nowa polityka historyczna w Hiszpanii w Swietle Teorii Governence

• Podstawa teoretyczna - społeczny konstruktywizm

• model governence

• Polityka historyczna - definicja

• Podstawy polityki historycznej w Hiszpanii po 1975

• „Pacto de Olvido”

• transformacji przez zapomnienie

• ustawa o amnestii z 1977 roku

• Movement for the Recovery of Memory

• Associacion for the Recovery of Historical Memory(ARHM)

• Analiza zawartości mediów: ABC, El Pais, Rebelion.org

• podobnie jak NGOsy, media wskazują na potrzebę podjęcia działań przez władze

• Działania instytucji państwowych

• wypowiedź ombudsmana Enrique Múgica

• rok 2006 „rokiem pamięci historycznej”

• Badanie opinii publicznej - czerwiec 2006 roku

• 2002 - Kortezy potępiają powstanie z 1936 roku

• stosunek Partii Ludowej do działań ARHM

• ustawa o pamięci historycznej jak efekt kompromisu między rządem, opozycją, a NGOs'ami

• stosunek PP i IU/ICV do „ustawy pamięci historycznej”

• podsumowanie

„Ustawa pamięci historycznej" - nowa polityka historyczna w Hiszpanii

Na potrzeby tej pracy politykę historyczną zdefiniuję jako kształtowanie świadomości historycznej społeczeństwa oraz uznawanie wpływu historii na współczesne problemy polityczne oraz uwzględnianiu jej w bieżącej działalności i w budowaniu programów na

Rok 1975 wyznaczył w Hiszpanii początek nowej ery. Wraz ze śmiercią generała Franco i restauracją monarchii przez koronację Juana Carlosa I z dynastii Burbonów, kraj ten wszedł na drogę przemian ustrojowych, uznawanych dziś za model pokojowej transformacji. Jednym z elementów tej wzorowej zmiany był tzw. „Pacto de Olvido” („Pakt Zapomnienia”). Przez wiele lat w Hiszpanii panowała niepisana zgoda, co do stosunku wobec wojny domowej z lat 1936 - 1939 i późniejszej dyktatury Franco, zakładająca potrzebę milczenia o tej części przeszłości. Elity hiszpańskie postanowiły odciąć się od przeszłości i wybrały model ”transformacji przez zapomnienie”. W związku z tym nie zostały podjęte żadne działania mające na celu „dojście do prawdy” o przeszłych wydarzeniach. Skupiono się natomiast na „patrzeniu w przyszłość”. Uznano, że w omawianym okresie obie strony popełniały zbrodnie, co dzieliło odpowiedzialność między nimi na pół i -w efekcie - rozgrzeszało wszystkich winnych. Jedynym aktem prawnym, który nawiązywał się do owego „paktu milczenia” była ustawa o amnestii z 1977 roku. Na jej mocy zagwarantowano, że członkowie poprzedniego reżimu nie będą pociągani do odpowiedzialności za swoje czyny.

Minęło 20 lat i powoli nastawienie społeczeństwa do tej kwestii zaczęło się zmieniać. Hiszpańska demokracja ugruntowała się i stała się gotowa do podjęcia trudnych tematów i rozliczeń z własną przeszłością. Minęło również wystarczająco dużo czasu, by problemowi mogli spokojnie stawić czoło obywatele. O tej zmianie świadczy pojawienie się na początku XXI wieku ruchu społecznego znanego pod nazwą Movement for the Recovery of Memory, którego celem jest odbudowa pamięci historycznej dotyczącej reżimu Franca. W jego ramach powstało wiele organizacji, z których za najważniejszą należy uznać fundację Associacion for the Recovery of Historical Memory. Organizacja stawia sobie za zadanie odnalezienia grobów osób skazanych przez reżim na śmierć podczas wojny domowej i za rządów franko oraz, jeśli to możliwe, doprowadzenia do anulowania tychże wyroków śmierci.

Warto tutaj zwrócić uwagę, że ARHM powołało się również na autorytet ONZ, wzywając organizację do nacisku na Hiszpanię, by wypełniła zobowiązania wynikające z „Declaration on the Protection of All Persons from Enforced Disappearance”. W jej świetle nierozwiązane i nieukarane przypadki zniknięć stanowią naruszenie praw człowieka. Swoje żądania przedstawiła odpowiedniej ONZtowskiej komisji w 2002 roku.

Badania analizy zawartości internetowych wydań trzech hiszpańskich gazet ABC, EL Pais, i Rebelion.org przeprowadzone przez Natashę Flores wykazały, że owa społeczna potrzeba znajduje swoje odzwierciedlenie i poparcie w dyskusji medialnej w państwie. Gazety hiszpańskie zgadzały się, że ofiary reżimu mają prawo do godnego pochówku, a ich rodziny do prawdy nt. ich śmierci. Ponadto przeanalizowane artykuły wskazywały na obowiązek państwa by stawić czoło rodzinom ofiar i wspomóc je w tym procesie m.in. poprzez pomoc w identyfikacji zwłok i pokrycie kosztów testów DNA.

Zasadność żądań społeczeństwa potwierdziła wypowiedź hiszpańskiego ombudsmana Enrique Múgica z czerwca 2004 roku, w której ponaglał instytucje państwowe do udzielenia potrzebnej pomocy rodzinom ofiar. Następnie król Juan Carlos ogłosił rok 2006 „rokiem pamięci historycznej”. Badanie opinii publicznej przeprowadzonej w czerwcu 2006 roku wykazało, że 64.5% badanych popiera dochodzenie prawdy o wszystkim, co dotyczy wojny domowej, a 63.8% nie zgadza się, ze stwierdzeniem, że „Najlepszym co można zrobić w sprawie wojny domowej to nie rozmawiać o niej i nie prowadzić żadnych dochodzeń”.

Mimo że społeczeństwo już od jakiegoś czasu było gotowe zmierzyć się z własną przeszłością, o podobnym nastawieniu wśród ekipy rządzącej nie było mowy. Co prawda w 2002 roku pod naciskiem społeczeństwa Kortezy jednogłośnie potępiły powstanie z 1936 roku, jednakże sprawująca wówczas władzę Partia Ludowa nie była gotowa na podjęcie bardziej aktywnych działań, szczególnie, że jej członkowie wywodzą się w dużej mierze z kręgów popierających Franca.

Zmiana stałą się możliwa dopiero z niespodziewanym dojściem do władzy Hiszpańskiej Socjalistycznej Partii Robotnicza PSOE.

„Ustawę rozpoznającą i poszerzającą prawa oraz ustanawiającą wsparcie dla tych, którzy doświadczyli prześladowań i przemocy podczas Wojny Domowej i Dyktatury”, nazywaną również „ustawą pamięci historycznej”, uchwalono 28 października 2007. Trzeba zaznaczyć, że nowe prawo nie zostało uchwalone jednogłośnie. Wręcz przeciwnie, było przedmiotem gorących dyskusji wśród partii politycznych. Sprzeciw wobec ustawy wyrażała przede wszystkim Partia Ludowa (PP) José Maríi Aznara, zwracając uwagę, że będzie ona niepotrzebnie rozdrapywać rany z przeszłości i, wg byłego premiera Hiszpanii Aznara, "zakłóci powolny proces pojednania narodowego, który rozpoczął się po upadku gen. Franco”.

Aby jakakolwiek ustawa została uchwalona, musi zostać przegłosowana w parlamencie. Aby stało się to możliwe, rząd musiał tak zredagować tekst, by zaakceptowały go również partie opozycyjne. W związku z tym ustawa nie dokonuje rozróżnienia, a wręcz stawia znak równości pomiędzy ofiarami wojny domowej (którymi przecież byli uczestnicy walk z obydwu stron) a późniejszymi ofiarami reżimu. Punktem spornym jest również uznanie uchwalenia konstytucji w 1978 roku za początek hiszpańskiej demokracji. Pominięcie demokratycznych tradycji z czasów II Republiki przeczy możliwości odbudowania pamięci o ofiarach republikańskich reżimu. Co najważniejsze jednak, państwo nie zobowiązuje się w żaden sposób do zapewnienia wsparcia przy ekshumacji zwłok czy przeprowadzania śledztw i tworzenia komisji w tym zakresie.

Podsumowując, governence na przykładzie zmian w polityce historycznej Hiszpanii można oceniać dwojako. Z jednej strony docenić należy fakt, że rząd wziął sobie do serca opinie społeczeństwa i zdecydował się zmierzyć z własną historią. Z drugiej jednak strony da się zauważyć, że jednoczesna próba przypodobania się społeczeństwu i zdobycie poparcia wśród opozycji może doprowadzić do powstawania aktów ułomnych, tak naprawdę nie zadowalających nikogo. Mimo, że władza ugięła się i zrewidowała politykę historyczną, to jednak nie do końca poszła w tym kierunku, w którym chciało popchnąć ją społeczeństw.

Nowe prawo nakazuje usunięcie symboli związanych z reżimem Franco z miejsc publicznych oraz ekshumację ciał z mogił zbiorowych z tego okresu.. Ustawa nadaje państwu odpowiedzialność za ocalanie i upowszechnianie dokumentów dotyczących wojny domowej i dyktatury frankijskiej. Ponadto potępiono faszystowski reżim frankistowski oraz zalecono symboliczną rehabilitację wszystkich ofiar wojny i reżimu. Na jej mocy utworzone zostało Centrum Dokumentacji Pamięci Historycznej w Salamance^∗. Ustawa przestrzega, że jej zadaniem nie jest narzucenie określonej pamięci zbiorowej. Ma raczej na celu ochronę prawa każdego obywatela do pamięci własnej i rodzinnej. Nakłada jednak na władze obowiązek promowanie wartości konstytucyjnych i wiedzy o przeszłości w celu zapobiegnięcia podobnym wydarzeniom.

BIBLIOGRAFIA:

1. Blakeley, G., „Politics as usual? The Trials and Tribulations of the Law of Historical Memory in Spain”, Entelequia. Revista Interdisciplinar,2008, nr 7, str. 315-330

2. Díez, A., Cué E., Carlos, La Ley de Memoria Histórica verá la luz, El País, http://www.elpais.com/articulo/espana/Ley/Memoria/Historica/vera/luz/elpepiesp/20071009elpepinac_2/Tes, 28 maja 2011

3. Hiszpania: frankizm potępiony http://www.wprost.pl/ar/?O=116801, 28 maja 2011

4. Jarosiński, G., Polityka historyczna narzędziem lewicowej propagandy: Hiszpania rozlicza generała Franco, http://www.naszdziennik.pl/index.php?dat=20071103&typ=sw&id=sw12.txt, 28 maja 2011

5. Prado, B., „Desentierren a Lorca, por favor”, El Pais, 25 czerwca 2004, http://www.elpais.com/articulo/opinion/Desentierren/Lorca/favor/elpepiopi/20040625elpepiopi_9/Tes

6. Flores A., Natasha, Breaking the silence? The contentious politics od memory in post - transition Spain, 2010, http://www.etd.ceu.hu/2010/flores_natasha.pdf, 28 maja 2011

7. Vincent, M., „Breaking the silence? Memory and oblivion since the Spanish Civil War”, [w:] Ben-Ze'ev, E., Ginio, R., Winter, J., Shadows of war: a social history of silence in the twentieth century, Cambridge University Press, New York 2010,

8. López Lerma, M., The Ghosts of Justice and the Law of Historical Memory, Conserveries mémorielles, 2011, nr 9 http://cm.revues.org/840, 28 maja 2011

Flores A., Natasha, Breaking the silence? The contentious politics od memory in post - transition Spain, 2010, http://www.etd.ceu.hu/2010/flores_natasha.pdf, str.6

Vincent, M., „Breaking the silence? Memory and oblivion since the Spanish Civil War”, [w:] Ben-Ze'ev, E., Ginio, R., Winter, J., Shadows of war: a social history of silence in the twentieth century, Cambridge University Press, New York 2010, s.48

Flores A., Natasha, opt.cit, str.33.

Prado, B., „Desentierren a Lorca, por favor”, El Pais, 25 czerwca 2004,

http://www.elpais.com/articulo/opinion/Desentierren/Lorca/favor/elpepiopi/20040625elpepiopi_9/Tes

Blakeley, G., op. cit., str. 328

López Lerma, M., The Ghosts of Justice and the Law of Historical Memory, Conserveries mémorielles, 2011, nr 9, http://cm.revues.org/840, 28 maja 2011

Vincent, M., op.cit., s.47

Jarosiński, G., Polityka historyczna narzędziem lewicowej propagandy: Hiszpania rozlicza generała Franco, http://www.naszdziennik.pl/index.php?dat=20071103&typ=sw&id=sw12.txt, 28 maja 2011

Blakeley, G., op.cit.,

López Lerma, M., op.cit.

^∗ El Centro Documental de la Memoria Histórica de España

Blakeley, G., op.cit., s. 320

López Lerma, M., op.cit.

---