POLITYKA GOSPODARCZA

1. FUNKCJE POLITYKI GOSPODARCZEJ

1. POJĘCIA PODSTAWOWE

POLITYKA GOSPODARCZA - POLITYKA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA jest to

świadome oddziaływanie władz państwowych oraz instytucji międzynarodowych

w szczególności na:

• dynamikę gospodarczą,

• strukturę gospodarczą,

• funkcjonowanie ogólne gospodarki,

• stosunki ekonomiczne.

Typy podmiotów ze względu na dominację metod zarządzania:

• typ przedstawicielski,

• typ.............................

Stosunek polityki gospodarczej do ekonomii:

EKONOMIA - nauka teoretyczna, pozytywna.

POLITYKA GOSPODARCZA - nauka stosowana, normatywna (teoretycznie stosowana), daje wskazówki, jaki stan gospodarki jest pożądany, jak powinno być, jak postępować.

>>>Doktryna - nauczanie, wiedza; oznacza zespół twierdzeń założeń i dogmatów religijnych, filozoficznych, politycznych lub wojskowych. System działania, myślenia<<<

>>>Liberalizm - ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest nadrzędną wartością. Najogólniej mówiąc liberalizm odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia zbiorowego. Liberalizm jako postawa społeczna w uproszczeniu jest tolerancyjnym stosunkiem wobec poglądów lub czynów innych ludzi.<<<

• Doktryna starożytna św. Tomasza z Akwinu,

• Doktryna merkantylistyczna, pierwsza nowożytna doktryna we Francji - określała sposoby ingerencji państwa w gospodarkę, wręcz wskazywała ( XVII wiek),

• XVIII w. liberalizm gospodarczy - kolejna doktryna - od tego czasu trudno jest wyróżnić jedną dominującą doktrynę w gospodarce.

1. FUNKCJE POLITYKI GOSPODARCZEJ

SYSTEM EKONOMICZNY - zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych a także ogólnie akceptowanych zasad regulujących postępowanie wszystkich uczestników życia gospodarczego.

Kryteria własności środków produkcji:

1. własność środków produkcji,

• ustroje indywidualistyczne (kapitalistyczne) - dominuje (własność) wartość prywatna,

• ustroje kolektywistyczne - dominuje (własność) wartość państwowa.

2. sposób regulacji (gospodarki) procesu gospodarczego:

• system kompetytywny (konkurencyjny),

• system administracyjnej regulacji.

TYPY SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH:

1. typ indywidualistyczno - kompetytywny - inaczej kapitalizm rynkowy, indywidualna własność środków produkcji,

2. typ indywidualistyczno - planowy,

3. typ kolektywistyczno - planowy (najbardziej zbliżony do realnego socjalizmu)

4. typ kolektywistyczno - kompetytywny ( najbardziej zbliżony do socjalizmu rynkowego).

Kapitalizm rynkowy (nie było ingerencji państwa w gospodarkę) - Europa i Ameryka XVII - XVIII wiek, teraz w czystej postaci nie występuje.

Obecnie przewagę w Polsce i w Europie ma mieszanka systemu opartego na własności prywatnej (typ indywidualistyczno - kompetytywny oraz typ indywidualistyczno - planowy) i jest to KAPITALIZM MIESZANY.

GOSPODARKA INDYWIDUALISTYCZNO-KOMPETYTYCZNA

Funkcje i rola państwa - przestrzeganie zasad porządku społecznego, zasad działalności gospodarczej (musiało zapewnić).

Wyróżniamy kolejne funkcje państwa:

• zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego państwa,

• wymiar sprawiedliwości,

• kształtowanie systemu pieniężnego w państwie,

• państwo ingeruje w oświatę i w naukę.

Współczesne działanie państwa:

• podnoszenie efektywności gospodarki,

• zapobieganie nierównością w podziale produktu społecznego:

• ktoś więcej zarabia to płaci więcej podatku,

• dla biednych dodatki.

• stabilizowanie gospodarki, zapobieganie zbyt różnym wahaniom rozwoju gospodarki.

POLITYKA BUDŻETOWA - podział budżetu

POLITYKA FISKALNA - podatki

POLITYKA PIENIĘŻNA - dotyczy kształtowania ilości pieniędzy w obiegu.

• funkcja pierwotna - ilość pieniędzy w obiegu, emisja pieniądza przez bank centralny,

• funkcja wtórna - regulacja dopływu pieniądza do instytucji poprzez stopy procentowe (wysoka lub niska stopa %)

Najważniejsze kierunki oddziaływań państwa:

1. polityka gospodarcza musi zapewnić dopływ środków pieniężnych do wykonania przez państwo zadań,

2. wspomaganie funkcjonowania sektorów nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego:

• koleje, poczta, oświata, ochrona zdrowia

1. osłona działalności gospodarczej przed konkurencją zagraniczną (często jest ograniczana)

2. ochrona konkurencji przed monopolami - ustawodawstwo antymonopolowe,

3. przeciwdziałanie czynnikom kryzysowym w gospodarce, spadką koniunktury, stagnacji,

4. ochrona środowiska naturalnego, utrzymanie w zagospodarowaniu przestrzennym kraju, ekologia,

5. zapewnienie ładu społecznego poprzez oddziaływanie na procesy dystrybucji, aby ochraniać słabsze grupy ludności: warunki płacy, kodeks pracy, ustalanie minimalnego wynagrodzenia

1. UWARUNKOWANIA, CELE I DZIEDZINY POLITYKI GOSPODARCZEJ

I grupa

UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE - są tworzone przez zewnętrzne gospodarki narodowe, przez otoczenie międzynarodowe, które wynika z położenia gospodarczego - geograficznego. (na Polskę ma wpływ gospodarka niemiecka oraz państw zachodnich).

• na gospodarkę ma również wpływ przynależność do różnych organizacji międzynarodowych, są z tego korzyści jak i obowiązki

• światowa organizacja handlu,

• międzynarodowa organizacja handlu,

• Unia Europejska

np. restrykcje handlowe nakładane przez inne kraje.

• globalizacja gospodarki - tworzy różne uwarunkowania, głównie ma wpływ poprzez globalne rynki, czyli gdy jest szybki rozwój gospodarki globalnej to skutkuje wolnym rozwojem gospodarki krajowej,

• zagospodarowanie terenów - przy granicach z innymi państwami ma wpływ na rozwój danego państwa, ponieważ pobudza stosunki dwustronne gospodarki.

II grupa

UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE - najważniejszy czynnik wewnętrzny, który ma wpływ na gospodarkę to stan zasobów majątkowych (czynników produkcji) oraz zasobów ludzkich - determinuje potencjał gospodarczy.

np. potencjał Rosji jest dużo większy niż potencjał Holandii

Kuwejt - potencjał surowcowy (ropa naftowa)

III grupa

UWARUNKOWANIA USTROJOWO-SYSTEMOWE

CELE POLITYKI GOSPODARCZEJ

1. CELE POLITYCZNO-SPOŁECZNE

• utrzymanie suwerenności narodowej,

• zapewnienie wymiaru sprawiedliwości

• zapewnienie przestrzegania praw człowieka

• ochrona i umacnianie państwowych zasad ustrojowych w państwie

1. CELE EKONOMICZNE

• cel nadrzędny - zwiększenie bogactwa gospodarki i wzrost dobrobytu ludności w gospodarce

• wzrost efektywności wykorzystywania zasobów gospodarczych,

• zapewnienie wzrostu gospodarczego,

• zmian strukturalnych w gospodarce,

• wzrost przedsiębiorczości w gospodarce,

• wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy

1. CELE SPOŁECZNE

- najważniejsza funkcja to zapewnienie sprawiedliwego podziału dochodu

narodowego:

• forma gwarancji zatrudnienia,

• zapewnienie dostępu do oświaty i kultury,

• ochrona zdrowia,

• zapewnienie szans awansu społecznego,

• stworzenie systemu zabezpieczeń społecznych

2. CELE EKOLOGICZNE

Działania mające na celu ochronę przyrody albo renowacje obszarów już zniszczonych.

3. CELE OBRONNO-MILITARNE

Podporządkowanie pod rozwój przemysłu obronnego, zbrojeniowego, zapewnienie państwu rezerw strategicznych.

DZIEDZINY POLITYKI GOSPODARCZEJ

POLITYKA MIKROEKONOMICZNA - skupia się na regulacji konkretnych zagadnień.

POLITYKA MAKROEKONOMICZNA - (całokształt) cała gospodarka, dotyczy ogólnie całej gospodarki.

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT, KTÓREGO POLITYKA DOTYCZY (DZIEDZINĘ)

• polityka wzrostu gospodarczego,

• polityka strukturalna - zmierza do kształtowania relacji pomiędzy poszczególnymi gałęziami gospodarki

• polityka regionalna państwa - wpływ państwa na rozwój przestrzenny danych regionów

• polityka ekologiczna

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA INSTRUMENTY, KTÓRE DANA POLITYKA STOSUJE:

• polityka budżetowa,

• polityka fiskalna

• polityka pieniężna

PODZIAŁ WYNIKAJĄCY Z SEKTORA, KTÓRYM SIĘ ZAJMUJEMY

• polityka przemysłowa

• polityka rolna

• polityka handlowa

• polityka komunikacyjna

• polityka handlu zagranicznego

1. GOSPODARKA NARODOWA I JEJ RELACJE Z OTOCZENIEM.

Sposoby ujęcia gospodarki - ujmuje zależność między zasobami czynników produkcji a wzrostem gospodarczym.

Gospodarka narodowa:

1. nakłady - wyniki (układ) P' = f (N,M,L)

P' - potencjalne możliwości produkcji gospodarki

P - rzeczywista wielkość produkcji gospodarki

f - funkcja (z trzema argumentami)

N - zasoby czynników naturalnych

M - zasoby majątku

L - zasoby pracy ludzkiej

2. przestrzenny (układ)

zajmuje się strukturą występującą w gospodarce, wyróżnia się działy gospodarki (gałęzie) i bada się przepływy produktu z jednego działu do drugiego np. ile produktu przemysłu jest konsumowane przez rolnictwo?

MIERZENIE ROZMIARÓW I DYNAMIKI DZIEDZINY GOSPODARKI

Główne miary stosowane:

1. wielkość produktu krajowego brutto - wyrażony w pieniądzu, wielkość, która obejmuje wszystkie finalne dobra i usługi wyprodukowane w kraju niezależnie od tego kto jest właścicielem środków produkcji

2. produkt narodowy brutto (miara uzupełniająca) - koryguje wielkość krajowego produktu brutto o saldo dochodów z własności zagranicą, jeżeli państwo polskie jest właścicielem jakiegoś środka produkcji poza Polską to wynik jest dodawany do PKB, np.: pracownicy jadą do pracy poza Polską i przywożą kasę do Polski

3. dochód narodowy - produkt narodowy brutto

PNN = DN = PNB - amortyzacja środków trwałych

ROZMIAR I PODSTAWOWA WYDAJNOŚĆ PRACY

• społeczna wydajność pracy

W = Dw / Z

Dw - dochód narodowy na 1 zatrudnionego,

Z - ilość zatrudnionych

• pracochłonność - odwrotność wydajności pracy

Cz / Dw

Cz - czas pracy

Dw - dochód narodowy

• techniczne uzbrojenie pracy

wielkość majątku przypadającego na 1 zatrudnionego

M / Z

M - majątek

Z - 1 zatrudniony

• współczynnik kapitałochłonności

M / Dw

M - majątek

Dw - miara

4 (PODZIAŁY) UKŁADY STRUKTURALNE:

1. układ rodzajowy - przedmiotowy - wyróżnia podmioty gospodarcze ze względu na podmiot działalności, grupuje się przedmioty wg:

• sektorów

• gałęzi

• branż

• działowo-gałęziowy (najwyższy)

2. układ przestrzenny - przyjmuje za postawę rozmieszczenie geograficzne lub przestrzenne elementów gospodarki (stopniowanie) np.:

• makroregiony

• województwa

3. układ własnościowo-podmiotowy, który wyróżnia elementy gospodarki wg rodzaju własności

4. układ instytucjonalny, grupuje podmioty gospodarcze w ramach sektorów instytucjonalnych

• I sektor - przedsiębiorstw

• II sektor - gospodarstw domowych

• III sektor - instytucje rządowe i samorządowe (podmioty gospodarcze państwa)

• IV sektor - instytucje finansowe i ubezpieczeniowe

• V sektor - zagranica, która obrazuje otoczenie zewnętrzne kraju (eksport i import)

• VI sektor - instytucji niekomercyjnej, obejmuje organizacje społeczne pozarządowe (związki zawodowe, fundacje, wyznaniowe)

2. DOKTRYNA POLITYKI GOSPODARCZEJ

2.1. MERKANTYLIZM, PROTEKCJONIZM, LIBERALIZM

MERKANTYLIZM charakterystyka wykładni:

1. zapewnienie dopływu kruszców szlachetnych,

2. osiągnięcie dodatniego bilansu w handlu z innymi krajami, popieranie eksportu,

3. wspieranie rozwoju - głównie tych gałęzi przemysłu, które eksportują towary wymagające wysokiego przetworzenia,

4. wspieranie uprzemysłowienia i kraju poprzez zakładanie państwowych fabryk (manufaktur),

5. objęcie produkcji krajowej kontrolą jakości, celem eksportu najlepszych towarów,

6. rozwój infrastruktury komunikacyjnej w kraju - budowa dróg, kanałów, mostów, rozwój gospodarki morskiej.

W XIX wieku zmniejszały się ingerencje państwa w gospodarkę. Z merkantylizmu stopniowo przechodzono na liberalizm. W większości krajów państwo zaczęło wycofywać się z zakładania państwowych manufaktur, a zaczęto ingerować za pomocą polityki pieniężnej i systemu podatkowego.

2.2. OKRES MIĘDZYWOJENNY

1929 r - wielki kryzys gospodarczy stworzył nową sytuację gospodarczo-ekonomiczną (w USA i w EUROPIE):

• została wymuszona interwencja państwa, aby pobudzić koniunkturę gospodarczą,

• interwencyjne zakupy rządowe - artykuły rolne,

• zmniejszenie czasu pracy (zwiększenie miejsc pracy, zmniejszenie bezrobocia),

• zarząd robót publicznych, który kierował wszystkimi inwestycjami państwowymi

• bezpośrednie interwencje państwa, tzw. roboty publiczne, które miały dwa pozytywne skutki:

• dawały pracę oraz

• stwarzały popyt na rynku wewnętrznym.

Sytuacja ta dotyczyła rozwiniętych demokratycznych państw zachodnich.

Polska w okresie międzywojennym.

Istniała gospodarka wojenna odziedziczona po państwach zaborczych, nie istniał polski system bankowy ani polski pieniądz - trzeba było to wszystko odbudować.

Charakterystyczną cechą było to, że największa część wydatków państwa była przeznaczona na armię polską.

W 1921 roku zaczęto przechodzić na nowoczesną gospodarkę narodową. Towarzyszyła temu duża emisja pieniądza, która doprowadziła do bardzo dużej inflacji. W 1923 roku inflacja została zatrzymana, wystąpiła reforma walutowa: marka polska>>>złoty polski.

• wprowadzono podatek majątkowy na okres 3 lat i objęto tym podatkiem osoby, które były właścicielami majątków ziemskich lub nieruchomości i przekraczały ustaloną kwotę. (opodatkowani zostali najbogatsi).

• Powołano Bank Polski w 1924 roku, era złotego przedwojennego (na poziomie przedwojennego franka szwajcarskiego), rezerwy banku wystarczały na pokrycie w 30% emisji polskiego złotego.

Interwencja była bardzo silna:

• budowa centralnego okręgu przemysłowego,

• budowa portu w Gdyni

• wprowadzono 4-letnie plany gospodarcze, tylko, że realizacja tego planu została przerwana przez wybuch II wojny światowej.

2.3. DRUGA POŁOWA XX WIEKU

1. nastąpił rozpad dawnych imperiów kolonialnych, na terytoriach, których zaczęły powstawać nowe państwa,

2. w wielu krajach władzę przejęły partie komunistyczne, które wykorzystując zdecydowane poparcie i nacisk ZSRR

3. wzrosła rola Ameryki i Azji w gospodarce i polityce światowej.

W latach 50 i 60 nastąpił powrót do gospodarki czasów pokojowych.

Spirala płac i cen w 1975 roku - zwiększenie ilości pieniądza na rynku nie doprowadziło do ożywienia gospodarki.

2.4. TRANSFORMACJA W POLSCE

1. metoda szokowa - główne cele:

• stabilizacja gospodarki

• liberalizacja gospodarki

• prywatyzacja gospodarki

Międzynarodowy Fundusz Walutowy zalecał metodę skokową.

Podstawowym aktem regulującym transformację była ustawa.......................

1. prywatyzacja kapitałowa, która może występować w formie bezpośredniej (sprzedaż przedsiębiorstw) i pośredniej (likwidacja przedsiębiorstw)

2. bony prywatyzacyjne - zakończono sprzedaż w 1998 roku,

3. była tzw. komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych (równe prawa dla wszystkich uczestników gospodarki),

4. prywatyzacja dla tych przedsiębiorstw, których nie sprywatyzowano w poprzednich prywatyzacjach,

5. prywatyzacja założycielska - występowała już wcześniej, związana była z przedsiębiorstwami handlowymi i usługowymi,

6. reprywatyzacja majątku

POLITYKA ROZWOJU GOSPODARCZEGO

3.1. TYPY STRATEGII ROZWOJU

a) strategia liberalna - ( strategia monetarystyczna lub ortodoksyjna)- w niewielkim stopniu uwzględnia ona warunki krajów słabo rozwiniętych, dąży do poprawienia alokacji zasobów przez wykorzystanie wskazówek dawanych przez rynek i zdanie się na jego mechanizmy, znajduje ona zastosowanie w sytuacjach kryzysowych, gdy najważniejszą sprawą jest stabilizacja gospodarki. Niekiedy mówi się, że strategia liberalna zajmuje się dostosowaniem krótkookresowym, zmniejszaniem inflacji i przywracaniem równowagi makroekonomicznej.

Celem strategii liberalnej jest:

• stabilizacja gospodarki i dobre funkcjonowanie rynków,

• poprawa alokacji zasobów i wskutek tego podniesienie poziomu produkcji i dochodów oraz poprawa poziomu życia,

• sprzyjanie wysokiemu poziomowi oszczędzania w celu zwiększenia stopy wzrostu

• zapewnienie bardziej efektywnego wykorzystania kapitału.

b) strategia gospodarki otwartej - ma ona wiele cech wspólnych ze strategią liberalną, ale

też własną specyfikę: zdaje się na rynkową alokację zasobów, wyznacza sektorowi

prywatnemu główną rolę w rozwoju; odróżnia się jednak od strategii liberalnej

znaczeniem, jakie przepisuje eksportowi - handel zagraniczny jest tu uważany za

motoryczny sektor wzrostu. [Ważniejszy jest kurs walut korzystny dla eksportu a nie

dla importu]. Wg tej strategii:

• władze publiczne mają prowadzić politykę stymulacji podaży, usuwając przeszkody ograniczające zdolności eksportowe kraju i pobudzając te dziedziny aktywności ekonomicznej, które mogą przyczynić się do zwiększenia eksportu, państwo powinno ułatwić udzielanie pożyczek lub stosować różnego rodzaju zachęty fiskalne, finansować programy kształcenia, uczestniczyć w badaniach rynku,

• państwo powinno stosować politykę liberalizacji handlu, zaleca się: redukcję ceł i stopniowe usuwanie innych barier ograniczających handel, eliminowanie przeszkód krępujących zagraniczne inwestycje, wprowadzenie neutralnego kursu walutowego.

• strategia industrializacji ( występowała w gospodarce powojennej)- kładzie ona nacisk na wzrost, ale

za drogę szybkiego wzrostu uważa szybką ekspansję sektora przetwórczego, chodzi tu o podwyższenie

stopy wzrostu gospodarczego, cel ten można osiągnąć trzema sposobami:

• przez rozwój produkcji dóbr przetwórczych na potrzeby rynku wewnętrznego przy stosowaniu ochrony celnej

• przez rozwijanie przemysłu dóbr kapitałowych, najczęściej w ramach sektora publicznego,

• przez proeksportową oriętację sektora przetwórczego, zwykle przy wykorzystaniu planowania indykatywnego oraz bezpośrednich lub pośrednich subwencji.

• strategia rozwoju rolniczego ( zielonej rewolucji) - kładzie ona nacisk nie na stopę wzrostu gospodarczego, eksport lub uprzemysłowienie, lecz na wzrost produkcji rolnej. Stosowana jest w niektórych krajach Trzeciego Świata, gdzie najważniejszym sektorem jest właśnie rolnictwo i gdzie podstawowym problemem jest walka z głodem. Strategia ta dąży do zwiększenia podaży żywności, w tym przede wszystkim zbóż - najważniejszego produktu pierwszej potrzeby. Ma na celu m.in. ograniczenie zasięgu występowania ubóstwa:

• powoduje, że ludność uboga uzyskuje dostęp do zasobów żywności,

• wzrost produkcji rolnej może się łączyć ze wzrostem zatrudnienia w rolnictwie,

• silna elastyczność dochodowa popytu na nieżywnościowe produkty konsumpcyjne zwiększa zatrudnienie w działalności nierolniczej,

• ponieważ ten typ strategii charakteryzuje się silną pracochłonnością, płace realne mogą wzrosnąć zarówno na wsi jak i w mieście, prowadząc do bardziej równomiernego podziału dochodów.

• strategia redystrybucyjna - jej zasadniczym celem jest poprawa podziału dochodu i bogactwa, a ściślej mówiąc likwidacja ubóstwa. Nawiązuje do 3 idei:

• przykłada wielką wagę do tworzenia miejsc pracy, zwłaszcza dla ludności ubogiej

• zaleca redystrybucję części wzrostu dochodu narodowego na rzecz najuboższej ludności, redystrybucja ta może przybrać postać transferów konsumpcyjnych lub inwestycyjnych

• daje priorytet potrzebom podstawowym

3.2. POLITYKA STRUKTURALNA

Za szczególnie ważne uważa się zmiany strukturalne przebiegające w:

• układzie przedmiotowym (rodzajowym), który charakteryzuje się działowo-gałęziową strukturą gospodarki,

• strukturze terytorialnej (przestrzennej), która określa rozmieszczenie elementów gospodarki narodowej w podziale na różne jednostki terytorialne kraju

• strukturze instytucjonalnej, układ ten ma podstawowe znaczenie dla kształtowania się stosunków ekonomicznych w kraju, a także dla funkcjonowania systemu gospodarczego i stosowania w nim rozwiązań regulacyjnych.

Przemiany strukturalne w gospodarkach krajów rozwiniętych i międzynarodowych ugrupowań gospodarczych wyrażają się przede wszystkim w ograniczeniu produkcji i zatrudnienia w gałęziach o przestarzałej technologii i zmniejszającym się popycie na ich wyroby, oraz w jednoczesnym przyspieszeniu tempa wzrostu w gałęziach stosujących nowoczesne technologie na wyroby, na które rośnie zapotrzebowanie zarówno na rynkach wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Większą rolę zaczynają odgrywać małe przedsiębiorstwa, widać to w sferze usług.

W ostatnich latach zwracają uwagę następujące kierunki zmian w handlu światowym:

1. zmniejszanie się udziału dóbr mało przetworzonych oraz zwiększanie się liczby ilości towarów o wyższym stopniu przetworzenia,

2. pogarszanie się relacji cen między towarami przemysłowymi a surowcami, produktami rolnymi (na niekorzyść tych dwóch ostatnich),

3. niebywale szybki wzrost międzynarodowych obrotów finansowych, związane ze zmianami kursów wymiany walut, przepływem kredytów i kapitału.

Powoduje to powstawanie dysproporcji między procesami zachodzącymi w sferze przepływów realnych oraz w sferze przepływów finansowych.

Cele polityki gospodarczej:

1. dążenie do poprawy ekonomicznej efektywności gospodarki poprzez szybsze przemieszczanie zasobów gospodarki z dziedzin o niskiej efektywności ekonomicznej do dających wysokie dochody,

2. przyspieszenie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu,

3. dążenie do unowocześniania gospodarki poprzez szybszy rozwój tych dziedzin działalności, które odgrywają rolę nośników współczesnego postępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego,

4. dążenie do podniesienia konkurencyjności krajowych wyrobów na rynkach światowych oraz wzmocnienie proeksportowej orientacji gospodarki,

5. wykorzystywanie procesu zmian strukturalnych do ograniczania oddziaływania barier surowcowych, energetycznych, demograficznych itp.., występujących w procesie rozwoju.

Polityka przekształceń strukturalnych, jak widać, odnosi się przede wszystkim do gospodarki narodowej jako całości, może ona przybierać różne formy:

• polityka dostosowawcza - kładzie nacisk na rozwój nowych, dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki, mogą również hamować upadek niektórych dziedzin (np. z przyczyn społecznych), ograniczać swobodną wymianę międzynarodową, chroniąc w ten sposób rolnictwo, górnictwo, hutnictwo,

• polityka zapobiegawcza - opierająca się na mechanizmie rynkowym i popieraniu inicjatywy prywatnej, rząd zwykle nie podejmuje wówczas działań bezpośrednio skierowanych na przekształcenie strukturalne, uznając, iż najlepszym ich regulatorem jest rynek; rola rządu polega na usuwaniu ograniczeń hamujących sprawne funkcjonowanie rynku, powodując jego usztywnienie,

• antycypacyjna polityka strukturalna - polega na ułatwieniu przedsiębiorstwom dostosowania się do nowych warunków gospodarowania w przyszłość, polityka ta ma na celu ułatwienie przesunięć zasobów kapitału i pracy do gałęzi „wzrostowych”, zazwyczaj są to gałęzie całkiem nowe.

Wśród celów reformowania polskiej gospodarki, co najmniej dwa można uznać za najważniejsze:

• znaczące podniesienie ogólnej efektywności gospodarowania

• zbliżanie jej struktury do struktury gospodarek krajów wysoko rozwiniętych.

W Polsce niezbędne jest wypracowanie nowych założeń polityki gospodarczej, wspierającej i przyspieszającej zmiany strukturalne. Podobnie jak w innych krajach wysoko rozwiniętych, również w naszym kraju innowacyjność jest uznawana za szczególnie istotny czynnik konkurencyjności produkcji i eksportu. Wg Komisji Europejskiej Polska powinna:

• dążyć do podwyższenia wydajności poprzez poprawę warunków dla działalności badawczo-rozwojowej,

• dążyć do podwyższenia wydajności poprzez poprawę stopnia innowacyjności,

• dynamiczniej poszerzać rozwój gospodarki opartej na wiedzy,

• dążyć do poprawy środowiska przedsiębiorstw oraz rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości,

• przyspieszyć restrukturyzację tradycyjnych dziedzin gospodarki ( hutnictwa, energetyki, górnictwa węglowego).

3.3. POLITYKA PRZEMYSŁOWA

Przez politykę przemysłową rozumie się działalność interwencyjną państwa, prowadzoną w stosunku do przemysłu, a polegającą na modyfikacji alokacji dokonywanej przez rynek.

Wyróżniamy dwa rodzaje działań polityki przemysłowej:

• aktywny rodzaj polityki przemysłowej - ma za zadanie pobudzanie zmian strukturalnych w przemyśle, innowacyjności oraz podnoszenie efektywności i konkurencyjności międzynarodowej przedsiębiorstw przemysłowych,

• defensywny rodzaj polityki przemysłowej - (działanie ochronne) - celem jest utrzymanie poziomu zatrudnienia w schyłkowych gałęziach przemysłu, gdy ujawnia się ograniczenie mobilności przestrzennej lub zawodowej siły roboczej; innym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego kraju przez utrzymanie zdolności produkcyjnych, które w przyszłości mogą być potrzebne i uniezależnienie się od niepewnych zewnętrznych źródeł zaopatrzenia.

KRYTERIA WYBORU GAŁĘZI PRZEMYSŁU, KTÓRE ZASŁUGUJĄ NA POPARCIE ZE STRONY RZĄDÓW PROWADZĄCYCH AKTYWNĄ POLITYKĘ PRZEMYSŁOWĄ

1. Gałęzie osiągające dużą wartość dodaną na jednego zatrudnionego - popieranie ich prowadzi do dynamizacji przyrostu wartości dodanej w skali całego przemysłu, a w ostatecznym wyniku do szybkiego powiększenia dochodu narodowego.

2. Gałęzie będące podporą rozwoju innych gałęzi przemysłu, - tzn. te, które dostarczają środków produkcji pozostałej części gospodarki, popieranie gałęzi wytwarzających produkty pośrednie prowadzi do obniżenia ich cen, a to z kolei przyczynia się do rozwoju innych gałęzi.

3. Gałęzie o potencjalnych rezerwach - mogące z tego powodu rozwijać się bardzo dynamicznie w przyszłości.

4. Gałęzie wymagające osłony, - bo w innych krajach gwarantuje się tym gałęziom poparcie.

5. Gałęzie przemysłu wysokiej technologii, - do których należą: produkcja komputerów i urządzeń biurowych, urządzeń telekomunikacyjnych, farmaceutyków oraz sprzętu medycznego, a także sprzętu lotniczego i kosmicznego.

INSTRUNTY POLITYKI PRZEMYSŁOWEJ

Do najbardziej typowych instrumentów polityki przemysłowej zaliczamy:

• ulgi podatkowe,

• subwencje,

• kredyty,

• pożyczki,

• gwarancje,

• przyspieszoną amortyzację,

• cła,

• kontyngenty,

• standaryzację.

3.4. POLITYKA ŻYWNOŚCIOWA

Celem polityki żywnościowej jest bezpieczeństwo żywnościowe, należące do grupy podstawowych rodzajów bezpieczeństwa ekonomiczno-społecznego. Bezpieczeństwo żywnościowe zachowane jest wówczas, gdy spełnione są jednocześnie trzy warunki:

1. żywność jest dostępna fizycznie - jest to wytworzony w kraju wolumen artykułów żywnościowych niezbędnych do zaspokojenia minimalnego zapotrzebowania biologicznego,

2. żywność jest dostępna ekonomicznie - to sytuacja, w której także najbiedniejsze grupy społeczne mają możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb żywnościowych,

3. żywność jest odpowiednia pod względem zdrowotnym, a dzienna racja żywnościowa jest optymalna pod względem składników odżywczych stosownie do wieku, płci i rodzaju wykonywanej pracy.

Szczególne znaczenie ma ziemia, wyróżnia się trzy rodzaje jej wykorzystywania:

1. produkcyjne - rolnictwo, leśnictwo, przemysł, usługi produkcyjne;

2. konsumpcyjne - usługi nieprodukcyjne - osiedla, obszary turystyczno-wypoczynkowe i sportowe, parki narodowe, tereny wojskowe;

3. nieużytkowe - pustynie, tereny niedostępne, obszary zdewastowane

Instrumenty polityki żywnościowej.

1. stosowanie instrumentów formalnoprawnych - wynika z potrzeby istnienia określonego porządku prawnego, który musi być respektowany, narzędzia uregulowań wynikają w tym przypadku z przepisów prawa i decyzji administracyjnych w postaci nakazów, zakazów i kar. W tym też rozumieniu organy administracji państwowej sprawują funkcje władcze.

2. do ekonomicznych instrumentów polityki żywnościowej należy zaliczyć: ingerencję w system cen, cła, dotacje, kredyty, pożyczki. Ich wspólną cechą jest to, że mogą powodować wzrost produkcji, utrzymywać je na stałym poziomie lub doprowadzić je do spadku, występują w postaci:

• cena rynkowa - odzwierciedlająca koszty i korzyści związane z wytworzeniem produktu;

• gwarantowane ceny skupu produktów od rolników, niejednokrotnie na poziomie wyższym od cen detalicznych, różnice pokrywa państwo ze specjalnie gromadzonych na ten cel środków;

• polityka celna - wspiera ingerencję cenową i może chronić producentów wewnętrznych (wysokie cła wwozowe) lub poddać ich międzynarodowej konkurencji;

• dotacje rządowe (subwencje) - stosowane są w bezpośrednim finansowaniem rozwoju rolnictwa, rolnictwo nie jest bowiem w stanie samo finansować swego rozwoju;

• kredyty - wykorzystywanie kredytu jako instrumentu sterowania polega głównie na manewrowaniu stopą procentową oraz na ilościowym i jakościowym kontyngentowaniu środków;

• podatek - w gospodarce żywnościowej może występować jako:

• tradycyjny podatek gruntowy w rolnictwie,

• podatek dochodowy w rolnictwie,

• podatek od dochodów indywidualnych,

• podatek od wartości dodanej.

W sumie doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych dowodzą istnienia bogatego zestawu instrumentów ingerowania w gospodarkę żywnościowa. Zespół tych instrumentów dzielimy na:

1. instrumenty rynkowe:

• oddziaływanie na podaż produktów żywnościowych,

• oddziaływanie na popyt produktów żywnościowych,

• instrumenty związane z cenami produktów żywnościowych,

• instrumenty pozarynkowe:

• subsydia bezpośrednie w formie dopłat dla rolników, wyrównujące różnicę między cenami gwarantowanymi a niższymi cenami rynkowymi,

• subsydia pośrednie, będące dopłatami do cen środków produkcji,

• dostosowywanie warunków kredytowania rolnictwa.

3. MECHANIZMY ODDZIAŁYWANIA

4.1.POLIT YKA PIENIĘŻNA

Polityka pieniężna - polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Instytucją publiczną, za pośrednictwem, której państwo prowadzi politykę pieniężną, jest bank centralny.

1. Funkcja polityki pieniężnej

Bank centralny spełnia 3 funkcje:

• jest instytucją emitującą pieniądz gotówkowy,

• jest bankiem banków,

• jest bankiem państwa.

2. Strategia polityki pieniężnej

Bank centralny ma określoną strategię polityki pieniężnej: po wyznaczeniu celów w zakresie poziomu cen bank centralny ustala tzw. cele pośrednie, które wywierają bezpośredni wpływ na poziom cen.

W zależności od przyjętego celu pośredniego możliwe są następujące strategie polityki pieniężnej:

M0 = baza monetarna = gotówka w obiegu poza bankowym + rezerwy obowiązkowe banków

M1 = M0 + depozyt na każde żądanie

M2 = M1 + depozyty terminowe w bankach komercyjnych

M3 = M2 + depozyty terminowe wielko bankowych instytucji finansowych

STOPA PROCENTOWA - jest to opłata za kredyt, w lokacie jest to opłata dla nas za depozyt.

Funkcja informacyjna - informuje o cenie kredytu.

Funkcja bodźcowa - albo sprzyja zaciąganiu kredytów albo powstrzymuje od kredytów.

• polityka monetarna,

• polityka (oddziaływanie) na stopę procentową,

• polityka (oddziaływanie) na kursy walut,

• wywieranie wpływu na dochód nominalny

• strategia bezpośredniego celu inflacyjnego - nadrzędny cel to regulowanie stopy inflacji.

3. Instrumenty polityki pieniężnej

1. stopa dyskontowa - bank centralny oddziaływuje na wielkość kredytów dla sektora bankowego dwiema metodami: przez zmianę ceny kredytów (stopy dyskontowej) lub zmianę wielkości kredytu. Podniesienie tej stopy zwiększa koszt pieniądza banku centralnego, zatem banki zaciągają mniej kredytów; obniżenie stopy dyskontowej, przeciwnie, zwiększa popyt banków na kredyty banku centralnego.

2. operacje otwartego rynku - polegają one na kupnie lub sprzedaży przez bank centralny publicznych papierów wartościowych. Zakupy na otwartym rynku zwiększają rezerwy gotówkowe banków komercyjnych,

3. rezerwy obowiązkowe - to ta część rezerw całkowitych znajdujących się w dyspozycji banku, która z mocy prawa ni może być wykorzystana do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek. Wyraża się ją w % wybranych depozytów bankowych.

W czasie recesji bank centralny prowadzi ekspansywną politykę monetarną, natomiast w czasie ożywienia gospodarczego następuje wzrost inflacji i występuje polityka restrykcyjna, co doprowadza do spadku ożywienia gospodarczego.

4.2. POLIYKA BUDŻETOWA

1. FUNKCJE POLITYKI BUDŻETOWEJ

polityka budżetowa - oznacza ona dobór źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych, jak też kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych, ustalonych przez właściwe organy publiczne. Z jednej strony, dochody i wydatki publiczne są wykorzystywane do zapewnienia określonych usług publicznych oraz ochrony istniejących instytucji polityczno-ustrojowych, z drugiej zaś, w celu zapewnienia rozwoju i ochrony określonych dziedzin i form działalności gospodarczej oraz realizacji określonych przemian w gospodarce.

Budżet państwa - jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej na okres roku kalendarzowego.

1. funkcja alokacyjna - najstarsza i tradycyjna - jest to gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków przez państwo jest jednoznaczne z dokonywaniem zmian struktury wytwarzanego produktu społecznego.

2. funkcja redystrybucyjna - polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na rozmiary i strukturę funduszy nabywczych poszczególnych podmiotów, jest związana z wtórnym podziałem dochodów, dokonanym w następstwie podziału pierwotnego, ustalonego przez rynek. Występują następujące poziomy redystrybucji:

• bezpośrednia redystrybucja dochodów pieniężnych za pomocą systemu podatków i pieniężnych transferów socjalnych, obejmujących różne świadczenia społeczne, będące przedmiotem zainteresowania polityki społecznej,

• pośrednia redystrybucja dochodów pieniężnych - jest to bezpłatne lub tylko częściowo odpłatne zaspokajanie pewnych potrzeb poprzez wykonywanie przez sektor publiczny określonych usług społecznych (oświata, ochrona zdrowia itd.)

• najbardziej pośrednia redystrybucja dochodów pieniężnych - jest oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. wydatki na szkolenia zawodowe).

PODATEK - określa się jako „ dokonywanie przez władzę publiczną przymusowe pobranie, którego podstawowym celem jest pokrycie obciążeń publicznych, repartycja zaś uwzględnia zdolności podatkowe obywateli”. Ustaw mówi, że podatek jest publicznoprawnym, nieodpłatnym, przymusowym oraz bezzwrotnym świadczeniem pieniężnym na rzecz skarbu państwa lub gminy.

3. funkcja stabilizacyjna - polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych: wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego (ograniczenie bezrobocia), stabilności ogólnego poziomu cen, wysokiego, zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego oraz stabilności bilansu płatniczego.

Za najbardziej skuteczne narzędzie funkcji stabilizacyjnej uważa się zmiany w obciążeniach

podatkowych w zależności od sytuacji koniunkturalnej. Instrumenty podatkowe mogą między innymi

pobudzać wzrost gospodarczy poprzez odliczanie kosztów inwestycji od podlegającego opodatkowaniu

dochodu osób fizycznych i spółek, a także przez ulgi podatkowe związane z eksportem, stymulujące

rozwój gałęzi produkcyjnych na eksport.

2. PASYWNA I AKTYWNA POLITYKA BUDŻETOWA

Pasywna polityka budżetowa - jest oparta na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje - na gruncie ustawowych zasad poboru lub wydatkowania - tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej w celu wyzwalania impulsów kompensujących, będących przeciwwagą wahań koniunktury. Ta forma polityki budżetowej opiera się na koncepcji działania automatycznych stabilizatorów, które prowadzą do określonych zmian salda budżetu państwa.

Aktywna polityka budżetowa - ma miejsce wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacją oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczania bezrobocia. Polityka ta wymaga wprowadzania zmian legislacyjnych w programach budżetowych.

13

---