PRAWO CYWILNE
Wprowadzenie do prawa cywilnego
§1. Prawo cywilne
Prawo publiczne i prawo prywatne
Prawo prywatne
Normy prawa prywatnego regulują stosunki miedzy autonomicznymi podmiotami.
Brak władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi.
Podmioty same kształtują relacje między nimi, jednakże granice autonomii są kształtowane przez normy prawa prywatnego (interes drugiej strony, interes powszechny).
Równorzędne usytuowanie podmiotów względem siebie, jednak często strona „słabsza” (np. konsument) ma korzystniejszą pozycję w stosunku do strony „silniejszej” (np. przedsiębiorcy).
Rozstrzyganie sporów i stosowanie sankcji: niezależne od stron, lecz działające z ich inicjatywy i w zakresie przez nie wskazanym sądy państwowe lub polubownie
Prawo publiczne
Co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa, wyposażony w kompetencję do władczego kształtowania sytuacji prawnej człowieka lub podmiotów zbiorowych.
Bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa
Użyteczność wyróżnienia
Silne uzasadnienie aksjologiczne (społeczeństwo demokratyczne, gospodarka rynkowa).
Bezpośredni wpływ na stosunki prawne
Gałęzie prawa, kompleksowe regulacje prawne, dyscypliny naukowe lub dydaktyczne
Gałęzie prawa
Spójne i uporządkowane zespoły norm prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków społecznych.
Gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi, w sposób pełny.
Jej normy stosują się do poddanego jej stosunku prawnego bezpośrednio (normy innej gałęzi można stosować tylko analogicznie lub subsydiarnie).
Np. prawo cywilne, karne administracyjne, finansowe
Jest to rezultat złożonego procesu historycznego.
Kompleksowe regulacje prawne - ustawy
Zespoły norm odnoszące się do jednego przedmiotu (stosunku społecznoprawnego).
Systematycznie należą do kilku gałęzi.
Dyscypliny naukowe i dydaktyczne
Dyscyplina naukowa - zespół działań poznawczych, ew. wytwór tego rodzaju działań w postaci zespołu twierdzeń odpowiednio uzasadnionych
Dyscypliny dydaktyczne - przejawiają się w programach nauczania prawa
Status prawa cywilnego
Jest gałęzią prawa, zarazem stanowi człon prawa prywatnego.
Metoda regulacji
Uznanie autonomicznej względem siebie pozycji podmiotów
Odpowiedzialność odszkodowawcza - funkcja kompensacyjna (co odróżnia ją od sankcji właściwych prawu karnemu)
Rodzaj akty normatywnego, w którym znajdują się odpowiednie przepisy prawne - Kodeks cywilny
Przedmiot regulacji
Kiedyś uważano, że cechą wyróżniającą prawo cywilne stanowi majątkowy przedmiot regulacji; obecnie ta koncepcja nie znajduje uznania
Zakres prawa cywilnego
Poszczególne gałęzie prawa prywatnego (oprócz prawa cywilnego), co do których statusu są wątpliwości:
Prawo pracy
Kodeks pracy z 1974 r.
Ma charakter kompleksowy, obejmuje normy prawne zarówno prywatno- jak i publicznoprawnej natury.
Centralną instytucją jest indywidualny stosunek pracy (dobrowolne zobowiązanie do osobistego i odpłatnego świadczenia pracy podporządkowanej, w ciągu pewnego czasu).
W sytuacjach nieuregulowanych w KP stosuje się przepisy KC (o ile nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy).
Prawo rodzinne
Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964 r.
Prawo rodzinne stanowi integralną część prawa cywilnego.
Prawo handlowe
Również integralna część prawa cywilnego, istnieją jednak odrębne dyscypliny naukowe i dydaktyczne
Prawo rolne
Również nie stanowi odrębnej gałęzi prawa; przedmiotem tej dyscypliny są normy należące do różnych gałęzi prawą
Prawo spółdzielcze
j. w., przy czym ujęte w odrębnej ustawie, a rdzeń zawartych w niej norm ma charakter prywatnoprawny
Systematyka prawa cywilnego
Poszczególne działy prawa cywilnego
Część ogólna - instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego
Prawo rzeczowe - ujmuje normy, które bezwzględne prawa podmiotowe odnoszące się do rzeczy
Prawo zobowiązań - zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym (skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów)
Prawo spadkowe - reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty
Prawo rodzinne - reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz innymi krewnymi i powinowatymi, a także instytucje opieki i kurateli
Prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej) - reguluje prawa przedmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, mającego wartość majątkową
Zasady prawa cywilnego
Kategoria norm prawnych, które wskazują wartości, jakie normy prawa cywilnego powinny przede wszystkim realizować
Normy-zasady mogą być w różnym stopniu spełnione; normy o charakterystyce reguł mogą być spełnione lub nie
Katalog zasad
Uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze
zdolność prawna (występowanie w roli podmiotu w stosunkach cywilnoprawnych) - przysługuje każdemu człowiekowi w takim samym zakresie
zakres zdolności do czynności prawnych może być ograniczony tylko z przyczyn naturalnych (wiek, upośledzenie psychiczne)
ochrona wartości niemajątkowych, immanentnie związanych z integralnością fizyczną i psychicznym życiem każdego człowieka, a realizowaną przez instytucję ochrony jego dóbr osobistych
Pełna i równa ochrona mienia podmiotów prawa cywilnego
Jednolite ukształtowanie prawa własności
Dziedziczenie po osobie zmarłej
Gwarancja odszkodowania w razie wywłaszczenia
Zakaz nadużywania praw podmiotowych
Zapobiega wykonywaniu ich niezgodnie z akceptowanymi powszechnie regułami moralnymi
Normy prawne wymagają nie tylko legitymacji formalnej, ale i aksjologicznej
Autonomia woli
Jest to kompetencja podmiotów prawa cywilnego
Swoboda kształtowania stosunków cywilnoprawnych (poprzez czynności prawne)
Ograniczona ogólnymi przesłankami podyktowanymi interesem publicznym i względami moralnymi
Ochrona zaufania podmiotu do składanych mu świadczeń
Moralny obowiązek dotrzymywania słowa (uzasadnienie etyczne)
Pewność obrotu prawnego (uzasadnienie funkcjonalne)
Źródła prawa cywilnego
Prawo stanowione
Akty prawne powszechnie obowiązujące
Konstytucja
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia
Akty prawa miejscowego
Akty wewnętrznie obowiązujące - nie są źródłami prawa cywilnego; obowiązują tylko jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich
Zwyczaje i prawo zwyczajowe
Zwyczaje - powszechnie stosowana w danym okresie, w danym środowisku i danych stosunkach społecznych praktyka określonego postępowania
Ustanawiane na drodze normalnego postępowania dowodowego
Nie są faktami prawotwórczymi
Pośrednio uzyskują doniosłość prawną, kiedy przepisy prawne odsyłają do nich
Należy poddać je ocenie wartościującej
Zawsze rozpatrywane z zasadami współżycia społecznego
Muszą być zgodne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi
Prawo zwyczajowe
Norma prawna
Praktyka stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania
Rola orzecznictwa
Zakaz przejmowania przez sądy roli prawotwórczej
Działalność interpretacyjna oraz inferencyjna (wnioskowanie z norm o normach)
Rola nauki
Poglądy uczonych nie stanowią źródła prawa cywilnego.
Inspirują działalność legislacyjną.
Osobisty udział uczonych w przygotowywaniu norm prawnych.
§ 4. Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego
Struktura normy prawnej
Hipoteza + dyspozycja
Sankcja - ma na celu zaspokojenie interesu podmiotu stosunku cywilnoprawnego (funkcje represyjne lub wychowawcze są efektami ubocznymi)
Norma a przepis prawny
Przepisy prawne - samodzielne jednostki redakcyjne zawarte w aktach normatywnych (artykuły, paragrafy, poszcz. zdania)
II. Ważniejsze rodzaje norm prawa cywilnego
A)
1) Normy bezwzględnie wiążące - ich zastosowanie nie może być ograniczone ani wyłączone wolą stron ani zwyczajem
2) Normy względnie wiążące - znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny
3) Normy semiimperatywne - wyznaczają minimalny zakres ochrony jednej ze stron, mogą być uchylone tylko gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną normatywną
B)
Normy kompetencyjne - przyznają kompetencję określonemu podmiotowi do dokonania czynności konwencjonalnej z tym skutkiem, ze powstają dla kogoś jakieś obowiązki; poza zakresem regulacji pozostaje kwestia, czy podmiot dokona czynności konwencjonalnej
C)
Metanormy
Normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawnego (np. uchwalanie ustaw, wydawanie rozporządzeń)
Reguły interpretacyjne - dyrektywy określające, w jaki sposób przepisy prawne mają być przekładane na odpowiadające im normy prawne (wypowiedzi nakazujące określonym adresatom w określonych okolicznościach zachować się w określony sposób)
Reguły inferencyjne - z faktu obowiązywania jakiejś normy wnioskują o obowiązywaniu innych norm wynikających
Reguły kolizyjne - rozstrzygają kolizje między normami
Ważniejsze rodzaje przepisów prawa cywilnego
Definicje legalne
Przepisy w sposób wiążący określające sens używania w akcie prawnym słów lub zwrotów
Przepisy odsyłające
Odsyłają do określonego przepisu lub stwarzają organom stosującym prawo luz decyzyjny
Klauzule generalne
Zwroty niedookreślone, mające na celu pozostawienie organowi stosującemu prawo pewnego luzu decyzyjnego. Oznacza pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do której odsyła przez nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę (np. zasady współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa)
Role klauzul:
Elastyczne doprecyzowanie treści
Kwalifikowanie pewnych zdarzeń kreujących stosunki cywilnoprawne
Wykładnia oświadczeń woli
Instrument zapobiegający powstawaniu konsekwencji prawnych, które budziłyby powszechną dezaprobatę moralną i prowadziłyby do naruszenia spójności aksjologicznej porządku prawnego
§ 5. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym przestrzennym
Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym
Początek obowiązywania
Po upływie 14 dni od daty ich ogłoszenia (vacatio legis), jeżeli same nie stanowią inaczej
Koniec obowiązywania
W przypadku wyraźnych klauzul derogacyjnych (zawartych przeważnie w przepisach wprowadzających nowe akty prawne)
W razie upływu czasu oznaczonego w akcie ustanawiającym normy
W razie wejścia w życie później ustanowionych norm regulujących takie same sytuacje
Wskutek orzeczenia trybunału Konstytucyjnego
Desuetudo oraz zmiana sytuacji społeczno-ekonomicznej - kwestia sporna
Gdy norma staje się trwale niestosowalna wskutek zmiany systemu prawnego lub stosunków faktycznych
Prawo intertemporalne
W razie uchylenia normy czy przepisu prawo intertemporalne reguluje, która norma (nowa czy dawna) znajduje zastosowanie do stosunków prawnych powstałych przed uchyleniem dawnej normy, a trwających nadal.
Zasada nieretroakcji
Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.
Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji
Sam fakt uchylenia normy nie powoduje zgaśnięcia konkretnych skutków prawnych.
Jeśli norma późniejsza inaczej niż norma wcześniejsza reguluje treść stosunku prawnego, wtedy o zasięgu obowiązywania tych norm w zasadzie decyduje rodzaj regulowanego stosunku prawnego
Trwałe stosunki prawne - bezpośrednie stosowanie nowych norm prawnych
W pozostałych stosunkach prawnych, w których czynnik czasu nie determinuje obowiązków i które zwykle realizują się przez jedno jakieś działanie, obowiązuje zasada dalszego działania ustawy dawnej
Do skutków prawnych zdarzeń, które miały miejsce pod rządami nowej normy reguła każe stosować normę nową, nawet mimo iż wywierają one wpływ na istnienie i treść stosunku prawnego powstałego pod rządami dawnej normy prawnej
W razie zdarzeń związanych z istotą danego stosunku prawnego, a mających miejsce pod rządami nowego prawa, stosuje się do nich normę dawną
Jeśli powyższe reguły intertemporalne nie doprowadzą do jednoznacznych wyników, należy posłużyć się regułą intertemporalną drugiego stopnia, która przyznaje preferencje normom ustanowionym w ustawie nowej
Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym
Normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium RP, jeżeli co innego nie wynika z treści odpowiednich przepisów prawnych lub kompetencji organu stanowiącego.
Adresatami norm prawnych są obywatele RP ( w tym polskie osoby prawne).
Odnoszą się do stosunków cywilnoprawnych łączących obywateli polskich lub polskie osoby prawne w sytuacjach, gdy zdarzenie prawne lub jego skutki sięgają poza terytorium RP.
Cudzoziemcy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Stosowanie prawa cywilnego
§ 6 Model stosowania prawa I. MODEL NORMATYWNY
Cechy normatywnego modelu stosowania prawa: - wskazuje, jak sąd powinien stosować prawo - w szczególności prawo cywilne - zawiera nakaz przestrzegania obowiązującego prawa - respektuje rozdział funkcji sądowniczej od prawodawczej - sędzia nie jest jedynie ustami ustawy - powinien też kierować się wartościami lezącymi u podstaw systemu prawnego - realizuje je w sposób racjonalny - trzeba mieć´ na względzie, że prawo cywilne służy realizacji indywidualnych interesów obywateli lub ich organizacji
II. TRÓJCZŁONOWY MODEL STOSOWANIA PRAWA Obejmuje następujące elementy:
1) ustalenie stanu faktycznego sprawy
2) ustalenie, jaka norma / normy są właściwe dla danego stanu faktycznego
3) określenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego na podstawie zastosowanej normy prawnej (decyzja końcowa)
§ 7 Ustalenie stanu faktycznego sprawy
I. REGUŁY DOWODOWE
1) sąd powinien prowadzić postępowanie w celu ustalenia faktów doniosłych z pkt. widzenia obowiązującego systemu prawnego ustalenie faktu - uznanie za prawdziwe zdanie, które głosi, że tak a tak było lub jest obecnie
2) zdania orzekające o faktach muszą być dostatecznie uzasadnione - przyjmuje się za wiążące ogólne metodologiczne reguły przyjmowane we współczesnej nauce
- sąd MUSI rozstrzygnąć każdą sprawę w sposób definitywny - nie może stwierdzić, że brakuje podstaw do ustalenia
stanu fakt. ciężar dowodu (formalny)- wskazuje podmioty, które powinny przejawiać inicjatywę w zbieraniu dowodów i wykazywaniu twierdzeń
ciężar dowodu (materialny) - podmiot, który ponosi ujemne konsekwencje tego, że jakiś fakt przed sądem nie został udowodniony - wg [art. 6] ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne]
II. DOMNIEMANIA
d. faktyczne - uznanie danego faktu za istotny na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów, ustalonych według zwykłych reguł dowodowych
d. prawne - wyznaczone jest normą prawną, która wiąże podstawę domniemania z wnioskiem domniemania - jeśli sąd ustali fakt stanowiący podstawę domniemania, to bez dowodu przyjmuje się fakt wskazany we wniosku domniemania d. co do faktu - norma prawna wskazuje jako przesłankę lub wniosek domniemania jakieś zjawisko występujące w przyrodzie
d. co do prawa - norma prawna wskazuje jako przesłankę wniosek jakieś prawo lub stosunek prawny
przeciwdowód - domniemanie prawne może być obalone przeciwdowodem, jeśli ustawa tego nie zabrania - czyli stwierdzeniem, że rzeczywistość jest inna niż orzeka o niej wniosek domniemania uwaga - kto obala przesłankę domniemania, nie obala go całego, więc przesłankę można obalać zawsze, a wniosek nie zawsze
domniemania prawne zwykłe - wzruszalne - dopuszczalne jest prowadzenie przeciwdowodu bez ograniczeń
domniemania prawne kwalifikowane - normy prawne przewidują dla nich ograniczenia dopuszczalności przeciwdowodu domniemania niewzruszalne - absolutny zakaz prowadzenia ich przeciwdowodu (art. 3 i 5 ustawy o księgach wieczystych) funkcja domniemań - pomagają w ustaleniu doniosłego dla sprawy faktu, nie zmieniają zaś reguły ciężaru dowodu zwroty „chyba że” - powodują przerzucenie ciężaru dowodu na inną stronę, niż określa to art. 6
domniemanie dobrej wiary - zawarte w [art. 7], odnosi się do całego PC, - jeśli jest przypadek, w którym przepisy prawne wiążą jakieś skutki z dobrą albo złą wiarą osoby, należy domniemywać istnienie dobrej wiary podział dychotomiczny - dana osoba naraz może być tylko albo w dobrej, albo w złej wierze - nie ma stanów pośrednich
dobra wiara - błędne, ale usprawiedliwione przekonanie kogoś o tym, że przysługuje mu jakieś prawo podmiotowe
zła wiara - świadomość, że określone prawo nam nie przysługuje, lub brak tej wiedzy, kiedy się wiedzieć o tym
powinno znaczenie - domniemanie to jest wiążące dla orzekającego sądu do czasu, gdy nie zostanie obalone dowodem złej wiary
domniemanie a orzeczenia - domniemanie pojawia się w przepisach prawnych dla wyrażenia mocy wiążącej ustaleń dokonanych w orzeczeniach sądowych (np. art. 31: Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego) uwaga - takie domniemania zalicza się do odrębnego typu norm domniemania określających moc wiążącą orzeczeń sądowych - umacniają spójność porządku prawnego przez ochronę autorytetu orzeczeń sądowych
§ 8 Ustalenie właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy
I. WYKŁADNIA PRAWA
wykładnia - proces myślowy polegający na ustaleniu właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej wątpliwości - odrzuca się zasadę clara non sunt interpretanda, należy stosować wykładnię do każdego przepisu prawnego - do czasu, aż wyjaśni się sens interpretowanej normy dyrektywy wykładni - powinny być jednolite i przestrzegane przez ogół organów interpretujących prawo - ich treść kształtuje doktryna prawnicza
Dyrektywy językowe:
- odwołują się do reguł znaczeniowych i składniowych języka etnicznego,
- wspierane są przez organizację przestrzenną tekstu, tytuły, nagłówki, paragrafy, punkty itd. (paralingwistyczne środki wyrazu), jednak same napisy umieszczone jako tytuły pewnych części tekstu, oraz wstępy
- nie stanowią dostatecznej podstawy
- poszanowanie dla nich opiera się na założeniu, że prawodawca właściwie posługuje się językiem wydając akty normatywne - każde użyte w tekście słowo jest potrzebne i nie może być pominięte w toku wykładni - w braku szczególnych wskazań należy tym samym słowom przypisywać to samo znaczenie, a różnym określeniom inny sens
Dyrektywy systemowe:
- poszczególne normy są składnikiem spójnego systemu prawnego
- nie można dopuścić do uznania norm sprzecznych ze sobą
Reguły kolizyjne:
- norma niższego rzędu nie może być sprzeczna z normą wyższego rzędu - lex superior derogat legi inferiori
- norma szczególna ma pierwszeństwo przed normą ogólną - lex specialis derogat legi generali
- norma późniejsza wypiera normę wcześniejszą - lex posterior derogat legi anteriori
- chyba że norma wcześniejsza ma charakter szczegółowy wobec normy późniejszej - lex posterior generalis non derogat legi priori speciali
tok wykładni - w każdym przypadku należy przeprowadzić wykładnię językową i systemową przepisu w każdym przypadku przepis należy poddać wykładniom: językowej i systemowej
Dyrektywy funkcjonalne:
- racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób sprawny realizować swoje cele i
preferowane przez siebie wartości koncepcja dynamiczna
- cel to ocena i wiedza aktualnego prawodawcy, przypisywanych mu w chwili dokonywania wykładni koncepcja statyczna
- chodzi o cele rzeczywistego prawodawcy, odtwarzane na podstawie wstępów do ustaw,
protokołów komisji kodyfikacyjnych itd. (wykładnia historyczna) cele i wartości - opierają się na wartościach konstytucyjnych i wartościach zawartych w RUM zawartych przez Polskę
Stosowanie wykładni funkcjonalnej:
- jeśli wykładnia językowa daje rezultat niejednoznaczny
- można zastosować wykładnię funkcjonalną
- jeśli wykładnia systemowa daje rezultat niejednoznaczny
- można zastosować wykładnię systemową - co więcej, można odrzucić ustalenia wykładni językowej i systemowej na rzecz funkcjonalnej
- jeśli wykładnia językowa i systemowa ustaliła znaczenie normy - na tym kończy się proces wykładni (chyba że wynik tych wykładni jest irracjonalny - wtedy preferuje się wykładnię funkcjonalną)
Wyniki wykładni:
stwierdzająca - ustala, że wykładnia językowa określa jednoznacznie treść przepisu i nie można
tego kwestionować rozszerzająca
- ustala, że ze względu na rezultat wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres zastosowania normy, niż wynikałoby to z zastosowania wykładni językowej zwężająca
- ustala, że ze względu na rezultat wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć węższy zakres zastosowania normy,
niż wynikałoby to z zastosowania wykładni językowej derogująca - ustala, że ze względu na pozajęzykowe reguły wykładni przepis nie ma normatywnej doniosłości - mimo, że wynik wykładni językowej nakazywałby taką doniosłość mu przypisać
II. WNIOSKOWANIE Z NORM O NORMACH
reguły inferencyjne - polegają na wnioskowaniu z danej normy o obowiązywaniu innej normy
1) reguły instrumentalnego zakazu/nakazu (najpewniejsze) - jeśli jakaś norma nakazuje adresatowi zrealizować pewien stan rzeczy, to wynika z normy: a) nakaz czynienia wszystkiego, co jest warunkiem koniecznym spełnienia stanu rzeczy i b) zakaz czynienia czegokolwiek co jest warunkiem wystarczającym niezrealizowania stanu rzeczy
2) reguły a fortiori - a maiori ad minus - jeśli komuś nakazane/dozwolone jest czynić więcej, to nakazane/dozwolone mu jest też czynić mniej a minori ad maius - jeśli komuś zakazane jest czynić więcej, to tym bardziej zakazane mu jest czynić mniej
3) analogia z ustawy - dopuszcza się jej stosowanie w PC jeśli wykładnia językowa i systemowa nie wskazują jednoznacznie na to, że dany przepis dotyczy wyłącznie stanu faktycznego w nim wyznaczonego - można uznać, że dana regulacja odnosi się także do okoliczności bardzo podobnych do tych wskazanych w przepisie
4) analogia z prawa - sformułowanie nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką w procesie stosowania prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy bądź zasad prawa
III. ZWIĄZANIE SĄDU W DZIAŁANIACH INTERPRETACYJNYCH I INFERENCYJNYCH
Uwagi ogólne:
- sądy nie są skrępowane instytucjonalnie w interpretacji przepisów prawnych (niezawisłość) - jednak na mocy szczególnej normy kompetencyjnej sąd może być prawnie zobowiązany do stosowania normy prawnej w znaczeniu narzuconym przez organ wskazany tą normą
Wykładnia prawnie wiążąca:
1) nadzór judykacyjny - może to być wykładnia zorientowana na rozstrzygnięcie konkretnej sprawy - dokonują jej sądy wyższych instancji (w Polsce Sąd Najwyższy, w UE: ETS i Sąd I Instancji w
Luksemburgu i Europejski Trybunał Praw Człowieka)
2) zasady prawne - uchwala SN w składach powiększonych (pełnym, połączonych izb, całej izby, 7 sędziów) - w ostatnim przypadku uchwała zyskuje moc zasady prawnej, gdy skład wyraźnie o tym postanowi, ZP wiążą tylko składy orzekające SN, ale też oddziałują faktycznie na orzecznictwo sądów powszechnych cel zasad prawnych SN - wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości w praktyce lub powodujących rozbieżności w orzecznictwie, rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie
3) wykładnia powszechnie obowiązująca - do niedawna ustalał ją TK, ale orzeczenia TK o rozstrzyganiu konstytucyjności aktów mają charakter powszechnie obowiązujący wykładnia autentyczna - dokonywana przez podmiot, który dany przepis ustanowił - ma moc powszechnie obowiązującą
4) wskazania wspomagające - nie wiążą sądów w sposób prawny i mają charakter pomocniczy wykładnia doktrynalna - dokonywana przez autorów prac naukowych, wskazując na różne znaczenia przepisów - rezultaty tej wykładni nie wiążą sądów orzecznictwo - np. orzecznictwo SN często jest powoływane w uzasadnieniach orzeczeń sądów niższych instancji wykładnia historyczna
- odwołuje się do intencji ustawodawcy - też wskazuje na różne warianty możliwych rozstrzygnięć i argumentacji za nimi przemawiających (użyteczna w ramach wykładni celowościowej)
IV. ZBIEG NORM
zbieg norm - dla stanu faktycznego znajduje zastosowanie kilka norm, wyznaczających niezgodne
ze sobą konsekwencje prawne
- należy kierować się tu ogólnymi regułami systemowymi i zasadami prawa cywilnego
§ 9 Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego
istota - działanie to znajduje wyraz w orzeczeniu końcowym - sąd ustala stosunek prawny, lub nakazuje adresatowi określone zachowanie - określa się to jako ustalenie normy indywidualnej
Przebieg: - sąd dokonuje subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod właściwą normę prawną - czyli stwierdza, że rozpatrywany stan faktyczny stanowi szczególny przypadek należący do zakresu zastosowania tej normy - sąd związany jest dyspozycją normy prawnej, ale polskie prawo cywilne szeroko wyznacza luzy decyzyjne w danym zakresie - system prawa cywilnego jest więc wysoce elastyczny
Prawo podmiotowe
§ 10. Pojęcie prawa podmiotowego
Koncepcja prawno naturalna i system prawny
Prawo podmiotowe i system prawny
Prawo podmiotowe - korzystna sytuacja jednostki w społeczeństwie
Prawo w znaczeniu obiektywnym - normy prawne lub ich system
Według ideologii prawno naturalnych prawo podmiotowe ma pierwszeństwo nad prawem w znaczeniu ogólnym.
Według nurtu pozytywistycznego prawo podmiotowe jest pochodne od systemu norm stanowionych.
Koncepcja umiarkowanego pozytywizmu
Priorytet prawa stanowionego przez kompetentne i demokratycznie wybrane organy, które uwzględnia pewne powszechnie akceptowane wartości.
Określenie prawa podmiotowego
Stosunek cywilnoprawny
Prawo podmiotowe
Obowiązek
Proste stosunki cywilnoprawne - tylko jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe
Złożone stosunki cywilnoprawne - każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiej strony
Definicja praw a podmiotowego
Służy do opisania sytuacji prawnej jednego podmiotu wobec innego/innych, jest więc elementem treści stosunku cywilnoprawnego
Wyznaczone jest normami prawnymi
Stanowi „sferę możności postępowania” przysługującą osobie uprawnionej
Suzy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego
Czyny podmiotu uprawnionego, są indyferentne (wolne), tzn. ani nie zakazane, ani nie nakazane przez normę prawną
Uprawnienia
Jest to wyróżniony element prawa podmiotowego.
Roszczenia
Indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, który w związku z tym może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób
Wymagalne
Niewymagalne
Uprawnienia kształtujące
Uprawnionemu podmiotowi przysługuje kompetencja do zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną (np. uprawnienie do wypowiedzenia najmu)
Zarzut
Uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia
§ 11. Rodzaje praw podmiotowych
II. Prawa bezwzględne i względne
Podstawa podziału: skuteczność wobec innych podmiotów
Prawa bezwzględne
Skuteczne wobec wszystkich (erga omnes)
Przynajmniej w ogólnych zarysach musi być określone przepisami prawnymi rzędu ustawy
W skutek naruszenia prawa bezwzględnego podmiotowi uprawnionemu przysługuje roszczenie
Prawa względne
Skutecznie jedynie wobec określonych podmiotów
Stosunki zobowiązaniowe, w których wierzyciel Moz żądać od dłużnika świadczenia
Prawo podmiotowe w zobowiązaniach realnych
Zobowiązanym staje się każdoczesny podmiot określonej sytuacji prawno rzeczowej (np. współwłasność, najem)
Przyporządkowane prawa bezwzględne
Z dominującym uprawnieniem względnym sprzężone jest uprawnienie bezwzględne
III. Prawa akcesoryjne i związane
Podstawa wyróżnienia: zależność od innych praw
Prawa akcesoryjne
Skonstruowane dla umocnienia innych praw podmiotowych
Mogą być względne (np. poręczenie) lub bezwzględne (np. hipoteka)
Prawa związane
Nie są przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego
Podmiotem prawa związanego może być tylko podmiot określonego prawa wolnego (np. służebność gruntowa może przysługiwać tylko właścicielowi nieruchomości)
Prawa majątkowe i niemajątkowe
Podstawa wyróżnienia: typowy interes, jaki realizują
Prawa majątkowe
Prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowo małżeńskie, własność intelektualna
Prawa niemajątkowe
Prawa osobiste, prawa rodzinne niemajątkowe
Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne
Zasada (o ile przepis nie mówi inaczej): prawa majątkowe - przenoszalne, prawa niemajątkowe - nieprzenoszalne
Zbywalność
Kompetencja podmiotu uprawnionego do przeniesienia przysługującego mu prawa w drodze czynności prawnej na inne podmioty
Podmioty nie mogą przekształcać prawa podmiotowego skonstruowanego normatywnie jako zbywalne na niezbywalne i odwrotnię
Dopuszczalne jest zobowiązywanie się, że nie dokona się oznaczonych rozporządzeń prawem zbywalnym (naruszenie - odpowiedzialność odszkodowawcza, czynność ważna)
Dziedziczność
Żadne czynności prawne nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego.
Zobowiązania co do niezmieniania treści testamentu są pozbawione skutków prawnych.
Prawa tymczasowe
Prawa podmiotowe, których funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, prowadzącego dopiero do ostatecznego zaspokojenia interesów podmiotu uprawnionego.
§ 12. Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego
II. Nabycie pierwotne i pochodne
Nabycie pochodne
Uzyskanie prawa podmiotowego od innej osoby, która na niego to prawo przenosi
Nabycie pierwotne
Nie uzyskuje się go od określonej osoby.
Zasada: nabycie pierwotne prowadzi do uzyskania prawa bez obciążeń.
III. Następstwo pod tytułem szczególnym i ogólnym
Sukcesja, powstaje w wypadkach nabycia pochodnego
Następstwo pod tytułem szczególnym
Sukcesja syngularna
Przy nabyciu indywidualnie oznaczonego prawa/praw podmiotowych
Następstwo pod tytułem ogólnym
Sukcesja uniwersalna
Prowadzi do nabycia całości lub części jakiegoś majątku na podstawie jednego zdarzenia prawnego.
Dopuszczalna tylko w wypadkach przewidzianych w ustawię
Nabycie translatywne i konstytutywne
Nabycie translatywne
Nabywca uzyskuje prawo o treści niezmienionej
Nabycie konstytutywne
Jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe
Utrata prawa
Następuje, kiedy wskutek zdarzeń wskazanych w ustawie dane prawo w ogóle gaśnię
Utrata prawa po stronie przenoszącego następuje także w przypadku przeniesienia
Połączenie prawa i obowiązku
Prawo gaśnie, jeśli nastąpi połączenie w rękach tej samej osoby prawa i korelatywnie sprzężonego z nim obowiązku.
Realizacja prawa podmiotowego
Wykonywanie
Realizacja przez podmiot stanów rzeczy lub zachowań zmierzających do uzyskania lub zabezpieczenia prawnie uznanych interesów tego podmiotu
Nie musi być wykonywane osobiście
Nadużycie prawa podmiotowego
Zachowanie niezgodne z treścią norm prawnych wyznaczających określone typy lub postacie praw podmiotowych
Teoria zewnętrzna
Działanie uważane za nadużycie jest wykonywaniem prawa
Konieczność odszkodowania
Teoria wewnętrzna
Kto działa wbrew normom moralnym lub normom wskazanym w klauzulach generalnych, nie nadużywa prawa, gdyż w ogóle go nie wykonuję
Ochrona praw podmiotowych
Ochrona sądowa
Uprawnionemu przysługuje powództwo - kompetencja zwrócenia się do sądu o rozpatrzenie sprawy
Wyjątek: zobowiązania naturalne (jeśli dłużnik spełni świadczenie, nie może żądać jego zwrotu)
Pomoc własna
Samoobrona - odparcie niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym lub stanom faktycznym prawnie obowiązującym
Samopomoc - uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawo podmiotowe lub prawnie chroniony stan faktyczny
Kolizje praw podmiotowych
System preferencji - zaspokojenie interesu podmiotu korzystającego z pierwszeństwa (charakterystyczny w prawie rzeczowym)
System redukcji praw ze sobą kolidujących - uwzględnienie w pewnej mierze interesów wszystkich uprawnionych (charakterystyczny dla prawa zobowiązań)
Przedmioty stosunku cywilnoprawnego
§ 15. Rzeczy
Pojęcie
Cechy konstytutywne
Materialny charakter
Wyodrębnienie z przyrody
Wyłączenia
Wyjęcie z obrotu cywilnoprawnego ze względów moralnych lub w interesie publicznym
Zwierzęta
Zwłoki, odłączone od ciała komórki, tkanki, narządy (w tym krew)
Dobra kultury nie tracą charakteru prawnego rzeczy mimo ograniczeń praw właścicielskich
Rzeczy ruchome i nieruchome
Rzeczy
Ruchomości Nieruchomości
Grunty Budynki Części budynków
Rolne Nierolne
Grunty
Części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności
Również przestrzeń znajdująca się nad i pod powierzchnią (w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze jego przeznaczenie)
Budynki
Budynki, które nie są trwale związane z gruntem są ruchomościami.
Budynki trwale związane z gruntem stanowią jego część składową.
Wyjątkowo budynki są odrębnymi nieruchomościami, gdy stanowią o tym przepisy szczególnę
Części budynków
Wyjątkowo, na mocy przepisów szczegółowych, stanowią odrębny od gruntu lub budynku przedmiot własności (np. lokale).
Księgi wieczyste
Wskazują, jakie powierzchnie ziemi, budynki lub ich części są odrębnymi nieruchomościami
Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości
Rzeczy oznaczone co do gatunku określone są tylko według cech rodzajowych.
Oznaczenie rzeczy co do tożsamości odnosi się do indywidualnie wskazanego przedmiotu.
Części składowe rzeczy i przynależności
Części składowe
Wszystko, co nie może być odłączone od rzeczy bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego
Przynależności
Samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z rzeczą główną
Zachodzi, gdy:
Właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba
Przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem
Przynależność jest z rzeczą główną w faktycznym i trwałym związku odpowiadającym wspomnianemu celowi, z tym zastrzeżeniem, że przemijające pozbawienie jej tego związku nie powoduje utraty charakteru przynależności
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności.
Np. koło zapasowe, zestaw kluczy, inwentarz żywy i martwy.
Pożytki
Pojęcie i rodzaje
Obejmują jakieś dochody z rzeczy lub z prawą
Pożytki materialne - płody rzeczy i inne odłączone od niej części składowe, jakie według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (przychówek zwierząt domowych, zborze zebrane z pola, owoce)
Pożytki cywilne - dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz z dzierżawy)
Pożytki prawa - dochody, jakie prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (np. odsetki z wierzytelności pieniężnej)
Konsekwencje prawne
Pierwsza reguła - uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które faktycznie zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania uprawnienia; natomiast w przypadku pożytków cywilnych (rzeczy i prawa) uprawnienie to przysługuje w stosunku do jego trwania, niezależnie od tego, czy faktycznie zostały pobranę
Druga reguła ogólna - jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, to należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady, jednakże tylko do wysokości pożytków.
§ 16. Przedmioty inne niż rzeczy
Przedmioty materialne niebędące rzeczami
Ciecze i gazy
Nie występują w postaci zamkniętej, ponieważ wówczas traktuje się je jako rzeczy ruchomę
System prawny nie uznaje ich za kopaliny, ponieważ wówczas odnosi się do nich szczególny reżim prawny właściwy kopalinom
Kopaliny
Zalegające w ziemi złoża minerałów wykorzystywanych dla celów gospodarczych
Prawo górnicze
Zwierzęta w stanie wolnym
Zwierzęta no palach i w lasach, ryby
Żadne zwierzę nie jest rzeczą
Przedmioty niematerialne
1) energia
2) dobra intelektualne
3) dobra osobiste
4) pieniądze
5) papiery wartościowe
Przedsiębiorstwo (C.D.!)
Przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.
Osoby fizyczne
Podmiotowość człowieka
Podmiot praw
Każdy człowiek jest podmiotem praw i obowiązków
Osoba fizyczna - człowiek jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych
Zdolność prawna - możność bycia nosicielem (podmiotem) i obowiązków
Zdolność do czynności prawnych - kwalifikacja dokonywania swoistych działań konwencjonalnych, jakimi są czynności prawne
Nie jest wrodzonym atrybutem osoby fizycznej (jeśli jej nie ma, czynności w imieniu osoby dokonuje przedstawiciel ustawowy: rodzic, opiekun)
Nazwisko i imię
Językowe oznaczenie indywidualnej osoby fizycznej
Imię nadają rodzice
Zmiana imienia i nazwiska (poza zmianą stanu cywilnego) dopuszczalna tylko z ważnych powodów
Stan rodzinny
Pochodzenie od określonych rodziców
Związanie małżeństwem
Niepodzielność
Wzajemność
Płeć
Męska
Żeńska
Możliwość sprostowania gdy określona płeć dziecka jest niezgodna z jego naturą biologiczną
Wiek
Data urodzenia rejestrowana w aktach stanu cywilnego
Stan cywilny
Stan rodzinny + imię, nazwisko +płeć + wiek
Księgi stanu cywilnego
Miejsce i data:
Urodzenia
Małżeństwa
Zgonu
Są wyłącznym dowodem zdarzeń w nich stwierdzonych.
Ewidencja ludności
Urodzenia, małżeństwa, zgony, imiona, nazwiska, miejsca pobytu stałego i czasowego
Miejsce zamieszkania
Element obiektywny - przebywanie w miejscu (stałe)
Element subiektywny - zamiar pozostania
Miejsce zamieszkania to miejscowość. Nie jest utożsamiane z adresem.
Zdolność prawna osób fizycznych
Początek - urodzenie się dziecka
Art. 8 k. c.
Istota ludzka (rodzice: kobieta i mężczyzna)
Niezależnie od stanu zdrowia
Istota żywa (domniemanie prawne: dziecko rodzi się żywe)
Status cywilnoprawny nasciturusa
Okres prenatalny rozpoczyna się w momencie poczęcia (zapłodnienie).
Przepisy szczegółowe regulują interesy nasciturusą
Nasciturusowi przysługuje warunkowa zdolność prawna (pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się żywy).
Prawa podmiotowe nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczanę
W razie potrzeby ustanawia się kuratora nasciturusa do strzeżenia przyszłych praw dziecką
Uznanie za zmarłego
Kreuje stan prawny (natomiast postanowienie o stwierdzeniu zgonu reguluje stan faktyczny)
10 lat od zakończenia roku kalendarzowego, kiedy osoba była żywą
Wyjątki:
Jeżeli w chwili uznania za zmarłego osoba ukończyłaby 70 lat, można uznać za zmarłego po upływie 5 lat
Jeżeli osoba nie ukończyłaby 23 lat, nie można jej uznać za zmarłą
Uznanie za zmarłego w związku z katastrofą (art. 30) - 6 mies., 2 lata, 1 rok (zależnie od okoliczności
Zakres zdolności prawnej
Każdemu przysługuje w takim samym zakresię
Ustanie zdolności prawnej
Śmierć
Zgaśnięcie lub przejście wszystkich praw i obowiązków
Zmiana sytuacji prawnej ciała
Chwila śmierci - trwałe, nieodwracalne ustanie czynności mózgu
Dowód śmierci - akt zgonu (urząd stanu cywilnego)
Stwierdzenie zgonu
Wydawane przez sąd; akt zgonu nie został wydany, a śmierć jest niewątpliwa (postępowanie dowodowe)
Uznanie za zmarłego
Wydaje je sąd gdy człowiek zaginął.
Po czasie określonym w ustawię
Może być uchylone w rezultacie odrębnego postępowanią
Charakter konstytutywny - dopiero decyzja sądu wywołuje skutki prawne (następują one jednak od momentu ziszczenia się zdarzeń w orzeczeniach tych ustalonych)
Ochrona dóbr osobistych
Pojęcie
Wartości uznane przez system prawny
Nieodłącznie związane z człowiekiem
Są dobrami niemajątkowymi
Typy
Życie, zdrowie i nietykalność cielesna
Wolność
Cześć człowieka
Aspekt zewnętrzny - dobra sława, dobre imię
Aspekt wewnętrzny - godność osobista, wyobrażenie o własnej wartości
Nie dotyczy negatywnej oceny człowieka lub jego działania, opartej na rzetelnej krytyce
Swoboda sumienia - wolność sumienia i religii
Nazwisko i pseudonim
Każdy może żądać by nikt nie posługiwał się jego nazwiskiem lub pseudonimem
Możliwość żądania by nazwisko nie zostało ujawnione
Stan cywilny
Przynależność do płci
Relacje rodzinne
Wizerunek
Zakaz rozpowszechniania czyjegoś wizerunku bez zgody, wyjąwszy:
- wizerunek osoby powszechnie znanej, który wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznej
- wizerunek osoby będącej jedynie częścią całości (zgromadzenie, publiczna impreza)
Tajemnica korespondencji
Nietykalność mieszkania
Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska
Tylko wartości niemajątkowe
Kult po zmarłej osobie bliskiej
Wszystko związane z pochówkiem, nagrobkiem, odwiedzaniem i ceremoniami
Integralność seksualna
Prawo do odszkodowania w przypadku:
- molestowania seksualnego
-seksu pod przymusem
Sfera prywatności
Zagadnienia związane z życiem rodzinnym, seksualnym, stanem zdrowia, przeszłością, sytuacją majątkową
Dane osobowe
Osoby publiczne korzystają z ograniczonej ochrony prywatności
Niedozwolone jest już samo zbieranie informacji, niekoniecznie poprzedzające publikację
Korzystanie z wartości środowiska naturalnego
Konstrukcja prawna
Najskuteczniejszą ochronę dóbr osobistych zapewnia konstrukcja praw podmiotowych.
Podmiotowe prawa osobiste należą do kategorii praw podmiotowych bezwzględnych - są skuteczne erga omnes.
Są to prawa niemajątkowe, niezbywalne i niedziedzicznę
Przesłanki ochrony
Bezprawność
Brak konieczności winy (nie uwzględnia się celu lub intencji)
Domniemanie bezprawności czynu naruszającego dobro osobiste
Zastosowanie środków ochronnych uzasadnia dopiero naruszenie prawa osobistego.
Uchylenie bezprawności
Zgoda uprawnionego
Nie może być udzielona gdy jest to sprzeczne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego
Nie jest skuteczna gdy działania naruszają zarazem dobra innej osoby
Nie powoduje trwałego przeniesienia lub wygaśnięcia prawa osobistego
Działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego
Nadużywanie osobistych praw podmiotowych
Nie można czynić użytku z osobistego prawa podmiotowego, który byłby sprzeczny z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego
Środki ochrony
Ustalenie - orzeczenie ustalające, że dane prawo przysługuje danej osobie, niekiedy wystarczy
Zaniechanie - wyłącznie gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń
Usunięcie skutków naruszenia
Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny
W stosunku do środków ochrony pozakodeksowej powyższy system wyznacza minimalny standard ochrony przysługujący każdej osobie fizycznej.
W razie naruszenia interesów majątkowych w związku z dobrami osobistymi można uzyskać odszkodowanie z poniesioną szkodę (prawo zobowiązań).
Konsumenci i przedsiębiorcy
Zakłada się, że konsument jest słabszą stroną umowy.
Konsument
Tylko osoba fizyczna
Unia Europejska wymusza ograniczenie pojęcia konsumentą
Konsumentem jest osoba fizyczna tylko w przypadkach, gdy dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową.
Przedsiębiorca
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna z art. 331, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Cechy przedsiębiorcy wg SwobGospU:
Zarobkowość
Działalność w sposób zorganizowany
Działalność w sposób ciągły
Ad. 1 - zysk nie jest konieczny
Ad. 2 - nastawienie na masowe, a nie tylko indywidualne działanie
Firma
Firma - oznaczenie przedsiębiorcy
Firma osoby fizycznej - co najmniej imię i nazwisko
Firma osoby prawnej - dowolnie kształtowana (umieszczenie imienia i nazwiska osoby fizycznej wymaga jej zgody na piśmie, a w razie śmierci - zgody małżonka i dzieci, to samo w razie gdy ta osoba przestała być członkiem spółki lub gdy działalność gospodarczą wykonuje następca prawny); musi być określona forma prawna (np. sp. z o. o.); powinna odróżniać się od firm innych przedsiębiorstw
Firma nie może być zbyta, jednak można upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania z niej (nie dotyczy przedsiębiorstwa, nabywca może je prowadzić pod dotychczasową nazwą).
Zmianę firmy należy ujawnić w rejestrzę
Prawo podmiotowe do firmy podlega ochronie zbliżonej do dóbr osobistych osób fizycznych lub prawnych.
15