ok. 50% symboli z wydania pełnego

- wydania skrócone zawierają  wybór symboli dostosowany do potrzeb określonych odbiorców.

Tablice UKD zostały przełożone na ok. 20 języków i stanowią najpopularniejszy i najszerzej stosowany uniwersalny język informacyjny o zasięgu światowym. Zalety: UKD zawiera prosty język, bogactwo środków używanych do tworzenia rozbudowanych systemów, cyfrowe oznaczenie zrozumiałe na całym świecie, precyzyjnie klasyfikuje skomplikowane pojęcia, ma nieograniczoną możliwość pionowej rozbudowy, łatwy do dostosowania do potrzeb bibliotek różnych typów. Wady: sztywne zastosowanie podziału dziesiętnego wyklucza wprowadzenie nowych dyscyplin naukowych zgodnie z obowiązującą hierarchią nauk, klasy zostały rozbudowane nieproporcjonalnie, schemat starzeje się i nie nadąża za rozwojem współczesnej nauki. W Polsce UKD jest klasyfikacją  obowiązującą przy tworzeniu katalogów rzeczowych w bibliotekach publicznych i szkolnych.

RODZAJE KATALOGÓW BIBLIOTECZNYCH

Katalog to spis (wykaz) dokumentów zgromadzonych w bibliotece ułożony według określonego porządku. Informuje o dokumentach zgromadzonych w danej bibliotece.

KATALOGI FORMALNE - to grupa katalogów, które porządkują informacje o zbiorach bibliotecznych według cech nie  związanych bezpośrednio z treścią dokumentu:

• Katalog alfabetyczny - grupuje karty katalogowe w kolejności alfabetycznej. Taka kolejność dotyczy nazwisk autorów lub tytułów. Korzystamy z niego, gdy znany jest autor i tytuł dokumentu.

• Katalog tytułowy - opisy książek ułożone są według haseł tytułowych.

KATALOG RZECZOWY - grupuje dokumenty według ich treści (tematu lub dziedziny). Korzystamy z niego, jeśli poszukujemy dokumentów na określony temat. W obrębie działów obowiązuje kolejność alfabetyczna. Korzystamy z niego, gdy nie znamy autora lub tytułu dokumentu.

• katalog przedmiotowy jest rodzajem katalogu rzeczowego, który porządkuje dane o zbiorach bibliotecznych według haseł przedmiotowych (hasłem jest temat książki).

• katalog systematyczny jest rodzajem katalogu rzeczowego, który informuje, jakie dokumenty z danej dziedziny znajdują się w bibliotece. Jego układ polega na działach głównych, które dzielą się na szereg poddziałów. Prowadzi od zagadnień ogólnych do bardziej szczegółowych. Oparty jest na UKD.

• katalog działowy - posiada kilka lub kilkanaście działów treściowych i nie wprowadza dalszego zróżnicowania, opisy katalogowe w obrębie działów uszeregowane są abecadłowo, chronologicznie lub przedmiotowo,

• katalog klasowy - grupuje opisy w obrębie klas(dziedzin wiedzy) ułożonych alfabetycznie. Uznawany za prototyp katalogu przedmiotowego,

KRZYŻOWY - łączący układ alfabetyczny i rzeczowy,

CENTRALNY - rejestruje zbiory dwu lub więcej bibliotek,

TOPOGRAFICZNY - katalog biblioteczny, wykaz, rejestr obiektów, uszeregowany zgodnie z magazynowym ich porządkiem, wg sygnatur. Stanowi uzupełnienie inwentarza przy systematycznym ustawieniu zbiorów. Przy ustawieniu wg numerus currens funkcję katalogu topograficznego pełni inwentarz z numeracją bieżącą.

DZIESIĘTNY - podzielony jest na dziesięć głównych działów określających wiedzę, które z kolei są podzielone na dalsze poddziały. Jest to najbardziej powszechny system katalogowania.

OPRACOWANIE FORMALNE DOKUMENTÓW

KSIĄŻKI WIELOTOMOWE możemy katalogować dwoma metodami. Metodą opisu na jednym lub na dwóch poziomach.

Metoda opisu na dwóch poziomach:

I poziom - elementy wspólne dla wszystkich tomów, opis jak przy książce jednotomowej, strefę 5 rozpoczynamy od podania ilości tomów, opuszczamy ilość stron, podajemy format

II poziom - elementy indywidualne dla każdego tomu, podanie tomu i elementów różniących go od pozostałych, po oznaczeniu tomu następuje tytuł rozdzielony przecinkiem.

Metoda opisu na jednym poziomie:

Tylko dla książek wielotomowych skompletowanych.

Strefa 1 - tytuł wspólny dla wszystkich tomów/oznaczenie odpowiedzialności dla wszystkich tomów. Jeśli posiada tytuły indywidualne to .T.1, tytuł tomu jeśli nie to .T.1-2

CZASOPISMA są katalogowane na 2 rodzajach kart, tytulaturowej i wyszczególniającej.

Karta tytulaturowa na podstawie I nr tytułu czasopisma, dane do opisu są ze strony tytułowej, okładki, stopki redakcyjnej. W polu hasła pierwszy wyraz tytułu.

Strefa I - Tytuł czasopisma: dodatek do tytułu/ red. nacz. lub red. prow.

Strefa II - informacje o mutacjach regionalnych .-Wyd. krakowskie/ red. nacz. Regionalny

Strefa III - strefa specjalna .- rok z którego pochodzi czasopismo, nr

Strefa IV - adresu wydawniczego miejsce wydania: nazwa wydawcy, data wydania

Strefa V - opisu fizycznego .- wysokość czasopisma

Strefa VI - (tytuł serii czasopisma)

Strefa VII - uwagi Jeśli w tytule nie podano periodyczności podaje się ją tutaj.

Strefa VIII - ISSN

Karta wyszczególniająca

Pełny tytuł czasopisma
Rocznik lub tom	rok	część	uwagi
V	2008	1-12	Brak nr 4
VI	2009	1-12	Od nr 1 red, nacz. Jan Kowalski

W rubryce uwagi informujemy o:

- zmianie redaktora naczelnego

- zmianie wydawcy

- dołączonych dodatkach

Jeżeli do gazety dołączone są dodatki samodzielne wydawniczo to każdy katalogujemy osobno. Gdy dołączono płytę CD itp. To w strefie V piszemy + 1CD. Każdy z dodatków ma osobny opis katalogowy.

DOKUMENTY DZWIĘKOWE

Podstawą opisu są dane z etykiety dokumentu. W polu hasła nazwa osoby, zespołu. Jeśli jest zbiorem to I wyraz tytułu.

Hasło

Tytuł płyty [określenie typu dokumentu]: dodatek do tytułu/ pierwsze oznaczenie odpowiedzialności; następne oznaczenie odpowiedzialności

Miejsce wydania: nazwa wydawcy, data wydania.- określenie formy i liczby nośników fizycznych (czas trwania płyty); format zawsze 12 cm + oznaczenie dokumentu towarzyszącego

(tytuł serii, nr serii)

Uwagi

Nr znormalizowany

FILMY DVD

W polu hasła wpisujemy pierwszy wyraz tytułu

Hasło

Tytuł właściwy [określenie typu dokumentu]: dodatek do tytułu/ pierwsze oznaczenie odpowiedzialności; następne oznaczenie odpowiedzialności.- oznaczenie wersji

Miejsce wydania: nazwa wydawcy, data wydania.- określenie formy i liczby nośników fizycznych (czas odtwarzania): inne cechy fizyczne, wymiar zawsze 12 cm + oznaczenie dokumentu towarzyszącego

(tytuł serii)

Uwagi

Nr znormalizowany

W strefie uwagi informujemy o znajdujących się na płycie dodatkach takich jak niewykorzystane sceny, teledyski. Informujemy również jeśli film został nakręcony na podstawie książki.

OPIS PRZEDMIOTOWY DOKUMENTÓW

Język haseł przedmiotowych - narzędzie wyrażania informacji o zawartości, tematyce, formach. Opis przedmiotowy składa się ze zdań - haseł przedmiotowych.

1 hasło - opis przedmiotowy jednokrotny

Więcej haseł - opis przedmiotowy wielokrotny

Hasło przedmiotowe = temat + określnik

Tematy i określniki zapisane są w słowniku języka haseł przedmiotowych.

Tematy - samodzielne jednostki leksykalne języka haseł przedmiotowych.

Określniki - niesamodzielne, występują tylko w połączeniu z tematem.

NUKAT - Narodowy Uniwersalny Katalog

Zawiera opis bibliograficzny, którego jednostką jest całe dzieło jako publikacja samoistna wydawniczo. Charakterystyka słowna dokumentu posługuje się językiem haseł przedmiotowych. Elementy treści, które są przedmiotem publikacji to: obiekty żywotne, nieżywotne i abstrakcyjne, jednostki geograficzne, wydarzenia. Przedmioty: główne i pokrewne. Określniki: treściowe, klasowe, przedmiotowe. Chronologiczne, formalne.

OPIS BIBLIOGRAFICZNY - jest to charakterystyka pozwalająca jednoznacznie określić dany dokument. W opisie wymienia się cechy formalne danej publikacji. Występują różne stopnie szczegółowości opisu w zależności od jego przeznaczenia. Opis bibliograficzny zasadniczy (rejestracyjny) zawiera główne cechy wydawnicze, zawarte w tytulaturze. Podstawowe dane pobiera się z głównej strony tytułowej. Jeżeli jest to konieczne do prawidłowej identyfikacji dokumentu czerpie się je również z następujących źródeł (na zasadzie substytutu strony tytułowej) w podanej kolejności: ->z okładki, nagłówka, metryki wydawnictwa; ->z innych preliminariów, z obwoluty, z żywej paginy, z innych części: wstępu, przedmowy, spisu treści, załączników; ->spoza opisywanego wydawnictwa. W uzasadnionych przypadkach opis może być uzupełniony o adnotacje wyjaśniające lub zawartościowe. Skrócony opis wymienia tylko niezbędne elementy, umożliwiające identyfikację dokumentu. Obecnie, opisując poszczególne typy dokumentów, stosuje się odpowiednie arkusze norm. Strefy opisu bibliograficznego: 1. strefa tytułu i oznaczenia odpowiedzialności, 2. wydania, 3.nie ma zastosowania przy opisie książek, stosujemy ja przy opisie czasopism. 4. adresu wydawniczego, 5. opisu fizycznego, 6. serii, 7. uwag, 8. ISBN. 

NORMY OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO I ICH ARKUSZE

Aby opisać dokument posługujemy się normą opisu bibliograficznego opracowaną w 1982, obowiązującą od 1.01.1984r. Norma jest zalecana ale nie musi być stosowana. Normy wydawane są drukiem, maja swoje oznaczenie. Znajomość norm daje możliwość opisania dokumentów.

Arkusz 0: PN-82/N-011.52.00 Opis bibliograficzny - Postanowienia ogólne

Arkusz 1: PN-82/N-011.52.01 Opis bibliograficzny - Książki

Arkusz 1: PN-N-011.52-1/A1:1997 Opis bibliograficzny - Książki (Zmiana A1)

Arkusz 2: PN-N-011.52-2:1997 Opis bibliograficzny - Wydawnictwa ciągłe

Arkusz 3: PN-87/N-011.52.03 Opis bibliograficzny - Dokumenty normalizacyjne

Arkusz 4: Dokumenty ikonograficzne

Arkusz 5: PN-N-011.52-5:2000 Opis bibliograficzny - Dokumenty kartograficzne

Arkusz 6: PN-83/N-011.52.06 Opis bibliograficzny - Druki muzyczne

Arkusz 7: PN-85/N-011.52.07 Opis bibliograficzny - Dokumenty dźwiękowe

Arkusz 8: PN-N-011.52-8:1994 Opis bibliograficzny - Stare druki

Arkusz 9: Dokumenty niepublikowane

Arkusz 10: PN-91/N-011.52.10 Opis bibliograficzny - Dokumenty techniczno-handlowe

Arkusz 11: Dokumenty patentowe - z opracowania tej normy zrezygnowano

Arkusz 12: PN-N-011.52-12:1994 Opis bibliograficzny - Filmy

Arkusz 13: PN-N-011.52-13 Opis bibliograficzny - Dokumenty elektroniczne

Arkusz 14: Mikroformy

Hasło opisu bibliograficznego

PN-N-01228:1994 Hasło opisu bibliograficznego - Forma nazw geograficznych

PN-N-01229:1998 Hasło opisu bibliograficznego - Hasło osobowe

PN-N-01230:2001 Hasło opisu bibliograficznego - Hasło korporatywne

PN-N-01231:2001 Hasło opisu bibliograficznego - Hasło tytułowe

---