MAKROEKONOMIA

Dr Aleksandra Lech

Dr Krzysztof Lewandowski

WYKŁAD 1 (25-02-2011)

(rys.) Ruch okrężny między przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi

Produkt krajowy brutto (PKB) - jest to syntetyczny miernik wartości produkcji wytworzony na terenie danego kraju, czyli wytworzony w gospodarce w ciągu roku.

Metody pomiaru PKB:

1. Sumowanie wartości dóbr i wytworzonych w ciągu roku w gospodarce. Nie sumujemy wartości wszystkich dóbr i usług, bo wtedy wielokrotnie liczylibyśmy te same elementy. Są dwa sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia tych samych elementów:

• sumować dobra finalne - są to takie dobra, które trafiają do ostatecznego nabywcy. Przeciwieństwem dóbr finalnych są tzw. dobra pośrednie - są wykorzystywane do produkcji innych dóbr i w całości zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym, np. surowce, materiały, energia

• sumować wartość dodaną - wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr będących rezultatem danego procesu produkcyjnego. Dla pojedynczego przedsiębiorstwa wartość dodaną oblicza się odejmując od wartości dóbr wytworzonych w przedsiębiorstwie rzeczowe koszty czynników produkcji (koszty surowców, materiałów, energii)

2. Sumowanie dochodów czynników produkcji powstających w procesie wytwarzania produktów i usług (płace, renty z ziemi, procenty i zyski) to są dochody pracy, kapitału i ziemi. Płatności transferowe typu emerytury, zasiłki nie wliczamy do PKB, bo te płatności nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian jakiejś usługi.

3. Sumowanie wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe:

• wydatki na dobra konsumpcyjne wytwarzane w kraju (C_K) - wydatki ostatecznego nabywcy

• wydatki na krajowe dobra inwestycyjne (I_K) - na dobra, które się nie zużywają w jednym cyklu produkcyjnym, np. maszyny, urządzenia

• wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi (G_k)

• wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowane (Ex)

PKB = C_K + I_K + G_K + Ex

lub

PKB = C + I + G + Ex - Im

X = Ex - Im

Różnica między eksportem a importem jest nazywana eksportem netto. Dokonamy korekt związanych z podatkami pośrednimi żeby zapewnić identyczność wyników pomiaru PKB przy użyciu pierwszej metody z wynikami osiąganymi przy użyciu drugiej i trzeciej metody. Podatki pośrednie uszczuplają kwoty, które przedsiębiorstwa mogą przeznaczyć na zakup czynników produkcji. W związku z uwzględnieniem podatków pośrednich wyróżniamy produkt krajowy brutto w cenach rynkowych oraz PKB w cenach czynników produkcji.

PKB w cenach rynkowych - jest to miara produkcji miarowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorców a więc włączając w to podatki pośrednie. PKB w cenach rynkowych jest to
C + I + G + Ex - Im
i to odpowiada metodzie obliczanie PKB polegającej na sumowaniu wydatków na dobra i usługi finalne.

PKB w cenach czynników produkcji (PKB w.cz.pl) - jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich. Ta kategoria odpowiada obliczaniu PKB metodami sumowania produktów i sumowania dochodów. PKB w cenach czynników produkcji jest to
C + I + G +Ex - Im - T_E (T_E podatki pośrednie).

Produkt Narodowy Brutto (PNB) - jest to miara dochodów osiąganych przez czynniki produkcji pochodzenia krajowego.

Produkt Narodowy Brutto w cenach czynników produkcji (w.c.cz.p) - jest to Produkt Krajowy Brutto w cenach czynników produkcji plus dochody netto z tytułu własności za granicą (są to dochody krajowych czynników produkcji zlokalizowanych za granicą odjąć dochody zagranicznych czynników produkcji zlokalizowanych w danym kraju).

W tych miernikach nie uwzględnia się tego, że wyposażenie kapitałowe wykorzystywane w procesie produkcji, czyli maszyny i urządzenia zużywają się.

Ekonomicznym odzwierciedleniem procesu zużywania się istniejącego kapitału trwałego, czyli maszyn i urządzeń jest amortyzacja.

WYKŁAD 2 (04-03-2011)

Inwestycje brutto - to inwestycje netto + amortyzacja

Inwestycje netto - (inaczej nowe inwestycje) - przyrost zasobów kapitału, przyrost maszyn i urządzeń. Inwestycje netto to inwestycje brutto - (odjąć) amortyzacja. Inwestycje netto mogą być ujemne.

Możemy wskazać kategorię taką jak Produkt Narodowy Netto (PNN) w cenach czynników produkcji inaczej Dochód Narodowy (DN) i ten miernik uwzględnia zużycie maszyn i urządzeń i równy jest PNB w c.cz.p (w cenach czynników produkcji) - (odjąć) amortyzację.

Czy Produkt Narodowy Brutto (PNB) uwzględnia zużycie kapitału? - TAK

1. dochody osobiste - to dochody gospodarstw domowych uzyskanych w przedsiębiorstwach i to jest równe Dochodowi Narodowemu - podatki bezpośrednie (płacone przez przedsiębiorstwa) i od tego - zyski niepodzielne

• zyski niepodzielne - to zyski, które są przeznaczone na rozwój przedsiębiorstwa i które nie trafiają do akcjonariuszy

2. rozporządzalny dochód osobisty - to dochód osobisty - podatki z indeksem TK (podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe) + B (płatności transferowe)

Do oceny standardu życia wykorzystuje się PKB na mieszkańca (PKB dzielimy przez liczbę mieszkańców).

Dlaczego PKB na mieszkańca nie jest doskonałym miernikiem dobrobytu:

1. PKB nie uwzględnia tzw. nierejestrowanej działalności gospodarczej (tzw. szara strefa)

2. PKB nie uwzględnia czasu wolnego

3. PKB nie uwzględnia skutków ubocznych działalności gospodarczej (np. zanieczyszczenie środowiska)

Determinanty Dochodu Narodowego w krótkim okresie:

1. produkcja potencjalna - to produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji tj. pracę, kapitał, ziemię

2. produkcja faktyczna - oznacza produkcję rzeczywiście wytworzoną w gospodarce Założenia:

• niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnych

• stałe ceny

• 1 zał. produkcja faktyczna kształtuje się poniżej produkcji potencjalnej

3. równowaga na rynku towarowym w skali makro - oznacza sytuację, w której nabywcy chcą kupić taką ilość towarów jaką się wytwarza na rynku; zamierzone łączne wydatki na dobra i usługi są równe wielkości produkcji tych towarów

• warunek równowagi można formalnie zapisać:

Y = A P_p

Y - Dochód Narodowy

A P_P - łączny, agregatowy popyt na towary

Lewa strona równania określa stronę podażową gospodarki, a prawa stronę popytową gospodarki.

Z tego równania wynika, że poziom faktycznego dochodu narodowego wytworzonego w gospodarce jest wyznaczony przez poziom agregatowego popytu na towary.

Przyjmijmy, że gospodarka jest gospodarką zamkniętą, nie ma wymiany z zagranicą i nie ma państwa, w tej sytuacji mamy 2 elementy agregatowego popytu:

A P_P = C + I

C - popyt konsumpcyjny (wydatki gosp. domowych)

I - popyt inwestycyjny (wydatki przedsiębiorstw)

Podstawowym źródłem finansowania zakupu dóbr konsumpcyjnych są rozporządzalne dochody osobiste, czyli dochody gospodarstw domowych pomniejszone o podatki bezpośrednie i powiększone o płatności transferowe.

Ponieważ na razie pomijamy państwo to płatności transferowe są równe 0 i podatki są równe 0, czyli rozporządzalne dochody osobiste są równe ogólnym dochodom gospodarstw domowych, czyli rozporządzalne dochody osobiste są równe Dochodowi Narodowemu.

W kwestii wpływu dochodów na wielkość konsumpcji a tym samym oszczędności wysunięto kilka alternatywnych hipotez:

1. hipoteza dochodu absolutnego - wielkość wydatków konsumpcyjnych zależy od poziomu bieżących dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe, przy czym gdy dochody te wzrastają, wydatki konsumpcyjne również wzrastają, ale ich udział w dochodzie w miarę wzrostu dochodu maleje (w toku dalszych rozważań przyjmujemy tę hipotezę)

2. hipoteza dochodu relatywnego - wysokość wydatków konsumpcyjnych poszczególnych osób zależy od standardu życia, ich znajomych, sąsiadów

3. hipoteza dochodu permanentnego - wydatki konsumpcyjne nie zależą od przeciętnego dochodu bieżącego, ale od przeciętnego dochodu jaki jednostka spodziewa się uzyskać w ciągu całego swojego życia

Funkcja konsumpcji w skali makro pokazuje poziom zamierzonych, łącznych wydatków konsumpcyjnych przy różnych poziomach dochodu narodowego.

Funkcja konsumpcji przy założeniu braku państwa:

C = C_A + K_sk • Y

C - wydatki konsumpcyjne ogółem

C_A - autonomiczna część wydatków konsumpcyjnych

K_Sk - krańcowa skłonność do konsumpcji

Y - Dochód Narodowy

wzrost Dochodu Narodowego wzrost konsumpcji

C_A - wielkość konsumpcji przy dochodzie równym 0
(nie zależy od Dochodu Narodowego)

K_Sk - pokazuje jaka część przyrostu Dochodu Narodowego

jest przeznaczona na wydatki konsumpcyjne

K_Sk =

K_sk - ten współczynnik przyjmuje wartość z przedziału (0, 1)

Jeżeli funkcja konsumpcji jest funkcją liniową to krańcowa skłonność do konsumpcji w całym przedziale dochodu jest taka sama.

P_Sk - przeciętna skłonność do konsumpcji

P_Sk =

W miarę wzrostu dochodu P_Sk maleje.

Funkcja konsumpcji

Nachylenie mniejsze niż 45°

Popyt inwestycyjny, czynniki wpływające:

1. stopa procentowa (wzrost stopy procentowej powoduje zmniejszenie popytu inwestycyjnego)

2. zmiany popytu konsumpcyjnego (wzrost popytu konsumpcyjnego może spowodować wzrost popytu inwestycyjnego)

3. koszty wyposażenia kapitałowego (rosną te koszty, inwestycje się zmniejszają)

4. oczekiwania co do kształtowania się sytuacji gospodarczej w przyszłości (pesymistyczne oczekiwania powoduję zmniejszenie inwestycji)

WYKŁAD 3 (11-03-2011)

Funkcja agregatowego popytu jest przegięta w górze w stosunku do funkcji konsumpcji o wielkości autonomicznych inwestycji.

Równowaga na rynku towarowym w skali makro:

Dochód Narodowy graficznie w równowadze jest wprowadzony przez punkt przecięcia krzywej agregatowego popytu z linią wywodzącą się z początku układu współrzędnych nachyloną pod kontem 45°

Dla każdego poziomu dochodu narodowego większego niż Dochód Narodowy w równowadze zwany nadwyżką podaży na rynku towarowym nad popytem. W takim wypadku następuje zmniejszenie produkcji i zmniejszenie dochodu narodowego.

Gdyby dochód narodowy byłby mniejszy od dochodu narodowego w równowadze to na rynku wystąpiłaby nadwyżka popytu nad podażą - jest to sygnał dla producentów do zwiększenia produkcji. Następnie wzrost dochodu narodowego.

Sposobem na zbliżenie faktycznie wytworzonego dochodu narodowego do dochodu narodowego potencjalnego jest zwiększenie agregatowego popytu przez przesunięcie w górę krzywej agregatowego popytu i w warunkach, gdy mamy tylko 2 elementy agregatowego popytu (popyt konsumpcyjny i inwestycyjny) może to nastąpić przez wzrost autonomiczny konsumpcji albo przez wzrost autonomicznych inwestycji.

Wzrost inwestycji autonomicznych pokazuje wzrost dochodu narodowego w równowadze i zmiana dochodu narodowego jest większa niż zmiana inwestycji autonomicznych. Tak samo byłoby przy zmianie konsumpcji autonomicznej, zmiana dochodu byłaby większa od zmiany autonomicznej konsumpcji.

Przyrost dochodu jest większy niż przyrost autonomicznych inwestycji ponieważ wzrost autonomicznych inwestycji powoduje łańcuch wtórny wydatków konsumpcyjnych.

Procesy mnożnikowe oznaczają, że przyrost dochodu narodowego jest większy niż przyrost autonomicznej konsumpcji, czy autonomicznych inwestycji.

γ = AP_p = C + I - warunek równowagi

C = C_a + K_SK • γ

I = I_a

γ = C_a + K_SK • γ + I_a

γ = K_SK • γ = C_a + I_a

WYKŁAD 4 (18-03-2011)

Włączamy do analizy wymianę z zagranicą czyli Ex i Im

X = Ex - Im

X - eksport netto

Przyjmujemy, że Ex nie zależy od DN i ma charakter autonomiczny. Przyjmujemy, że Im jest funkcją DN i wzrost DN powoduje wzrost Im.

X = Xa - ksiY

Xa - autonomiczna część eksportu netto

Ksi - przyrost importu wynikający ze wzrostu DN. Jest liczbą z przedziału (0 - 1)

APp = C + I + G + Ex - Im

Y = APp

Y = C + I + G + Ex - Im

Wzrost Ex wpływa na DN

Mnożnik Ex odpowiada na pytanie: Jak zmiana Ex wpływa na zmianę DN? Wartość mnożnika Ex jest większy od 1. Jak nie ma wymiany z zagranicą to mnożnik wydatków rządowych jest większy niż w sytuacji gdy mamy wymianę z zagranicą (wzrost Ex_a o 1 mld powoduje wzrost DN o mld. Nie o więcej niż 1 mld).

Oszczędności to są nieskonsumowane dochody. Możemy spojrzeć na DN w równowadze wykorzystując f. oszczędności. Zakładamy, że nie ma państwa i zag.

S = Y - (Ca + K_SKY)

S = Y - Ca - K_SKY

S = - Ca + Y (1 - K_SK)

Y = C + S

Przyrost DN może być częściowo przeznaczona ΔC albo na ΔS

ΔY = ΔC + ΔS |:ΔY

1 = ΔC/ΔY + ΔS/ΔY

K_SK + K_S0 = 1

K_S0 = 1 - K_SK

Przyrost oszczędności wynikający ze wzrostu DN to K_S0

- Ca = Sa

Funkcję oszczędności możemy zapisać wzorem S = Sa + K_S0Y

Rys. 9.6 Funkcja oszczędności

Y = I + C

Y = S + C

I + C = S + C

I = S

(w sytuacji równowagi planowane oszczędności = planowanym inwestycją)

Rys. 9.9 Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi - równość inwestycji i oszczędności

Jeśli DN jest taki sam jak oszczędności Y inwestycji to mamy nadwyżkę agregatowej podaży nad agregatowym popytem. Odwrotnie, gdy I > oszczędności.

Rys. 9.11 Mnożnik, równowaga inwestycji i oszczędności

Z rys. wynika, że wzrost Ia powoduje wzrost DN, ponieważ wzrost Ia powoduje przesunięcie w górę funkcji inwestycji. Możemy się zastanowić jak wzrost Sa wpłynie na zmianę DN w równowadze.

Rys. 9.12 Paradoks zapobiegliwości

Jeśli Ca się zmniejszyła to Sa się zwiększyły. Na rysunku oznacza to przesunięcie S w górę. Wzrost Sa powoduje zmniejszenie DN w równowadze i taka prawidłowość jest nazywana Paradoksem zapobiegliwości.

BUDŻET PAŃSTWA

Budżet państwa - plan finansowy zawierający wpływy (dochód) i wydatki państw

Funkcje budżetu:

1. funkcja fiskalna - polega na gromadzeniu wpływów do budżetu

2. funkcja redystrybucyjna - umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale DN

3. funkcja stymulacyjna - polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków państwa na życie gospodarcze

Zasady polityki budżetowej (fiskalnej):

1. zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku

2. zasada zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa

3. zasada jedności - budżet państwa powinien tworzyć jedną całość

4. zasada jawności - budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości

5. zasada równowagi budżetowej - polega na dążeniu do zbilansowania bieżących dochodów z wydatkami budżetu

Wykład 5 (25-03-2011)

Podatki - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo

Klasyfikacja podatków:

1. Ze względu na przedmiot opodatkowania:

1. podatki dochodowe: pobierane od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych

2. podatki konsumpcyjne: (inaczej podatki od wydatków), czyli podatki nakładane na produkty i usługi, będące przedmiotem obrotu: podatek od wartości dodanej (VAT), akcyza

3. podatki majątkowe: płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (spadkowe)

2. Ze względu na to, czy podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku bezpośrednio rozlicza się z budżetem

1. podatki bezpośrednie - podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się z budżetem. Podatki bezpośrednie to podatki nakładane na dochody i majątek.

2. Podatki pośrednie - nakładane na towary i usługi, zawarte w cenie nabywanego dobra. Konsument płaci je pośrednio, za pośrednictwem sprzedawcy, który jest zobowiązany do uiszczenia podatku.

Obciążenie podatkowe mogą być naliczane proporcjonalnie, progresywnie lub degresywnie.

Podatek proporcjonalny (liniowy) - wszystkich podatników obowiązuje jednakowa stopa podatkowa.

Podatek progresywny - podmioty uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową.

Podatek degresywny - podmioty uzyskujące wyższe dochody obciążone są niższą stopą podatkową.

Krzywa Laffera - przedstawia zależność między wpływami do budżetu z tytułu podatków, a wysokością stopy podatkowej. Po przekroczeniu optymalnej stopy podatkowej dalsze podnoszenie stopy podatkowej prowadzi do spadku dochodów budżetowych. Wynika to z faktu, że nadmierne wysokie podatki osłabiają bodźce do prowadzenia działalności gospodarczej i do pracy.

Rys. 11.2 Krzywa Laffera

Wydatki budżetu państwa:

1. Wydatki związane z pełnieniem przez państwo takich funkcji jak: obrona narodowa, administracja, sądownictwo

2. Wydatki związane z realizacją celów społecznych państwa dobrobytu (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne)

3. Wydatki związane z pełnieniem przez państwo funkcji interwencyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje infrastrukturalne, wpływanie na inwestycje produkcyjne subsydia, wydatki transferowe)

Rodzaje polityki fiskalnej:

1. Aktywna - polega na podejmowaniu takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwalają osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarczej. Każdorazowo wymaga się tu decyzji o dostosowaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, do zmiany sytuacji gospodarczej. Słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, że decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych i dlatego prowadzi to do opóźnień w działaniu instrumentów polityki fiskalnej.

2. Pasywna - polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego. Instrumenty te (inaczej automatyczne stabilizatory koniunktury) samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych reagują na zmiany koniunktury.

Od automatycznych stabilizatorów oczekuje się, aby w okresie recesji hamowały spadek całkowitego popytu, a w okresie ekspansji hamowały jego wzrost. Do automatycznych stabilizatorów koniunktury, zaliczamy przede wszystkim podatki, zasiłki dla bezrobotnych i zasiłki socjalne.

Słabości takiej polityki pasywnej: mogą zmniejszyć wahania aktywności gospodarczej w krótkim okresie, ale nie stwarzają warunków do zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej, utrzymują dotychczasowy poziom aktywności gospodarczej.

Kwestia deficytu budżetowego i długu publicznego

Są dwa sposoby finansowania deficytu budżetowego:

1. Emisja pieniądza

2. Emisja obligacji przez skarb państwa

Obligacje są formą pożyczki. Emisja pieniądza grozi inflacją, natomiast z tym drugim sposobem finansowania deficytu budżetowego wiąże się tzw. problem wypychania inwestycji prywatnych przez deficyt budżetowy.

Duże zapotrzebowanie na kredyt przez państwo może prowadzić do wzrostu stopy procentowej co negatywnie oddziałuje na inwestycje prywatne.

Dług publiczny - jest to zobowiązanie państwa do spłaty pożyczek wraz z odsetkami.

WYKŁAD 6 (01-04-2011)

Bezrobocie

Klasyfikacja ludności według wieku i zachowań na rynku pracy:

1. Ludność może występować w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. W Polsce jako granica wieku produkcyjnego przyjmuje się 18 - 60 lat dla kobiet i 18 - 65 lat dla mężczyzn

2. Ludność w wieku produkcyjnym:

1. czynni zawodowo - zasoby siły roboczej - to osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na istniejących w gospodarce warunkach (głównie płacowe)

2. bierni zawodowo - osoby niezdolne do podjęcia pracy z powodu, np. inwalidztwa, są to również osoby nieposzukujące pracy

3. Osoby czynne zawodowo możemy podzielić na 2 grupy:

1. zatrudnionych

2. bezrobotnych

Przyjmowana przez ekonomistów definicja bezrobotnego - do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na istniejących w gospodarce warunkach, pozostają bez pracy mimo jej poszukiwania.

W Polsce w praktyce są stosowane 2 metody pomiaru bezrobocia:

1. metoda wykorzystywana w statystyce urzędów pracy - za bezrobotnych uznaje się osoby bez pracy i nie uczące się, gotowe do podjęcia pracy i zarejestrowane we właściwym dla miejsca zamieszkania urzędzie pracy

2. metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) - do bezrobotnych zalicza się osoby spełniające jednocześnie 3 warunki:

• w okresie badanego tygodniu nie pracowały nawet przez okres 1 h

• aktywnie poszukują pracy

• są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu

Rozmiary bezrobocia w gospodarce można wyrazić w wielkościach bezwzględnych, albo względnych (%)

B = S_R - Z

B - bezrobocie

S_R - zasoby siły roboczej

Z - Zatrudnieni

Stopa bezrobocia:

b = B/Sr *100

Stopa bezrobocia mówi nam jaka część zasobów siły roboczej pozostaje bez pracy.

Typy bezrobocia:

1. Bezrobocie - związane z niedopasowaniami strukturalnymi

1. bezrobocie frykcyjne - wynika z faktu, że w gospodarce w gospodarce rynkowej ustawicznie pojawiają się niedopasowania (frykcje) między wolnymi miejscami pracy, a wolną siłą roboczą. Zawsze występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych. Musi jednak upłynąć czas zanim bezrobotni znajdą czekające dla nich miejsce pracy.

Ze względu na to, że informacje posiadane przez pracodawców i pracowników są niedoskonałe. Musi upłynąć czas zanim bezrobotni znajdą te miejsca pracy, ale oni na nie czekają.

Bezrobocie frykcyjne mogłoby się obniżyć gdyby informacje o rynku pracy docierały szybciej do zainteresowanych stron (czyli pracodawców i pracowników).

W związku z tym bezrobocie frykcyjne może obniżyć rozwój usług pośrednictwa pracy (np. tworzenie urzędów pracy).

W teorii ekonomii uważa się, że bezrobocie frykcyjne można obniżyć zwiększając intensywność poszukiwania pracy.

2. bezrobocie strukturalne - powstaje ono wskutek niedopasowań struktury popytu i podaży siły roboczej przede wszystkim w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym.

Sposoby walki z bezrobociem strukturalnym: można likwidować przez system szkoleń, zmiany kwalifikacji, przez zwiększanie mobilności siły roboczej. To bezrobocie ma charakter trwały.

2. Bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej (podaży w skali całej gospodarki) nad całkowitym popytem na siłę roboczą. Keynesiści tłumaczą je niedostatecznym popytem na towary (dlatego ten typ bezrobocia określany jest mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem). Natomiast neoklasycy tłumaczą je zbyt wysokimi płacami (takie bezrobocie nazywane jest bezrobociem klasycznym)

Rys. 15.3 Bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi

Krzywa agregatowej podaży pracy gotowej do podjęcia pracy przy różnych poziomach stawek realnej pracy.

Realna stawka płac - to jest nominalna stawka płac dzielona przez ogólny poziom cen.

Krzywa podaży pracy jest rosnącą funkcją realnej stawki płac.

Krzywa agregatowego popytu na pracę - pokazuje jaką liczbę osób chcą zatrudnić pracodawcy przy różnych poziomach stawek płac realnych i im tym stawki są wyższe tym popyt na pracę jest niższy. (P_pp)

Mamy jeszcze tzw. krzywą Nz, która pokazuje liczbę osób poszukujących pracy w zależności od poziomu płac realnych. Przy wyższych stawkach płac realnych więcej osób poszukuje pracy.

W punkcie A rynek pracy jest w równowadze, czyli popyt jest równy podaży. Nawet wtedy gdy rynek pracy jest w równowadze, nie wszystkie osoby poszukujące pracy są zatrudnione. Bezrobocie, które towarzyszy stanowi równowagi na rynku pracy, nazywane jest bezrobociem równowagi, albo bezrobociem naturalnym. Na rysunku to jest bezrobocie o rozmiarach AB. To jest bezrobocie, które obejmuje bezrobocie frykcyjne i bezrobocie strukturalne. Idea bezrobocia równowagi została rozwinięta na gruncie tzw. naturalnej stopy bezrobocia i zgodnie z tą teorią występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy, przy czym równowaga ta dopuszcza istnienie tzw. bezrobocia naturalnego. Przyczyn tego bezrobocia naturalnego upatrywać należy w niedoskonałości funkcjonowania rynku pracy, a zwłaszcza w istnieniu niepełnych informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej, a także w niedoskonałej mobilności siły roboczej, a także niedopasowaniach strukturalnych popytu i podaży.

Gdyby stawka płac ukształtowała się na poziomie wyższym niż stawka równowagi, to bezrobocie wyznaczałby odcinek CE. To bezrobocie możemy podzielić na 2 kategorie:

• na bezrobocie nierównowagi (odcinek CD)

• na bezrobocie równowagi (odcinek DE)

Teorie wyjaśniające bezrobocie nierównowagi:

1. ujęcie neoklasyczne - zgodnie z ujęciem neoklasycznym w warunkach gospodarki wolnorynkowej występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stanu równowagi.

Głównym mechanizmem, który zapewnia taką tendencję jest mechanizm zmian płac realnych. Gdyby na rynku pracy powstała nadwyżka podaży pracy, to konkurencja między bezrobotnymi doprowadziłaby do obniżki płacy realnych i w efekcie podaż pracy zmniejszyłaby się, popyt na pracę wzrósłby. Nierównowaga zostałaby zlikwidowana.

Zjawisko bezrobocia występująca w rzeczywistości tłumaczy się w tej teorii ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te są związane z tendencjami do usztywnienia płac, które są rezultatem działania związków zawodowych (związki zawodowe nie zgadzają się na redukcję płac).

Gdyby płace realne ustaliły się na poziomie wyższym od płac równowagi, powstałoby bezrobocie związane z nadwyżką globalnej podaży pracy nad popytem na pracę. Bezrobocie to przez neoklasyków jest traktowane jako bezrobocie dobrowolne, gdyż jest ono wynikiem braku akceptacji ze strony pracowników wymogów mechanizmu rynkowego.

Zwalczanie bezrobocia na gruncie teorii.

Aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze polegające na regulowanie popytu nie jest potrzebna do zwalczanie bezrobocia. Konieczna jest natomiast likwidacja ograniczeń w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego. Konieczne jest osłabienie monopolistycznej pozycji związków zawodowych, a także zwiększenie elastyczności płac.

Rys. 14.4 neoklasyczne ujęcie bezrobocia

2. ujęcie keynesistowskie - w warunkach swobodnego działania mechanizmu rynkowego występuje tendencja do ustalania nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem, oznaczająca istnienie bezrobocia. Przyczyn bezrobocia upatrywać należy w niewystarczającym popycie na towary. Gdy popyt na towary ustali się na poziomie niewystarczającym do zakupienia wytworzonej produkcji, to producenci muszą obniżyć produkcję (tym samym zatrudnienie) do poziomu określonego przez efektywny popyt. W rezultacie pojawia się bezrobocie, mające charakter przymusowy i długotrwały.

Według ujęcia keynesistowskiego obniżki płac realnych poprzez obniżenie płacy nominalnej nie są w stanie zlikwidować bezrobocia. Po pierwsze dlatego, że nierealny jest postulat obniżek płac realnych za pośrednictwem płacy nominalnej. Po drugie obniżki płac nominalnych zmniejszyłyby dochody pracowników i ich wydatki konsumpcyjne, co doprowadziłoby do dalszego ograniczenia produkcji i zatrudnienia.

W celu zwalczania bezrobocia na gruncie tej teorii państwo powinno aktywnie ingerować w procesy gospodarcze, stymulując agregatowy popyt na towary - za pomocą instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej.

Rys. 14.5 keynesistowskie ujęcie bezrobocia

Inaczej niż u neoklasyków u keynesistów wygląda krzywa podaży pracy. Do osiągnięcia poziomu pełnego zatrudnienia, krzywa podaży jest doskonale elastyczna względem zmiany stawki płac, a po osiągnięciu pełnego zatrudnienia krzywa podaży pracy, wygląda tak jak u neoklasyków.

WYKŁAD 7 (15-04-2011)

Sposoby walki z bezrobociem:

1. Działalność państwa dotycząca bezrobocia:

1. pasywna polityka państwa na rynku pracy - to są formy pomocy dla bezrobotnych (np. zasiłki dla bezrobotnych)

2. aktywna polityka państwa na rynku pracy - polega na wykorzystaniu instrumentów polityki ekonomicznej dla redukowania bezrobocia

1. polityka makroekonomiczna - polega na wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej w celu zredukowania bezrobocia. Jej celem jest głównie ograniczenie bezrobocia nierównowagi

2. polityka mikroekonomiczna - jej celem jest poprawa funkcjonowania rynku pracy oraz redukcja bezrobocia w określonych grupach siły roboczej

• publiczne programy zatrudnienia

• subsydiowanie zatrudnienia

• szkolenia zawodowe

• usługi pośrednictwa pracy

Cykl koniunkturalny - to okresowe wahania wielkości makroekonomicznych (zmiana PKB, konsumpcji, itd.), oznaczające zmiany poziomu aktywności gospodarczej. Fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego:

Faza kryzysu - oznacza załamanie gospodarki, co wyraża się spadkiem podstawowych wielkości makroekonomicznych. Konsekwencją spadku PKB, produkcji, inwestycji jest wzrost bezrobocia i spadek stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych.

Faza depresji - tutaj są skumulowane wszystkie negatywne skutki kryzysu, tutaj jest stabilizacja wielkości makroekonomicznych na stosunkowo niskim poziomie. Najniższy poziom tych wielkości w cyklu koniunkturalnym nazywany jest dolnym zwrotnym punktem koniunktury.

Faza ożywienia - jest to poprawa aktywności gospodarczej (zaczyna rosnąć PKB)

Faza rozkwitu - ta faza zaczyna się, gdy wielkości makroekonomiczne osiągną w porównaniu z poprzednim cyklem stosunkowo wysoki poziom. Mamy w tej fazie dalszy wzrost poszczególnych wskaźników makroekonomicznych, ale w zwolnionym tempie. W tej fazie mamy osiągnięcie górnego zwrotnego punktu koniunktury.

Rys. 13.1 Podział cyklu koniunkturalnego na fazy A-B kryzys, B-C depresja, C-D ożywienie, D-E rozkwit

Różnica między dolnym zwrotnym punktem koniunktury a górnym zwrotnym punktem koniunktury, nazywana jest amplitudą wahań.

WYKŁAD 8 (06-05-2011)

Wahania odbywają się wokół linii wznoszącej do osi poziomej. Ta wznosząca linia pozioma (rys. 14.3) jest ilustracją długookresowego wzrostu gospodarczego (nazywana inaczej trendem). Trend wzrostowy gospodarki jest związany ze zwiększeniem zasobów czynników produkcji, czy wzrostem efektywności ich wykorzystania. Trend wzrostowy gospodarki oznacza wzrost potencjału produkcyjnego (podażowego) gospodarki. Są czynniki, które powodują, że wielkość faktycznie wytworzonego dochodu narodowego wykazuje wahania wokół tego trendu.

Stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych gospodarki zależy od rozmiarów popytu. Teoria wahań koniunkturalnych musi wskazać, który składnik agregatowego popytu jest nośnikiem cykliczności i określić przyczyny jego zmian. Większość teorii cykli koniunkturalnych wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego jako przyczynę generującą cykle koniunkturalne. Natomiast różne są wskazania przyczyn fluktuacji popytu inwestycyjnego. Z tego punktu widzenia można wyróżnić dwa rodzaje teorii cyklu koniunkturalnego:

1. teorie neoklasyczne - cykl koniunkturalny jest czynnikiem zjawisk zewnętrznych w stosunku do mechanizmów gospodarczych. Czynniki zewnętrzne pochodzą z pozaekonomicznego otoczenia systemu gospodarczego. Można tu wymienić takie czynniki jak: czynniki polityczne, innowacje techniczne

• Teoria innowacji Schumpetera - ta teoria przyczyn występowania cykli widzi w falowym pojawianiu się innowacji techniczno - organizacyjnych. Istnieje ciągły strumień możliwości innowacyjnych w gospodarce. Musi jedynie pojawić się przedsiębiorca (innowator), który jako pierwszy zastosuje tę możliwość produkcji. Zysk nadzwyczajny, jaki osiąga się dzięki nowym metodom produkcji, skłania do podążania za innowatorem. Następuje rozprzestrzenianie się innowacji, czyli następuje fala wzmożonych inwestycji i tym samym wzrostu produkcji. Zwiększeniu podaży nie towarzyszy jednak odpowiedni wzrost popytu, co powoduje spadek cen i spadek stopy zysku. Spadek stopy zysku oznacza, że maleje popyt inwestycyjny i gospodarka wchodzi w fazę spadkową. Zanikająca stopa zysku zmusza do wprowadzania nowych technik wytwarzania. Impuls innowacyjny wprowadza gospodarkę w fazę ożywienia (wzrostową).

• Teoria cyklu politycznego - politycy oddziałując na procesy gospodarcze są czynnikiem generującym cykliczny rozwój gospodarki, bo w swoich działaniach kierują się maksymalizacją celów, jakim jest zwycięstwo w wyborach i utrzymania się przy władzy, a nie strategicznymi wymogami rozwoju gospodarczego. Cele polityczne, zewnętrzne w stosunku do gospodarki generują jej cykliczny rozwój. Polityków należy traktować jak inne podmiot gospodarcze (konsumentów, przedsiębiorców). Politycy kierują się zasadą maksymalizacji własnych korzyści, a nie bliżej nieokreślonym interesem publicznym. Podobnie jak producenci, którzy oferują swoje produkty odbiorcom, politycy konkurują między sobą na politycznym rynku zabiegając o głosy wyborców i próbujący im sprzedaż swoje programy wyborcze. Przez ekspansywną politykę fiskalną i monetarną, politycy mogą doprowadzić do ożywienia gospodarczego w krótkim okresie, do ożywienia gospodarczego i spadku bezrobocia przed wyborami. Skutki tych działań w postaci zwiększonej inflacji pojawiają się po wyborach. Wtedy następuje okres zaciskania pasa i restrykcyjnej polityki fiskalnej i monetarnej.

2. teorie keynesistowskie - wyjaśniają cykliczny rozwój uwarunkowaniami nierozerwalne związanym z systemem gospodarczym. Przyczyny cyklicznych wahań wynikają z reguły gry rynkowej. Fazy spadkowe cyklu są efektem procesów, które zachodzą w fazach wzrostowych i odwrotnie.

• Dwa efekty inwestycji:

• efekt popytowy inwestycji - inwestycje są częścią agregatowego popytu. Wzrost inwestycji powoduje wzrost popytu i zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego

• efekt podażowy inwestycji - inwestycje zwiększają moce produkcyjne w gospodarce

Między tymi efektami występuje luka czasowa - efekt popytowy występuje w trakcie realizacji danej inwestycji, a efekt podażowy dopiero po jej zakończeniu. Efekt podażowy uzyskuje się tak długo, jak długo inwestycje są dodanie, natomiast dla uzyskania efektu popytowego konieczny jest absolutny przyrost inwestycji.

Załóżmy, że występuje faza wzrostowa. Rośnie popyt inwestycyjny, rośnie popyt agregatowy, spada bezrobocie, rośnie dochód narodowy. Wzrost popytu inwestycyjnego zgodnie z zasadą mnożnika powoduje zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego.

Występuje również tzw. zasada akceleracji. Wzrost dochodu narodowego powoduje wzrost popytu konsumpcyjnego. Konieczność sprostania rosnącemu popytowi konsumpcyjnego pociąga za sobą wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych wymaga dodatkowego zasobu kapitału, czyli dodatkowych inwestycji netto). Inwestycje spowodowane zmianami dochodu narodowego i konsumpcji nazywane są inwestycjami indukowanymi. Zasada akceleracji ujmuje związek między zmianami dochodu narodowego i zmianami inwestycji indukowanych. Zasada ta głosi, że zmiana dochodu narodowego powoduje zwielokrotnione zmiany inwestycji indukowanych.

Połączenie zasady mnożnika i akceleratora oznacza, że rośnie popyt inwestycyjny, rośnie dochód narodowy, rośnie popyt konsumpcyjny, powodujący zwielokrotnienie popytu inwestycyjnego.

Ten rosnący i wzajemnie pobudzający się popyt musi zostać zaspokojony poprzez wzrost stopnia wykorzystania istniejącego potencjału (ponieważ inwestycje nie wywołały jeszcze efektu podażowego). To zwiększenie stopnia wykorzystania czynników produkcji jest procesem, który powoduje wzrost kosztu wytwarzania, mniejszą rentowność i zahamowanie tempa wzrostu zysku. Efektem tego jest ograniczenie inwestycji.

Konsekwencje osłabienia inwestycji są odwrotne do efektów wzrostu inwestycji - następuje przejście do fazy spadkowej. Występuje osłabienie inwestycji, zmniejszenie dochodu narodowego, konsumpcji i dalsze osłabienie inwestycji (mnożnik i akcelerator działają odwrotnie niż w fazie wzrostowej).

Osłabienie popytu zbiega się w czasie z efektem podażowym wcześniej poczynionych inwestycji. Zdolności produkcyjne rosną, a popyt zmniejsza się - musi to znaleźć rozwiązanie w kryzysie nadprodukcji. Nadprodukcja wywołuje zaostrzenie konkurencji między producentami i spadek cen, co z kolei ułatwia stopniowe realizowanie nadwyżek towarowych.

Stosunkowo niskie ceny powodują konieczność wprowadzania nowych metod produkcji, obniżających koszty wytwarzania, a więc konieczność wprowadzania nowych maszyn i urządzeń. Następuje nie tylko ekonomiczne, ale i fizyczne zużywanie się nie odtworzonego w czasie kryzysu aparatu produkcyjnego. Do tego mamy ubytek kapitału na skutek bankructw przedsiębiorstw, które nie wytrzymały wzmożonej walki konkurencyjnej.

W efekcie występuje zmniejszenie potencjału produkcyjnego. Tak zmniejszają się dotychczasowe moce produkcyjne, że do zaspokojenia obniżonego popytu potrzebny jest przyrost inwestycji. Przyrost inwestycji uruchamia efekty mnożnikowe i zasadę akceleratora - gospodarka wchodzi w fazę wzrostową.

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego.

Jeśli gospodarka zaczyna być w fazie spadkowej to należy pobudzić popyt przez ekspansywną politykę fiskalną (zwiększenie wydatków rządowych, zmniejszenie podatków) lub ekspansywną politykę monetarną (zwiększenie dopływu pieniądza).

Natomiast schłodzić koniunkturę można przy użyciu restrykcyjnej polityki fiskalnej lub restrykcyjnej polityki monetarnej, która ma służyć zmniejszeniu całkowitego popytu.

WYKŁAD 9 (13-05-2011)

System pieniężno - kredytowy

Pieniądz - jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.

Funkcje pieniądza:

• środek wymiany

• funkcja jednostki obrachunkowej, za pomocą której mierzymy wartość towarów

• funkcja środka płatniczego

• środek przechowywania wartości

Zasoby pieniądza:

W rozważaniach teoretycznych przez pieniądz rozumie się najczęściej gotówkę (banknoty i monety) oraz salda na rachunkach w bankach komercyjnych na rachunkach na żądanie. W praktyce w każdym kraju funkcjonują szersze definicje pieniądza, obejmujące różne miary ilościowe zasobów pieniądza. W celu prawidłowego pomiaru ilości pieniądza na rynku stosujemy różne definicje podaży pieniądza, oznaczone literą M i cyfrą. Mamy następujące agregaty pieniężne:

M1 - jest to szerszy agregat, obejmujący oprócz gotówki w obiegu (nie obejmuje rezerw banków komercyjnych) depozyty na żądanie (bieżące) złożone w bankach komercyjnych. Agregat ten jest również nazywany pieniądzem transakcyjnym. Składa się z pozycji, które faktycznie używane są w transakcjach. Agregat ten może służyć do natychmiastowego zrealizowania transakcji pieniężnej, np. wykonywania przelewu. M1 jest na pewno najstosowniejszą miarą pieniądza jako środka płatniczego.

M2 - w skład tego agregatu wchodzą wszystkie składane agregaty M1 oraz depozyty terminowe. Depozyty terminowe charakteryzują się niższą płatnością niż składniki agregatu M1. Mimo, że depozyty terminowe mogą być również zerwane przed okresem na jaki zostały zawarte, taka operacja wiąże się zazwyczaj z utratą naliczanych odsetek.

NBP wyróżnia jeszcze jeden agregat (M3):

M3 - jest to najstarszy agregat pieniężny, obejmujący oprócz składu agregatu M2 tzw. dłużne papiery wartościowe z terminem wykupu do 2 lat.

Koszt posiadania pieniądza w gotówce jest równy nominalnej stopie procentowej.

Podręczniki mówią często ogólnie o stopie procentowej, w rzeczywistości dzisiejszy, złożony system finansowy dysponuje szerokim wachlarzem stóp procentowych.

Realna a nominalna stopa procentowa

Nominalna stopa procentowa mierzy roczny przychód zainwestowanego kapitału. Realna stopa agregatowania mierzy ilość dóbr, którą dostaniemy w następnym okresie za dobra, którym posługiwaliśmy się dziś. Realna stopa procentowa jest korygowana o stopę inflacji i jest obliczana jako nominalna stopa procentowa odjąć stopa inflacji

WYKŁAD 10 (27-05-2011)

Popyt pieniądza i podaż

popyt na pieniądz - to ilość pieniądza na jakie istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.

podaż pieniądza - ilość pieniędzy wprowadzona do obiegu. W dalszych rozważaniach przez pieniądz będziemy mieć na myśli gotówkę plus depozyty w bankach, które można w każdej chwili zamienić na gotówkę, czyli wkłady na żądanie.

Po pierwsze możemy mówić o popycie transakcyjnym na pieniądz - wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji przewidywanych, bieżących zakupów dóbr i usług przez podmioty gospodarcze. Zakupy te są rozłożone w czasie tzn. niemal każdego dnia dokonujemy zakupów dóbr i usług, a dochody otrzymujemy raz w miesiącu. Występuje brak synchronizacji między wydatkami i dochodami stąd konieczność utrzymywania pieniądza w formie gotówki czy czegoś co możemy zamienić na gotówkę .

Im podmioty gospodarcze zawierają więcej transakcji tym więcej pieniędzy potrzebują do obsłużenia tych transakcji. Dobrym przybliżeniem transakcji w gospodarce jest wielkość nominalnego PKB. Co prawda PKB nie jest sumą tych transakcji, lecz im większa jest suma transakcji tym większy jest PKB. Im więcej dóbr finalnych jest produkowanych tym więcej ludzie zawierają transakcji. Popyt transakcyjny jest funkcją dochodu narodowego czyli inaczej PKB. Wzrost dochodu narodowego powoduje wzrost popytu transakcyjnego.

Popyt przezornościowy wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług. Też popyt przezornościowy zależy od dochodu narodowego i jest rosnącą funkcją dochodu narodowego.

Popyt transakcyjny i przezornościowy można rozpatrywać łącznie.

Popyt spekulacyjny- wiąże się z utrzymaniem rezerw gotówkowych w celu wykorzystania pojawiających się okazji osiągnięcia zysku. Zakładamy, że albo trzymamy pieniądz w gotówce albo na lokacie terminowej, albo kupujemy obligacje.

Im wyższa rynkowa stopa procentowa tym wyższa oczekiwana dochodowość obligacji czy lokaty terminowej. Wyższa dochodowość obligacji czy lokaty terminowej stanowi zachętę dla ludzi do zwiększania ilości obligacji czy lokat terminowych kosztem ilość pieniądza. Ludzie zamieniają pieniądz na obligacje czy lokaty terminowe i następuje zmniejszenie popytu spekulacyjnego na pieniądz(popyt spekulacyjny jest malejącą funkcja stopy procentowej).

Łączny popyt na pieniądz to popyt transakcyjny i spekulacyjny. Popyt na pieniądz jest funkcją nominalnego dochodu narodowego (nominalny dochód narodowy jest to ogólny poziom cen*dochód narodowy realny) i stopy procentowej (nominalna stopa procentowa). Im wyższy dochód narodowy nominalny tym przy stałej stopie procentowej wyższy popyt na pieniądz. Przy danym dochodzie narodowym wzrost stopy procentowej powoduje spadek popytu na pieniądz.

Realny popyt na pieniądz- to inaczej popyt na realne zasoby pieniądza czyli zasoby nominalne odniesione do średniego poziomu cen. Realny popyt na pieniądz jest funkcją realnego dochodu narodowego (rosnącą) i funkcja nominalnej stopy procentowej ( malejącą).

(Qm/P)=f(Y,r)

Y-realny dochód narodowy

r- nominalna stopa procentowa

Funkcje banków komercyjnych:

• przyjmowanie depozytów (zwrotnych wkładów pieniężnych) w zamian za odsetki

• świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza (np. banki komercyjne przeprowadzają rozliczenia miedzy różnymi podmiotami)

• udzielanie kredytów

• kreowanie pieniądza

W większości krajów gotówka emitowana jest przez banki centralne, natomiast banki komercyjne emitują resztę pieniądza czyli depozyty na żądania. Ale mimo wszystko bank centralny kontroluje całkowitą ilość pieniądza.

Przyjmujemy teraz, że pojawia się depozyt pierwotny w wysokości 1000zł, który trafia do banku A. Zakładamy, że bank A i pozostałe banki utrzymują rezerwy gotówkowe tylko na poziomie rezerw obowiązkowych, nie ma rezerw dobrowolnych. Stopa rezerw obowiązkowych, która określa bank centralny to minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych, w naszym przykładzie stopa rezerw obowiązkowych wynosi 20%. Bank A może udzielić kredytu tylko w wysokości 800zł. Ten kredyt w kwocie 800zł trafia jako depozyt do innego banku. Zakładamy, że kredyty są w całości przekształcane w depozyty. Jeśli obliczymy teraz ilość pieniądza to będzie 1000+800=1800zł. Na tym nie koniec kreacji depozytów czyli nie koniec kreacji pieniądza bankowego. Bank B musi 20% depozytów utrzymać w formie rezerw to bank B musi utrzymać 160zł a pozostałą część może przeznaczyć na kredyt (640zł), który ponownie trafia do systemu bankowego w formie depozytu.

O tym jaka będzie podaż pieniądza z pojawieniem się depozytu pierwotnego wywołuje współczynnik kreacji depozytów. Współczynnik kreacji depozytów jest równy odwrotności stopy rezerw obowiązkowych. Współczynnik kreacji depozytów informuje nas ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego. W naszym przykładzie jest to (1/0,2)=5 to oznacza że depozyty wzrosną 5 razy, co oznacza że depozyty w całym systemie bankowym wzrosną do 5tyś i z tego 20% jest utrzymywane w formie rezerwy gotówkowej a reszta są to udzielone kredyty .

Wzór na współczynnik kreacji depozytów:

Kdp=(1/Sro)

Kdp - współczynik kreacji depozytów

Sro - stopa rezerw obowiązkowych

W rzeczywistości współczynnik kreacji depozytów jest mniejszy ponieważ banki oprócz rezerw obowiązkowych utrzymują rezerwy dobrowolne. Po drugie mamy ubytek gotówki z systemu bankowego co oznacza, że kredyt nie trafia w całości do sytemu bankowego w formie depozytu wtórnego.

O skali kreacji pieniądza przez banki komercyjne mówi nam mnożnik pieniężny :

M - podaż pieniądza=M1

B - baza monetarna=M0

Mm=M/Bm

Mm = Mg + Md/(Mg+Mr)

Mg - gotówka w obiegu

Md - depozyty na żądanie w bankach komercyjnych

Mr - rezerwy gotówkowe banków komercyjnych

Mm = (Mg/Md) + (Md/Md)/((Mg/Md) + (Mr/Md))

Mm = Um + 1

Mm = (Um + 1)/ (Um + Zr)

Um - stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

Zr - stopa rezerw gotówkowych banków komercyjnych

Można powiedzieć, że Zr = stopie dobrowolnych rezerw gotówkowych + stopie rezerw obowiązkowych

WYKŁAD 11 (03-06-2011)

Funkcje pełnione przez bank centralny:

1. Posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego

2. Pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków, udziela im pożyczek

3. Pełni funkcję banku państwa, tzw. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę budżetową

4. Stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje jako kredytodawca ostatniej instancji - wspomaga pożyczkami banki w sytuacji gdyby wystąpiła panika finansowa, wszyscy chcieliby wycofać swoje wkłady

5. Kontroluje podaż pieniądza w gospodarce.

Gotówka jest emitowana przez banki centralne, natomiast banki komercyjne generują resztę pieniądza - depozyty na żądanie. Ale mimo wszystko bank centralny kontroluje całkowitą ilość pieniądza, podaż pieniądza

Instrumenty kontroli podaży pieniądza przez bank centralny:

1. zmiana stopy rezerw obowiązkowych - wzrost jej oznacza, że banki komercyjne muszą utrzymywać więcej aktywów w formie rezerw gotówkowych. Wzrost stopy rezerw gotówkowych oznacza ograniczenie akcji kredytowej i tym samym ograniczenie kreacji pieniądza bankowego, czyli depozytów, a więc ograniczenie podaży pieniądza. Odwrotnie będzie przy spadku stopy rezerw obowiązkowych. Nastąpi zwiększenie podaży pieniądza.

2. zmiana stopy redyskontowej - jest to stopa pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez bank centralny. Wzrost tej stopy oznacza konieczność utrzymywania większych rezerw gotówkowych przez banki komercyjne, ponieważ banki komercyjne boją się zaciągnięcia drogiego kredytu w banku centralnym. To ogranicza akcję kredytową banków komercyjnych, kreację pieniądza bankowego, czyli depozytów i tym samym ogranicza podaż pieniądza. Odwrotnie będzie przy zmniejszeniu stopy redyskontowej.

3. operacje otwartego rynku - to operacje polegające na sprzedaży, czy zakupie przez bank centralny papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa. Sprzedaż papierów to jest odpływ gotówki z gospodarki i zmniejszenie podaży pieniądza. Skup papierów - dopływ gotówki do gospodarki, wzrost podaży pieniądza.

Podaż pieniądza - spojrzenie na czynniki podaż pieniądza od strony mnożnika pieniężnego

Mnożnik pieniądza to jest mnożnik pieniężny razy baza monetarna

M_m = M/Bn

M = m_mBn

M = Um+ 1/( Um + Zr) Bn

1. stopa rezerw obowiązkowych wpływa na Zr a to na m_m

Sr0 ↑ Zr↑ m_n↓ M↓

Stopa rezerw obowiązkowych wpływa na wartość mnożnika, ponieważ to wpływa na Zr.

2. stopa redyskontowa wpływa na Zr

Sr ↑ Zr ↑ m_m↓ M↓

3. operacje otwartego rynku wpływa na Bn

sprzedaż papierów wartościowych - zmniejszenie Bn

skup papierów wartościowych - zwiększenie Bn

Równowaga na rynku pieniężnym - istnieje gdy zapotrzebowanie na pieniądz (czyli popyt) jest równy wielkości podaży pieniądza.

Przyjmujemy założenie stałości cen - w tej sytuacji nominalna podaż pieniądza jest równa realnej podaży pieniądza.

Realna podaż pieniądza - nominalna podaż pieniądza dzielona przez ogólny poziom cen

Wzrost podaży pieniądza, która jest pod kontrolą banku centralnego oznacza przesunięcie krzywej podaży w prawo

Bank centralny może prowadzić 2 rodzaje polityki monetarnej:

1. polityka ekspansywna - polegająca na zwiększaniu podaży pieniądza (politykę zwiększenia podaży pieniądza prowadzi się przez obniżenie stopy redyskontowej, czy przez skup papierów wartościowych. Ostatecznie prowadzi to do obniżenia rynkowej stopy procentowej. Prowadzi do ożywienia gospodarczego.

2. polityka restrykcyjna - polega na odwrotnych działaniach (zmniejszenie podaży pieniądza). Ogranicza aktywność gospodarczą.

~ 34 ~

---