Osobowość

Pojęcia osobowości można rozpatrywać w różnych aspektach. Jest pojęciem złożonym i istnieje wiele jego definicji:

- rozumie się ją jako stosunkowo stale cechy, dyspozycje czy właściwości jednostki, które nadają spójność jej zachowaniu

- osobowość jest złożoną zmienną pośredniczącą, ponieważ nie jest nam dana bezpośrednio w obserwacji

- to złożony zbiór własności psychicznych, które wpływają na charakterystyczne wzorce zachowań jednostki, niezmienne czasowo i sytuacyjnie

Do składników osobowości zalicza się: temperament, uzdolnienia intelektualne i specjalne, potrzeby, postawy, zainteresowania i wartości. Mogą one także wpływać na kształtowanie się osobowości.

1. KONCEPCJE OSOBOWOŚCI:

Problematyka osobowości jest różnie ujmowana, dlatego powstaje wiele koncepcji i nadal pojawiają się nowe. Są one bardzo różnorodne nie tylko pod względem merytorycznym ale także formalnym.

Podział teorii osobowości:

- teorie psychoanalityczne

-teorie humanistyczno- egzystencjalne

- teorie behawiorystyczne i neobehawiorystyczne

- teorie cech

- teorie poznawcze

KONCEPCJE PSYCHODYNAMICZNE:

Zygmund Freud (psychoanaliza)

Freud nadaje nowe znaczenie pojęciu ludzkiego instynktu w wyniku czego nadaje rewolucjonizuje pojecie osobowości człowieka. Zakładał on, że potężne siły wewnętrzne kształtują osobowość i motywują zachowanie. Wyjaśniał przebieg rozwoju ludzkiej osobowości, natury umysłu i sposobów, które mogą odmienić osobowość poprzez psychoterapię. Według niego każde zachowanie jest motywowane (zdarzenia intrapsychiczne), ma przyczynę i cel, które można wykryć za pomocą psychoanalizy skojarzeń, snów czy czynności pomyłkowych. W psychologii pojawia się więc pojęcie pomyłki freudowskiej- to sytuacja gdy nasze zachowanie zdradza nieświadome pragnienia (np. stałe spóźnianie się na spotkanie nie jest przypadkowe ale w rzeczywistości odzwierciedla naszą niechęć do osoby, z którą się spotykamy). Nasze działanie wynika z pragnień. Wśród nich dominują pragnienia seksualne i agresywne.

Istota podejścia psychoanalitycznego zawiera się w 4 pojęciach:

- determinizm psychiczny- podczas badania przypadków histerii Freud doszedł do wniosku, że poszczególne objawy fizyczne maja związek z zapomnianymi zdarzeniami z życia pacjentów

- wczesne doświadczenie- Freud uważał, że najgłębszy wpływ na kształtowanie osobowości ma okres wczesnego dzieciństwa, zakładał ciągłość rozwoju osobowości

- procesy nieświadome- zdaniem Freuda zachowanie może być motywowane popędami z których nie zdajemy sobie sprawy. Wprowadza więc pojecie nieświadomości. Wyróżnia więc treści jawne (nasze świadome czyny i spostrzeżenia) i treści ukryte.

- popędy i instynkty- każdy z nas posiada wrodzone instynkty i popędy, które stanowią tzw. system napięcia oraz energie psychiczną, która jest źródłem motywacji ludzkich działań. Pobudzenie tych źródeł może przejawiać się na wiele różnych sposobów.

Freud wyróżnił dwa podstawowe popędy:

• EGO

To osobiste poglądy jednostki, świadome sądy. Zadaniem ego jest zaspokajanie impulsów id bez niepożądanych konsekwencji. Z ego związana jest zasada realizmu, przedkładanie racjonalnych wyborów nad przyjemności, hamowanie impulsów tak by zaspokoić id i superego.

Id - to prymitywna nieświadoma część osobowości działająca na zasadzie impulsu. Sferą id rządzi zasada przyjemności, realizacja swoich pragnień, bez troski o konsekwencję.

Superego- zawiera wyuczone postawy moralne, rozwija się już wtedy gdy dziecko słyszy od rodziców nakazy i zakazy. Z superego wiąże się pojęcie sumienia, a także ego idealnego (wizja jednostki na temat tego jaka osobą powinna ona zostać).

Często więc widoczny jest konflikt między id i superego, dążeniem do tego co przyjemne , a tym co moralne, spór ten łagodzi trzecia część jaźni -ego.

• EROS

Siła motoryczna związana z impulsami seksualnymi i zachowaniem gatunku, obejmuje nie tylko impuls do podejmowanie aktów seksualnych ale też wszystkie inne próby kontaktu fizycznego z ludźmi Źródłem energii impulsów seksualnych jest libido. Jest to energia, która popycha nas do przyjemności zmysłowych, które wymagają szybkiego zaspokojenia (pośrednio przez fantazję lub sny, lub bezpośrednio)

Freud wyróżnił też instynkt śmierci TANATOS (od greckiego boga wojny). To siła negatywna która popycha do zachowań agresywnych i destrukcyjnych. To skłonność wszystkich istot żywych do powrotu do stanu materii nieożywionej.

Carl Jung (psychologia analityczna)

Początkowy zwolennik Freuda, rozszerza pojęcie nieświadomości (nie ogranicza się do doświadczeń życiowych jednostki- nieświadomość indywidualna, zawiera też prawdy wspólne całemu rodzaju ludzkiemu- nieświadomość zbiorowa). Wiąże z nim pojęcie archetypu- reprezentacji symbolicznej doświadczeń i obiektów dobieranych instynktownie (np. symbol matki ziemi).

Jang rozszerza zakres libido, jego koncepcja dotyczy dorosłych. Odrzuca seksualność dziecięcą, którą propagował Freud.

Dodaje oprócz ego, superego i id czwartą warstwę czyli jaźń- jest to obszar między świadomością, a nieświadomością.

Wyróżnia dwa nastawienia osobowości:

-Ekstrawersja- aktywność jednostki na świat zewnętrzny

-Introwersja- aktywność na świat wewnętrzny

Osobowość zawiera obie postawy, z których zawsze jedna dominuje.

Do dwóch podstawowych impulsów Freuda: seksualnego i agresywnego Jung dodaje potrzebę twórczości i potrzebę samourzeczywistnienia (indywidualizacja).

Alfred Adler (psychologia indywidualna)

Był pierwszym psychoanalitykiem, który zwrócił uwagę na role motywów społecznych. Stwierdził, że człowiek to część wspólnoty ludzkiej i rozwija się pod wpływem kontaktów społecznych. Według niego czynnikiem napędowym działania człowieka jest tzw. dążenie do mocy (doskonałości), co wyznacza indywidualność. Adler kładł nacisk na niepowtarzalność jednostki, jego cech, zainteresowań i wartości, które kształtuje się już w dzieciństwie. Według niego każde dziecko posiada poczucie niższości, które u dorosłych rośnie do rangi kompleksu. Człowiek jest świadomy swoich słabości i dlatego stara się je rekompensować.

Źródłem konfliktów osobowości nie są niezgodności impulsów wewnętrznych ale niezgodność nacisków środowiska zewnętrznego pomiędzy dążeniem do adekwatności.

KONCEPCJE HUMANISTYCZNO- EGZYSTENCJALNE

Psychologia humanistyczna- ujmuje osobowość człowieka w sposób całościowy. Zakłada jedność zjawisk zewnętrznych i wewnętrznych, a każda jednostka ma skłonności do rozwoju i zmiany w pozytywnym kierunku (samorealizacja).

Psychologia egzystencjalna- dotyczy problemów egzystencjalnych człowieka, przeżywania przez niego świata i istnienia w nim. Temu nurtowi towarzyszy subiektywizm oraz elementy filozoficzne i etyczne.

Abraham Maslow

Twórca hierarchicznej teorii potrzeb (uznał, ze mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są potrzeby - potrzeba braku i wzrostu), najniższy w tej hierarchii są potrzeby fizjologiczne np. głód, następnie potrzeba bezpieczeństwa, wyżej potrzeba przynależności i miłości, potem potrzeba uznania, na najwyższym szczeblu stoi potrzeba samo aktualizacji( co przedstawia poniższy szkic)

Samoaktualizacja jest procesem dążenia do wewnętrznej spójności jedności z samym sobą, wypełnianiem swojego przeznaczenia. Człowiek samoaktualizujący się według Maslowa to taki, który charakteryzuje się spontanicznością, niezależnością, dystansem wobec zdarzeń, a przede wszystkim samodzielnością. Koncepcja samoaktualizacji dotyczy tego co tu i teraz, nie skupia się ani na przyszłości, ani na przeszłości.

Carl Rogers (psychoterapia niedyrektywna)

Psychoterapia niedyrektywna określana jako skoncentrowana na kliencie to taka, w której cele i kierunki działania wyznacza sam pacjent. Według tej teorii „ja” składa się z ja- realnego (to jakim jestem obecnie) i ja- idealnego (to jakimi chcielibyśmy być). Często zdarza się tak, że rozbieżność jest tak duża, że jednostka jest nie zadowolona z siebie i odczuwa niepokój. Człowiek nie tylko dąży do samoakceptacji, ale pragnie jej także od innych.

W swoich rozważaniach Rogers ujął także kwestię tzw. bezwarunkowego pozytywnego stosunku do wychowywania dzieci. Uważał, ze dziecko powinno zawsze czuć się kochane i akceptowane. Przy karceniu należy potępiać błędne zachowanie, a nie samo dziecko. Tą sama teorię można podporządkować do dorosłych, jeśli są oni akceptowani i nie muszą ciągle martwić się o aprobatę innych tworzy się tzw. zdrowy klimat psychologiczny.

KONCEPCJE BEHAWIORYSTYCZNE I NEOBEHAWIORYSTYCZNE

Behawioryzm- Twórcą behawioryzmu jest John B. Watson, który w 1913 wydał tzw. „manifest behawiorystyczny”, który jest podstawą tej koncepcji. Behawioryści koncentrują się na zachowaniu człowieka , aby je poznać należy poznać najpierw jego biografię , środowisko w jakim funkcjonuje oraz bodźce jakie na niego oddziałują; odrzucają poznanie człowieka poprzez analizę stanów psychicznych.

Brrhus F.Skinner

W swoich rozważaniach koncentruje się na tzw. Zachowaniach sprawczych czyli takich, które związane są z konsekwencjami naszego działania. Pojęciem z tym wiązanym jest wzmocnienie. Rozróżnia on między innymi wzmocnienie pozytywne (nagrody) i negatywne (kary). Zdaniem Skinera człowieka nie da się opisać obiektywnie, znaczenie mają tylko mierzalne cechy sytuacji, oraz czynniki zewnętrzne, które redukują popęd (wzmocnienia). Twierdzi, że z przypadkowo dobranych reakcji zostaje utrwalona ta wcześniej wzmocniona. Poprzez powtarzanie lub wycofywanie wzmocnień można więc modyfikować swoje zachowania.

Stwierdza, że człowiek to organizm reaktywny, jego zachowanie jest odwzorowaniem dynamiki środowiska. Zachowanie uruchamiane jest przez różnego rodzaju popędy.

Z koncepcją Skinnera wiąże się terapia behawioralna (dowodzi ona, że zachowania anormalne nabywa się tak samo jak normalne, więc w wyniku uczenia się).

Neobehawioryzm- Pogłębia i modyfikuje behawioryzm.

Albert Bandura (teoria społecznego uczenia się)

Twierdzi, że człowiek do pewnego stopnia może sprawować kontrolę nad własnym wychowaniem, nie jest więc pionkiem sterowanym przez środowisko. Ludzkie życie to nabywanie i podtrzymywanie wzorców zachowanie czyli kształtowania własnej osobowości, możemy przewidywać konsekwencje naszych działań, a także uczyć się na bazie naszych doświadczeń i obserwacji innych. Możemy sami wartościować nasze zachowanie i sami dostarczać wzmocnień (samoakceptacja lub samopotępienie). Zmiany zachodzące w człowieku mają charakter wzajemny- środowisko oddziałowuje na człowieka ale i człowiek na środowisko. Powstała więc koncepcja determinizmu wzajemnego.

Osoba

Środowisko

Zachowanie

Bandura stworzył też koncepcje uczenia się obserwacyjnego. Jest to proces obserwacji zachowania innych osób i zmian zachodzących pod wpływem tych obserwacji. Dzięki temu możemy kształtować swoje zdolności, postawy i przekonania, co jest ważne w okresie dzieciństwa.

Kolejnym pojęciem, które stworzył jest poczucie własnej skuteczności. Jest to przekonanie jednostki o poradzeniu sobie w danej sytuacji. Poczucie skuteczności nie jest tożsame z wiarą w siebie. Odmienna teorią są oczekiwania oparte na wynikach- czyli oczekiwanie niepowodzenia w wyniku czego człowiek nie podejmuje żadnych starań, gdyż uważa że jego skuteczność jest zbyt mała.

KONCEPCJA CECH

Gordon W.Allport

Osobowość jest dynamiczna organizacją cech, które determinują przystosowanie jednostki do środowiska co oznacza, że osobowość stale rozwija się i zmienia. Cechy są trwałe i mają zasięg ogólny więc ujednolicają reakcję danej osoby na różne bodźce (np. sytuacją bodźcową może być wygłaszanie mowy jak i rozmową z obca osobą czemu towarzyszy ta sama cecha- nieśmiałość, a reakcje są podobne).

Allport dokonał klasyfikacji cech, która tworzy strukturę osobowości:

• Kardynalne- to takie, wokół których osoba organizuje swoje życie (np. Jan Paweł II szerzył pokój na świecie)

• Centralne- reprezentują podstawowe właściwości osoby (np. optymizm, pesymizm)

• Drugorzędne- własności indywidualne, pomagają przewidzieć zachowania ale nie są przydatne do zrozumienia osobowości (np. styl ubierania się)

Uznał, że struktura osobowości jest ważniejszym czynnikiem niż warunki środowiskowe- ten sam bodziec może mieć różny wpływ na różne osoby.

Podzielił też cechy na cechy wspólne (charakteryzują ludzi pochodzących z tej samej kultury) i cechy wyjątkowe, które sprawiają, że każdy z nas jest niepowtarzalny, które możemy podzielić na zasadnicze i wtórne.

Wyróżnił także proprium- centrum osobowości, które zapewnia jednostce tożsamość oraz obraz samego siebie.

Hans J.Eysenck

Stworzył model łączący typy, cechy i zachowania w hierarchiczny system. Wyróżnił poziomy:

• Pojedyncze reakcje (akty poznawcze i akty działań)

• Reakcje nawykowe (powstałe w wyniku łączenia się pojedynczych reakcji)

• Cechy (powstałe w wyniku łączenia się reakcji nawykowych)

• Typy (powstałe w wyniku łączenia się cech)

Do zdefiniowania typów użył trzech wymiarów:

• Ekstrawersję

• Neurotyzm

• Psychotyzm

Nawiązał do typologii osobowości Hipokratesa- rozszerzył typologie bazując na pojęciach i stabilności i niestabilności oraz introwersji i ekstrawersji. Stwierdza, że introwertyków reakcje warunkowe zachodzą szybciej i są bardziej trwałe niż u ekstrawertyków. Typowy introwertyk ma nie wielu przyjaciół, nie lubi zmian, kontroluje emocje, jest odpowiedzialny i zawsze planuje swoje działanie co jest przeciwstawieniem ekstrawertyka. U neurotyków natomiast reakcje powstają łatwo i są bardzo silne co skutkuje chwiejnością emocjonalną. Eysenck zajął się w szczególności specyfiką zaburzeń nerwicowych.

KONCEPCJE POZNAWCZE

Koncepcja poznawcza- głosi, że osobowość to system struktur poznawczych czyli organizacja przyswojonych informacji, które jednostka wybiera i klasyfikuje w specyficzny dla siebie sposób. Dzięki przetwarzaniom tych informacji tworzy obraz świata i samego siebie.

George Kelly (teoria konstruktów osobistych)

Głosi, że każdy człowiek ma własny konstrukt osobisty co nadaje jednostce tożsamość i ukierunkowuje jej działanie, tworzy indywidualną wizję świata. Konstrukty te stale się zmieniają pod wpływem napływających z zewnątrz informacji. Pomagają nam zrozumieć inne osoby jak i sytuacje. Konstrukty łączą się w systemy przekonań i pozwalają oceniać informacje i kształtować ich obraz. Kelly uważał, że ludzie różnią się gotowością do zmiany konstruktów co sprawia, że jedni bardziej radzą sobie w życiu niż inni.

Walter Mischel (poznawcza teoria osobowości)

Podkreśla wpływ środowiska na zachowanie, popiera teorię „bodziec- reakcja” (człowiek zmienia się w środowisku ale i środowisko pod wpływem człowieka). Według Mischela nasze reakcje są spójne z oddziaływaniem środowiska i zależą od:

• Kompetencji (zdolności i umiejętności)

• Strategii kodowania (sposób przetwarzania, selekcjonowania i kojarzenia napływających informacji)

• Wartości osobistych (osobista ranga do poszczególnych bodźców, zachowań i ludzi)

• Systemów samoregulacyjnych i planów (reguły, ustalanie celów i ocena własnej aktywności)

Wynika więc teza, że każdy z nas z powodu różnic w zakresie tych zmiennych różnie reaguje na to samo oddziaływanie środowiska. Podkreśla, że chociaż zmienne wywierają stały wpływ na nasze zachowanie człowiek posiada „plastyczność adaptacyjną”- jest zdolny do zmiany reakcji zgodnie ze zmianami środowiska. Kiedy sytuacje są jasne i wyraźne (np. zachowanie w windzie) zmienność reakcji jest mniejsza, zwiększa się gdy gama stosownych zachowań jest szeroka (np. zachowanie na przyjęciu).

Józef Kozilecki (teoria samowiedzy)

Na osobowość składa się także samowiedza czyli obraz własnej osoby. Człowiek tworzy sądy na podstawie uzyskiwanych informacji stąd samowiedza jest kodowana przez sady.

Klasyfikacjia składników samowiedzy:

• podstawowe

- centralne:

• sądy opisowe (samoopis)

• sądy wartościujące (samoocena)

• sądy o standardach osobistych (życzenia i pragnienia)

- peryferyczne:

• sądy o regułach formułowania wiedzy o sobie (wejścia informacyjne)

• komunikowanie wiedzy innym ludziom, czyli wyjścia informacyjne

• złożone

- poczucie własnej tożsamości

- samoakceptacja (stosunek do samego siebie)

W zależności od stopnia integracji sądów, wieku i poziomu procesów poznawczych samowiedza może mieć strukturę:

• zatomizowana (zbiór rozproszonych sądów osobistych)

• wiązkowa (sądy tworzą wiązki dotyczące określonych właściwości człowieka)

• hierarchiczna (sądy mają różny stopień ogólności)

Samowiedza ma charakter dynamiczny, jej elementy przekształcają się, poszczególnym sądom, jednostka może przypisać różne prawdopodobieństwo.

Kozielecki zwraca uwagę na adekwatność obrazu samego siebie, nie jest cecha trwałą. Może być zniekształcona przez tendencje podwyższania lub obniżania swoich wartości, lub też nieprawidłową selekcję informacji.

Wiesław Łukaszewski

Osobowość podzielił na cztery podsystemy:

• informacje o stanach otoczenia

• informacje o stanach własnej osoby

• informacje o relacjach ja- otoczenie

• informacje o czynnościach i działaniu

Informacje te tworzą opisy stanów realnych i idealnych. Łukaszewski wskazuje na rozbieżność informacyjną w postrzeganiu siebie, innych i środowiska, a także rozbieżności pomiędzy ja- realnym, a ja- idealnym.

INNE KONCEPCJE:

Janusz Reykowski

Według niego osobowość to sieć ustawień, która jest organizacją nadrzędnych schematów dynamicznych, które nazywa nastawieniami. Człowiek więc ma zdolność do integracji napływających informacji (w obraz świata i samego siebie), różnych kierunków działań (potrzeby i zadania życiowe), różnych sposobów zachowania (postaw).

Wyróżnić można dwa poziomy mechanizmów regulacyjnych: podstawowy (poziom popędowo emocjonalny)i wyższy (poziom struktur poznawczych).W miarę rozwoju poziom wyższy zastępuje podstawowy.

Wprowadza pojęcie „własnego ja” (gdzie formułuje się samoocenę, stosunek do samego siebie czyli samoakceptacja) i „strukturę ja” (odzwierciedlenie doświadczeń jednostki dotyczącej własnej osoby).

Wśród ludzkich zachowań można wyróżnić:

• zachowania egocentryczne (celem własne dobro)

• zachowania kooperacyjne (korzyść dla podmiotu i innej osoby)

• zachowania prospołeczne (gdzie obiektem mogą być konkretne osoby, grupy społeczne czy instytucje, celem usunięcie niebezpieczeństwa, zwiększenie dobra, oraz ponoszone koszty np. czas, wysiłek, poniesione szkody.

Podejmowanie działań prospołecznych zależy od czynnika percepcyjnego (dostrzeganie cudzych potrzeb) motywacyjnego (motywacja empatyczna lub motywacja normatywna- wynika z przyswojonych norm, czy też autoteliczna- koncentracja na dobru innych), operacyjnego (środki i umiejętności potrzebne do wykonania zachowań prospołecznych)

Tadeusz Mądrzycki

Wyróżnia poziomy osobowości:

• poziom wrodzonych dyspozycji (dyspozycje popędowe, emocjonalne, tempera mentalne i instrumentalne- zdolności; wrodzone dyspozycje wchodzą w interakcje z czynnikami środowiskowymi; umożliwiają uczenie się, są podstawą kształtowania osobowości.

• Poziom nawyków (nawyki pierwotnie automatycznie- brak udziału świadomości i wtórnie automatycznie- automatyzacja czynności świadomych).

• Poziom świadomości (związany jest z myśleniem abstrakcyjnym i posługiwaniem się językiem)

składniki osobowości wg. Mądrzyckiego to:

• Motywacyjny (popędy, przyzwyczajenia)

• Instrumentalny (zdolności i strategia działania)

• Stylistyczny (styl działania)

• Pojęcie własnej osoby

2. KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI W ONTOGENEZIE

Kształtowanie się osobowości jest zależne od indywidualnych doświadczeń, sposobów interpretacji świata i samego siebie, można powiedzieć więc że cechuje go dynamizm.

Do podstawowych czynników które maja wpływ na kształtowanie osobowości należą: poziom rozwoju biologicznego, psychicznego, oddziaływanie społeczne i aktywność danej jednostki. Czynniki te są wzajemnie powiązane. Mówiąc o rozwoju osobowości w danym wieku należy pamiętać o różnicach indywidualnych badanych jednostek (cechy temperamentu i inteligencji), które modyfikują osobowość.

Ważna jest aktywność jednostki, polegająca na samopoznaniu, samokontroli i otwartości na nowe doświadczenia, a także na pracę nad sobą.

Kozielecki wyróżnił trzy stadia rozwoju samowiedzy dostosowanej do wieku wychowanka:

• Stadium samowiedzy elementarnej (od 0 do 3-4 lat)

Dziecko formułuje pierwsze sądy opisowe, zaczyna odgrywać własną odrębność fizyczna i psychiczną. Wiedza o sobie samym jest rozproszona.

• Stadium samowiedzy zróżnicowanej (od 3-4 do 11-12 lat)

Pojawiają się sądy wartościujące- początkowo są powtórzeniami opinii innych, dziecko zaczyna formułować „ja idealne”, a samowiedza ma charakter wiązkowy (układy sądów powiązanych miedzy sobą)

• Stadium samowiedzy dojrzałej ( od 11-12 lat do ok.24 lat)

Następuje poszerzenie kontaktów społecznych i przejście od myślenia konkretnego do myślenia abstrakcyjnego; pojawiają się składniki peryferyczne(reguły tworzenia wiedzy o sobie i reguły jej komunikowania)

Analiza kształtowania się osobowości:

• Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy

Osiągnięciem jest odkrycie własnej odrębności fizycznej i psychicznej; dzieci zaczynają odróżniać „ja” od „nie-ja” jak również wyodrębniać inne obiekty społeczne i nawiązywać kontakt z innymi; następuje rozwój mowy i prymitywnego sygnalizowania własnych potrzeb; zaczynają formułować proste zasady opisowe o sobie i świecie oraz rozróżniać dobro od zła

• Wiek przedszkolny

Osobowość zaczyna pełnić funkcję regulująca ; następuje rozwój myślenia, mowy dziecka a także rozwój emocjonalny i społeczny; na początku dominują sądy opisowe w późniejszym okresie także wartościujące i normatywne; dzieci przyjmują normy zasłyszane u dorosłych, pojmują świat bardzo prosto- albo cos jest dobra albo złe; dzieci zaczynają korzystać z samooceny a także oceniają innych porównując ich do siebie (w tym okresie rozwoju dziecko ma skłonność do zaniżania samooceny, należy więc takie dziecko motywować

• Młodszy wiek szkolny

Obraz samego siebie ma charakter wiązkowy; zaznacza się potrzeba samorealizacji i osiągnięć; istotny wpływ na osobowość dziecka ma nowe środowisko jakim jest szkoła, następuje rozwój zainteresowań, wzrasta świadomość moralna dziecka

• Wiek dorastania

Można powiedzieć, że w tym okresie osobowość dziecka zamienia się w osobowość dorosłego, ma z tym związek dojrzewanie biologiczne które nie jest jednak tożsame z dorastaniem w sensie społecznym czy psychologicznym; wiedza nabiera struktur wiązkowo hierarchicznej, tworzą się systemy wartości; rozwija się myślenie abstrakcyjne, poszerzają się kontakty z innymi ludźmi na co wskazuje silna potrzeba przynależności do grupy rówieśniczej, która ma ogromny wpływ na styl życia danej jednostki. W tym okresie można spotkać częste zachwiania równowagi emocjonalnej co związane jest z poszukiwaniem własnej drogi życiowej. Obraz samego siebie jest coraz bardziej zintegrowany, wzrasta tożsamość i skłonność do autorefleksji, a także twórczość i poczucie własnej wartości. W tym okresie pojawiają się peryferyczne składniki obrazu samego siebie, obok samokontroli występuje tez praca nad samym sobą (stawianie sobie celów i dążenie do ich realizacji), rozwija się odpowiedzialność z a własne czyny.

• Wiek młodzieńczy

Następuje hierarchizacja struktury osobowości; młody człowiek przygotowany jest do pełnienia ról społecznych, zwiększa się tolerancja na rozbieżność informacyjną.

Trendy rozwoju osobowości (wg. Łukaszewskiego)

• Od konkretności do abstrakcyjności

• Od struktury zatomizowanej do zintegrowanej

• Od kontroli zewnętrznej do samokontroli

• Od ocen asymilowanych do ocen autonomicznych

• Od interpretacji subiektywnej do obiektywnej

Bibliografia :

Pilecka W. Podstawy Psychologii. Podręcznik dla studentów kierunków nauczycielskich. Kraków 1998, Wyd. naukowe UP.

Strelau J. Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk 2000, GWP.

Zimbardo P.Psychologia i życie. Warszawa 1999,PWN.

---