Kolokwium
1.Istota i znaczenie metodologii w naukach społecznych
1 .METODOLOGIA - jest nauką o zasadach i sposobach postępowania badawczego stosowanych w pedagogice. Sposoby, czyli metody i techniki postępowania badawczego to mniej lub bardziej skonkretyzowane procedury (strategie) badań pedagogicznych, związane z ich konstruowaniem, gromadzeniem i opracowywaniem materiału badawczego.
A. Wymagania stawiane badaniom pedagogicznym :
-świadomość ich potrzeby poprawność logiczna i językowa w badaniach pedagogicznych:
-formułowanie problemów badawczych i hipotez roboczych.
-Konstruowanie metod i technik badań łącznie z opracowaniem ich podbudowy teoretycznej i otrzymywaniem za ich pomocą wniosków.
-Podporządkowanie badań potrzebom praktyki pedagogicznej.
-Wystrzeganie się błędów
-Zapoznanie się z głoszonymi przez metodologię badań pedagogicznych zasadami i sposobami postępowania badawczego
-Znajomość problemu przez badacza
-Wytrwałość i dociekliwość.
B. Rodzaje błędów w badaniach :
-brak precyzji w formułowaniu celów i hipotez badawczych.
-Niedokładność formułowania celów badawczych- zbyt ogólne lub zbyt szczegółowe
-Uwzględnienie w formułowaniu celów badań wynikania przyczynowo-skutkowego badanych zmiennych.
-Napomina się o potrzebie uzasadniania sformułowanych celów.
2. Różne rozumienia metodologii
- Preferowany w metodologii neopozytywistyczny model badań naukowych -> przekładanie badań ilościowych nad jakościowymi
- W pedagogice wywodzącej się z psychologii humanistycznej liczą się badania jakościowe (bardziej od ilościowych)
Warto łączyć ze sobą oba te badania-> współcześnie pożądana perspektywa metodologiczna
METODOLOGIA OGÓLNA
-zajmuje się prawidłowościami rządzącymi w procesie poznawczym , wspólnymi dla wszystkich nauk Przedmiotem badawczym metodologii ogólnej jest formułowanie ogólnych warunków, jakie powinny spełniać wszelkie sposoby uprawiania działalności badawczej. Określa sposoby wyjaśniania zjawisk, zdarzeń, procesów, uzasadniania twierdzeń, budowy teorii i modeli, czynności prowadzących do formułowania problemów, weryfikacji hipotez, analizowania wyników badań, wnioskowania i uogólniania. Wskazuje
tok prawidłowego postępowania badawczego
METODOLOGIA SZCZEGÓŁOWA
- zajmuje się zaleceniami odnoszącymi się do konkretnego procesu badawczego, stosowanego w poszczególnych dyscyplinach naukowych i czynnościami badawczymi: planowanie i organizowanie badań, dobór metod i technik badawczych, zbieranie, kontrolowanie i opracowanie zebranego materiału, wyjaśnianie zjawisk i uogólnianie wyników badań
3.Cele nauczania metodologii
Znajomość współczesnej metodologii badań pedagogicznych okazuje się niezwykle przydatna zarówno w przygotowaniu, przeprowadzeniu badań, jak również w opracowaniu otrzymanych wyników badań. Znajomość metodologii badań pedagogicznych:
- zapewnia coraz wyższy poziom świadomości metodologicznej a tym samym zastosowanie badań w miarę trafnych i rzetelnych
- umożliwia odróżnienie wiedzy naukowej od zdroworozsądkowej, czyli wiedzę uzasadnioną i sprawdzoną os przyjętej bez dowodów „ na wiarę"
- pozwala krytycznie czytać prace pedagogiczne, oceniać je zgodnie z kryteriami metodologicznymi i wystrzegać się pochopnych wniosków, jakie nasuwają się po ich lekturze
- pozwala dostrzec złożoność podejmowanego problemu badawczego, którego rozwiązanie wymaga zazwyczaj odwoływania się do więcej niż jednej metody czy techniki badawczej
- skłania do unikania formułowania twierdzeń w kategorii powinności i przyznawania się do błędów we własnym postępowaniu badawczym
- ułatwia zrozumieć komplementamość różnych sposobów podejścia badawczego (np. badań ilościowych i jakościowych)
- uczy skromności w głoszeniu swoich opinii czy stanowisk w pewnych sprawach i zarazem wyrozumiałości dla przeciwstawnych sobie poglądów
-sprzyja poniekąd również przekonaniu o przydatności dla poprawnego uprawiania pedagogiki takich nauk jak logiką matematyka, psychologia, socjologia, etyka, filozofia
- pozwala zrozumieć, że niektóre twierdzenia (uzasadnione naukowo zgodnie w wymogami metodologicznymi obowiązującymi w pedagogice w danym czasie nie zawsze okazują się prawdziwe
4.Podstawowe pojęcia:
A. PROBLEM BADAWCZY - to tyle co pewne pytanie lub zespół pytań na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie (S.Nowak)
- to pytania na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.
- Rodzaje problemów badawczych:
- problemy naukowo-badawcze (zmierzają do całkowicie nowych odkryć, nie znanych dotąd w pedagogice)
- problemy subiektywnie-badawcze (stanowią nowość jedynie dla samego badacza, niezorientowanego należycie w dotychczasowych osiągnięciach pedagogicznych,
- pytania o zmienne (dotyczą samych właściwości interesujących nas faktów i zjawisk),
- pytania o relacje między zmiennymi (dotyczą zachodzących różnych zależności między interesującymi nas faktami i zjawiskami),
-pytania rozstrzygające (rozpoczynają się od „czy" odpowiedź tak lub nie),
-pytania dopełnienia (w jakim stopniu, jak , na ile, nie sugerują żadnych odpowiedzi).
- Kryteria poprawności problemów badawczych (wg. F.N.Kerlingera)
1. problem ma wyrażać relacje między dwiema lub więcej zmiennymi co może przybrać postać takich pytań jak: czy A pozostaje w relacji z B, w jakich relacjach A i B pozostaje do C?, w jakich relacjach pozostaje A do B w warunkach C i D?.
2. problem ma być sformułowany jasno i jednoznacznie, i to koniecznie w formie pytań a nie stwierdzeń, że np." Problem badawczy jest….. "
3. problem badawczy ma dotyczyć zmiennych dających się zbadać ( zmierzyć) pozbawiony takiej możliwości przestaje być problemem badawczym.
-Inne kryteria poprawności to:
- precyzyjność w sformułowaniu problemów, ważne jest nadanie problemowi badawczemu charakteru jednoznacznie sformułowanego pytania.
- Wiedza o tym co inni powiedzieli o tym problemie badawczym, jakie badania przeprowadzono już z nim związane.
- Empiryczna sprawdzalność problemu, możliwość uzasadniania ich prawdziwości lub fałszywości. -Przydatność praktyczno- użyteczna problemów.(powinien być pytaniem dotyczącym spraw interesujących nauczycieli, rodziców.
B, HIPOTEZA
- Def. Stanowi stwierdzenia codo których istnieje prawdopodobieństwo że są trafną odpowiedzią na sformułowane uprzednio problem badawczy.
Hipotezy mogą dotyczyć zarówno wartości zmiennychjak i zależności między zmiennymi. -Wymagania stawiane hipotezom.
- hipoteza musi dać się zweryfikować,
- hipoteza robocza wyraża związek w zasadzie tylko pomiędzy dajapymi się zbadać faktami, zdarzeniami, ludźmi, (zmiennymi).
- Hipoteza robocza jest wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badawcza. Wymaga uzasadnienia teoretycznego oraz odwołania się do własnej praktyki pedagogicznej.
- Hipoteza robocza jest twierdzeniem wyrażonym jednoznacznie i w sposób możliwie uszczegółowiony.
-Wymagania:
- forma bezosobowa
- odpowiada na problem badawczy
- odnosi się do relacji między badanymi zmiennymi
- można ją sprawdzić lub odrzucić za pomocą badań empirycznych
- jest jasno i jednoznacznie sformułowana
- jest oparta na akceptowanej powszechnie teorii
- wyrażana jest w prostych słowach
- zawiera treści, które dają się sprawdzić w rozsądnych granicach czasowych.
- Rodzaje hipotez:
h.proste - wyprowadzone z uogólnienia prostych obserwacji.
h.złożone- zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.
C, ZMIENNE
Są próbą uszczegółowienia głównego ich przedmiotu czyli problemów badawczych jakie zamierza się rozwiązać i hipotez roboczych jakie pragnie się potwierdzić lub odrzucić. Są nimi zazwyczaj podstawowe cechy symptomy, przejawy charakterystyczne dla badanego faktu, zjawiska czy procesu. Każda ze zmiennych przyjmuje różne wartości, które umownie nazywać możemy pod zmiennymi. Przykłady zmiennych ;osiągnięcia szkolne, osobowość nauczyciela, płeć, wiek.
- Rodzaje zmiennych
- zmienna dwuwartościowa (dychotomiczna)- np. płeć -zmienna wielowartościowa (politomiczna)lub trójwartościowe (trychotomiczne)- np. wykształcenie : podstawowe, średnie, wyższe.
- Zmienne niezależne- to nim. Różnego rodzaju sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydaktycznej. Ich celem jest spowodowanie określonych skutków w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym, fizycznym dzieci i młodzieży. Są przyczynami domniemanymi, np.praca zespołowa
- Zmienne zależne- to te rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych czyli zastosowanych oddziaływań pedagogicznych. Zmieme zależne są bezpośrednim lub przynajmniej pośrednim następstwem zmiennych niezależnych.
- Zmienna niezależna uchodzi z reguły za przyczynę zmiennej zależnej a zmienna zależna za skutek zmiennej niezależnej.
- Zmienna pośrednicząca (interweniujące, zakłócające) czynniki działające na obszarze badawczym między przyczyną jaką stanowi zmienna niezależna a skutkiem jaki
stanowi zmienna zależna. Najczęściej są to zmienne nie objęte planowaną kontrolą podczas przeprowadzanych badań.np. to nie tyle czytanie co wieczór dziecku choremu opowiadań (zm. niezależna) wpływa na nie uspokajająco (zmienna zależna) ile sama obecność przy nim osoby czytającej
- Zmienna kontrolna - pełni podobną role jak pośrednicząca lecz pojawia się w tedy gdy posiadane zmienne nie tłumaczą do końca zachodzących między nimi zależności,
- Zmienne ilościowe- przybierają postać zmiennych porządkowych (np. poziom osiągnięć szkolnych określony za pomocą stopni szkolnych), interwałowych, ilorazowych (stosunkowe, iloraz inteligencji, poziom przystosowania lub nieprzystosowania szkolnego)
- zmienna jakościowa- mierzone są za pomocą skali nominalnej, pozwalają ustalić relacje równości lub różności dla badanej pary przedmiotów .Nie pozwala natomiast stwierdzić, że któryś przedmiot ma dana cechę w wyższym stopniu niż inny.(np. płeć osób badanych, miejsce zamieszkania)
- zmienne ciągłe np. wzrost
- zmienne dyskretne np. typ wykształcenia
- zmienne wychowawczo niezależne( np. warunki biologiczne rozwoju dziecka)
- zmienne wychowawczo manipulowane (stosowanie nagród i kar)
D, WSKAŹNIKI (zmienne obserwowalne)
Def. - Mierzalne cechy czy właściwości badanych faktów czy zjawisk lub czynniki mające na nie wpływ albo skutki jakie pociągają one za sobą.
-wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z będziemy nazywać takie zjawisko W którego zaobserwowanie pozwoli nam określić iż zaszło zjawisko Z (S. Nowak) np. podzmienna: atmosfera w klasie.
Wskaźnik: przyjazny stosunek nauczyciela do uczniów, wzajemne zaufane.
- Rodzaje wskaźników:
- wskaźniki definicyjne - wynikają z definicji badanego zjawiska lub faktu.( np. wskaźniki pozycji ucznia w klasie , to liczba uzyskanych przez niego wyborów podczas badań socjometrycznych.)
- wskaźniki empiryczne - występują wtedy gdy wskazane przez nie zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować.(np. na podstawie ubioru ucznia możemy wnioskować o stanie zamożności jego rodziny)
- wskaźniki inferencyjne- odnoszą się do zjawiska bezpośrednio nie obserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk. Dotyczą ukrytych hipotetycznych zmiennych nie obserwowalnych ale posiadających osobliwą,, realność" i szereg obserwowalnych następstw.
5. TEORIA W BADANIACH PEDAGOGICZNYCH
A, Cechy teorii: -uporządkowanie (usystematyzowanie)
- poprawność logiczną -sensowność wypowiedzi, -charakter twórczy, -spójność problematyki - prostota, -prawdziwość, -ogólność, -dokładność,-sprawdzalność empiryczna
B, Rola teorii w badaniach:
Na ogół wszystkie badania naukowe wymagają odwołania się do teorii. Teoria jest koniecznościąz uwagi na pilną potrzebę wyjaśnienia co najmniej podstawowych pojęć (dot. Zwłaszcza problemów badawczych i hipotez roboczych). Bez teorii badania zatracają swój głęboki sens poznawczy. Teoria pomaga w sformułowaniu celów badawczych, pozwala lepiej je rozumieć .usytuować na tle dotychczasowej wiedzy. Teoria dostarcza argumentów uzasadniających celowość rozwiązywania danego problemu. Pomaga sformułować hipotezy badawcze .Pomaga w doborze hipotez i osób badanych. Teoria umożliwia wystarczająco pogłębioną interpretację wyników badań. Pozwala na wyciąganie wniosków praktycznych.
C, Funkcje teorii:
f. generalizująca polega na odpowiednim usystematyzowaniu i połączeniu wchodzących w ich skład twierdzeń w pewną spójną logiczną całość.
f. komunikatywna spełniają wtedy gdy dostarczają ważnych informacji o interesującym przedmiocie w języku jednakowo zrozumiałym.
f. praktyczna zakłada ona społeczną użyteczność głoszonych przez teorię twierdzeń.
f. predyktywna pozwala na przewidywanie różnego rodzaju zachowań lub postaw, przewidywania efektywności zastosowanych sposobów pracy wychowawczej,
f. heurystyczna polega przede wszystkim na umożliwieniu poddania wnikliwej analizie sformułowanych wcześniej problemów badawczych i hipotez roboczych a także sformułowanie całkiem nowych problemów i hipotez.
C 1, Znaczenie teorii w praktyce pedagogicznej
Nie ulega wątpliwości że wszelka działalność praktyczna opiera się na jakiejś teorii. Działania praktyczne bez żadnego wsparcia o teorię skazywałaby pedagoga praktyka na bezmyślne rozwiązywanie napotkanych problemów. Zasadność wykonywania działań pedagogicznych zrozumieć można dopiero wtedy gdy odwołujemy się w ich opisie i wyjaśnianiu także do pewnych założeń teoretycznych łącznie z konstruktami hipotetycznymi.
6. specyfika badań ilościowych i jakościowych
A, BADANIA ILOŚCIOWE
Polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiająje w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej jak i matematycznej.
W badaniach ilościowych zwraca się uwagę na:
-przedmiot - może nim być wszystko co można policzyć i zmierzyć.
Wady:
za pomocą tych badań nie można rozwiązać takich zagadnień jak cele wychowania, normy, zasady, wartości, ideały. Na ogół nie osiągają granic absolutnych pod względem swej rzetelności i trafności. Brak szerszego kontekstu badanych zjawisk (koncentracja głównie na częstotliwości ich występowania) nie bada się motywacji czy intencji. Niedosyt interpretacji wyników badań , podanie gotowych obliczeń nie tłumaczenie tego co one znaczą. Pochopne wyciąganie wniosków. Nieprecyzyjne określanie badanego zjawiska .Wadliwe skonstruowanie techniki badawczej. Niedokładność obserwacji ludzkich, niedokładne zrozumienie odpowiedzi lub zła interpretacja. Niepomyślne warunki w jakich są przeprowadzane badania. Złe zmotywowanie do odpowiedzi.
Zalety:
Są nadzieją na dalszy rozwój pedagogiki. Umożliwiają w miarę dokładne przedstawienie badanych zjawisk i ich ocenę. Badania ilościowe oraz pomiar duże usługi oddają zwłaszcza w badaniu współzależności pomiędzy zmiennymi niezależnymi i zależnymi czyli określonymi oddziaływaniami wychowawczymi a skutkami jakie pociągają one za sobą w sferze zachowań czy postaw osób badanych. Doniosłą rolę odgrywają w badaniach porównawczych z uwzględnieniem miedzy innymi zmiennych jak: płeć, wiek .
B, BADANIA JAKOŚCIOWE (łącznie z charakterystycznymi dla nich metodami) polegają na dokonywaniu analizy badanych zjawisk, na wyróżnianiu w nich elementów części składowych, na wykrywaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nie funkcji.
- umożliwiają dokonanie jakościowe opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów,
- wyklucza się wszelkie zawiłe zestawienia liczbowe i obliczenia statystyczne
- są zazwyczaj opisem i interpretacją pewnego ciągu zdarzeń , doświadczeń i odczuć osób badanych i badacza, -istotę upatruje się w rozumieniu i interpretacji interesujących badacza zjawisk.
Wady:
Niedosyt komunikatywności ,otwartości i naturalności. Pobieżne przedstawienie wyników badań, błędna interpretacja materiału badawczego. Ograniczenie się do kilku zaledwie przypadków. Zbyt duża liczba faktów może uniemożliwić ich szczegółowy opis .tendencyjność w gromadzeniu materiału badawczego (koncentrowanie się na faktach stanowiących wsparcie dla zajmowanego przez bada za stanowiska.)
Zalety:
Wnikają w przyświecające badanym intencje, starają się zrozumieć używanie przez nich pojęcia. Ukazują kontekst badanych zjawisk.
7. Znaczenie zasady komplementarności badań, oraz innych zasad prowadzenia badań
8. Pomiar skala - właściwości rola w badaniach, typy skal pomiarowych, rzetelność i trafność
A, Definicje pomiaru -stanowi on przyporządkowanie liczb,numerów przedmiotom (obiektom lub faktom — cechom, procesom, zdarzeniom, osobom) zgodnie z określonymi regułami, w taki sposób, aby odzwierciedlały one zachodzące między tymi przedmiotami stosunki, czyli jest to przypisanie wartości liczbowych jednostkom, cechom nie posiadającym tych wartości (Łobodki 2003).
Celem pomiaru w diagnostyce pedagogicznej jest więc uzyskanie ścisłej wiedzy o badanej rzeczywistości, tj. elementach środowiska wychowawczego, ich wpływie na rozwój jednostki, sytuacjach wychowawczych, cechach wychowanków, ich umiejętnościach oraz efektach wychowawczych. W literaturze przedmiotu wyróżnia się różne rodzaje pomiaru według kryterium sposobu jego dokonywania
- podstawowy - ilość mierzonej cechy przedmiotu określa się przez proste i bezpośrednie porównanie z przedmiotem, który posiada pewną typową ilość tej własności (długość, ciężar, masa);
- pochodny - pomiar, który wymaga posługiwania się logicznymi lub matematycznymi prawami dotyczącymi miar podstawowych (znając charakter związku między temperaturą a objętością rtęci lub spirytusu - mierzymy temperaturę odczytując na termometrze wysokość słupka tych cieczy);
- umowny (wskaźnikowy) - pomiar opierający się na przypuszczalnych związkach między obserwacjami a mierzonymi cechami (testy, kwestionariusze - np. wskaźnikiem poziomu uspołecznienia są określone zachowania).
Wyróżnia się zatem kilka poziomów pomiaru ze względu na stopień jego
zorganizowania:
Poziom nominalny prosty — nie stanowi w zasadzie pomiaru, ale prosty opis rzeczywistości. Polega na nadawaniu nazw pojedynczym obiektom. Występują tu relacje różności/równości między pojedynczymi obiektani. Występuje tu brak możliwości dokonywania jakichkolwiek operacji statystycznych.
Poziom nominalny (skale nominalne) - jest najprostszym sposobem porządkowania cech, stosowanym do wstępnej klasyfikacji zbioru Polega na wyróżnieniu, nazwaniu odmian cechy, zjawiska, bez orzekania o ich porządku, kolejności. Dokonuje sic tu klasyfikacji obiektów ze względu na posiadanie lub brak określonej kategorii cechy, ale nie ma możliwości określania żadnych stosunków między obiektami
Celem eksperymentu jest więc wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależną a elementami badanego układu.
Możliwe operacje logiczne to określenie tożsamości lub różnicy obiektu wobec kategorii opisowej, co pozwala na dokonanie klasyfikacji lub typologizacji, oraz dokonanie operacji matematycznych -obliczenie częstotliwości występowania poszczególnych kategorii cech, a także statystyk opisowych (modalna) i weryfikacyjnych (np. test x2) opartych na częstotliwością
Poziom porządkowy (skale porządkowe, rangowe) - pozwala na uporządkowanie badanych obiektów odpowiednio według kryterium wartości danej cechy, ale w ograniczonym wymiarze, gdyż nie określa się tu ilości (brak jednostki pomiaru).
Skala ta pozwala bowiem stwierdzić, żc jeden obiekt jest większy/mniejszy od dmgiego, lecz nie daje informacji o wielkości tej różnicy (o ile większy lub mniejszy), określa więc jedynie stosunki mniejszości lub większości w danym zbiorze. Podstawowe jej cechy to: ustalanie kolejności (szeregowanie) klas obiektów, występowanie relacji równości, różności, większości i mniejszości, przechodniości między obiektami (A = B,A>B,B<A, B>CtoA>C), przy czym wartości w zbiorze tworzą zbiór uporządkowany, ale nie można ustalić o ile Ajest większe od B, C jest mniejsze od B itd.
Poziom interwałowy (skale interwałowe, przedziałowe) — pozwala skonstruować pierwszą skalę metryczną liczbową. Poza tym, że zawiera informacje skali porządkowej, określa też odległość między poszczególnymi stopniami skali, czyli między elementami porządkowanego zbioru; określa więc, o ile jeden element jest większy od innego, czyli odległość między dwoma punktami na skali (dwiema wartościami zmiennej). Warunkiem podstawowym jest tu istnienie powtarzalnej jednostki miary -interwału. Ten typ skali może rozpoczynać się w dowolnym miejscu kontinuum natężenia danej cechy, zjawiska
Poziom ilorazowy (skale ilorazowe, stosunkowe) - skale są odmianą skali interwałowej, ale mają ponadto naturalny punkt zerowy, który odzwierciedla najmniejszą możliwą
wartość danej cechy, a więc mierzona zmienna musi posiadać absolutny punkt zerowy, co pozwala określić, ile razy jeden element jest większy od drugiego. Trudno znaleźć w pedagogice cechy, wobec których można zastosować skale ilorazowe, jednakże można wykorzystywać niektóre zmienne, które mają status ilorazowych (np. dochód rodziny, wskaźniki rozwojowe), jako wskaźniki pewnych cech, które stanowią przedmiot zainteresowań pedagogiki (jakość środowiska rodzinnego w aspekcie jej wyposażenia materialnego, wzrost i waga dzieckajako wskaźnik zaniedbań rodzinnych). Podstawowe cechy skal ilorazowych to: występowanie pomiaru metrycznego -liczby odzwierciedlającej wartość, zmiennej, występowanie relacji równości, różności, większości i mniejszości, występowanie jednosici liczbowej wraz z naturalnym punktem zerowym, możliwość określenia ile razy poszczególne obiekty są większe lub mniejsze od innych.
Skala - stanowi liniowe przedstawienie kontinuum, na którym opisane są poszczególne wartości zmiennej, z wyodrębnieniem i określeniem jej stopni'
Konstrukcyjnie skala stanowi zbiór elementów, z których każdy składa się z:
- empirycznego wydarzenia - wskaźnik jakiejś zmiennej; liczby lub zbioru liczb, które przypisuje się kategoriom jakościowym opisującym wartości zmiennej;
reguły lub reguł wiążących wydarzenie z liczbą czyli kategorii jakościowej i ilościowej, powiązanych logicznie wyrażaną wartością (im wyższa liczba, tym wyższa wartość zmiennej wyrażana jakościowo).
Podstawowe reguły poprawności konstruowania skali wyznaczane" są przez następujące cechy, a więc skala musi być:
- wyczerpującą -trafną czyli adekwatna do mierzonej cechy, -rzetelna,
Dla celów badawczych skonstruowano wiele różnych typów skal, które mają specyficzne zastosowanie, przy czym klasyfikacje skal pomiarowych tworzone są na podstawie różnych kryteriów:
Kryterium charakteru stopni skali -sposób wyrażenia stopni skali:
- skale numeryczne - zbiór kategorii opisujących poszczególne punkty określonego kontinuum zmiennej,
- skale graficzne - stanowią odcinek prosty, poziomy lub pionowy, którego krańcom przypisane sąpewne kategorie opisowe, lub może być podzielony na równe części, którym przypisuje się określone kategorie jakościowe opisujące wartości zmiennej (skale ciągłe lub dyskretne);
- skale przymiotnikowe - operujące przymiotnikami lub przysłówkami oraz określeniami częstotliwości występowania mierzonej zmiennej
- skale czasownikowe, operujące wyrażeniami czasownikowymi lub określającymi stopień zgody z jakimś twierdzeniem, opisem zachowania, czyli twierdzeniem wskaźnikowym określonej zmiennej (całkowicie się zgadzam, raczej się zgadzam
- skale opisowe lub próbek zachowań
- stopnie wyraża szerszy opis sytuacji lub przejawów danej cechy,
- w praktyce często występują skale kombinowane a także często wskazuje się na skalowanie proste (pojedyncze skale) lub skale złożone (np. skumulowanych ocen, skala z wymuszonym wyborem). Kryterium poziomu pomiaru pozwala wyróżnić skale: nominalne proste, nominalne, rangowe, interwałowe i ilorazowe.
Ze względu na kryterium podmiotu wypełniającego skalę wyróżnia się skale, które uzupełnia osoba badana lub obserwator. W diagnostyce pedagogicznej możemy mieć do czynienia z dwoma typami skal: -wypełnianymi przez badacza, -wypełnianymi przez osoby badane, Według kryterium zasad konstrukcji w literaturze przedmiotu przedstawia się autorskie skale Likerta, Thurstone'a, Bogardusa, Gutt-mana, Osgooda, skumulowanych ocen i z wymuszonym wyborem (Babbic 2004; Brzezińska, Brzeziński 2004). Stosowanie pomiaru wymaga odpowiedniego przygotowania i zorganizowania procesu mierzenia, stąd można wyróżnić podstawowe jego etapy czy zasady:
- dokładne określenie celu, co wiąże się z jasnym określeniem zbioru obiektów, które mają podlegać badaniu;
- dokładne zdefiniowanie cechy, która ma być przedmiotem pomiaru;
-zebranie twierdzeń wyjściowych, które będą stanowiły wskaźniki zmiennej, z uwzględnieniem zasady prostoty i jednoznaczności przyjętych wskaźników;
-wybór typu skali i ustalenie jej stopni;
-konstrukcja pozycji skali (wskaźnikowych) i instrukcji skali;
-analiza wartości pozycji skali pod względem jej trafności (np. metodą sędziów kompetentnych); -eliminacja wpływu cech osobistych i wzorów zachowań, czyli tendencji do zgadzania się, zmiennej aprobaty społecznej itp., przez odpowiednie ułożenie pozycji skali;
- ustalenie formalnych zasad posługiwania się skalą; na jakiej podstawie elementy zbioru mają być kwalifikowane do poszczególnych stopni oraz ustalenie sposobu zbierania danych;
-dobór próby do badań pilotażowych z uwzględnieniem jej reprezentatywności (sprawdzenie skali na osobach, do badania których będzie później stosowana);
- przeprowadzenie badań pilotażowych;
- sprawdzenie psychometrycznej wartości skali, np. mocy dyskryminacyjnej pozycji wskaźnikowych;'
- powtórny pomiar dla sprawdzenia rzetelności skali.
Podstawowym wskazaniem dotyczącym konstruowania skali jest zwrócenie uwagi na sposób tworzenia pozycji wskaźnikowych, czyli charakter wskaźników zmiennej, co oznacza, iż mierzone cechy nie mogą być zbyt ogólne, ale powinny być konkretne, jasne i jednoznaczne (dobór odpowiednich wskaźników). Konstruując skalę musimy mieć na uwadze także specyficzne błędy, które dotyczą sposobu oceniania pozycji wskaźnikowych przez osoby badane lub obserwatorów oceniających jakieś obiekty czy podmioty badinia. Błąd generalizacji - polega na nadmiernym uogólnianiu w dokonywaniu ocen, co przyjmuje charakter tendencji do oceniania wszystkich cech badanej osoby w podobny sposób.
Błąd stereotypu — wiąże się z ocenianiem innych z pozycji żywionych wobec nich uprzedzeń.
Błąd łagodności - polega na stawianiu zawyżonych ocen osobom znanym.
Błąd surowości - polega na stawianiu zaniżonych ocen osobom mniej znanym.
Błąd tendencji centralnej - wiąże się z unikaniem ekstremalnych stopni skali.
Efekt hallo - polega na przenoszeniu ogólnego wrażenia (pierwszego) na dokonywanie ocen szczegółowych.
Błąd logiczny — wiąże się z przypisywaniem ocenianej osobie cech, które wydają się logicznie powiązane.
Błąd kontrastu - polega na dokonywaniu zawyżonego oceniania w stosunku do osoby, która uprzednio została oceniona nisko (i odwrotnie).
Błąd bliskości - stanowi tendencję do dawania osobie szacowanej ocen podobnych do tych, które otrzymały osoby w bezpośrednim sąsiedztwie.
Błąd podobieństwa - polega na przypisywaniu osobie ocenianej cech, które samemu się posiada.
Błąd fluktuacji - polega zamiennie na tendencji do zbyt surowego, potem zbyt łagodnego oceriania.
Zajęcia III
1. Metody badań pedagogicznych
A, Przez metodę badań rozumie się zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.
Techniką badań zaś nazywać będziemy czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Technika badawcza ma znaczenie czasownikowe oznacza czynność np. obserwowanie.
Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej technik badań. Narzędzie ma znaczenie rzeczownikowe i służy do technicznego gromadzenia danych z badań, np. kwestionariusz wywiadu.
Techniki badawcze są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Są czynnością podrzędną w stosunku do metody, nadrzędnymi w stosunku do narzędzia badawczego. Metoda jest pojęciem najszerszym.
B. Ustalenie zachodzących reakcji pomiędzy metodą, techniką a narzędziami badawczymi, omówienie istniejących klasyfikacji i podziałów.
3. Charakterystyka poszczególnych metod i technik
A, Obserwacja-jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Obserwacja dostarcza badaczowi najbardziej naturalnej wiedzy o obserwowanej grupie a więc i najbardziej prawdziwej. Najpopularniejszą postacią obserwacji jest obserwacja otwarta albo swobodna. Stosować ją można i najczęściej stosują w praktyce wychowawcy. Systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia- polega na planowanym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach. Obserwacja systematyczna wymaga zastosowania technik pomocniczych. Z definicji wynika konieczność -zaplanowania następujących elementów; -problematyki,-czasu oraz sposobu gromadzenia materiału.
Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca. Ten typ obserwacji występuje wówczas jeśli badający stanie się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany, może mieć 2 postacie , jawna i ukrytą.
Jawna - polega na poinformowaniu grupy o roli badającego. Ukryta - występuje wówczas gdy badana grupa nie jest świadoma roli jaką spełnia nowy członek.
Technik gromadzenia materiałów można podzielić na niestandaryzowane i standaryzowane.
Niestandaryzowane- notatki, opisy, rejestracja dźwięków, fotografie.
Standaryzowane- arkusz obserwacyjny- to wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszelkimi zagadnieniami, notujemy wszelkie spostrzeżenia fakty, zdarzenia. Warunki poprawności przeprowadzenia obserwacji:
-wstępna znajomość przedmiotu obserwacji
-jasne sformułowanie zagadnień i celów obserwacji
-bliższe poznanie przedmiotu obserwacji przez zastosowanie obserwacji otwartej lub innych procedur poznawczych.
-Szczegółowe opracowanie koncepcji badań, opracowanie odpowiednich formularzy. Obserwacja powinna być planowa systematyczna i dokładna.
B, Test osiągnięć szkolnych Głównym narzędziem pomiaru dydaktycznego są testy osiągnięć szkolnych. Słowo „test" pochodzi od łacińskiego czasownika testari -świadczyć. Jest ono terminem przyjętym w różnych dziedzinach nauki i działalności praktycznej na oznaczenie próby, której poddawane są pewne przedmioty w celu uzyskania potrzebnego rozpoznania ich właściwości. Mnie interesuje znaczenie terminu „test" w psychologii i pedagogice.
Pomiar dydaktyczny wywodzi się z pomiaru psychologicznego, a test osiągnięć szkolnych bywają uważane za odmianę testów psychologicznych. M. Kreutz, po rozważeniu kilku definicji innych autorów, formułuje swą własna definicje testu psychologicznego następująco: „Metoda testów jest to metoda pośrednia, eksperymentalna, w której z pewnych, dających się liczbowo ująć i określonych w zadaniu cech czynności dowolnych lub ich wytworów wnioskujemy procesach psychicznych lub dyspozycjach badanej osoby. Akcent pada tu na wnioskowanie o właściwościach psychicznych badanego, na podstawie przebiegu i wyniku czynności wykonawczych w toku pracy nad testem. Ten sam autor próbuje wyjaśnić, na czym polega różnica między testami stosowanymi w psychologii i w dydaktyce. Pisze on: „W testach zdolności badana osoba ma wykonać jakąś czynność dowolną z której wnioskujemy pośrednio ojej zdolnościach, natomiast w testach wiadomości ani osoba badana nie wykonuje żadnej czynności, tylko przypomina sobie, to jest czekana pojawienie się w świadomości potrzebnych informacji, o które jest pytaną ani badający nie wysnuwa z odpowiedzi żadnych wniosków, tylko po prostu stwierdza, czy osoba badana umie na to pytanie odpowiedzieć, czy nie. Przy pomocy testów wiadomości poznajemy aktualny stan jej wiedzy o pewnym przedmiecie i nie więcej. Uwzględniając różne wiadomości testów B. Niemierko skonstruował następującą definicję testów osiągnięć szkolnych. Stwierdza on „Jest to zbiór zadań przeznaczonych do rozwiązania w toku jednego zajęcia szkolnego i dostosowujących do określonej treści nauczania w taki sposób, aby z ich wyników można było ustalić, w jakim stopniu treść ta jest opanowana przez badanego". Testy nauczycielskie noszą nazwę testów sprawdzających, często nazywane są sprawdzianami.
Zadanie testowe i jego formy
Zadanie testowe jest najmniejszą niezależną cząstką testu, wymagającą od badanego udzielenia odpowiedzi. Miewa ono posiać pytania, polecenia, wypowiedz niekompletnej lub twierdzenia poddawanego w wątpliwość. Niezależność zadań testu oznacza, że każde z nich może być rozwiązane przez badanego, który może nie umieć rozwiązać pozostałych zadań, a nawet nie znać ich treści.
Zadanie testowe powinno dotyczyć -w miarę możliwości-jednej czynności którą uczeń miał opanować, a rozwiązanie zadania powinno wymagać od niego pokonania jednej istotnej trudności. Ułatwia to wnioskowania o opanowaniu danej czynności i umożliwia bardziej obiektywne, a także wygodne przy obliczeniach punktowanie od 0 -1, to jest przyznawanie badanemu jednego punktu za odpowiedź i 0 punktów za błędną odpowiedź lub opuszczenie zadania.
Typologia zadań pisemnych sporządzona w Polsce przez B. Niemierkę obejmuje dwa rodzaje, 6 form, 15 typów, 30 odmian. Za najprostszą i najczęściej spotykaną podstawę klasyfikowania zadań testowych przyjmuje się sposób udzielania przez uczniów odpowiedzi Uwzględniając to kryterium, podzielono wszystkie zadania testowe na dwa rodzaje:
1/ otwarte - na które uczeń samodzielnie formułuje odpowiedź, wyrażając ją w sposób podany w instrukcji
2/ zamknięte - w których uczeń wybiera jedną z podanych odpowiedzi
Zadania otwarte mają 3 podstawowe formy:
1/ rozszerzonej odpowiedzi - czyli wypowiedzi rozwiniętej w powiązane ze sobą zadania, zmierzające w kierunku wypracowania,
2/ krótkiej odpowiedzi -formułowanej zwięźle / od jednego wyrazu po 2 - 3 zdania /
3/ z luką - wymaga uzupełnienia lub skorygowania całego fragmentu opuszczonego albo źle napisanego tekstu
Zadania zamknięte mogą przybierać również 3 formy:
1/ wyboru wielokrotnego - wymaga wyboru jednej / lub więcej / odpowiedzi prawidłowej spośród kiku podanych odpowiedzi alternatywnych
2/ na dobieranie - wymaga przyporządkowania lub uporządkowania pewnych elementów zadani według podanej zasady
3/ prawda - fałsz - wymaga ustalenia czy twierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe
Typy testów osiągnięć szkolnych
Terminom „test osiągnięć szkolnych"
obejmuje się narzędzia pomiaru dydaktycznego wytwarzane w różnym celu, w różnych warunkach i w różny sposób. Wiąże się z tym rozmaitość
typów testów i różnorodność wymagań stawianych testom różnych typów.
Testy osiągnięć szkolnych można poklasyfikować według 5 różnych zasad.
l. Według typu czynności wykonywanej przez ucznia dla udzielenia odpowiedzi na zadania testowe dzieli się testy na: ustne, pisemne i praktyczne. Rozwiązując test ustny, uczeń wypowiada głośno pojedyncze słowa lub zdania, zapisywane na taśmie magnetofonowej lub bezpośrednio oceniane przez prowadzącego badanie. Rozwiązując test pisemny uczeń zapisuje lub oznacza w pewien sposób odpowiedzi na zadane pytania. Rozwiązując test praktyczny, uczeń manipuluje jakimiś przedmiotami, a wynik tej manipulacji jest bezpośrednio oceniany lub też w jakiś sposób utrwalany. Specjalną odmianą testu praktycznego jest test pracowniany, obejmujący czynności ucznia, wykonywane w toku ćwiczeń w pracowni szkolnej. Od czynności wykonywanej przez ucznia dla udzielenia odpowiedzi na pytania trzeba odróżnić czynność szukania tej odpowiedzi i jej formułowania. Ma ona zawsze charakter myślowy. Wzajemny stosunek czynności myślowych i ekspresywnych w treści nauczania decyduje o tym, czy można zastąpić testy ustne i praktyczne, testami pisemnymi, wygodniejszymi do zbiorowego stosowania.
2. Według mierzonej cechy czynności ucznia dzieli się testy osiągnięć na
testy mocy i testy szybkości.
Test mocy sprawdza dokładność opanowania pewnego rodzaju czynności przez ucznia. Składa się on z zadań o różnorodnej treści i zróżnicowanej trudności. Ograniczenie czasu pracy ma w tym przypadku tylko charakter porządkowy i - w zasadzie -każdy uczeń może wykonać cały test. Test szybkości sprawdza biegłość opanowania pewnego rodzaju czynności przez ucznia. Składa się on z zadań o jednorodnej treści, stosunkowo łatwych dla uczniów, ale w takiej ilości, by - w zasadzie - żaden uczeń nie mógł wykonać całego testu w wyznaczonym, zwykle zaledwie kilku minutowym czasie. Zdecydowana większość testów osiągnięć szkolnych stosowanych w szkolnictwie ogólnokształcącym to test mocy. Nieliczne testy szybkości, np. cichego czytania lub wykonywania prostych działań arytmetycznych, dotyczą raczej umiejętności instrumentalnych niż podstawowych. Przestrzec należy przed skracaniem czasu przeznaczonego na rozwiązanie testu mocy. Prowadzi to do powierzchowności i nerwowości pracy uczniów.
3. Według układu odniesienia wyników testowania dzieli się testy
na sprawdzające i różnicujące.
Treść testu sprawdzającego jest dobrana ze względu na wymagania
wobec uczniów, a wyniki testowania wskazują: czy te wymagania są spełnione. Specjalną odmiana testu sprawdzającego jest test diagnostyczny, służący do badania, czy uczniowie spełniają wstępne warunki niezbędne do powodzenia w uczeniu się określone materiału.
Treść testu różnicującego jest dobrana ze względu na aktualne osiągnięcia uczniów, a wyniki testowania pokazują indywidualne różnice tych osiągnięć. Test jest tak zbudowany by uwypuklić te różnice, ale nie mówi, czy jakiekolwiek wymagania są spełnione. Specjalną odmianą testu różnicującego jest test selekcyjny, mający na celu dokonanie podziału uczniów na dwie grupy według jakiegoś zewnętrznego kryterium.
Testy różnicujące mają wiele wspólnego z testami psychologicznymi, korzystają z wysoko rozwiniętej teorii psychometrycznej, dobrze nadają się do dydaktycznych badań naukowych. Nauczyciele i pracownicy nadzoru pedagogicznego interesują się jednak przede wszystkim sprawdzaniem osiągnięć uczniów z punktu widzenia wymagań programowych, nawet kosztem precyzji pomiaru. W ostatnich latach, głównie w wyniku doświadczeń nauczania programowego, także teoria testu sprawdzającego jest intensywnie rozwijana.
4.Według stopnia zaawansowania konstrukcyjnego dzieli się testy na standaryzowane i nieformalne.
Test standaryzowany jest sprawdzany i ulepszony przez zastosowanie do niego takich analiz i zabiegów, jak krytyka planu testu, wypróbowanie zadań, zestawienie wyników testowania odpowiedniej grupy uczniów, zestawienie ocen trudności testu, dokonywanych przez grupę specjalistów. Wyprodukowanie testu standaryzowanego trwa co najmniej dwa lata.
Test nieformalny nie jest wypróbowany praktycznie, a jedynym jego krytykiem jest konstruktor testu. Zwykle ustępuje on jakością testom standaryzowanym, ale może być przygotowany - przy odpowiedniej wprawie konstruktora -przez jeden dzień.
Produkcja standaryzowanych testów osiągnięć w Polsce dopiero rozpoczyna się. Dotychczas upowszechniane testy były albo zupełnie nieformalne, albo miały też tylko pewne elementy standaryzacji.
5. Według zasięgu stosowania dzieli się testy na nauczycielskie i szerokiego użytku.
Test nauczycielski jest skonstruowany dla potrzeb jego autora Może on być nieformalny lub w niewielkim zakresie wystandaryzowany, jeżeli autor ulepsza go z roku na rok lub stosuje w kilku szkołach.
Test szerokiego użytku, jest skonstruowany dla potrzeb wielu nauczycieli. Zwykle wytwarza go wyspecjalizowana instytucja, ajego
standaryzacja jest niezbędna, gdyż inaczej mógłby stać się przykładem złego narzędzia. Jeżeli ograniczy się swoje zainteresowania do pisemnych testów mocy, to można wyróżnić dwa podstawowe typy testów osiągnięć szkolnych:
a / szerokiego użytku -standaryzowane - różnicujące / lub sprawdzające /
b / nauczycielskie - nieformalne -sprawdzające . Inne typy, oparte na innych kombinacjach cech niż wyżej podane, zwłaszcza testy ustne i praktyczne, są rzadziej spotykane. Zatem ich konstrukcja jest w pewnym stopniu pracą twórczą.
C, Techniki socjometryczne-socjometria - jest zespołem czynności werbalnych i manipulacyjnych mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych. Socjometria posługuje sie kilkoma technikami. Podstawową technikąjest test socjometryczny zwany także klasyczną techniką Moreno. Do zastosowaniatestu socjometrycznego potrzebne jest spełnienie podstawowego warunku: zaistnieć musi sytuacja jednakowa dla wszystkich członków grupy i uzasadniająca wyrażenie opinii lub dokonanie wyboru spośród wszystkich członków grupy. W takich okolicznościxh grupa otrzymuje test do wypełnienia. W części pierwszej -badany wprowadzany jest w sytuację w której musi dokonać wyboru partnera ze względu na jakąś konieczność. W części drugiej dokonuje wyboru, wymieniając jedno nazwisko. Może też w części drugiej wymienić cechę lub cechy które ceni lub które w określonej sytuacji są najważniejsze.
Tak więc test socjometryczny daje nam poznać;
a. gwiazdy socjometryczne, czyli osoby najliczniej wybierane, najbardziej popularne, lubiane.
b.odrzuconych, czyli osoby nielubiane, celowo odrzucane
c.izolowanych, czyli osoby przez nikogo nie wybierane, jakby obojętne
d.pary, czyli osoby wzajemnie sie wybierające.
f.paczki, czyli grupy osób wzajemnie sie wybierające, tworzące zamknięty krąg.
g.łańcuchy socjometryczne, który oznacza określony układ wyborów poprzednich wzajemnych nie zamykający sie krąg. Popularną techniką socjometryczna jest" plebiscyt życzliwości i niechęci" polega on na ustaleniu skali, którą ocenia badany swój stosunek do pozostałych członków grupy. Techniki socjometryczne pozwalają badać małe grupy. Przy ich pomocy uzyskać możemy wiele informacji o trudno uchwytnych zjawiskxh zachodzących wewnątrz grupy.
Test jest diagnostyczny, jeśli występuje oczywista i wysoka zbieżność między wynikami badań testowych a faktycznie posiadanymi cechami wykrytymi przy pomocy innych kryteriów, np. Test jest diagnostyczny Jeśli pomiar wiadomości szkolnychjest zbieżny z ocenami szkolnymi w dzienniku. Test jest prognostyczny, jeśli występuje zbieżność między wynikami badań testowych prowadzonych w danym czasie apóźniejszymi wynikami osiągnięć, np. Badanie testem kandydatów ze względu na wiedzę lub właściwości do zawodu lub szkoły potwierdzone zostaną w późniejszym czasie przez podobne wyniki w szkole lub zawodzie, wówczas test jest prognostyczny.
D, ANALIZA DOKUMENTÓW
Ustalanie właściwości ludzi, układów społecznych, zjawisk, wnioskowanie o faktach i zdarzeniach na podstawie ustalania oraz opisywania cech dokumentów (rozumianychjako np. wypracowania, listy, akty sądowe, plany pracy lub wykonane konstrukcje np. fdmy, nagrania, rysunki,
zastane (powstały i istniejąbez udziału badającego w trakcie codziennej, normalnej lub spontanicznej aktywności ludzkiej-jednostki lub instytucji (np. listy, pamiętniki) instytucjonalne- powstałe specjalnie dla celów badawczych,
kronikarskie (dokumentujące fakty .wydarzenia i działania),dokumentacje instytucji.
Opiniodawcze (dostarczają dokumentacji nie o samej rzeczywistości ale jej subiektywnym odbiorze)
systematyczne (sposób ich tworzenia oparty jest o ścisłe reguły metodologiczne np. dokumenty naukowe, statystyczne) okolicznościowe (przygodne, które ze względu na swą treść i formę mają charakter subiektywny, nadany im przez autora dokumentów np. dokumenty osobiste, notatki, sprawozdania)
ETAPY:
-ustalenie szczegółowych pytań badawczych.
-odpowiedni dobór materiału do analizy
-wstępna analiza mająca na celu rozkodowanie języka, symboli, ustalenie ich znaczenia -utworzenie kategorii analitycznych (ewentualnie jednostek analizy w analizie ilościowej) -właściwa analiza dokumentów. TYPY ANALIZY: 1 .zewnętrzna- ustalenie czasu powstania dokumentów, warunków i okolicznościjego tworzenia, identyfikacja autora, określenie jego cech identyfikacji adresata -wiąże się z wstępnym określeniem przydatności w zaplanowanym badaniu, ocena autentyczności, wiarygodności, zawartości informacyjnej dokumentów.
. wewnętrzna - zawiera w sobie elementy analizy treściowej i formalnej, polega na dokładnym poznaniu treści dokumentów, właściwym ich rozumieniu a także określeniu zawartości informacyjnej formalnej strony dokumentów pod kątem oceny cech poddanych identyfikacji.
2.treściowa- formalna, dotyczy wyglądu zewnętrznego, stanu ich utrzymania, wykonania technicznego, estetyki, struktury, systematyczności zapisu, strony technicznej i formalnej poprawności, może służyć ocenie pewnych cech autora lub odbiorcy dokumentów.
3. jakościowa - klasyczna, polega na uchwyceniu indywidualnych właściwości wytworów bądź jego twórcy, wyłania fakty, wydarzenia, sytuacje ich percepcję, stosunek do nich autora, daje możliwość wnioskowania o cechach autora jego postawach, wiedzy, wartościach. Ilościowe- nowoczesna, kwalifikowanie wyłonionych z treści elementów do określonych kategorii i obliczanie ich częstotliwości, wskaźników.
ZALETY
Nie małe znaczenie ma analiza różnych wytworów dzieci i młodzieży. W badaniach pedagogicznych dużą wagę przypisuje się do wypracowań i rysunków:
-wypracowania, analiza ich umożliwia otrzymanie krótkim czasie wielu cennych i na ogół szczerze wypowiedzianych informacji na taki sam temat
-analiza rysunków cenną gdyż dzieci najczęściej wypowiadają się właśnie za ich pomocą
-dużą rolę przywiązuje się też do analizy dzienników (pamiętników) autobiografii, biografii, listów gdyż dostarczają one ciekawych i subiektywnych (prywatnych, osobistych) informacji, podejścia do własnych przeżyć, sposobu ich interpretacji przez autora
WADY;
-ma ona charakter metody uzupełniającej
-brak możliwości jednoznacznej interpretacji badanych dokumentów a tym samym niedosyt i brak pewności co do trafnej i rzetelnej analizy tych dokumentów.
E, Metoda sondażu diagnostycznego
-jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych-posiadąjących znaczenie wychowawcze- w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.
Badania sondażowe opierają się zawsze na badaniu specjalnie dobranej próby reprezentacyjnej z populacji generalnej, którą nie zawsze można precyzyjnie określić, np. Alkoholizmu nie da się umiejscowić terytorialnie ani demograficznie. Badający musi dążyć do wybrania takiej grupy do badań aby stanowiła ona możliwie najwierniejsze odbicie struktury, wszystkich elementów i cech badanej populacji. W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne.
-Ankieta - jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.
-Kwestionariusz ankiety: uporządkowana merytorycznie i graficznie zwykle wydrukowana lista pytań na jeden lub więcej tematów. Kwestionariusz buduje się na podstawie sformułowanej uprzednio szczegółowej problematyki badawczej. Najczęściej charakter dynamiczny, zaś pytania są rozmieszczone w nim w logicznej kolejności. Strukturę tą wyznaczają związki logiczne między pytaniami umiejscowionymi blisko siebie, a także oddalonymi od siebie. Struktura również zależy od liczby tematów i zagadnień które są w nim poruszane, mamy kwestionariusze jedno tematyczne lub wielotematyczne.
Ogólne założenia: 3 części kwestionariusza
1 - zasadnicza (pytania o charakterze ogólnym i szczegółowym, pytania powinny być pozbawione języka teorii, slangów gwary, zaczynamy od pytań łatwiejszych, pytań bardziej interesujących przyciągających uwagę respondentów, które służą budowaniu zaufania respondenta, następnie przechodzimy do pytań bardziej szczegółowych, "konstrukcja lejkowa", pytania trudniejsze należy przedzielać pytaniami łatwiejszymi, zadajemy pytania łączniki które łączą dwa tematy, jeżeli nie ma przekonania, iż respondent odpowie napytanie ogólne np. Dotyczące jego poglądunadany temat, zaczynamy wówczas od pytań szczegółowych; możemy stosować zasadę progresji, którą stosujemy wówczas gdy dane zagadnienie mogłoby być zagrażające dla respondenta, najpierw pytamy o sprawy zbliżone do zagadnień stanowiących treść badania a później stopniowo przechodzimy do pytań właściwych.
Rodzaje pytań : pytania o fakty- faktów obiektywnych
pytania o ocenę faktów i wydarzeń -problem stanowi tu tzw. Prawda psychologiczna czyli zgodność odpowiedzi z rzeczywistą oceną problemów przez osobę badaną.
pytania o opinię, postulaty, wnioski- stanowią logiczny wynik poprzednich pytań, ale różnią się od nich tym, iż pytamy głównie o ukierunkowanie działań wynikających z oceny,
pytania dopełnienia- zaczynające się najczęściej od słowa " który", "jaki", zaś żądające wyboru jednej lub kilku odpowiedzi spośród wielu odpowiedzi logicznie możliwych,
pytania rozstrzygnięcia- zaczynające się na ogół od słowa "czy" i mające na celu rozstrzygnięcie czy dany fakt, miał miejsce.
pytania otwarte, zamknięte, półotwarte,
pytania preferencyjne- żądające nadania rangi ważności, pytania sprawdzające sposób odpowiadania przez respondenta pytania dynamizujące przebieg zadawania pytań, płynność)
2 - metryczka (zawarte w niej są pytania o dane osobowe- zmienne niezależne, nie podlegają zmianie, mogą mieć wpływ na zmienną zależną czyli najczęściej są to cechy społeczno-demograficzne, mówią nam kogo badaliśmy)
3- instrukcja (podany w niej jest cel przeprowadzenia badań w sposób bezpośredni lub pośredni jeżeli podanie celu w prost mogło by sugerować odpowiedź lub mogło by być zagrażające; elementy motywujące do wypełnienia ankiety, podkreślenie znaczenia prowadzenie badań;
elementy budujące poczucie bezpieczeństwa, podkreślenie braku oceny tego co respondent mówi, " nie ma złych odpowiedzi"; informacje o osobie przeprowadzającej ankietę i sposobie wykorzystania tych danych, że nie będą podawane do publicznej wiadomości, że są to tylko dane statystyczne; zapewnienie anonimowości; instrukcja o sposobie udzielania odpowiedzi- ogólna, szczegółowe instrukcję mogą się znajdować pod poszczególnymi pytaniami) -
Rozmowa i wywiad
Wywiad-jest rozmową badającego z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiały uzyskane drogą wywiadu pozwala na analizę układów i zależności między zjawiskami. Wywiad jako jedna z podstawowych technik diagnostycznych wykorzystywanych w praktyce psychopedagogicznejjest sposobem gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z określonymi osobami (w procesie komunikacji, przez zadawanie pytań), które mogą udzielić informacji na temat interesujących badacza zagadnień (Łobocki 2003; Pilch, Bauman 2001; Sztumski 1995; Szustrowa 1991; Gerst-mann 1985).
Konkretyzując, wywiad jest rozmową badającego z respondentem prowadzoną według okreśbnych dyspozycji, z zachowaniem pewnych reguł jej poprawności Służy do zbierania danych empirycznych głównie o charakterze jakościowym, takich jak: fakty, wydarzenia, sądy badanych, ich opinie, postawy, wyobrażenia, uczucia, deklarowane zachowania wiedza o rzeczywistości. Pozwala też pozyskiwać informacje potrzebne do analizy zależności między różnymi zjawiskami. Stanowi zatem podstawę zarówno opisu rzeczywistości (jednostki i jej otoczenia), jak i jej wyjaśniania (analiza zależności).
Rozmowa może być zdefiniowana analogicznie aczkolwiek często w literaturze przedmiotu (głównie psychologicznej) dokonuje się rozróżnienia między rozmową a wywiadem, zaś jako podstawę przyjmuje się tu kryterium podmiotu, od którego informacje się uzyskuje (wywiad - osoby postronne, rozmowa -podmiot badany) bądź też kryterium formalności. Wywiad traktuje się jako bardziej formalną wystandaryzowaną metodę (technikę) uzyskiwania informacji, zaś rozmowę jako metodę (technikę) bardziej swobodną indywidualną nieprzewidywalną w swym kierunku (Gerstmann 1985; Szustrowa 1991). J…….
Typy wywiadu
jawny - wiąże się ze świadomością respondenta, te jest przedmiotem badania, świadomością przedmiotu badania, celu i roli badającego, stąd respondent świadomie wyraża nań zgodę
ukryty - respondent nic ma świadomości, że jest przedmiotem badania, stąd nie wyraża nań zgody, nic zna przedmiotu badania, celu i roli badającego.
nieformalny — respondent wie, że prowadzony jest wywiad, wyraża nań zgodę, ale nie zna jego celu lub zna cel zafałszowany
formalny - respondent zna prawdziwy cel prowadzenia wywiadu
swobodny - rozmowa, w której sekwencja pytańjest zmienna, stawia się głównie pytania otwarte, uzyskując dane jakościowe, indywidualne, oparta jest na ogólnych dyspozycjach
skategoryzowany — rozmowa, w której sekwencja pytań jest stała, stosuje się głównie pytania zamknięte, uzyskując dane ilościowe, cechuje ją duży stopień sformalizowania danych i charakteru relacji diagnostycznej
indywidualny - przeprowadzany zjedna osobą najczęściej w celach diagnozy praktycznej, decyzyjnej, ale też często poznawczej
zbiorowy - przeprowadzany z udziałem większej liczby osób, może mieć wówczas charakter ustny lub pisemny
zwykły -jednorazowy, przeprowadzany dla opisu badanego stanu rzeczy, często w celach poznawczych, w badaniach diagnostycznych
panelowy - przeprowadzany w co najmniej dwóch sesjach lub w dwóch grupach, stosowany dla uchwycenia różnic, wpływu upływu czasu lub wydarzeń na badane zjawiska
psychologiczny - klasyczny, kliniczny, indywidualny, związany z badaniem cech jednostkowych, podstaw jej zachowania czy zaburzeń w funkcjonowaniu jednostki, stanowiąc podstawę interwencji
środowiskowy - służący poznaniu charakteru i zależności pomiędzy indywidualnym funkcjonowaniem jednostki a wpływem nań środowiska, przeprowadzany w miejscu typowego funkcjonowania jednostki, łączy w sobie elementy wywiadu klasycznego z obserwacją warunków środowiskowych
ustny - informacje zdobywane są w komunikacji werbalnej, rejestracji dokonuje diagnosta
pisemny - informacje przekazywane są w formie pisemnej, rejestracji dokonuje respondent
Technika prowadzenia wywiadu i rozmowy
Pytania pełnią funkcję informacyjną i motywującą osobę badaną do wypowiadania się konstrukcji pytań, które powinny być zróżnicowane, zaś ich forma powinna być adekwatna do poruszanych treści, sytuacji badania i indywidualnych cech badanego.
— pytania sensu stricte (proste), czyli pytanie właściwe o interesujące diagnostę treści i pytania rozwinięte {złożone), czyli wprowadzające, opisujące sytuację lub minimalizujące zagrożenie płynące z treści pytania właściwego
-pytania otwarte (swoboda wypowiedzi badanego) i pytania zamknięte (wybór kilku kategorii odpowiedzi)
-pytania wprost (dotyczące interesujących badacza treści, które mają charakter niezagrażający i są zrozumiałe dla badanego) i pytania nie wprost (związane z przeformułowaniem języka teorii na język potoczny bądź gdy pytania zadawane wprost są zagrażające, szokujące, wstydliwe, sugerujące), wśród których wyróżnia się (omówione w dalszej części) - pytania uwikłane, pytania projekcyjne, pytania sugerujące, naprowadzające, pytania odroczone i pytania przejściowe.
Sekwencje pytań organizuje się stosując reguły:
konstrukcji lejkowej - zawężającej, czyli od ogółu do szczegółu;
konstrukcji odwróconego lejka - odpytań konkretnych, szczegółowych do bardziej ogólnych;
progresji - najpierw pytamy o sprawy zbliżone do tych, o które naprawdę chcemy się dowiedzieć, apóźniej zbliżamy się do treści właściwych.
Strategia budowania całości wywiadu
Należy zatem uwzględnić w tej sytuacji: logikąbadającego, który zakłada pewne cele i chceje osiągnąć, organizując wywiad tworzący logiczną całość o wewnętrznej organizacji odpowiadającej ciągowi problemów i hipotez; logiką badanego, który opowiada o sobie z wewnętrzną logiką odpowiadającą chronologii lub wadze wydarzeń w jego życiu, stanowiącą wynik własnej wizji świata czy też subiektywnej trudności mówienia o pewnych sprawach.
Rozpoczynanie wywiadu - ważne jest tu uwzględnienie wszystkich czynników związanych z nawiązaniem dobrego kontaktu diagnostycznego
Sekwencje tematów w wywiadzie -nic mogą być przypadkowe, ale dostosowane do potrzeb osoby badanej, ogólnie zaś zaczyna się od lematów neutralnych emocjonalnie i łatwych, przechodząc stopniowo do tematów trudniejszych, a na końcu do zagrażających.
Zmiana tematu - nie może być nagła
Zakończenie wywiadu - należy stopniowo wychodzić z sytuacji
badawczej, stosując pytania ogólne, podsumowania rekapitulując najważniejsze kwestie poruszane w trakcie wywiadu
Czas trwania wywiadu — zależy od celu wywiadu, możliwości badającego oraz stanu osoby badanej (np. zmęczenia), generalnie jednak nie powinien trwać dłużej niż godzinę, co wiąże się z ograniczoną zdolnością do koncentracji
Właściwie przeprowadzony wywiad i rozmowa wymaga także jego formalnego i treściowego zorganizowania, czyli należy w ogólnym zarysie zaplanować ich tematykę, co wiąże się ze sformułowaniem celu diagnozy (po co prowadzi się wywiad), wyborem kategorii diagnostycznych (w jakich kategoriach formułowane będą twierdzenia o człowieku - orientacja teoretyczna), sformułowaniem pytań lub hipotez diagnostycznych (najakie pytania szczegółowe dotyczące człowieka trzeba uzyskać odpowiedź), określeniem niezbędnego zbioru informacji struktura
1. Rozmowa wstępna - przedstawienie siebie, instytucji, którą się reprezentuje, celu, budowanie atmosfery poufności! życzliwości, obniżenie stresu, zapewnienie dyskrecji,anonimowości, motywacja do szczerych odpowiedzi, pytanie o ewentualne wątpliwości ze strony badanego.
Część zasadnicza - zadawanie pytań o zasadnicze treści związane z problemem, zgodnie z przyjętymi ogólnie regułami.
Zakończenie - rozładowanie emocji, pytania respondenta, podziękowania język wywiadu czy rozmowy,, który musi być zrozumiały, prosty, a więc nie może być przesycony pojęciami specjalistycznymi, powinien być dostosowany indywidualnie do możliwości intelektualnych osoby badanej
Rejestracja przebiegu wywiadu
Zapis magnetofonowy jest najlepszy, jeśli uzupełnimy go danymi z obserwacji wyglądu i zachowania badanego (notatki), zwalnia bowiem diagnostę z konieczności dzielenia uwagi na to, co aktualnie się dzieje w toku wywiadu i robienia notatek oraz konieczności zapamiętania formy i treści wypowiedz
Sporządzanie notatek odręcznych (w trakcie lub bezpośrednio po wywiadzie, kodowanie w kwestionariuszu wywiadu)
Notowanie w czasie prowadzenia wywiadu daje szansę większej wierności zapisu niż post factum, ale zakłóca przebieg wywiadu (ograniczona podzielność uwagi, spostrzeganie przez badanego diagnosty jako osoby, dla której ważniejsze są notatki niż on, wywołuje poczucie zagrożenia). Notowanie po wywiadzie ma zalety związane z powyższym, jednakże stopień
zniekształcenia informacji jest tu na tyle duży, że może dochodzić do wielu zafałszowali i utraty informacji, a także notowania raczej wniosków i interpretacji, a nie samych faktów Protokół z badań, które prowadzone są w celach praktycznych, obejmuje: zadanie poznawcze, dane respondenta informację o osobie prowadzącej wywiad, opis czasu, miejsca, warunków prowadzenia wywiadu, dodatkowe okoliczności i wydarzenia, które towarzyszyły przebiegowi badania, kwestionariusz wywiadu, odpowiedzi responderta, uwagi o zachowaniu (reakcje emocjonalne, mimika, zahamowania drżenie głosu, nerwowe ruchy, tiki) i wyglądzie pacjenta
Warunki poprawności
-wstępna znajomość respondenta, jego środowiska oraz pewna wiedza teoretyczna dotycząca badanych zagadnień
-spokój i dyskrecja,
-odpowiednia prezentacja celu i charakteru badań,
-wytworzenie życzliwej atmosfery, zaufania, poczucia bezpieczeństwa,możliwie partnerski stosunek diagnosty i badanego,
-odpowiedni język, proste i zrozumiałe formułowanie pytań, odpowiednie kierowanie rozmową,
-pobudzanie do wypowiedzi, utrzymywanie kierunku rozmowy, z jednoczesną cierpliwością i taktem,
-niesugerowanie wypowiedzi, nieujawnianie własnego stosunku emocjonalnego, opinii, postaw wobec badanych zagadnień oraz wobec respondenta,
-brak krytyki w odniesieniu do postaw i poglądów respondenta
-unikanie tonu mentorskiego i pouczeń, brak formułowania myśli i wypowiedzi za respondenta własnymi słowami,
-prawidłowe konstruowanie pytań, stosowanie pytań kontrolnych i pytań „nic wprost" w sytuacjach zagrożenia, plastyczność, czyli umiejętnoś; dostosowania się do sytuacji i zdolność wykorzystywania sytuacji nieprzewidzianych, -kultura osobista i wygląd badającego
-Ważne czynniki w sytuacji wywiadu skategoryzowanego związane są z narzędziem, czyli kwestionariuszem, co ogólnie wyznacza konstrukcja kwestionariusza
Ankieta - gromadzenie danych polegające na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów odpowiednich, specjalnych kwestionariuszy oraz na pisemnym udzielaniu odpowiedzi na pisemnie postawione pytania (Pilch, Bauman 2001; Łobocki 2003; Sztumski 1995)
F, Eksperyment-jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegająca na wywołaniu lub tylko zmienieniu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.
Celem eksperymentu jest więc wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależną a elementami badanego układu.
Celem eksperymentu jest więc wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależną a elementami badanego układu.
Eksperyment - Plany Badawcze, rodzaje, podstawowe cechy planu badawczego.
G, Metoda indywidualnych
przypadków-jest sposobem badania polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich
uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury
wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
Najbardziej użyteczną techniką jest- wywiad, uzupełnieniem może być obserwacja i analiza dokumentów.
H.Monografia - def. metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówek lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadząca do gruntownego
rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych. Należy przyjąć taką metodę postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczej, rozumiejąc pod pojęciem instytucji wychowawczej " struktury sformalizowane" np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.
Dwa czynniki decydują o tym, źe określony sposób postępowania badawczego możemy uznać za metodę monograficzną. Pierwszym z nich jest przedmiot badań, - instytucja wychowawcza. Drugi czynnik to sposób badania. W monografii dąży się do sięgnięcia w głąb danej instytucji i gruntowego, wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowanie. Monografia może być realizowana przez wiele różnorodnych technik. Prawie zawsze posługuje sie badaniem dokumentów, obserwacją uczestniczącą ankietą lub wywiadem.
4. ZASADY POPRAWNOŚCI BUDOWANIA NARZĘDZI BADAWCZYCH
-w badaniach społecznych nie można opierać poznania na jednej technice badań. Stąd przy konstruowaniu narzędzi należy pamiętać, że winno ono uzupełniać i weryfikować wiedzę uzyskaną z innych źródeł. -Wymaga się zbudowania dla każdych badań odrębnych narzędzi badawczych, a nawet w przypadku podobnego przedmiotu badań, adaptacji, używanych ze względu na specyfikę i cechy aktualnie badanego układu. -Nakazuje budowę i treść narzędzia podporządkować celom ogólnym badań zawartym w problemach badawczych.
-Konstrukcja pytań winna odróżniać opisywanie od opiniowania np. Czy pobyt na kolonii uważasz za przyjemny?, jest pytaniem które bada odczucia, ale nie daje podstaw do oceny kolonii, podstawą oceny
mogłoby być pytanie opisujące pobyt na kolonii w odniesieniu do pewnej kategorii (wyżywienie, zajęcia) -trzymanie się właściwej kolejności w przygotowaniu badań. Najpierw należy uświadomić sobie cel badań, sformułować pytanie, oraz wybrać teren badań lub próbkę badawczą i dopiero wówczas konstruować narzędzia.
-Dotyczy języka i narzuca surową dyscyplinę w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zadań. Powinny one być jednakowo rozumiane przez dziecko i nauczyciela. -Wewnętrzna struktura narzędzi badań (np kwestionariusz) stopień ich standaryzacji, wielkość, pylania filtrujące, kontrolne, nawet okoliczności wypełniania mają istotny wpływ na wiarygodność uzyskiwanych informacji.
-Każde narzędzie spełniało przynajmniej 2 podstawowe warunki. Musi być trafne i rzetelne. Oznacza to, że narzędzie badań (skala, test) powinno badać to co ma w założeniu badać oraz że przy kolejnym stosowaniu takiej samej populacji także w badaniach powtarzalnych będzie badać ciągle to samo(rzetelność). -Wymogiem formalnym jest aby każdy kwestionariusz był opatrzony tzw. Metryczką która zawiera na ogół rejestr zmiennych niezależnych pozwalających na identyfikację problemową nie personalną każdej jednostki badawczej. Są to pytania o wiek, klasę, wykształcenie, cechy rodziny, pochodzenie, zarobki...
..