Nerwy Czaszkowe.
Nerwy wyłącznie czuciowe, dośrodkowe, zmysłowe: I, II, VIII.
Nerwy wyłącznie ruchowe, odśrodkowe: IV, VI,XI, XII.
Nerwy mieszane z których każdy może mieć włókna ruchowe lub wegetatywne (autonomiczne), bądź też czuciowe:
III (ruchowy i przywspółczulny),
V (czuciowy i ruchowy),
VII (głównie ruchowy ale również czuciowy i przywspółczulny),
IX (czuciowy, ruchowy, przywspółczulny),
X (czuciowy, ruchowy, przywspółczulny).
I - nerwy węchowe:
Składają się z aksonów neuronów węchowych l rzędu, mieszczących się w nabłonku błony śluzowej okolicy węchowej jamy nosowej.
Dendryty tych neuronów stanowią receptory węchowe, a neuryty tworzą pęczki (ok. 20), zwane nićmi węchowymi.
Wchodzą one do jamy czaszki przez blaszkę sitową kości sitowej i wnikają do opuszki węchowe na powierzchni płatów czołowych półkul mózgu.
Tu kontaktują się z neuronami węchowymi II rzędu, których wypustki zebrane są w pasmo węchowe.
Te docierają do neuronów III rzędu w korze mózgowej.
II - nerw wzrokowy:
Zaczyna się w siatkówce oka. Początek stanowią pręciki i czopki będącymi komórkami receptorowymi (zmysłowymi, wzrokowymi), zwanymi I neuronem.
II neuronem są komórki dwubiegunowe warstwy zwojowej siatkówki.
III neuron , tworzą komórki wielobiegunowe warstwy zwojowej nerwu wzrokowego siatkówki.
Nerw wzrokowy opuszcza oczodół przez kanał wzrokowy i wnika do jamy czaszki.
Tam kończy się skrzyżowaniem wzrokowym.
W skrzyżowaniu ok. połowa włókien nerwowych przechodzi na stronę przeciwną, tworząc po każdej stronie pasmo wzrokowe prowadzące głównie do ciała kolankowego bocznego, a także do wzgórków górnych blaszki pokrywy śródmózgowia i wzgórza.
W skutek skrzyżowania, w prawym paśmie wzrokowym znajdują się włókna przewodzące impulsy nerwowe z prawych połówek obu siatkówek, w lewym z lewych.
Ciało kolankowate boczne stanowi pierwotny, podkorowy ośrodek wzroku.
Dalszy etap drogi wzrokowej odbywa się we włóknach promienistości wzrokowej, które wychodzą z komórek ciała kolankowego bocznego i biegną do IV neuronu w głównym, korowym ośrodku wzroku (kora mózgowa płata potylicznego).
Przecięcie nerwu wzrokowego - ślepota na jedno oko.
Przecięcie pasma wzrokowego po jednej stronie - połowiczne niedowidzenie w obu oczach po stronie przecięcia.
III - Nerw okoruchowy:
Somatycznie unerwia m. dźwigacz powieki górnej oraz wszystkie zewnętrzne mm. gałki ocznej, z wyjątkiem m. prostego bocznego i skośnego górnego oka. .
Autonomicznie przez włókna przywspółczulne, unerwia m. zwieracz źrenicy i m. rzęskowy.
Somatyczne i autonomiczne jądra tego nerwu znajdują się w śródmózgowiu na wysokości górnych wzgórków blaszki pokrywy.
Wychodzi on z mózgu w pobliżu istoty dziurkowanej.
Porażenie - opadnięcie powieki, zez rozbieżny, rozszerzenie źrenicy, zaburzenie akomodacji. |
IV - nerw bloczkowy:
Unerwia ruchowo m. skośny oka.
Jądra początkowe tego nerwu leżą w śródmózgowiu. Wychodzi on z pnia mózgu po stronie grzbietowej.
Porażenie- zez zbieżny z odchylenie gałki ocznej ku górze.
V - nerw trójdzielny:
Utworzony jest przez włókna czuciowe unerwiające powierzchnię i części głębokie twarzy (skórę twarzy, czoła, nosa, ucha, błony śluzowe oka, jamy nosowej i ustnej, języka, okostną kości twarzy i zębów), oraz włókna ruchowe - mm. poruszające żuchwą.
Jądra czuciowe i ruchowe znajdują się głównie w moście oraz występują w śródmózgowiu.
Wychodzi on z mózgu na granicy mostu i móżdżku.
Część czuciowa jest większa niż ruchowa i zaczyna się w zwoju półksiężycowatym, z którego wychodzą trzy gałęzie: nerw oczny (czuciowy), nerw szczękowy (czuciowy), nerw żuchwowy (mieszany).
VI - nerw odwodzący:
Unerwia ruchowo m. prosty boczny oka.
Jądra jego znajdują się w grzbietowej części mostu.
Wychodzi z mózgu za tylną krawędzią mostu.
Porażenie - zez zbieżny.
VII - nerw twarzowy:
Unerwia ruchowo mm. mimiczne twarzy, małżowiny usznej, strzemiączka, poskórne i niektóre głębokie m. szyi.
Część czuciowo - wydzielnicza n. VII zwana jest nerwem pośrednim, mającym włókna czuciowe oraz przywspółczulne włókna wydzielnicze.
Czuciowo unerwia - błonę śluzową przedniej części języka i tylnej części nosa.
Przywspółczulnie unerwia - gruczoł łzowy, i gruczoł jamy nosowej, brodawki smakowe z t przedniej części języka, śliniankę podżuchwową i podjęzykową, gruczoły języka.
Jądra początkowe tego nerwy leżą pod dnem komory IV.
Wychodzi on z rdzenia przedłużonego.
Uszkodzenie - porażenie mm. twarzy po stronie uszkodzenia.
VIII - nerw przedsionkowo-ślimakowy (słuchu i równowagi):
Składa się z części przedsionkowej i ślimakowej.
Część przedsionkowa biegnie od receptorów narządu równowagi w kanałach półkulistych i przedsionku ucha wewnętrznego do zwoju przedsionkowego (znajduje się na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego).
Część wypustek komórek zwoju zdąża bezpośrednio do móżdżku, a część do jąder przedsionkowych, leżących pod dnem komory IV.
Włókna części ślimakowej odchodzą od komórek zwoju spiralnego leżącego w ślimaku.
Wypustki obwodowe komórek zwojowych docierają do narządu spiralnego, a dośrodkowe kończą się w jądrach nerwu słuchowego (znajduje się pod dnem komory IV).
Porażenie części ślimakowej - osłabienie słuchu lub głuchotę.
Porażenie części przedsionkowej - zawroty głowy, nudności, wymioty, zaburzenia równowagi,
IX - nerw językowo-gardłowy:
Posiada jądra czuciowe, ruchowe i przywspółczulne wspólne z nerwem błędnym.
Wychodzi z rdzenia przedłużonego.
Większą część tego nerwu tworzą włókna czuciowe (unerwiają gardło, nasadę języka, trąbkę słuchową, jamę bębenkową).
Włókna ruchowe unerwiają niektóre mm. gardła.
Włókna przywspółczulne unerwiają śliniankę przyuszną.
Uszkodzenie-znieczulenie błony śluzowej górnej części gardła i krtani, utrudnia połykanie.
X - nerw błędny:
Podobnie jak n. IX ma włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne, które mają największy zasięg ze wszystkich nerwów czaszkowych.
Wychodzi on z rdzenia przedłużonego.
Włókna czuciowe są wypustkami komórek w zwoju górnym i dolnym.
Wypustki dośrodkowe komórek zwojowych kończą się w jądrze pasma samotnego (jądro to jest wspólne dla n. IX i X).
Jądrem początkowym włókien ruchowych n. IX i X jest jądro dwuznaczne. Leżące w rdzeniu przedłużonym. Wychodzą z niego włókna ruchowe do mm. gładkich dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, z wyjątkiem końcowego odcinka jelita grubego.
Jądrem początkowym włókien przywspółczulnych jest jądro przywspółczulne tego nerwu, znajdujące się w przedłużeniu jądra grzbietowego nerwu błędnego.
W nerwie błędnym biegnie ok. 90% włókien przywspółczulnych, które przewodzą impulsy nerwowe do większości narządów wewnętrznych.
Do nich należą włókna:
hamujące czynności serca,
rozszerzające naczynia krwionośne,
pobudzające czynności gruczołów przewodu pokarmowego i dróg oddechowych.
XI - nerw dodatkowy:
Unerwia ruchowo mm. krtani, mm. zwieracze gardła, m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy, m. czworoboczny.
Jądro początkowe tego nerwu stanowi przedłużenie jądra dwuznacznego.
Korzenie czaszkowe odchodzą z rdzenia przedłużonego, a korzenie rdzeniowe od górnej części rdzenia kręgowego.
Porażenie - osłabia ruchy obracania głowy i unoszenia barku.
XII - nerw podjęzykowy:
Unerwia ruchowo mm. języka.
Jądra tego nerwy leżą pod dnem komory IV.
Wychodzi z rdzenia przedłużonego.
Porażenie obustronne - unieruchamia język, utrudnia mowę i połykanie.
Układ nerwowy
Zadaniem układu nerwowego -jest nadzorowanie czynności narządów wewnętrznych żywego organizmu oraz umożliwianie mu kontaktów ze światem zewnętrznym.
Układ nerwowy dzieli się na część:
ośrodkową (mózgowie i rdzeń kręgowy)
obwodową - układ nerwów i zakończeń nerwowych.
Mózgowie jest zróżnicowaną strukturą: w jej skład wchodzi:
mózg,
móżdżek.
między mózgowie,
śródmózgowie,
most,
rdzeń przedłużony.
Każda z wymienionych części mózgowia ma do wypełnienia określone funkcje, wykazując samodzielność i niezależność wynikającą z filogenetycznej przeszłości. Jest jednak zachowana w strukturze mózgowia hierarchia zarówno anatomiczna jak i czynnościowa, ponieważ jego najważniejszą częścią, stanowiącą najwyższą instancję, jest mózg.
W korze mózgowej analizowane są i przetwarzane bodźce pochodzące z narządów zmysłów, narządów wewnętrznych i układów podkorowych. Kora jest siedliskiem inteligencji, pamięci i osobowości.
Obwodowy układ nerwowy - tworzą nerwy które przewodzą pobudzenia od narządów do ośrodkowego układu nerwowego i z powrotem, na drodze prostych i skomplikowanych odruchów nerwowych, na ogół z udziałem rozmaitych struktur centralnego układu nerwowego.
Nerwy - są wypustkami komórek nerwowych. Stykają się z narządami docelowymi za pomocą synaptycznych struktur przekaźnikowych z udziałem wydzielanych przekaźników chemicznych.
Autonomiczny układ nerwowy - zajmuje się sterowaniem pracą narządów wewnętrznych. Składa się on z części:
współczulnej
przywspółczulnej
Są one w ciągłym "starciu", wzajemnym "kontrowaniu". Dzięki temu zachowana jest homeostaza narządowa, która zapewnia optymalną czynność określonego narządu wewnętrznego \v danym momencie przy danym zapotrzebowaniu organizmu na jego pracę.
Układ nerwowy - anatomia i fizjologia.
Każdy złożony żywy organizm posiada w swojej wewnętrznej strukturze wyspecjalizowane układy, dzięki którym fizjologiczne funkcje poszczególnych jego narządów są ściśle ze sobą zintegrowane. Te układy (nerwowy, dokrewny, odpornościowy) mają zróżnicowaną naturę (strukturę, morfologię) i funkcjonują wedle
własnych reguł. Spośród nich na pierwszy plan wysuwa się układ nerwowy, a w szczególności jego ośrodkowa część ("centrum") - rdzeń kręgowy i mózg, który u ssaków, a zwłaszcza u Naczelnych, w tym - u człowieka, uzyskał w trakcie ewolucji najwyższy stopień zdolności integracyjnych.
Układ nerwowy ma wśród innych narządów i układów ustroju pozycję centralną i jest ich administratorem. Każda bowiem czynność czy zadanie wykonywane przez określony narząd lub układ narządów, pozostaje pod jego ścisłym nadzorem. Za pośrednictwem zmysłów, z którymi jest bezpośrednio - anatomicznie i fizjologicznie -związany, układ nerwowy zapewnia ustrojowi możliwość komunikowania się ze światem zewnętrznym. Potrafi odbierać z zewnątrz najrozmaitsze bodźce (sygnały, informacje), przewodzić je do własnych ośrodków odczytujących ich treść, selekcjonować i wreszcie -przetwarzać w zrozumiałe dla siebie pojęcia i wyobrażenia oraz wydawać polecenia zwrotne. Układ nerwowy człowieka w ciągu jednej sekundy odbiera z otoczenia aż l O9 bitów informacji. Warto przy tym pamiętać, że do świadomości dociera jednak minimalna ich część, bo jedynie l O2 bita/s. To oznacza, że przytłaczająca większość informacji dociera do mózgu i jest tam przetwarzana w sposób całkowicie nieświadomy!
Informacje, zarówno te, które pochodzą z zewnątrz organizmu, jak i te, które płyną z poszczególnych narządów wewnętrznych, po dotarciu do ośrodkowego układu nerwowego oczywiście nie pozostają bez jego reakcji. Ta reakcja może być natychmiastowa lub opóźniona w czasie, w zależności od bieżących potrzeb. Niektóre sygnały są po zakodowaniu deponowane w mózgu w postaci trwałego lub czasowego śladu pamięciowego.
Podział układu nerwowego
Układ nerwowy człowieka dzieli się na dwie zasadnicze części.
ośrodkowy (centralny) układ nerwowy
obwodowy układ nerwowy, czyli system nerwów i zakończeń nerwowych wraz z narządami zmysłu.
Ten podział jest oczywiście dość sztuczny, ponieważ, tak naprawdę, oba układy są ściśle anatomicznie i fizjologicznie ze sobą powiązane. Jednak podział ról i kompetencji jest jednoznaczny: obwodowy układ nerwowy - służy do przenoszenia (przewodzenia) bodźców (informacji) od tkanek i narządów (w tym narządów zmysłów) do "centrum", lub z powrotem - od "centrum" do narządów i tkanek, ośrodkowy układ nerwowy - te informacje "centralizuje", tzn. gromadzi i przetwarza.
W układzie nerwowym wyróżnia się też:
cześć autonomiczną - za pomocą której "centrum" bezpośrednio zawiaduje czynnościami narządów wewnętrznych. Jest to tzw. autonomiczny układ nerwowy, który z kolei ma bezpośrednie powiązania z innym systemem integrującym funkcje narządów złożonego żywego organizmu, tj. układem dokrewnym. Układ autonomiczny ma swoją część centralną i obwodową.
Podział ontogenetyczny mózgowia
Opiera się na pochodzeniu poszczególnych jego części z pięciu wtórnych pęcherzyków zarodkowych:
rdzeniomózgowie - powstaje rdzeń przedłużony,
tyłomózgowie wtórne - móżdżek i most,
śródmózgowie - konary mózgu i pokrywa śródmózgowia,
międzymózgowie - podwzgórze i wzgórzomózgowie,
kresomózgowie - kresomózgowie środkowe i półkule mózgu.
Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego.
Mózgowie - "System wodny" mózgowia
wypełnia jamę czaszki
jest otoczone trzema oponami mózgowymi:
twardą - przylegającą do kości,
pajęczą - w swojej strukturze podobną do pajęczyny,
miękką - wprost leżącą na powierzchni mózgowia), oddzielającymi je od wewnętrznych ścian kości czaszki.
W oponie twardej - znajdują się zamknięte przestrzenie zwane zatokami opony twardej, którymi płynie krew pochodząca z wszystkich mózgowych naczyń żylnych.
Pomiędzy oponą pajęczą (pajęczynówką) i oponą miękką - znajduje się jama podpajeczynówkowa tworząca zbiorniki wypełnione płynem rdzeniowo-mózgowym.
Te zbiorniki stanowią część skomplikowanego systemu „wodnego" mózgowia, w skład którego, oprócz jamy podpajęczynówkowej, wchodzą także wewnętrzne, śródmózgowe komory:
dwie obszerne komory boczne:
część środkowa
trzy rogi (przedni, tylny, dolny).
komory boczne przechodzą poprzez otwór międzykomorowy w:
komora trzecia
łączy się poprzez wodociąg mózgu z:
komora czwarta - leżąca w tyłomózgowiu:
w tylniej ścianie posiada trzy otwory którędy przepływa płyn do jamy podpajęczynówkowej
oraz przewody je łączące.
Wewnątrzmózgowe przestrzenie płynowe mają połączenie z przestrzeniami płynowymi rdzenia kręgowego.
Płyn rdzeniowo-mózgowy, o unikatowym składzie biochemicznym i morfologicznym, jest stale produkowany przez specjalne sploty naczyniówkowe w komorach mózgowia, w ilości 650 ml na dobę. ,
Płyn jest swego rodzaju "płaszczem ochronnym mózgowia":
działa nań chłodząco (pracujący mózg bardzo szybko się przegrzewa),
chroni przed urazami mechanicznymi,
reguluje ciśnienie wewnątrzczaszkowe,
oddzielony jest od krwi specjalną barierą, chroniącą przed mieszaniem się obu płynów ustrojowych i zapewniającą przez to unikatowość jego składu.
Mózg, czyli kresomózgowie
Posiada powierzchnie:
wypukłą, zwaną inaczej powierzchnią grzbietowo-boczną - przylega do sklepienia czaszki,
podstawną - podstawa, opiera się na kościach oddzielających mózgoczaszkę od twarzoczaszki i oczodołów.
Posiada:
dwie półkule, lewą i prawą
pomiędzy nimi znajduje się głęboka podłużna szczelina, na dnie której znajduje się przebiegające ku podstawie tzw.
spoidło wielkie (ciało modzełowate), utworzone przede wszystkim przez liczne drogi nerwowe łączące obie półkule
powierzchnia mózgu jest wyraźnie pofałdowana
widoczne są na niej dość głębokie bruzdy (środkowa, boczna), pomiędzy którymi znajdują się,
fałdy, zwane zakrętami mózgu
zakręty tworzą większe anatomiczne struktury - płaty mózgu:
od przodu widoczne są dwa płaty czołowe,
z lewego i prawego boku - płaty skroniowe;
od góry, za płatami czołowymi, znajdują się dwa płaty ciemieniowe,
a za nimi dwa płaty potyliczne.
pod widocznymi od góry płatami: czołowym, skroniowym i ciemieniowym, chowa się jeszcze jeden, piąty, parzysty płat. jest to tzw. wyspa
anatomiczne granice między płatami nie są bardzo wyraźne, często jeden płat przechodzi wprost w drugi
Kora mózgowa
Pokrywa powierzchnię zakrętów i wnętrza bruzd prawej i lewej półkuli
Składa się z dwóch warstw:
istoty szarej, utworzonej przez sieć 9 miliardów komórek nerwowych - neuronów (2/3-3/4 wszystkich komórek mózgu),
istoty białej - w skład której wchodzą przede wszystkim:
włókna nerwowe
tkanka glejowa
oraz naczynia krwionośne.
W głębi półkul znajdują się otoczone istotą białą osobne skupiska istoty szarej, nie mające bezpośredniej łączności z korą - zwane jądrami podkorowymi albo jądrami podstawnymi.
W korze można zlokalizować pola, które zasadniczo różnią się między sobą spełnianą funkcją:
kora ruchowa - w tylnej części płatów czołowych, zawiaduje ruchami zamierzonymi. Ruch (motoryka) ma swą reprezentację także w jądrach podkorowych (jądro ogoniaste, jądro soczewkowate, ciało migdałowate),
kora czuciowa - zlokalizowana w płatach ciemieniowych, w której analizowane jest czucie powierzchowne i głębokie,
kora słuchowa - w płatach skroniowych,
kora wzrokowa - w płatach potylicznych.
kora węchowa - znajduje się w jego części podstawnej (pod płatami czołowymi). Notabene, kora węchowa jest najstarszą filogenetycznie częścią kresomózgowia (kora "stara").
Płaty czołowe odgrywają bardzo ważną rolę w mózgowiu - w nich w dużej mierze kształtowana jest nasza osobowość, to kim jesteśmy, zdolność do myślenia i wyrażania woli. Prawdopodobnie nasze uczucia też tam mają swój prapoczątek.
Niektóre obszary płatów czołowych i ciemieniowych oraz inne struktury korowe, takie jak hipokamp, część kory węchowej, a także niektóre struktury położone poza korą, np. ciało migdałowate, tworzą tzw. układ limbiczny, który kieruje naszymi zachowaniami, emocjami i jest , miejscem powstawania popędów.
W mózgu człowieka jest unikatowa struktura zwana ruchowym ośrodkiem mowy (ośrodek Broca). Znajduje się zwykle (u praworęcznych) w korze lewej półkuli.
Istota biała kory mózgowej jest utworzona przez liczne szlaki (drogi) nerwowe, łączące poszczególne części kory ze sobą oraz ze strukturami pozakorowymi mózgu. Są więc drogi:
korowo-rdzeniowe, ,
korowo-jądrowe,
korowo-podkorowe, itd.
Wszystkie drogi wychodzące z półkul i biegnące do innych części mózgowia mają wachlarzowaty wygląd; zbiegając się, tworzą konary mózgu. Szczególną rolę odgrywają szlaki kojarzeniowe, których sprawność ("drożność") określa naszą inteligencję.
Móżdżek
Z tyłu, za półkulami mózgu, znajduje się kolejna, wyraźnie wyodrębniona część mózgowia - móżdżek:
wypełnia on tylną część dołu czaszki
dzieli się na dwie półkule oddzielone tzw.
robakiem, krótką walcowate wydłużoną strukturą
półkule móżdżku mają liczne równolegle biegnące, wąskie zakręty, oddzielone szczelinami
są podzielone na płaty i płaciki
podobnie jak mózg, posiada istotę szarą, czyli korę szarą
oraz znajdującą się pod nią - istotę białą tworzącą tzw. ciało rdzenne
w istocie białej znajdują się osobne skupiska istoty szarej, są to tzw. jądra móżdżku (największe to jądro zębate)
Kora móżdżku utworzona jest przez komórki nerwowe, neurony, zaś ciało rdzenne, z wyjątkiem jąder, jest utworzone przez włókna nerwowe. Te włókna formują drogi nerwowe, własne -wewnątrzmóżdżkowe oraz drogi doprowadzające pobudzenia do móżdżku i drogi odmóżdżkowe. Drogi grupują się, tworząc konary móżdżku: górny, środkowy i dolny, i łączą móżdżek z innymi częściami mózgowia.
Móżdżek jest ośrodkiem kierującym ruchami. Koordynuje je, a także wpływa na postawę. Kieruje też ruchami gałek ocznych, optymalizując i korygując ruchy całego ciała. Od sprawności móżdżku zależy zdolność utrzymywania równowagi. Móżdżek ma ścisłe fizjologiczne powiązania ze zmysłem równowagi zlokalizowanym w uchu wewnętrznym. Na dodatek móżdżek programuje motorykę: inicjuje, koordynuje i zakańcza ruchy celowe. Jest też "dystrybutorem mocy": siły skurczu mięśni szkieletowych.
Międzymózgowie
Składa się z:
podwzgórza:
część suteczkowata część guzowata
część wzrokowa
z tyłu - ciało suteczkowate
bardziej z przodu - guz popielaty który, przechodzi w lejek a na nim zawieszona jest przysadka leżąca w siodle tureckim
przed guzem popielatym leży skrzyżowanie wzrokowe
niskowzgórze - bocznie od podwzgórza, posiada jądra niskowzgórzowe
wzgórza - skupisko istoty szarej:
ciało kolankowate, przyśrodkowe i boczne
poduszka
ponad 100 jąder: (czuciowe, słuchowe, wzrokowe), posiadają połączenia z: korą mózgu, układem limbicznym. prążkowią tworu siatkowatego.
nadwzgórze:
jądra uzdeczki
szyszynka - gruczoł wydzielania dokrewnego, leży ku tyłowi od spoidła uzdeczki.
Podwzgórze:
kontroluje czynności wegetatywne organizmu, takie jak pobieranie pokarmu, wody, termoregulacja,
wpływa na bieżącą czynność układu krążenia,
kontroluje i reguluje funkcje płciowe,
ma wpływ na sen,
integruje czynności wpływające na stan środowiska wewnętrznego ustroju,
jest też miejscem powstawania napędów, które pobudzają do zachowań zgodnych z bieżącymi potrzebami ustroju.
W tym zakresie jest fizjologicznie sprzężone z układem limbicznym, a także wzgórzem i tworem siatkowatym pnia mózgu.
Szyszynka prawdopodobnie hamuje czynność gruczołów płciowych aż do okresu dojrzewania, ma także wpływ na dobową chronobiologię - na rytm dobowy (dzień-noc) człowieka, bowiem filogenetycznie jest narządem zmysłu światła.
Śródmózgowie i most
Śródmózgowie jest krótkim odcinkiem pnia mózgu, utworzonym przez:
konary mózgu - parzyste grube pasma istoty białej, które biegną do półkul mózgu.
blaszkę pokrywy śródmózgowia, składa się z dwóch par wzgórków: górnych, i dolnych,
we wnętrzu przebiega wodociąg mózgu łączący komorę 4 z 3.
Śródmózgowie przechodzi w most, w skład którego wchodzą zarówno "białe" włókna nerwowe, jak i istota szara, którą tworzą skupiska neuronów.
Most.
leży powyżej rdzenia przedłużonego tworząc szerokie uwypuklenie ku podstawie pnia mózgu,
znajdują się tam ośrodki oddychania i krążenia krwi,
bocznie zwęża się tworząc konar środkowy móżdżku, łączący most z móżdżkiem,
znajdują się w nim, tak jak w śródmózgowiu, jądra nerwów czaszkowych, m.in. nerwu trójdzielnego i twarzowego,
na granicy mostu leży: pole przedsionkowe, istota szara, twór siatkowaty,
Twór siatkowaty
Znaczną część wnętrza mostu zajmuje twór siatkowaty. W jego skład wchodzą liczne neurony, tworzące skupiska rwane jądrami tworu siatkowatego. Twór siatkowaty:
cześć zstępująca przekracza granice mostu, sięgając rdzenia przedłużonego, a nawet szyjnej części rdzenia kręgowego,
część wstępująca - sięga śródmózgowia, a nawet struktur podkorowych. usytuowanych w pobliżu kory.
W tworze siatkowatym pnia mózgu zbiegają się drogi doprowadzające pobudzenia powstałe we wszystkich narządach zmysłu, w tym płynące z rdzenia kręgowego oraz pochodzące z jąder podkorowych.
Część wstępująca:
rozprowadza impulsy do wszystkich pól kory, do ośrodków podkorowych, kierujących zachowaniem oraz do ośrodków kontrolujących układ autonomiczny i nadzorujących układ dokrewny. (czucie, percepcja, czuwanie, zachowanie świadomości)
Cześć zstępująca:
sprawuje nadzór nad czynnością rdzenia kręgowego, wpływając na stan napięcia mięśni szkieletowych, (koordynacja ruchów, kontrola ukł. autonomicznego)
Twór siatkowaty ma zasadniczy udział w regulacji zjawisk związanych z czuwaniem i snem, aktywując fazę czuwania.
Uszkodzenie ośrodków kontroli ruchu tworu siatkowatego:
początkowo - całkowity zanik aktywności ruchowej,
powoli wracają odruchy własne rdzenia (są nie prawidłowe bo brak kontroli wyższej)
w końcu rozwija się zespół nadpobudliwości j neuronów ruchowych (stały skurcz pewnych | grup mięśniowych)
Rdzeń przedłużony
Najstarszą i najniżej położoną strukturą mózgowia, stanowiącą rodzaj łącznika mózgu z położonym pozaczaszkowo rdzeniem kręgowym, jest rdzeń przedłużony, rwany inaczej opuszką.
ma on kształt spłaszczonego stożka łączącego się podstawą z mostem,
a ściętym końcem - z rdzeniem kręgowym,
ma dwie powierzchnie: podstawną i grzbietową,
na powierzchni podstawnej widoczne są grube powrózki tzw. piramidy, ciągnące się wzdłuż rdzenia, oddzielone głęboką bruzdą,
w dolnej części rdzenia przedłużonego piramidy krzyżują się,
w tym miejscu umownie zaczyna się rdzeń kręgowy,
z boku piramid leżą - oddzielone od nich bruzdą - sznury boczne z obecną u ich szczytu charakter)styczną wyniosłością, zwaną oliwką,
na powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego biegną pęczki włókien nerwowych.
u góry rdzeń przechodzi w konary dolne móżdżku,
Rdzeń przedłużony zawiera:
na zewnątrz - istota biała (tworzą ją liczne drogi nerwowe - piramidy, utworzone przez drogi rdzeniowo-korowe).
wewnątrz - istota szara.
W rdzeniu przedłużonym, a dokładniej w tworze siatkowatym rdzenia, znajdują się centra kontrolujące podstawowe funkcje narządów wewnętrznych:
ośrodki oddychania,
naczynioruchowe,
sercowe,
ośrodki związane z czynnością przewodu pokarmowego,
W tym obszarze "centrum" stanowi jednocześnie ośrodkową część autonomicznego układu nerwowego.
Rdzeń kręgowy
znajduje w kanale kręgowym kręgosłupa,
ma wydłużony walcowaty kształt,
ma zgrubienia w okolicy szyjnej i lędźwiowej,
zaczyna się poniżej skrzyżowania piramid, na wysokości otworu owalnego czaszki, na jej podstawie.
kończy się stożkowato - tzw. stożkiem rdzeniowym na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego.
długość ok. 45 cm,
jak mózg, otoczony trzema oponami, także i tutaj pomiędzy oponą twardą i podpajęczą znajduje się przestrzeń wypełniona płynem rdzeniowo-mózgowym,
w okolicy lędźwiowej ta przestrzeń jest dość łatwo dostępna; można się do niej dostać cienką igłą i pobrać nieco płynu do badania,
Na powierzchni rdzenia widoczne są podłużne bruzdy, dzielące rdzeń na sześć sznurów.
Z przodu oraz tylu rdzenia znajdują się szczeliny dzielące go na dwie symetryczne części.
Rdzeń, tak jak mózg ma swoją część prawą i lewą, z tym, że są to w pełni symetryczne, jednakowe połowy.
Rdzeń kręgowy ma budowę segmentową Wyróżnia się w nim 31 par odcinków, tzw. neuromerów:
8 szyjnych (C1-C8),
12 piersiowych (Thl-Thl2),
5 lędźwiowych (L1-L5),
5 krzyżowych (S l -S5)
l guziczny (CO),
Nerwy łączą się z rdzeniem za pomocą tzw. korzeni nerwowych - brzusznych i grzbietowych.
Każdy z nich składa się z 5-10 nici korzeniowych, będących pęczkami nerwowymi.
W korzeniach tylnych, niedaleko od powierzchni rdzenia, już poza blaszką opony twardej, w otworach między kręgowych znajdują się zwoje rdzeniowe. Korzenie nerwów lędźwiowych, krzyżowych i nerwu guzicznego tworzą gruby pęczek, otoczony oponą twardą, biegnący ku dołowi, zwany końskim ogonem.
Na przekroju poprzecznym rdzenia widać, iż składa się on, tak jak mózg. z istoty szarej ł białej (położenie odwrotne).
Istota szara otoczona białą: przypomina ona dużą literę H.
Ramiona tej litery to tzw. rogi rdzenia, które tworzą słupy:
z przodu - dwa (symetryczne) rogi (słupy) przednie - ruchowe.
z tylu - dwa rogi (słupy) tylne - czuciowe,
pomiędzy nimi leży istota szara pośrednia, która tworzy niewielkie uwypuklenie, zwane rogiem (słupem) bocznym,
Rogi (słupy) przednie zawierają neurony ruchowe, których długie wypustki, aksony. tworzą korzenie przednie, te zaś - nerwy.
Rogi (shipy) tylne zawierają neurony czuciowe. Nie są to jednak pierwsze neurony drogi czuciowej, ponieważ jeszcze przed nimi są neurony tworzące zwoje rdzeniowe. Kora rdzenia ma swoją reprezentację ruchową w rogach przednich. Jej własna aktywność powoduje niekontrolowany, mimowolny ruch grup mięśniowych (np. kończyn) oparty na prostych odruchach. Ta aktywność jest jednak stale modyfikowana przez korę mózgu oraz układy podkorowe i móżdżek.
Pobudzenia powstałe w tych strukturach biegną zstępującymi drogami nerwowymi, z których największe znaczenie mają drogi korowo-rdzeniowe (piramidowe) w sznurach przednich (piramidach) istoty białej rdzenia, dzięki którym człowiek może wykonywać skomplikowane ruchy dowolne.
Nie mniej ważne są drogi pozapiramidowe, którymi biegną do rdzenia kręgowego pobudzenia powstałe w jądrach podkorowych. Ich wpływ na motorykę nie jest uświadomiony, nie podlega woli człowieka, polega z grubsza na korygowaniu ruchów dowolnych, czyniąc je płynnymi, dostosowując zakres ruchu do przyjętych wcześniej zamiarów.
Na granicy rdzenia przedłużonego piramidy (drogi korowo-rdzeniowe) krzyżują się, co oznacza, że prawa półkula sprawuje nadzór nad aktywnością neuronów rogu (słupa) przedniego lewego, lewa półkula kontroluje zaś aktywność neuronów prawego rogu (słupa) przedniego. Reprezentacja czuciowa rdzenia mieści się w rogach tylnych, do których dopływają bodźce z obwodu. Wstępnie jednak docierają do neuronów zwojów rdzeniowych umieszczonych poza rdzeniem. Stamtąd, po wniknięciu do rdzenia, sznurem tylnym pobudzenia zdążają do wszystkich struktur mózgowia, które rejestrują i przetwarzają pobudzenia czuciowe (dotyku, ucisku, bólu, temperatury, wibracji, czucia głębokiego), zwłaszcza zaś do pól czuciowych kory (drogi rdzeniowo-korowe). Pomiędzy korą czuciową i ruchową rdzenia są liczne wewnętrzne połączenia, tzw. pęczki własne, łączące komórki nerwowe bezpośrednio sąsiadujących lub blisko siebie położonych segmentów', zapewniające rdzeniowi pewien zakres autonomii w odbieraniu wrażeń czuciowych i kreowaniu ruchu w drodze prostych mono- i kilkusynaptycznych odruchów.
Istota biała rdzenia to drogi nerwowe, wstępujące i zstępujące, łączące rdzeń wstępujące i zstępująco z wszystkimi strukturami mózgowia.
Obwodowy układ nerwowy
Obwodowy układ nerwowy jest systemem nerwów, za pomocą których ośrodkowy układ nerwowy kieruje ustrojem, jego podstawowymi funkcjami. Nerwy są włóknami złożonymi z długich wypustek komórek nerwowych (neuronów), zwanych aksonami. Neurony, podobnie jak większość komórek, posiadają cytoplazmę. jądro komórkowe i inne subkomórkowe struktury (np. mitochondria). Różnią się od innych komórek obecnością cytoplazmatycznych wypustek: krótkich - dendrytów, łączących poszczególne komórki nerwowe ze sobą i drugich - neurytów (aksonów), przewodzących sygnały nerwowe do odległych narządów (tkanek) docelowych albo zbierających pobudzenia w tych narządach (tkankach) i przewodzących je do ośrodkowego układu nerwowego.
Aksony mają różną długość, często na swoim przebiegu oddają liczne odgałęzienia (tzw. kolaterale) Na ogół, oprócz błony komórkowej, są otoczone dodatkowymi osłonkami (np. osłonką mi e linów ą) oraz pojedynczą warstwą komórek. Niektóre aksony nie mają jednak żadnych osłonek.
Nerwy przewodzą pobudzenia elektryczne. Jest to typowe przewodzenie "kablowe" oparte na obecności różnicy potencjałów na końcach. Różnica potencjałów jest wynikiem zmian przezbłonowych stężeń niektórych jonów (sodu i wapnia) w komórce i aksonie. Szybkość przewodzenia prądu jest zróżnicowana. Na przykład nerwy rdzeniowe, zmierzające do mięśni szkieletowych, przewodzą prąd z szybkością 120 m/s. Szybkość przewodzenia zależy od grubości nerwu, a także od obecności osłonki, zwłaszcza mielinowej aksonów, które stanowią rodzaj izolatora. Nerwy nieosłonięte przewodzą impulsy znacznie wolniej, bo z szybkością l m/s.
Im jest dłuższy nerw, tym przewodzenie impulsu w coraz. dalszym jego odcinku jest wolniejsze, aż wreszcie (szybko) wygasa.
Przewodzenie bodźców w aksonach jest na ogół jednokierunkowe. Zakończenia aksonów (nerwów) są zróżnicowane. Nerwy "obsługujące" mięśnie szkieletowe tworzą na zakończeniach, na styku z włóknami mięśniowymi, tzw. motoryczne płytki końcowe, które są swego rodzaju złączem, zwanym synapsą. Za pomocą synaps stanowiących zakończenia dendrytów neurony -komunikują się między sobą.
Na synapsę składa się część presynaptyczna, końcowy (czasem o kształcie buławy) odcinek aksonu (dokładniej -błony komórkowej) i część postsynaptyczna, utworzona w przypadku motorycznej płytki końcowej przez fragment błony komórkowej włókna mięśniowego (komórki mięśniowej). Pomiędzy błonami tworzącymi synapsę znajduje się niewielka przestrzeń zwana przestrzenią synaptyczną. Pobudzenie docierające do końcowej części aksonu uwalnia zeń określoną porcję cząsteczek przekaźnika chemicznego, w przypadku płytki mięśniowej - acetylocholiny, który po pokonaniu przestrzeni synaptycznej wiąże się z błoną postsynaptyczna włókna mięśniowego, powodując w niej zmiany elektryczne, które z kolei inicjują złożone przemiany chemiczne wewnątrz włókna mięśniowego.
Ich końcowym efektem jest skurcz tego włókna. Siła skurczu i czas jego trwania zależą od liczby impulsów nerwowych, które dotarły do synaptycznej płytki mięśniowej i tym samym od ilości uwolnionego przekaźnika chemicznego (acetylocholiny).Nerwami dośrodkowymi przewodzone są sygnały powstające w narządach obwodowych i tkankach. Np. w skórze są liczne struktury zwane receptorami czuciowymi.
Są to m. in. mechanoreceptory, w których wykorzystane jest zjawisko piezoelektryczne. Powstały w wyniku ucisku potencjał elektryczny, jeśli osiągnie określoną wartość, zostanie przewiedziony do odpowiednich struktur czuciowych rdzenia kręgowego, a stamtąd do układów podkorowych i kory, w której następuje jego ostateczna analiza i przetworzenie.
Mechanoreceptory reagują na ucisk, dotyk i wibracje. W skórze są też inne receptory, np. czułe na zmiany temperatur - termoreceptory, oraz receptory bólowe,
będące wolnymi zakończeniami nerwowymi. Powstałe ta pobudzenia przewodzone są do odpowiednich ośrodków rejestrujących i generujących odpowiedź. W przypadku bodźca bólowego odpowiedź ma charakter złożony. Receptory bólowe nie adaptują się, tzn. stale pobudzane nadal sygnalizują ból. Jest to ważny mechanizm obronny organizmu.
W mięśniach i ścięgnach znajdują się wyspecjalizowane receptory, tzw. proprioreceptory, z których płyną nerwami informacje - poprzez rdzeń kręgowy - do móżdżku i kory mózgowej dotyczące położenia stawów, długości, naprężenia mięśni, czyli tzw. czucia głębokiego. Uderzenie w ścięgno mięśnia, w którym znajduje się odpowiedni receptor czuły na rozciąganie (tzw. wrzecionko mięśniowe) spowoduje powstanie prądu, który jest natychmiast przewiedziony przez róg tylny rdzenia do rogu przedniego. W wyniku synaptycznego pobudzenia (z udziałem przekaźnika chemicznego) neuronu ruchowego powstanie w nim prąd, który natychmiast zostanie przewiedziony do mięśnia, który z kolei wykona skurcz. Jest to klasyczny monosynaptyczny odruch (np. odruchf kolanowy).
Odruch stanowi podstawowy mechanizm działania układu nerwowego. Oprócz prostych monosynaptycznych odruchów, są też odruchy znacznie bardziej złożone, w których uczestniczą liczne neurony. Są to odruchy polisynaptyczne z udziałem neuronów somatycznych (ruchowych i czuciowych) oraz wegetatywnych. Czas trwania tych odruchów jest długi. Należą do nich np. odruchy obronne, takie jak odruch rogówkowy, kaszel, kichanie, albo odruchy lokomocyjne, służące do poruszania się.
W skład obwodowego układu nerwowego wchodzi 12 (XII) par nerwów czaszkowych, których jądra znajdują się w pniu mózgowia, oraz 31 par nerwów rdzeniowych.
Do nerwów czaszkowych należą:
nerw I - węchowy (opuszka węchowa),
nerw II - wzrokowy,
nerw III - okoruchowy,
nerw IV - bloczkowy,
nerw V - trójdzielny,
nerw VI - odwodzący.
nerw VII - twarzowy,
nerw VIII - przedsionkówo-ślimakowy,
nerw IX - językówo-gardlowy,
nerw X - błędny,
XI - dodatkowy,
XII - podjęzykowy.
Każdy z nich wypełnia inną rolę:
węchowy przewodzi wrażenia węchowe.
wzrokowy zbiera informacje powstałe w siatkówce i przewodzi je do kory wzrokowej-potylicznej
trójdzielny jest głównie nerwem czuciowym, także unerwiającym gruczoły łzowe i niektóre ślinianki, więc mającym charakter wegetatywny. Ma takie włókna ruchowe trzewne
okoruchowy, bloczkowy i odwodzący są typowymi nerwami ruchowymi sterującymi mięśniami gaiki ocznej. Posiadają jednak także włókna somatyczne
twarzowy jest przede wszystkim nerwem ruchowym
językowo-gardlowy jest nerwem mieszanym, posiada włókna wydzielnicze (do ślinianek), czuciowe, smakowe oraz ruchowe (trzewne)
błędny jest głównym nerwem układu wegetatywnego przywspółczulnego
dodatkowy jest nerwem ruchowym
podjęzykowy ma charakter mieszany - ruchowy i wydzielniczy, związany ze ślinianką podżuchwową.
Nerwy obwodowe rdzeniowe tworzą cztery sploty:
Splot szyjny (ważnym nerwem tego splotu jest nerw przeponowy - obsługujący przeponę)
Splot ramienny zaopatrujący mięśnie obręczy barkowej i kończyn górnych,
Splot lędźwiowy, w skład którego wchodzą nerwy obręczy biodrowej i kończyn dolnych,
Splot krzyżowy - utworzony przez nerwy miednicy i kończyny dolnej. W skład tego splotu wchodzi największy (najgrubszy i najdłuższy) nerw ludzkiego ciała - nerw kulszowy.
Pomiędzy splotem ramiennym i lędźwiowym są nie tworzące splotów nerwy międzyżebrowe.
Układ nerwowy autonomiczny
Układ nerwowy autonomiczny (bez udziału świadomości) kontroluje czynności narządów wewnętrznych.
Składa się z dwóch przeciwstawnych części:
współczulnej
przywspółczulnej.
Ma swoje centra i część obwodową.
Część centralna układu autonomicznego jest ściśle związana z ośrodkowym układem nerwowym, bowiem mieści się przede wszystkim w pod wzgórzu.
Część obwodowa jest wyraźnie wyodrębniona. Znacząca część włókien przywspółczulnych biegnie w nerwie błędnym, w znacznie mniejszym zakresie włókna przywspółczulne wchodzą w skład innych nerwów czaszkowych (III, VII, IX i XI).
Ośrodki przywspółczulne są też w odcinku krzyżowym kręgosłupa.
Nerwy przywspółczulne tworzą tuż przed docelowymi narządami zwoje, z których wychodzą nerwy bezpośrednio już zaopatrujące narządy. Przekaźnikiem chemicznym synaps w układzie przywspółczulnym jest acetylocholina.
Układ obwodowy współczulny jest związany z piersiową i lędźwiową częścią rdzenia kręgowego; stamtąd pochodzą włókna nerwowe, zdążające do zwojów współczulnych, tworzących łańcuch po obu stronach kręgosłupa oraz do zwojów brzusznych. Interesujące jest, że we współczulnym układzie nerwowym przekaźnikami chemicznymi są zarówno acetylocholina, jak i noradrenalina. Acetylocholina mediuje przewodzenie w zwojach, noradrenalina bezpośrednio wpływa na narządy.
Większość narządów wewnętrznych jest unerwiona zarówno przez nerwy współczulne, jak i przywspółczulne.
Działanie układu autonomicznego bazuje na odruchach. Włókna dośrodkowe przewodzą bodźce bólowe oraz pobudzenie z mechanoreceptorów i chemorecepotorów, włókna odśrodkowe sterują czynnością mięśni gładkich, czynnością serca i gruczołów.
Szczególną pozycję w układzie wegetatywnym ma rdzeń nadnerczy. Jest zaopatrywany w nerwy przedzwojowe. Sam jest narządem współczulnym, którego komórki odpowiadają komórkom zwojowym. Wytwarza on mediatory - adrenalinę i noradrenalinę, nie wydzielanych do przestrzeni synaptycznej, lecz do krwi.
Układ wegetatywny wykazuje bardzo charakterystyczną zmienność aktywności dobowej. W okresie czuwania, w ciągu dnia, dominuje jego część współczulna - z apogeum w godzinach popołudniowych, W nocy kontrolę nad pracą narządów przejmuje układ przywspółczulny - z apogeum w godzinach śródnocnych i nadrannych.
Dwie przeciwstawne części układu wegetatywnego są w ciągłym "starciu", wzajemnym kontrowaniu się. Polem działania jest określony narząd. Dzięki temu zachowana jest homeostaza czynnościowa tego narządu, która zapewnia jego optymalną funkcję w danym momencie przy danym na nią zapotrzebowaniu.
Układ autonomiczny jest niezależny od kory, co jednak nie oznacza, że kora nie ma zupełnie wpływu na jego czynność. Ma, ale nie jest to wpływ uświadomiony - choć zdarzają się ludzie, którzy w wyniku ćwiczeń, a także medytacji, potrafią świadomie wpływać na niektóre czynności narządów wewnętrznych, np. na czynność serca.
Układ somatyczny - ojkotropowy:
Układ piramidowy - ruchy świadome,
Układ pozapiramidowy - ruchy zautomatyzowane.
Układ autonomiczny - idiotropowy:
Współczulny - leku i agresji,
Przywspólczulny - działa w nocy.
Różnice somatyczny - autonomiczny:
Bardziej równomierne rozmieszczenie ośrodków w mózgowiu i rdzeniu kręgowym,
Nieobecność w przebiegu ośrodkowych włókien nerwowych - zwojów nerwowych, w przeciwieństwie do układu autonomicznego,
Występowanie w większości neuronów osłonek,
Występowanie zakończeń* nerwowych cholinergicznych, podczas gdy w układzie autonomicznym są zarówno cholinergiczne jak i adrenergiczne.
Szybsze przewodnictwo impulsów (12 do 120 m/s i 0,4 do 1,5 m/s) l