Wykład I
Charakt. współczesnych systemów prod. roln. Rolnictwo jest ściśle powiązane ze środ. przyr. i realizuje 2 cele: cel ekon.- zapewnia dochód ludności zatrudnionej w rolnictwie, cel ekol.- utrzymuje równowagę w agroekosystemach. Warunkiem prawidłowego rozwoju rolnictwa jest harmonijne realizowanie tych 2 celów, które powinno war. wzrost żyzności gleby bez ujemnego oddział. rolnictwa na środ. przyr. oraz powinno zapewnić rolnikowi godziwe życie. Realizacja celów wyglądała różnie na poszczególnych etapach rozwoju rolnictwa: 1)w krajach europ. do początku XIX w. rolnictwo europ. miało charakter pierwotny i charakt. się ekstensywną, prostą organizacją i ekstensywnym sposobem prod. Przeważała stara trójpolówka z ugorem; zwierzęta były utrzymywane w war. nat., bez zadaszenia, z trudem gromadzono paszę na ok. zimowy. Jedyną forma nawożenia roślin były małe ilości obornika pozostawiane w miejscu bytowania zwierząt. Narzędzia jakimi się posługiwano pozwalały na płytkie spulchnianie roli. Plony zbóż kształtowały się na poziomie 1tony z/ha. Produkcja ta przeznaczona była na samozaopatrzenie. Trudno mówić o realizacji 2 celów roln. Rolnictwo nie dawało dochodów. 2)W XIX w. dokonują się zmiany w spos. gospodarowania. Wkracza trójpolówka ulepszona, w której miejsce ugoru zajmują rośl. pastewne. Zapewnia to > produkcję pasz i lepsze zaopatrzenie gleby w N, dzięki uprawie rośl. motylkowych. Poprawia się agrotechnika, coraz szersze stos. pługa, siewnika zbożowego. Plony zbóż wzrastają do 2 ton z ha. Roln. zaczyna realizować cel ekon. Przyspieszenie rozwoju rolnictwa nast. w I poł. XX w. do II wojny świat. W miejsce trójpolówki pojawia się płodozmian, wprowadzane są sposoby żywienia oparte na podstawach naukowych. Do rolnictwa zaczynają wkraczać przem. śr. prod., rośnie zapotrzeb. na prod. rolnicze w zw. z rozwojem miast. Istnieje korzystna relacja cen produktów rolnych do wyrobów przem. i kosztów robocizny. Wszystko to warunkuje rozwój rolnictwa. Dynamicznie rozwijający się przemysł wchłania nadwyżki siły roboczej, które pojawiają się w rolnictwie. Dzięki temu zatrudnienie w rolnictwie utrzymuje się na stałym poziomie. Wydajność prod. rolnej wzrasta do 3ton z ha. Rolnictwo zaczyna realizować w sposób harmonijny cele ekon. i ekol. 3)Burzliwy rozwój rolnictwa nast. po 2 wojnie świat. przez okres 40lat. Siłą napędową rozwoju stał się rozwój przemysłu, który spowodował b. duży odpływ siły roboczej ze wsi do miast. Nastąpił wzrost kosztów pracy w rolnictwie. Przemysł zaczął dostarczać środki prod. dla rolnictwa. Pojawiły się 3 powiązane ze sobą zjawiska: koncentracja, mechan., specjalizacja. Spadek zatrudnienia w roln. doprowadził do zastępowania pracy ludzkiej mechanizacją. Zaczęto powiększać gospod. i wprowadzać specjalizacje w produkcji w określonych gałęziach prod. rolniczej lub zwierz. W prod. rośl. zaczynają dominować zboża i inne rośliny zbierane kombajnem. W prod. zwierz. pojawia się fermowy chów zwierząt. Szybko upowszechnia się intensywne gospodarowanie. Postępowi technolog. podporządkowuje się hodowla, nowe odmiany roślin są przystos. do zmechanizowanych technologii prod. Nowe odmiany stawiają coraz > wymagania co do nawożenia i chem. ochrony. Wzrost chem. rolnictwa. Postęp agrotechn. i biol. doprowadziły do wzrostu wydajności. Plony zbóż zaczęły przekraczać 5 ton z ha. Pojawiła się nadprodukcja żywności. W krajach wysoko rozwiniętych w skutek nadprod. żywności ceny artykułów roln. rosną wolniej niż ceny śr. prod. dla rolnictwa. Gospodarstwa, które nie są w stanie sprostać tym zadaniom bankrutują. W rolnictwie II poł. minionego wieku zaczynają dominować cele ekonom. Intens. rolnictwo niesie za sobą ujemne skutki. Do negat. zaliczamy: uproszczone zmianowanie, zbyt wysokie i niewłaściwe stos. nawozów min, pestycydów; uprawa niezgodna z war. siedliskowymi; niekorz. zmiany w krajobrazie.
Wykład 2
Roln. integr.- jest wydajne produkcyjnie i zmniejsza uciążliwość roln. dla środ. przyr. *Interpretacja r. integr. zmieniała się przez wiele lat; o r. integr. zaczęto szerzej mówić w PL pod koniec lat 80, jego początki przypadają na późne lata 60, gdy to na sku. nadmiernej chemizacji roln. w USA prezydent J. Kennedy nakazał opracowanie nowej strategii w ochr. rośl., która została nazwana zintegr. ochroną rośl. Strategia ta została opublik. w 73 roku w formie konkretnego zalecenia w ochr. rośl. przez FAO. Od tej nazwy w poł. lat 70 zaczęto tworzyć definicję r. integr. Rozwój idei r. integr. miał szczyt w latach 80, gdy nasiliły się problemy nadprod. żywności w krajach Eur. Zach. Oficjalnie przyznano, że roln. stos, zbyt wiele przem. środ. prod., szczeg, chem. W końcu lat 80 w renomowanych ośrodkach integr. roln. stało się podst. kier. badań. Wyniki badań szybko wdrożono do praktyki. *Pojawiły się proekolog. działania: ograniczenie monokultur, powrót do płodozmianu, ograniczenia w nawoż., ogranicz. il. pestycydów. *Teraz w roln. integr. w krajach wys. rozw. promuje się elementy proekolog., które zmniejszają produkcje. *Idea r. integr. w założeniu stawia na stabilizacje plonów, towarowość prod. *Celem r. integr. jest zapewnienie stabilnej wydajności gwarantującej odp. dochód rolniczy, ale w spos. bezpieczny dla środ. przyr. Dąży się do harmonijnego realizowania 2 c. roln.: ekonom. i ekolog. Wg Majewskiego: system integrowanej prod. - to sposób gospodarow, umożliwiający realizowanie 2 c. przez wykorz. nowoczesnych technik, usprawnianie zarządzania i wdrażanie różnych form postępu, gł. biol. w spos. sprzyjający realizacji tego systemu. Cele ekon.: skuteczna konkur. na rynku produktów roln., osiąganie dochodów z gosp. roln. na poziomie nie niższym niż w roln. konw.; oszczędne stos. środków prod. przy ogranicz. do min. wahaniach plonów, poprawa jak. prod. Cele ekol.: stos. technologii prod. ograniczających do min. skażenie środ. przyr.; ochr. zdrowia i bezp. producenta; rozwój infrastruktury ekolog. i techn. w celu ochr. środ.; kształtowanie i pielęgnowanie krajobr. wiejskiego.
*R. integr. zadowala się uzyskiwaniem < plonów niż roln. intens., ale na rzecz < kosztów prod. *Roln. dopuszcza uproszczenia w uprawie roli, ale w stopniu, który nie prowadzi do znacznego zmniejsz. plonów. Zmniejszenie nakładów na produkcję bez wyraźnej obniżki plonów jest możliwe dzięki umiejętnemu wykorz. środków prod. Dlatego konieczna jest db. znajomość żyzności gleby w nawoż., biol. chorób szkodników i chwastów. *W r. integr. nie mają zastos. kompleksowe technologie uprawy rośl. *Uwaga jest kierowana na uprawę rośl. zgodną z war. siedliska, do właściwego nawożenia, do uprawy odpornych odmian oraz wzmacniania sił obronnych rośl. uprawnych. *Efekty produkcyjne zal. od wiedzy i doświadczenia, intuicji rolnika, trafności i szybkości decyzji, techn. wyposażenia gosp. *Dużą rolę mają ośrodki doradztwa rolniczego ODR, stacje kwarantanny i ochr. rośl. oraz stacje chem-rolnicze. Rolnik powinien mieć wys. kwalifikacje zawodowe, możliwość szybkiego kontaktu ze służbami doradczymi. *Wprowadzenie integr. syst. prod. roln. w PL nie wiąże się z ekstensyfikacją rolnictwa. Poziom zużycia przem. środ. prod. w PL w ostatnich latach jest na tyle niski, że układa się pon. ilości pożądanej w r. integr. *Wraz z intensyfikacją prod. > znaczenia będą nabierać integr. met. prod., pozwalające efektywnie i bezp. dla środ. wykorzystywać przem. czynniki plonotwórcze. *Gosp. w syst. integr. powinno być wyposażone w podst. maszyny i sprzęt do uprawy, siewu i pielęgnowania rośl., aby rolnik mógł wykonywać zabiegi agrotechn. *W r. integr. łączącym c. ekonom. i ekol. dopuszcza się uproszczenia zmianowania. *Elem. r. integr.: *płodozmian *konserwująca uprawa roli *zrównoważone nawoż. org.-min. *integr. ochr. rośl. *Obecnie wiadomo że, r. integr. łączy w sobie najważniejsze elem. r. ekolog.: płodozmian,, nawoż. org., uprawa m/plonów, mech. pielęgnacja, dbałość o żywność i biol. aktyw. gleby oraz elem. r. konw.
Wykład 3
Płodozmian- przyrodniczo i gospodarczo uzasadnione następstwo roślin po sobie na określonych polach gospodarstwa, zaplanowane z góry na kilka lat. Prawidłowy płodozmian powinien gwarantować: utrzymanie żyzności i urodzajn. gleby, odpow. plony zapewniające opłacalność prod., powinien usprawniać pracę w gospodarstwie. Każdy z 3 syst. prod. odznacza się innym podejściem do płodozmianu: 1)w roln. konwencj.- musi zapewniać dużą wydajność pracy i pełne wykorzyst. drogich maszyn. Są stos. uproszczone zmianowania, często złożone z 2-3 gat. roślin, nierzadko podobnych technolog., czyli wysiewanych i zbieranych tymi samymi maszynami. 2)w roln. ekol.- wyklucza stos. chem., przemysł. środków prod., decydujące znaczenie ma plonotwórcza f-cja płodozmianu. Płodozmian musi zapewnić korzystny stan fitosanitarny gleby, duże biol. wiązanie N atmosf. przez rośl. motylkowe i powinien do min. ograniczać straty N z gleby. Płodozmian powinien respektować zasadę: zdrowy płodozmian-zdrowa gleba-zdrowy łan. W tym roln. znaczenie mają płodozmiany wielopolowe z udział. rośl. motylkowych posiewnych lub mieszanek z trawami, użytkowanymi 2-3 lata. 3)w roln. integr.- jak w ekolog., jest mocno akcentowana plonotwórcza rola płodozmianu, która sprowadza się do: a)kształtowania biol. akt. gleby b)wpływania na zawar. subst. org. w glebie c)wpływania na strukturę gleby d)wpływania na stan zachwaszczenia oraz na zawar. subst. pok. Ad. a) Biol. aktywność. gleby- wyst. w glebie licznych grup różnych gat. flory i fauny. W glebie o dużej akt. biol. wyst. różnorodne mikroorg., które hamują rozwój niektórych bakterii i grzybów, powodujących choroby roślin oraz ograniczające rozwój szkodników. Zjawiska takie określa się korzystnym stanem sanitarnym gleby. Częsta uprawa tego samego lub pokrewnego gat. roślin na tym samym polu prowadzi do zachwiania równowagi m/ poszczególnymi grup. org. glebowych. W konsekwencji namnażają się w glebie org. chorobotwórcze i szkodniki danego gat. oraz zmniejsza się populacja org. antagonistycznych w stos. do tej grupy patogenów. Zjawisku temu (zmęczenie gleby)- towarzyszy spadek plonów. Ad. b) Zmianowanie decyduje o zaw. w glebie subst. org., która decyduje o podst. właść. fiz.-chem. gleby. Ma wpływ na: poj. sorpc. gleby, poj. wodną, aktyw. biol. gleby, właść. cieplne gleby, ułatwia mech. uprawę roli. Zaw. subst. org. w glebie jest najczęściej stos. wskaźnikiem oceny żyzności gleby. Pod wzgl. oddziaływania na bilans subst. org. uprawiane rośliny dzielimy na grupy: *rośl. wzbogacające glebę w subst. org.- motylkowe wieloletnie i ich mieszanki z trawami, strączkowe, poplony na przyoranie) *rośl. zubażające glebę w subst. org.: okopowe, kukurydza, len *rośl. neutralne lub wywierające ujemny wpływ na bilans próchnicy: zboża, rzepak. Bilans subst. org. w glebie w ramach całej rotacji zmianowania można wyliczyć na podst. współcz. jej reprodukcji i degradacji. Ad. c) Poprawa struktury gleby- przez rośl. dobrze ocieniające glebę np. past. wieloletnie oraz rośl. o silnym palowym syst. korzeniowym, rozluźniającym podorną warstwę gleby. Należą: łubin, lucerna, koniczyna, rzepak. Ad. d) Ważną rola w walce z chwastami. Uprawa na przemian na danym polu rośl. ozimych i jarych, zbożowych i nie, jednorocznych i wieloletnich zmniejsza zachwaszczenie łanów roślin. *Częsta uprawa: a)na danym polu tego samego lub pokrewnego gat, nasila występ. chwastów o podobnym cyklu rozwoj. do rośl. uprawnej, b)zbóż jarych sprzyja nasileniu występ. owsa głuchego, c)okopowych- szarłatu, chwastnicy jednostronnej, komosy białej. *Roln. dysponuje herbicydami, pozwalającymi skutecznie ograniczać zachwaszczenie, niezal. od zmianowania, jednak ich stos. zwiększa koszty produkcji i może stworzyć zagrożenie ekolog. *Produkcja rośl. powinna być wielokierunkowa, z możliwością dominacji 2 lub 3 grup roślin. Udział zbóż w strukt. zasiewów nie powinien przekraczać 70%, buraka lub ziemniaka- do 33%. Gdy udział zbóż jest >50% to powinny być uprawiane 2-3 gat. zbóż w tym ozime jak i jare. Obok pszenicy i jęczmienia wskazana jest uprawa owsa w siewie czystym lub w mieszankach z jęczmieniem lub pszenżytem jarym. Owies dzięki odporności na zgorzel źdźbła i małą podatność na inne choroby jest db. przedplonem dla innych zbóż. W roln. integr. należy preferować zboża ozime, chroniące przed erozją oraz ograniczające straty N z gleby w okr. jesienno-zimowym. Im < gat. roślin jest uprawianych w gosp. tym > powinno być m/plonów. *Pożądanym elementem zmianowania w roln. integr. są motylk. drobnonasienne i ich mieszanki z trawami lub motylk. grubonasienne. Dostarczają dużej ilości wysoko wartościowej paszy i korzystnie oddziaływują na glebę. Motylk. powodują: *wzrost subs. org. w glebie *zwiększają aktyw. biol. gleby pozostawiając dużo resztek pożniwnych bogatych w N * spulchnienie głębszych warstw gleby przez silny palowy syst. korzeniowy *przyczyniają się do ograniczenia erozji w przyp. roślin wieloletnich. Wprowadzenie do zmianowania rośl. motylk. umożliwia ograniczenie nawożenia N. *M/plony: a)mniejsze znacz. jako źródła paszy, b)większe jako element proekolog. organizacji prod. rośl. Znaczenia nabierają m/plony ścierniskowe oraz wsiewki śródplonowe. Ich zadania: *ograniczenie wymywania azotanów z gleby do wód grunt. w okr. jesie-zim. na skutek pobierania ich i wbudowywania w t-ki rośl. paszowych, *zmniejszenie nasilenia chorób i szkodników przez zwiększ. aktyw. biol. gleby, *poprawa struktury gleby i bilansu subs. org., *ochrona gleby przed erozją w przyp. pozostawienia poplonu jako zasiewów zajmujących pow. gleby na okr. zimy, *zwiększenie prod. pasz przez poplony ozime i wsiewki. *W r. integ. zaleca się pozostawianie na zimę nieprzeoranych poplonów ścierniskowych z roślin jarych, czyli mulczowanie pow. poplonami. Mulczowanie jest uzasadnione w takich ogniwach zmianowania jak: zboża ozime, rośl. jare późnego siewu. Dodatkowo są zmniejszone nakłady na uprawę roli oraz ochrona gleby przed erozją w okr. jesie-zim.
WYKŁAD 4
*Oceniając wpływ płodozmianu na żyzność i urodz. gleby oraz na stan zachwaszczenia pól stwierdza się, że najlepsze są płodozmiany złożone z gat. rośl. należących do różnych grup biol. Preferowane są płodozmiany złożone co najmniej z 2-5 gat. roślin, ale mniej gat. może być na glebach lekkich, a więcej na cięższych. *Zmieniająca się koniunktura na płody rolne zmusza rolników do stos. zmianowań bardziej elastycznych, pozwalających zmieniać dobór rośl. w trakcie trwającej rotacji i ich areał. Gdy zachodzi konieczność zamiany w zmianowaniu 1 rośliny przez inną, zasadą powinno być zastępowanie roślin gat. o podobnej wart. przedplonowej. *Można uprościć zmianowanie np. uwzględniając roślinę tylko na nasiona. Przykład zmianowania uproszczonego: *rzepak oz. *pszenica oz. + poplon ścierniskowy *jęczmień jary z wsiewką poplonową *groch *pszenica oz. Nawożenie w r. integr. Powinno gwarantować opłacalny plon o db. jakości, nie powinno stanowić zagrożenia dla środ. przyr. Spełnia funkcje: 1)wpł. na żywność (jakość, ilość, trwałość), 2)na zdrowie i jakość życia, 3)na dochód (w gospodarce, regionie, w kraju), 4)oddziaływuje na środ. (gleba, woda, powietrze), 5)wpł. na powietrze (flora, fauna, krajobraz). *W roln. integ. podstawę nawożenia powinno stanowić nawożenie org., a min. powinno uzupełniać niezbędną ilość skł. pok. Znaczenie nawozów org. wynika stąd, że spełniają różne funkcje: *stymulują rozwój mikroflory glebowej, w tym antagonistycznej w stos. do patogenów, co zmniejsza porażenie przez choroby i szkodniki, *poprawiają fiz.-chem. właść. gleby decydujące o poj. sorpc., poj. wodnej oraz o strukturze gleby, *są źródłem skł. pok. dla rośl, gł mikroelem., co zwiększa efektywność nawożenia min., *warunkuje utrzymanie + bilansu subs. org. w glebie *W przyp. nadmiaru N, część może wraz z H2O opadową przenikać do wód grunt. W założeniach r. integ. przyjmuje, że obsada zwierząt nie może przekraczać 1,5 szt. dużej / 1 ha. Umożliwia ona: zachowanie dużej samowystarczalności paszowej, właściwe zagospodarowanie nawozów org., zapewnia utrzymanie żyzności gleby. *Podstawą nawożenia org. jest obornik. Dawki jego dostosowuje się do gat. rośliny. W I-ej kolejności obornik dajemy pod rośl., które najlepiej wykorzyst. skł. pok. z nawozów org,. (ziemniak i burak). Zaleca się 30-35 t / ha. W II-ej kolejności zaleca się nawozić obornikiem rzepak i kukurydzę oraz zboża, zwłaszcza na glebach lekkich w dawkach do 20t/ha. W r. integ. dużą rolę przywiązuje się do jego właściwego składowania. Sposób przechowywania wpł. na przemiany gł. C i N, co wpł. na straty tych skł. W czasie złego przechow. obornika straty jego skł. mogą dochodzić do 50%. Ograniczenie strat skł. ma znaczenie ekonom. i ekolog., gdyż tracone skł. mogą być powodem zaniecz. najbliższego otoczenia gosp. Prawidłowo przechow. obornik powinien być składowany na pryzmie lub w gnojowni i natychmiast ubijany. Nie może być zbyt suchy. *W r. integ. dużą uwagę przywiązuje się do słomy, którą przeznacza się ściółkę dla zwierząt bądź przyoruje się po uprzednim rozdrobnieniu lub kompostowaniu. Nie dopuszczalne jest spalanie, bo powoduje to niszczenie mikroorg. glebowych w wierzchniej warstwie gleby i prowadzi do strat subs. org. *Dopuszcza się stos. nawoż. gnojowicą. Często jest traktowana jako substrat nawożenia min. ze wzgl. na duży udział w jej składzie przyswajalnych skł. pok. Zbyt duże dawki gnojowicy mogą powodować skażenie wód grunt. *Aby wzbogacić glebę w subs. org. powinno się uprawić rośl. motylkowe oraz w m/plony. Wzbogacają glebę w subs. org., ograniczają wymywanie N, Ca i Mg z gleby, wzbogacają glebę w N. *Duża ilość subs. org. wprowadzonej do gleby łagodzi skutki uproszczeń w uprawie roli, łagodzi ujemne skutki, przyśpiesza rozkład pestycydów w glebie, sprzyja tworzeniu się próchnicy glebowej. W r. integ. uzupełnieniem nawożenia org. powinno być nawożenie min. *Ważne jest wapnowanie gleb, bo od odczynu gleby zal. efektywność działania innych nawozów. Ok. 80% gleb w Polsce to gleby w mniejszym lub większym stopniu zakwaszone, a ok. 20% o odcz. zasadowym lub obojętnym. Proc. zakwaszenia gleb to zjawisko nat., gdyż jest przewaga opadów nad parowaniem. W PL jest wspomagany przez opad SO2, czyli kwaśny deszcz oraz przez proc. mikrobiol. w glebie. *Zasady nawożenia P i K nie odbiegają od powszechnie zlecanych. Podstawą ustalania wielkości dawek tych nawozów są potrzeby nawozowe, określane na podst. wielkości oczekiwanego plonu i zasobności gleby w te skł., przynajmniej na poziomie średnim. Zasobność gleby w P i K powinno się oznaczać w stacjach chem.-rolniczych lub innych specjalistycznych laborat. chem. Takie badania wykonać raz na 3 lata. Jeżeli stan zasobności gleby w K i P jest zbliżony do zasobności b. wysokiej lub wysokiej należy stos. mniejsze dawki nawozów P i K. Gdy jest niska zasobność w te skł. należy doprowadzić glebę do stanu optymalnego przez zastos. dawek tych skł. w ilości większej od potrzeb pok. roślin. *nawożenie N- określenie dawek stan. problem, bo jest to skł. b. ruchomy w glebie. Jego efektywność zal. od wielu czynników. Brak jest prostych metod określenia potrzeb nawożenia tym skł. Odziaływuje na: a)wielkość plonu, b)jakość plonu, c)zdrowotność rośl., d)skażenie środ. (przenikanie azotanów do wód grunt.), e)opłacalność produkcji z uwagi na wysokość ceny nawozów N. Zaleca się stos. N w dawkach podzielonych, dostosowując je do rytmu pobierania przez rośliny. *Duże znaczenie w r. integ. ma zrównoważone nawożenie wszystkimi skł. pok. Brak 1 z nich może wywołać silniejsze skutki niż obniżony poziom nawożenia wszystkimi skł. Dotyczy ono makro. i mikroel., np.: dla zbóż ważne jest nawożenie Cu, dla motylkowych Mo. Mikroel. można stos. dolistnie wraz z innymi skł. w nawozach wieloskł.. *Ustalając dawki nawozów powinno się dążyć do utrzymania zaw. skł. w glebie na poziomie agronomicznie pożądanym i ekonom. opłacalnym. Prawidłowo stos. nawozy min. są potężnym środkiem prod., ale stos. niewłaściwie mogą stanowić duże niebezp. Zalecane dawki muszą ograniczać do min. straty skł. oraz muszą zapewnić uzyskanie płodów rolnych o wys. jak. Nawozy org. i min., muszą być stos. w taki sposób i w takich terminach, aby zapobiegać przemieszczaniu zaw. w nich skł. do wód otwartych i grunt.
Wykład 5
Uprawa roli w r. integr.: ma do spełnienia szereg zadań. Obejmuje całokształt zabiegów uprawowych wykonywanych różnymi narzędziami uprawowymi. Najczęściej używanym poję. uprawnym jest uprawka- pojedynczy zabieg uprawowy wykonywany za pom. narzędzi tego samego rodzaju. Uprawką będzie: *płytka czy głęboka orka *bronowanie *włókowanie *kultywatorowanie *wałowanie. Uprawki różnią się m/sobą głębokością wykonywania, różnym nakładem energii. *Zwykle pojedyncza uprawka nie wystarcza dla spełnienia określonych zadań, więc wykonuje się ich kilka bezpośr. po sobie lub w odstępach czasu, by wykorzystać nat. proc. w glebie pod wpł. działania czynn. przyrodn. Szereg uprawek wykonywanych różnymi narzędziami w określonej porze roku dla osiągnięcia określonego celu nazywa się zespołem uprawek. *Uprawki dzielimy na 3 rodzaje: 1.podstawowe (odwracające rolę)- orki, 2.spulchniające i wyrównujące rolę - kultywatorowanie, bronowanie, 3.ugniatające i kruszące rolę (wały). Do uprawek podstaw. zaliczamy: *podorywkę *orkę siewną *o. przedzimową (ziębla) *o. odwrotkę (przykrywająca obornik) *o. razówkę (pod poplony ścierniskowe) *o. melioracyjną. *Jedną z cech współczesnego roln. jest płużna uprawa roli polegająca na głębokim, intensywnym odwracaniu i spulchnianiu, ma liczne zalety: *ogranicza zachwaszczanie pól, *umożliwia wprowadzenie nawozów do gleby, *ułatwia siew roślin. Uprawa płużna jest b. energochłonna, pochłania od 20-50% całkowitych nakładów w uprawie danej rośliny. Jest kosztowna i nie sprzyja utrzymaniu struktury. Uprawa tradycyjna (pełna) U. uproszczona (ograniczenie liczby zabiegów i głęb. uprawy) U. konserwująca (zastępowanie pługu kultywatorem o ostrych łapach, zwiększa aktyw. biol. gleby, chroni przed erozją) U. zerowa (siew bezpośredni - wysiewanie ziaren bezpośr. w ścierń lub rośl. okrywkową). Z płużnej uprawy roli zrezygnować nie można bo od przygotowania roli zal. efektywność działania innych czynn. plonotwórczych. *W r. integ. przyjmuje się taką zasadę, że zabiegów uprawnych powinno się stos. tak dużo, jak to konieczne, aby stworzyć uprawianej roślinie korzystne war. wzrostu, rozwoju, a zarazem tak mało jak to możliwe. Uprawa w r. integ. zakłada: 1.Ograniczenie częstotliwości i głęb. zabiegów uprawowych aby zmniejszyć tempo mineralizacji subs. org. 2.Zastępowanie tam gdzie możliwe orki narzędziami nie odwracającymi roli (grubery, brony rotacyjne, talerzowe), 3.Pozostawienie na pow. gleby resztek pożniwnych lub m/plonów w formie mulczu aby chronić glebę przed erozją, poprawić jej strukturę, ograniczyć zaskorupienie się jej, 4.Zmniejszanie nakładów na uprawę roli, 5.Wzrost zawart. subs, org. w glebie, zwiększenie biol. aktywn. Pożniwna uprawa roli w war. kombajnowego zbioru zbóż i innych powinna: 1.Stwarzać war. do szybkiego rozkładu słomy i resztek pożniwnych W początkowym okresie ich rozkładu uwalniają się duże ilości zw. fenolowych ujemnie działających na wschody i początkowy wzrost roślin następczych. Szybkiemu rozkładowi resztek pożniwnych sprzyja płytkie i db. wymieszanie z glebą. 2.Umożliwiać szybkie kiełkowanie nasion chwastów oraz rośl. przedplonowej, by nie zanieczyszczały zasiewów rośl. następczej. *Do uprawy pożniwnej nie zaleca się stos. pługa, gdyż układa on warstwowo w glebie resztki pożniwne, co zmniejsza tempo ich rozkładu. Zadania te najlepiej spełniają agregaty złożone z kultywatorów o sztywnych łapach wyposażone dodatkowo w wały strunowe lub w brony talerzowe. Do uprawy pożniwnej zaleca się także agregaty takie jak: *brona rotacyjna + wały strunowe lub gleboryzarka + wały strunowe. W ostatnich latach zaniechano na znacznych pow. uprawy pożniwnej. Rolnicy uważają, że w ten sposób zmniejszają nakłady na uprawy roli. Oszczędności te są dyskusyjne, bo w uprawie obowiązuje zasada współzależności m/ zabiegami uprawnymi. Polega na tym, że prawidłowe pod wzgl. jakości i wydajności wykonanie następnego zabiegu uprawowego jest możliwe, gdy wykona się zabieg poprzedzający. Skutki zaniechania uprawy pożniwnej- powoduje to przesuszenie gleby, co zwiększa nakłady na orkę razówkę i przedsiewne doprawianie roli. Wysoka ścierń pozostająca po kombajnowym zbiorze duże chwasty, samosiewy rośl. przedplonowej utrudniają wykonanie orki siewnej, zmniejszają jej wydajność, pogarszają jej jakość. Oszczędność uzyskana pominięciem uprawy pożniwnej zostanie zużyta na orkę wykonywaną w trudniejszych war. oraz na przedsiewne doprawianie roli. Dotyczy to gleb ciężkich. Rezygnacja z uprawy pożniwnej prowadzi do wzrostu zachwaszczenia gł. perzem., do gorszych wschodów uprawianej rośliny i spadku plonu. Uprawa przedsiewna jesienna- podstaw. uprawa przedsiewna pod rośl. oz. wykonywana na głęb. 18-22cm w zal. od: *miąższości poziomu próchniczego *stanu roli po zbiorze przedplonu. Podst. narzędziem jest gruber lub zestawy uprawowo-siewne o różnych elem. roboczych. Po uprawie bezorkowej na pow. pola pozostaje dużo resztek pożniwnych, powodujących, że taka uprawa jest początkowo traktowana przez rolników z rezerwą jako tzw. „uprawa brudna” (brzydka). Gdy brakuje agregatów uprawowych ograniczenie nakładów energetycznych na uprawę w naszych war. można osiągnąć przez: 1.Stos. przemiennej głębokości orek w zmianowaniu. Po rośl. okopowych, strączkowych, rzepaku można bez ryzyka spłycić orkę siewną pod oziminy, nawet do 15cm. 2.Agregatowanie narzędzi uprawowych. W przyp. uprawy pod oziminy może to być łączenie pługa z narzędziami doprawiającymi np: wał Cambella, kolczatka, brona zębata. Ogranicza to liczbę przejazdów i zbędne ugniatania zaoranej roli. 3.Wykonywanie zabiegów uprawowych w optymalnych terminach tj. przy optymalnym uwilgotnieniu gleby. 4.Staranne doprawienie, przygot. roli do siewu. To przedsiewne doprawianie roli decyduje o jak. i równomierności wschodów. Zła przedsiewna uprawa roli powod. wysiew nasion na różną głęb., czego konsekwencją są nierówne wschody. Rośl. wyrastające z nasion umieszczonych zbyt głęboko są osłabione gdyż muszą wytwarzać dł. część podliścieniową, a ten jest uszkadzany przez choroby i szkodniki glebowe. Nasiona umieszczone płytko często nie kiełkują gdyż powierzchniowa warstwa gleby szybko wysycha. Wyrównane wschody sprzyjają uzyskaniu łanów o korzystnej architekturze, która charakt. się tym, że rośl. są w tych samych fazach rozwoju równomiernie rozmieszczone na pow. pola. W przyp. zbóż oznacza to zbliżoną liczbę źdźbeł z każdej rośl., podobną wys. i prawidłowo ukształtowane kłosy. Tylko łan może wydać wysoki plon, efektywnie wykorzystać czynn. intensyfikujące i nawożenie N, ochronę roślin. Optymalna przedsiewna uprawa roli powinna umożliwiać umieszczenie wysiewanych nasion na jednakową głęb. na zagęszczonym podłożu
Wykład 6
O możliwości db. przedsiewnego przygotowania roli pod rośl. jare decyduje gł. orka przedzimowa. Jest to orka głęboka, wykonywana na głęb. 25-30cm. W przyp. jej późnego wykonania, przy nadmiernym uwilgotnieniu gleby skiby są słabo dołożone. Wtedy wiosną przestrzenie m/ skibami wypełnia przesuszona, luźno ułożona gleba. W tych miejscach redlice siewnika muszą pracować głębiej, a warunki wschodu są gorsze z braku podsiąkania wody z warstw głębszych. Na tak zaoranych polach w latach o niedoborach opadów wiosną nie można uzyskać wyrównanych wschodów, niezal. od gat. wysiewanych roślin. Obserwuje się wykonywanie orek przedzimowych w różnych terminach przy nadmiernym uwilgotnieniu gleby. Zwiększa to zużycie paliwa na wykonanie orki, pogarsza jej jakość i utrudnia przedsiewne przygotowanie roli na wiosnę. Uprawa roli ma podst. znaczenie dla uzyskania dużych i stabilnych plonów uprawianych roślin. Stwarza ona war. do uzyskania szybkich i wyrównanych wschodów, następnie łanu o odpow. zaw. i architekturze. Integr. ochrona roślin: Polega na wykorzyst. wszystkich dostępnych i racjonalnych metod zapobiegania szkodliwości agrofagów. Są to metody: *agrotechn.- odp. płodozmian, zasiewy mieszane, poprawna uprawa roli, mechan. pielęgnacja rośl., *hodowlana- stos. odmian odpornych lub toleranc., *biol.- wykorzyst. nat. wrogów patogenów lub szkodników i ich antagonistów, *chem.- stos. środków chem. Celem i. o. r. jest ograniczenie liczebności lub stopnia wyst. agrofagów do poziomu pon., którego nie wyrządzają one szkód gospod. W i. o. r. pestycydy są stos. wyłącznie interwencyjnie, gdy nie ma możliwości zastos. innych metod, a liczebność agrofaga przekracza ekonom. próg szkodl. Ekonom. próg szkodl.- taki stopień szkodliwości agrofaga, przy którym spadek wart. plonu będzie taki sam jak koszt zastosowanej chem. ochrony. Progi agrofagów w tym syst. powinny polegać ciągłej weryfikacji. Nie są one wart. stałą, bo próg szkodl. zal. od aktualnych relacji cen płodów rolnych i środ. ochr. rośl. Zmienia się wraz z fazą rozwojową rośliny. Met. agrotechn.- a)Płodozmian ogranicza wyst.: szkodników, chorób przenoszonych za pośr. gleby, uciążliwych gat chwastów. b)Nawożenie org., uprawa m/plonów mulczujących glebę i na ziel. nawozy: zwiększa biol. aktyw. gleby i zasiedlanie jej przez faunę i florę antagonistyczną i drapieżną w stos. do patogenów i szkodników. c)Nawożenie ogr. i podzielnymi dawkami N zwiększa odporność rośl. na choroby i szkodniki d)Wysiew odmian toleranc. i odpornych oraz uprawa mieszanek, e)Mech. pielęgnacja zasiewów. Met. chem. - a)Zaprawianie nasion b)Kontrola nasilenia agrofagów i ustalenie progów szkodl. jako podstawy stos. zabiegów ochrony c)Dobór pestycydów uwzględniający skuteczność, selektywność, toksyczność, trwałość w środ., cenę. d)Pasowe stos. pestycydów. Zaprawienia nasion- najbezp. sposób stos. chem. śr. ochr. rośl. Zaprawy są nanoszone w b. małych ilościach na nasiona. Okres ich zastos. do zbioru ziemiopłodów jest stos. długi. Zaprawy chronią rośl. przed chorobami, szkodnikami. Ograniczenie zużycia pestycydów to pasowe ich stos. na rośl. uprawianych w szer. rzędach i opryskuje się rzędy roślin. W doborze śr. ochr. rośl. powinno się preferować pestycydy selektywne, działające wybiórczo, o < toksyczności, aplikowane w małych dawkach. *W ochronie zasiewów przed chwastami obok met. agrotechn. duże znaczenie mają mechan. spos. odchwaszczania roślin. W rośl. wysiewanych gęsto w zwartych rzędach zaleca się stos. różnego rodz. bron chwastowników, których skuteczność jest duża we wczesnych fazach rozw. chwastów. W rośl. wysiewanych w szer. rzędach duże znacz. ma mech. pielęgnacja m/rzędzi za pom. opielaczy. W ograniczeniu populacji szkodników duże znacz. mogą mieć owady drapieżne i pasożytnicze. czyli met. biol.. Ich namnażaniu się i rozprzestrzenianiu w siedlisku sprzyja utrzymywanie użytków ekol. Skutecznym spos. ograniczenia insektycydów jest obsiewanie obrzeży pól innymi gat. rośl. Są to: brzeżne pasy chwytne np. pasy facelii czy gorczycy białej sprzyjają namnażaniu się chrząszczy z rodz. biegaczowatych ograniczaj. populacje mszycy. Zwalczenie chwastów w r. integ.: zakłada się, że w r. integ. chwasty powinny być zwalczane w trakcie mech. uprawy roli przed siewem. Jednym z elem. uprawy zwiększającym skuteczność chwastobójczą jest wczesne wykonanie roki przedzimowej, aby chwasty mogły powschodzić jeszcze przed zimą a potem były zniszczone uprawkami wiosennymi. Dotyczy to gat. chwastów mogących przezimować. W r. integ. dużą uwagę przywiązuje się do mech. uprawy zasiewów. W pielęgnacji większości roślin powszechne zastos. powinno mieć bronowanie upraw. Zwalcza: mak polny, tobołki polne, komosa biała, tasznik pospolity. We współczesnym rol.n. nie jest możliwa całkowita rezygnacja ze stos. herbicydów. W r. integ. dąży się do ograniczenia liczebności chwastów pon. ekonom. progu szkodl. Chwasty- wszystkie rośl, które powod. na danym terenie więcej szkód niż korzyści. Chwasty będące elementem biocenoz polnych pełnią w nich pozyt. rolę. Chwasty są stałym źródłem próchnicy glebowej, działają dodatnio na rozwój bakterii i innych drobnoustrojów, od których zal. żyzność gleby. Poza tym mówi się o stymulującym wpł. chwastów na rozwój roślin uprawnych. Chwasty stanowią schronienie i pożywienie dla wielu gat. zwierząt w tym także dla fauny pożytecznej. Są ważnym elem. krajobrazu rolniczego. Chwasty nie powinny być całkowicie eliminowane z zasiewów roślin uprawnych, choćby z powodu ochr. przyrody. Interwencyjne zwalczenie chwastów w zbożach jest celowe, gdy chwasty pokrywają ponad 5% pow. roli we wczesnych fazach rozwojowych zbóż i ponad 10% w okresie krzewienia zbóż. Poza doborem odp. preparatów ważny jest też termin jego stos., sposób wykonania zabiegu, wilgotność gleby, temp., wielkość kropli. Dawki herbicydów stos. powschodowo, a tym samym koszt zabiegów można obniżyć przez dodanie adiuwantów.
Wykład 7
Integr. ochr. roś. przed chwastami połączenie metod zapobiegania rozprzestrzeniania się chwastów oraz bezpośr. ich niszczenia. Metody walki z chwastami: *agrotechn.- termin i ilość siewu, rozstawa rzędów, dobór roślin, płodozmian, mulczowanie gleby *mechan.- podstawowa i przedsiewna uprawa roli oraz uprawki pielęgnacyjne *chem.- herbicydy *biol.- mikroorg., oddziaływania alleopatyczne. Szkodliwość chwastów Wielkość strat plonów na skut. zachwaszczenia zal. od czynników: skład gat. zachwaszczenia, liczebność chwastów na jednostkę pow. oraz od terminu ich wschodu względem fazy rozwojowej rośl. uprawnej. W integr. ochr. roś. przed chwastami ważne są progi szkodliwości chwastów. Ustalane na podst. szczegółowych badań nad wpł. różnej liczby chwastów na jednostkę pow. na wielkość plonów. Wartości progowe zachwaszczenia są wyrażane liczbą chwastów na 1 m2, w przyp. buraków też liczbą chwastów na określonej dł. rzędu. Najstarszy sposób zwalczania chwastów w uprawach roś. jest ich a)mech. niszczenie przez wyrywanie, wycinanie. Najlepsze efekty w ochr. roś. uzyskuje się łącząc mech. i chem. metodę ich zwalczania w ramach integr. systemu ochrony. Chwasty m/rzędami zwalcza się mechan. b)Większość herbicydów przeznacz. do zwalczania chwastów stos. się w form. zabiegów dolistnych. Chem. zwalczanie chwastów w uprawach można ograniczyć też przez uprawę roś. przeznacz. na paszę w mieszankach. Dobre zwarcie łanu roś., a szczególnie różnych gat. w mieszankach sprawia że roś. uprawne skutecznie konkurują z chwastami, słabiej się zachwaszczają i często nie wymagają stos. herbicydów. Biol. metody ochr. roś. Pozostałości pestycydów uważane są za zagrożenie dla ludzkiego zdrowia i środ. Zmiany w chem. ochr. roś. dotyczą ograniczenia zużycia pestycydów oraz ich selekcji. Biol. ochr. roś. przed chorobami (Baker)- ograniczenie patogenów za pom. czynników biol. z wyłączeniem hodowli odpornościowej. Takie biol. czynniki to : pożyteczne bakterie i grzyby. Integr. ochr. roś. stwarza duże zapotrzeb. na biol. met. ochr. roś. By sprostać zapotrzeb. oprócz starych metod introdukcji są jeszcze metody biol. molekularnej i inżynierii genet. Klasyczną met. biol. zwalczania agrofagów jest introdukcja- wprowadzenie na dany teren org. pożytecznych zwalczających org. szkodliwe. Wiele problemów ochr. roś. wynika z celowego lub przypadkowego transportu roś. lub zwierząt z ich ojczystego kontynentu na nowe tereny na których są agrofagami. W PL war. udanym przypad. introdukcji jest zwalczenie bawełnicy krówki za pom. pasożytniczego owada ośćca korówkowego z Ameryki. Nieudaną introdukcją było biol. zwalczanie stonki ziemn. za pom. wrogów sprowadzonych z Ameryki do Europy- niepowodzenie. Istnieją duże możliwości zastos. biol. ochr. roś. przed chorobami i szkodnikami za pom. antagonist. bakterii i grzybów, za pom. roś. transgenicznych zawierających geny owadobójcze. W środ. wyst. też bakterie nie posiadające zdolności chorobotwórczych, ale zapobiegają porażeniu i chorobom roś. Działanie pożytecznych bakterii: *bezpośr.- bakterie antagonistyczne w stos. do patogenów rośl., *pośr.- bakterie stymulujące wzrost i plonowanie rośl. oraz służące do tworzenia roślin transgenicznych. Mechanizm działania bakt. antagonistycznych w stos. do patogenów może być różny. a)antybioza- polega na wytwarz. do środ. specyf. metabolitów zwanych antybiotykami, przy małej koncentracji są szkodliwe dla innych org. Np: antybiotyk prod. przez szczep K84 bakterii Agrobacterium radiobacter chroni przed guzowatością korzeni. Antybiotyki prod. przez bakterie z rodz Bacillus wykorz. do hamowania rozwoju chorób grzybowych na roś. ozdobnych. b)pasożytnictwo na zarodnikach grzybów lub też na innych bakteriach patogenicznych i niepatogenicznych występujących na częściach nadziemnych roś. Przeważnie natur. siedliskiem bakterii pasożytniczych jest gleba i ryzosfera. Za pom. takiego działania bakterii uzyskano m.in. znaczne ograniczenie zgnilizny owoców brzoskwini, zgorzeli śliwek, grochu i ogórka c)użycie bakterii stymulujących wzrost i plonowanie rośl. Związane jest ono z konkurencją o pokarm i miejsce w danej niszy ekol. Stymulacja może być wyn. ograniczenia org. szkodliwych zasiedlających korzenie. Niektóre bakterie mogą stymulować wzrost roś. dzięki wytw. w otoczeniu nasion, w ryzosferze subs. podobnych do hormonów. Do prod. biopreparatów wykorz. w ochr. roś. wykorz. są bakterie owadobójcze np. Bacillus thuringensis ssp kurstaki.
Wykład 8
Badania nad wykorz. wirusów w ochr. roś.
Po raz 1 wirusy w ochr. roś. wykorz. w Australii przed plagą królików. Wirusy mogą być stos. także do zwalczania pajęczaków, roztoczy, stonóg. Stos. wirusów w ochr. roś. jest korzystne, gdyż działają tylko na określony gat. owadów lub kilka pokrewnych. Stos. ich nie powod. wyniszczenia innych org. w agrocenozie. Wirusy wykorz. są do zwiększania odporności roś. na choroby. Zaraża się je osłabionymi zarazkami chorobotwórczymi, lub stos. się subs. zmieniające przemianę mat. w roś. Prod. są preparaty wirusowe do ochr. roś. zwane bakulowirusami. Preparaty prod. są w ten sposób że zabiera się martwe zarażone owady rozciera się i sporządza proszki lub zawiesiny. Śmierć owadów zarażonych przez wirusy następuje po 4-7 dniach. Poważnym problemem jest ich trwałość. Większość biopreparatów jest wrażliwa na działanie zewn. i wymaga specyf.warunków przechow. i transportu. Okres trwałości bioprep. jest krótszy od prep. chem. Ważną różnicą m/ preparatami biol. a chem. jest to ze preparaty są środkami zapobiegawczymi a nowoczesne fungicydy chem. działają systemicznie i mogą być użyte po infekcji. Zalety biopreparatu: *ogranicz. zużycia środków chem. *ochr. środ. przyrodniczego. W niektórych uprawach biopreparaty będą dużą szansą dla uprawy szklarniowej i przechowalnictwa. R. integr. Gosp: wielokierunkowe, zrównoważona prod. rośl. i zwierzęca (1-2gat). Zmianowanie: uproszczone do 4-5gat., z udział. rośl. motyl. Może dominować określona grupa rośl. Nawożenie: zrównoważone min. i org. Poplony: dla poprawy stanu środ. i na pasze, 1-2 pola, krzyżowe i mieszanki z udziałem motyl. Dawki NPK: PK- równe lub do 25 %, mniejsze od pobrania, N ekologicznie i ekonomicznie uzasadnione. Uprawa roli: głęboszowanie sporadyczne, orki często zastępowane innymi uprawami. Odmiany i mat. siewny: dobrane do intensywności gospodarstwa, odporne, kwalifikowane, zaprawiane. Siew: ścieżki technologiczne. Pielęgnacja: mech. i chem., interwencyjnie gdy patogen. przekracza próg szkodl., dokarmianie dolistne wg potrzeb. R. EKOL. Ukier. na ochr. środ. i prod. db. jak. prod. rośl. W r. ekol. mamy do czynienia z ograniczeniami które odróżniają je od r. konwenc. Chodzi o nawozy szt., pestycydy, które są podstawą nowoczesnej prod. polowej oraz hormony i antybiotyki stos. we wszystkich wydajnych systemach prod. rolnej. Pewne ograniczenia w stos. tych środków podnoszą walory zdrowotne i jakościowe prod. roślinnych. Wiele elem. r. ekol. jest nieracjonalnych - idea zamknięcia obiegu materii w obrębie gosp. jest irracjonalna i nie możliwa do utrzymania w dłuższym przedziale czasowym, bo produkt towarowy wychodzi zawsze poza system. Elementem gospodarowania wg zaleceń r. ekol. są pozytywne skutki w stos. do środ. i zdrowotności produktów. Walorem r. ekol. jest gwarancja braku pozostałości pestycydów w glebie i żywności. Produkty zwierzęce są wolne od pozostałości hormonów i antybiotyków. Brak nawożenia min. eliminuje niebezp. eutrofizacji wód a płody rolne nie przekraczają dopusz. norm szkodliwych zw. Niewłaściwe stos. nawozów org. może negatywnie wpłynąć na plon. W r. ekol. plony są niższe a koszty wysokie z tych względów ten system gospodarowania będzie ograniczony i musi być dofinansowany przez państwo. R. ekol. obejm. różne metody produkcji: a)metoda biodynamiczna. Twórcą był R. Steiner. Nazwano go systemem alternatywnego roln. Jest ona restrykcyjna w stos. do środków produkcji, poza tym met. ta wymaga stos. różnych środków irracjonalnych. Irracjonalne elementy wynikają z założeń istnienia filozofii, na której opiera się met. biodynamiczna. Uwzględnia ona istnienie więzi m/elementami żywej i martwej przyrody. Preparaty biodynamiczne stos. w tej met. to m.in. wyciągi ziół czy łajna krowiego które stos. jako dodatki do kompostu lub jako opryski na roś. lub doglebowo mają wspomagać rosnąco roś. mistycznymi siłami kosmicznymi. b)met. organ.-biol. rozwijająca się od ok. 30 lat. Twórcy Hans Mǜler i Hans Peter Rusch. Powstanie jej wynikało gł. z pobudek społ. i ekonom. Twórcy widzieli możliwość ochr. roln. przed nadmiarem przem. środków prod. Podstawą produkcyjności gospodarstw jest troska o żyzność gleby, którą utrzym. się przez wykorz. wewnątrzgospodarskich możliwości.
Wykład 9
R. ekol. w UE. Rozwój r. intens. doprowadził w krajach UE do powst. negat. zjawisk: *nasilenie erozji gleb *przyspieszenie ich pustynnienia *spadek żyzności gleb *wzrost zaniecz. wód grunt. i pow. azotanami i środkami ochr. roś. *zwiększenie podatności roś. upraw. na inwazje szkodników, chorób, chwastów *pogorszyły się walory estetyczne krajobrazów, spadła ich wartość dla celów wypoczynkowych *obniżyła się jakość produkowanej przez skażenie jej pozostałościami środków chem. *wzrosła zachorowalności ludzi na choroby ukł. krąż., nowotworowe, alergie, choroby przemiany materii. Gosp. ekol. funkcjonują w UE od wielu lat, to zasady ekol. produkcji i oznakowanie produktów żywnościowych zostały uregulowane dopiero Rozporz. z 24.06. 91r w sprawie r. ekol. i oznaczania produktów pochodz. z sektora ekolog. Regulacja dotyczyła prod. roś., w VII.99r Rozp. objęło też produkcję zwierzęcą wytworzoną met. ekolog. Regulacja obejmuje prod. roś. i zwierz. prowadzoną met. ekolog. Ustawa o r. ekol., w PL weszła w 2001r jest oparta o ustalenia zawarte w regulacjach unijnych. W XII. 99r przyjęto regulację dotyczącą znaku europejskiego (LOGO) do oznacz. produktów pochodz. z gosp ekol. Logo może być stos. gdy prod. żywnościowe pochodzą z gosp. ekol. oraz gdy art. żywnościowe zaw. co najmniej 95% skł. pochodz. z takich gosp. Wg przepisów unijnych podstawą r. ekol. jest traktowanie gosp. rolnego przez rolnika jako zintegrowanej całości. Prod. roś. i zwierz. winny być ze sobą zrównoważone, a odmiany uprawianych roś. i rasy zwierząt powinny być dostos. do miejscowych war. glebowych i klimat. W Rozporz. z 91r zakłada się zaniechanie stos. w gosp. ekol. nawożenia min. Zawiera listę nawozów org. i surowców min, które mogą być wykorz. w gosp. ekol. W krajach UE wykorz. się produkowany przez dżdżownice nawóz zwany humusem. Akceptują war. stworzone im przez człowieka, są długowieczne. Charakt. się wys. rozrodczością, dżdż. te jedzą wszystko. W r. ekol. zwraca się uw. na nawożenie gleby a nie roślin! Gł. celem nawoż. gleb jest podnoszenie ich żyzności przez zwiększenie zaw. próchnicy, wzrost aktywności mikroflory glebowej i przyswajalności skł. odżywczych. W podnoszeniu żyzności gleby, zwalczaniu chwastów i plonowaniu roś. ważną rolę odgrywa racjonalne zmianowanie roś. Polega na: *zachowaniu właściwych proporcji m/roś. wzbogacającymi glebę, a pobierającymi większą ilość tego skł. *utrzymaniu równowagi m/ roś. wapniolubnymi a acydofilnymi *uprawie roś. potrzebujących dużych ilości K oraz zadawalających się małą ilością tego skł. *utrzymaniu równowagi m/roś. działającymi odchwaszczająco, a roś. sprzyjającymi zachwaszczeniu. W r. ekol. zmianowanie roś. musi zapewnić korzystny stan fitosanitarny gleby, duże biol. wiązanie N przez motyl. oraz powinno do min. ograniczać straty N i gleby. W gosp. ekol. obok właściwego zmianowania zwraca się uwagę na inne czynniki natury agrotechn. i organizacyjnej: *stos. odpornych na choroby odmian *wybór odp. pory siewu *staranna uprawa *odp. pielęgnowanie zasiewów.
W gosp. ekol. uwzględnia się często zjawiska wzajemnego oddziaływ. roś. na siebie i na otoczenie. Wiele roś. wywiera korzystny wpływ na wzrost i rozwój roś. ogrodniczych. Zgodnie z rozp z 91r w gosp. ekol. stos się biol. metody ochr. roś. przed chorobami, szkodnikami, chwastami. Zaletą metod jest to, że nie są one szkodliwe w przeciwieństwie do chem. środków ochr. roś. dla zwierząt, pożytecznych owadów, nie obniżają wart. spożywczych produktów. Biol. zwalczanie szkodników w gosp. ekol. polega na wprow. do środ. owadów, bakterii, grzybów, wirusów czy innych org. będących nat. wrogami szkodników. Skuteczność biol. preparatów jest wys. ok. 90%. W przyp. prod. zwierzęcej- przestrzeń bytowa zwierząt gospodarskich powinna zapewnić wystarczającą swobodę ruchu, odp. dostęp powietrza, światła dziennego stosownie do potrzeb zwierząt. Zwierzę powinno: *być chronione przed nadmiernym nasłoneczn. * mieć wystarczającą pow. do leżenia *mieć swobodny dostęp do świeżej wody i pasz * mieć zapewnione zdrowe otoczenie, które nie wywiera szkodliwego wpł. na zwierzęta i prod. zwierz.. Zwierzęta rzeźne muszą być wolne od okaleczeń, chorób, dyskomfortu, bólu, stresu, głodu, pragnienia, powinny mieć prawo do nat. zachowań. Niższa jest obsada zwierząt szczeg. trzody chl. oraz ich wydajność. Produkty przewyższają wart. odżywczą prod. z gosp. tradycyjnych. Mają wyższą wart. zdrowotną. W produktach nie wyst. pozostałości środków chem. Zawierają więcej witamin. s.m., soli min. Mają lepszą zdolność przechowalniczą. Gosp. te wymagają większych nakładów robocizny, dostat. zasobów siły roboczej oraz odp. wyposażenia w środki prod. W krajach członkowskich UE gosp. ekol. korzystają nie tylko ze wsparcia z budżetów narodowych lecz także z budżetu wspólnotowego. Czynnikiem wpł. na wzrost liczby gosp. ekol. w najbliższym czasie są malejące dochody unijnych rolników prowadzących gosp.
WYKŁAD 10
R. ekol. Gosp: wielokierunkowe z obsadą kilku gat. zwierząt, Zmianowanie: tradycyjne, wielopolowe z udz. motyl. i strączk. Bez przewagi 1 grupy. Częsta uprawa mieszanek i mieszanin. Nawoż.: tylko org., często w formie kompostu. Poplony: zajmują co najmniej 50% pow., gł. mieszanki z udziałem motyl. Dawki NPK, PK dodatki minerałów do kompostów lub rzadziej bezpośr. do gleby, N- nie stos. się. Uprawa roli: głęboszowania nie stos. się, większość upraw bezorkowych. Odmiany i mat. siewny: dostos. do r. ekolog, własny nie zaprawiany, Siew: tradycyjny dostos. do mech .pielęgnacji. Pielęgn: wyłącznie mech., bez dokarmiania dolistnego. Nawożenie w r. ekol. Ważną cechą r. ekol. jest stos. nawozów org. wyprod. we własnym gosp. Nawożenie org. to: obornik, kompost, m/plony uprawiane na paszę, na ziel. nawóz, przyorywane resztki pożniwne. Szczególnie wartość w gosp. ekol. mają resztki wieloletnich mieszanek pastewnych i słoma roś. motyl. uprawianych na nasiona. Słoma roś. zbożowych i liście buraczane są najczęściej wykorz. na ściółkę i paszę jedynie w gosp. bezinwentarzowych. Jako dodatki do nawozów org. stos. się minerały mielone zasobne w makroelem. i nie zaw. szkodliwych subst. Są to przetworzone mączki bazaltowe, dolomitowe, fosforowe, potasowe. Stos. się je bezpośr. do gleby lub jako dodatki do kompostu. Podst. nawozem w gosp. ekol. powinien być kompost. Pozwala max wykorzystać wszelkie odpady org., jakie powst. w gosp., jest nawozem nat. pełnym pożytecznych mikroorg., stosowanie db. przygot. kompostu daje najlepsze efekty. Kompost skł. się z obornika. Komponenty to np. wszelkie odpady org.: słoma, liście, nać ziemniaczana. I czynnością przy prod. kompostu powinien być wybór odp. miejsca na plac kompostowy. W wieloletnim kompostowaniu namnażają się pożyteczne org. polepszające jakość kompostu. Architekturę placu kompost. buduje się w dłuższym okrasie czasu. Gł. skł. kompostu jest obornik i plac kompostowy najlepiej jest zlokalizować w pobliżu obory. Od lokalizacji placu komp. w pobliżu obory można odstąpić, gdy w gosp. jest obora głęboka, albo przy oborze jest gnojowica. Plac komp. powinien być tak zaprojektowany, aby można było na niego wjechać o każdej porze roku. Plac komp. powinien skł. się co najmniej z 2 pól na których układane są pryzmy kompostowe, z dobrej drogi wjazdowej, przejazdów m/ pryzmami. Droga wew. placu o szer. 2-3 m umożliwia przejazd maszyn rolniczych. Droga dojazdowa powinna być utwardzona a miejsca pod pryzmy komp. muszą mieć bezpośr. kontakt z glebą. Najlepszym miejscem pod plac komp. jest położenie wśród drzew lub przynajmniej pod okapem ich koron. Zacienienie zwiększa wilg. co stwarza lepsze war. kompostowania. Gat. pożądane drzew zacieniających pryzmy komp.: drzewa liściaste, krzewy. Jeśli nie ma zadrzewienia to pryzmy komp. umieszczamy w pobliżu ściany wysokiej stodoły, obory lub budujemy specjalne zadaszenie. Pryzma komp. powinna mieć kształt ściętej piramidy i wymiary: u podstawy 2-4 m, wys. po ułożeniu 1,5m, dł. dowolna. Do odprowadz. nadmiaru cieczy spod pryzmy, oraz db jej napowietrzania zakłada się wzdłuż pryzmy kanał drenarski połączony ze zbiornikiem. Kanał o szer. ok. 20cm, można wyłożyć gałęziami, łodygami słonecznika, kukurydzy, tytoniu. Sposoby ułożenia stosu komp.: 1)warstwowe ułożenie poszczeg. materiałów kompostowych. Po rozsypaniu na dnie pryzmy tzw. zaczynu układa się pierwsza warstwę obornika 5-10 cm wys., na całą dł. i szer. Na obornik daje się cienką warstwą 1-2cm glinianej ziemi, albo rozpuszcza się ją niewielkiej ilości wody i w postaci gęstej zawiesiny polewa wierzch obornika. Potem układa się 20 cm warstwę słomy zbożowej lub rzepakowej, zielonki z traw, z roś. motyl. Wierzch 3-ciej warstwy posypuje się mączką lub polewa zawiesiną sporządzoną ze zmielonych skał nat Po ułożeniu warstwy obornika i części złożonej z roś. ponownie układa się 20cm warstwę obornika z częścią min, wyżej mat. roślinny itd. aż do ułożenia pryzmy do wys. 1,5m. Ten sposób kompost. polecany jest w gosp. ogrodniczych. 2)przy pomocy rozrzutnika obornika. Poszczeg. komponenty są mieszane w rozrzutniku i pryzmę układa się od razu do pełnej wys. na szer. roboczą rozrzutnika 2-4m. Po ułożeniu pryzmy przy met. biodynamicznej wkłada się w nią odp. preparaty biodynam. np wyciąg z krowieńca lub wyciąg z niektórych gat. ziół. W pryzmie umieszcza się 5 preparatów, 4 lokowane w rogach pryzmy a 5-ty pośrodku. Chcąc umieścić preparaty w uformowanej pryźmie robi się drewnianym kołkiem otwory o średnicy 3-50 cm, do głęb. 1m.W otwór wrzuca się preparat po czym zakrywa się go masą kompostową. Po umieszczeniu preparatu nadać ostateczny kształt pryzmom, boki stoku powinny być lekko skośne, a wierzch pryzmy z takim miskowatym zagłębieniem. Po uformowaniu pryzma powinna być okryta 20 cm warstwą słomy, starego siana lub liści aby nie dopuścić do zbytniego przewietrzania materii kompostowej ani utraty jej wilgotności. Odp. przebieg proc. kompostowania może zachodzić jedynie przy określonej wilg., temp. masy org. i dostępie powietrza. Brak wody powoduje że wew. pryzmy tworzą się gniazda z białym nalotem, przy nadmiarze wilgoci zach. w pryzmie proc. beztl. W 1-ych dniach po ułożeniu stosu komp. wzrasta w nim temp, czego przyczyną jest gwałtowny rozwój bakterii tlenowych. Temp wew. stosu nie powinna być większa niż 45 º. Gdy jest > jest tzw. dymienie pryzmy. Wtedy obniżyć temp. przez ugniecenie stosu, lub częste polewanie go wodą. Po 2-3 tyg. od ułożenia stosu w pryzmie, rozw. się grzyby i rozkładają podst. skł. roślinne tj. celulozę i ligninę. W tym czasie pojawiają się org. wyższe: *nicienie *muchówki *chrząszcze *skoczogonki *dżdż. Te org. przyczyniają się do powstania db. nawozu org., jakim jest prawidłowo przystosowany kompost. Czas dojrzewania stosu komp. 3-12 m-cy. Dojrzały kompost stanowi bezkształtną ciemną masę, w której brak jest większych części mat. roślinnego. Ustają też proc. przemian, maleje aktywność org. Wys. dawek kompostu zal. od: *rośliny uprawnej *płodozmianu. 1)Kompost dojrzały stos. się wiosną przed siewem lub sadzeniem umieszczając go płytko z glebą kultywatorem lub broną. 2)Kompost niedojrzały stos. się jesienią po zbiorze ziemniaków. Można go pozostawić na pow. gleby zaoranej przed zimą.
WYKŁAD 11
Uprawa roli w r. powinna: *sprzyjać rozrostowi subs. org. w glebie *umożliwiać uzyskanie optymalnego zagęszczenia warstw gleby *umożliwić lepsze wymieszanie z glebą resztek pożniwnych roś. przedplonowej i nawozów org. *stwarzać war. do uzyskania szybkich i wyrównanych wschodów wysiewanych roś. *sprzyjać gromadzeniu wody w glebie i ograniczać bezproduktywne jej straty *ograniczać konkurencje dla uprawianej roś. ze str. chwastów i samosiewów roś. przedplonowej *zwiększać biol. aktyw. gleby *ograniczać nasilenie erozji.
Uprawa roli w r. ekol. powinna być wykon. zgodnie z zasadą: płytkie odwracanie i mieszanie roli, oraz głębokie spulchnianie. To uprawa bezorkowa, a głębokie spulchnianie dot. warstwy podornej i najlepiej jeśli jest wykon. za pom. głębosza. W ustabilizowanych gosp. ekol. nie ma potrzeby spulchniania podglebia, bo są systemat. uprawiane roś. wieloletnie pastewne które swoim syst. korzeniowym rozkruszają skutecznie głębsze warstwy gleby. Sprzyja to licznemu zasiedlaniu gleby przez dżdż.. To przyczynia się do poprawy właść. fiz. gleby. Najlepiej wykonywać zabieg po żniwach, a w latach suchych po roś. okopowych. W 1-szym roku po głęboszowaniu powinny być wysiewane roś. głęboko korzeniące np. zboża z wsiewką motylkowatych, aby nastąpiło biol. utrwalenie efektu rozluźnienia podglebia, za pom. głębosza. Proponowany w r. ekol. sposób uprawy opiera się na założeniach teoretycznych: a)płytkie wymieszanie z gl. resztek pożniwnych oraz nawozów org. sprzyja poprawie trwałości struktury wierzchniej warstwy gl, ponadto p/działa zaskorupianiu się gleby i ułatwia wsiąkanie wody b)jeśli wykonuje się orkę to na dno bruzdy jest przemieszczana wierzchnia warstwa gleby zasiedlana przez org. c)w tradycyjnej uprawie płużnej nasiona chwastów są równomiernie rozmieszczone w całej warstwie ornej gleby zaś w systemie bezorkowym ich masa mieści się w powierzch. warstwie gl. o miąższości-5-7 cm. Optymalna głęb. kiełkowania większości gat. chwastów 0,5-4cm. W uprawie bezorkowej istnieją duże możliwości redukcji zachwaszczenia przez pobudzanie nasion chwastów do kiełkowania zabiegami uprawowymi np. bronowaniem, a następnie niszczeniem ich siewek. Zmniejsza to zapas nasion chwastów w glebie. W przyp. uprawy płużnej każda orka wydobywa na pow. gleby nową porcję nasion zdolnych do kiełkowania. *uważa się że orka powoduje silne przewietrzenie gleby, co nasila mineralizację subs. org. *uprawa płużna ogranicza populację fauny glebowej. Eliminacja orek prowadzi do nasilonego występ. chwastów wieloletnich. Aby uprawa roli była wykonana zgodnie z zasadami gosp. ekol. powinny być wyposażone w sprzęt jak: a)grubery -kultywatory o sztywnych łapach, często wyposaż. w gęsiostópki podcinające gl. na całej pow. mogą one pracować na głęb. od kilku do 20 cm, można nimi wykon. uprawę pożniwną, przedsiewną i zabiegi pielęgn. Najlepiej jak są łączone z wałami strunowymi lub bronami talerzowymi. Do uprawy pożniwnej, do przygot. roli pod poplony ścierniskowe, mogą zastępować orkę siewną, i jej doprawienie pod oziminy, do uprawy roli pod roś. jare. b)brony chwastowniki do niszczenia chwastów w roś. zwartego łanu. c)opielacze do pielęgnacji roś. wysiewanych w szer. rzędy. Rolnik musi sam podejmować decyzje odnośnie spos. uprawy roli na podst: *oceny stanu pola, po zbiorze roś. przedplonowej *znajomości specyfiki własnej gleby * przebiegu pogody *na podst. dł. okresu czasu jaki dzieli zbiór przedplonu a siew roś. następczej . Rolnik musi brać pod uwagę wyposażenie gosp. w sprzęt do uprawy roś. i siewu. Dla r. ekol. najbardziej typowa jest uprawa roli na średnią głęb. 15-20 cm, z przemiennym stos. pługa i innych narzędzi mieszających i spulchniających glebę bez jej odwracania jak. W r. ekol. duże znacz. ma przedsiewne doprawienie roli, umożliwiające wysiew nasion na jednakową głęb. Równomierne umieszczenie nasion w stos. do pow. gleby, stwarza war. do szybkich i wyrównanych wschodów, zwiększa konkurencyjność roś. uprawnej w stos. do chwastów.
Wykład 12
Materiał siewny w r. ekol.
Elem. agrotechniki jest jakość i zdrowotność mat. siewnego. Użytecznym wskaźnikiem jakości mat. siewnego zbóż może być dorodność ziarna. W miarę wzrostu dorodności mat. siewnego pszenicy oz. zwiększała się również pow. liścia i liści ogółem oraz rozkrzewienia przed zimą. Dorodność mat. siewnego ułatwia opanowanie zachwaszczenia pszenicy oz. Dorodniejsze nasiona zapewniają: *szybsze wschody *większą pow. liści *silniejsze rozkrzewienie. Ziarniaki dorodniejsze są rzadziej porażane przez choroby przenoszone za pośr. mat siewnego. W przyp. wysiewu drobnego ziarna stwierdzono 2krotnie > nasilenie występ. patogena niż przy wysiewie dorodnego ziarna. W r. ekol. zwraca się uwagę na porażenie zbóż przez fusariozy gdyż grzyby te wytw. toksyny niebezp. dla czł. W gosp. ekol. niezbędna jest szczególna troska o reprodukcję mat. siewnego, sadzeniaków. W przyp. zbóż plantacje nasienne powinny być oceniane pod kątem wyst. chorób przenosz. przez ziarno tj: śniecie, głownia, fusariozy, do siewu powinno być używane tylko dorodne ziarno- celne. W przyp. ziemniaka w czasie oceny plantacji powinno eliminować się roś. porażone: przez czarną nóżkę, rizoktoniozę, we wczesnych fazach rozwojowych przez zarazę ziemniaka. Poszukuje się przydatnych dla r. ekol. mech. metod niszczenia zarodników grzybów chorobotw. w mat. siewnym. Wykorz. się tradycyjne sposoby np. moczenie nasion w wodzie o określonej temp, prowadzi się również intens. badania nad wykorzystaniem w tym celu mikroorg. antagonistycznych w stos. do patogenów wyst. na nasionach. Stymuluje się rozwój mikroorg. antag. w stos. do patogenów w bezpośr. otoczeniu nasion w glebie. Bada się też możliwość wykorz. do niszczenia tych patogenów na nasionach zbóż fal elektromagnet. o różnym natężeniu i częstotliwości. Ochr. roś. w r. ekol. Zwalczanie chwastów metody: a)profilaktyczna -tworzenie nieprzyjaznych war. wzrostu i rozwoju chwastów b)bezpośr.- niszczenie i usuwanie egzemplarzy chwastów którym udało się wyrosnąć. Wśród działań profilaktycznych najważniejsza rola przypada płodozmianowi. Roś. uprawne różnie wpł. na stopień zachwasz. pól, możemy je podzielić na *kultury odchwaszczające (okop. i motyl.- mech. zabiegi pielęgnacyjne wykon. w roś. okop. niszczą wschodzące chwasty a dzięki nim niszczona jest pewna część nasion chwastów zalegających w glebie, roś. okop. są roś. zwiększającymi zachwasz. gleby. Jeśli nie niszczy się wszystkich chwastów w okop. to znajdują one db warunki do rozwoju. Roś. okop. właściwie pielęgnowane są czynnikiem odchwaszczającym a zaniedbane stają się rozsadnikiem chwastów. Roś. motyl. uprawiane w plonie gł. są grupą roś. silnie zacieniającą rolę. Nie dopuszczają do wschodów innych roś.) i *sprzyjające rozwojowi chwastów (zboża- słabo zacieniają rolę, dzięki czemu chwasty znajdują przestrzeń życiową). Ważną cechą płodozmianu ekol. powinno być pokrycie roś. uprawnymi roli przez cały okr. wegetacyjny. Należy wysiewać gdzie tylko to możliwe m/plony. Jeśli okres na wysiew m/plonów jest zbyt krótki to należy zastos. ściółkowanie gleby kompostem, słomą lub zielonką. Sam płodozmian nie wystarczy aby skutecznie zwalczyć zachwasz., zaleca się też odp. architekturę łanu w kulturach zachwaszczających. Jednym z elem. tej architektury łanu jest odp. zagęszczenie łanu czyli równomierna i optymalna obsada roś. na całym polu. Chcąc je ograniczyć można w łan zbóż wprow. roś. towarzyszące które zajmą potencjalne miejsce chwastów. Takimi roś. mogą być wsiewki roś. motyl. Innym spos. niedopuszczającym do zachwasz. roś. uprawnych jest *uprawa w szer. rzędach lub pasowo żeby możliwe były mech. zabiegi odchwaszczające. Do zadań profilaktycznych zalicza się też prace poza polem uprawnym tj: czyszczenie mat. siewnego z nasion chwastów, stos. nawozów nie zaniecz. diasporami chwastów, koszenie miejsc ruderalnych zajętych przez chwasty. Najlepiej obniża liczebność chwastów na polach ich bezpośr. niszczenie za pomocą odp. uprawek. Uprawa roli m/zbiorem przedplonu a siewem roś. następczej powinna być okresem radykalnego niszczenia wszystkich rodz. chwastów 1rocznych i wieloletnich. Dużą wagę powinno się przywiązywać do tych uprawek, które pobudzają nasiona chwastów do wschodów by je później można było zniszczyć. Najlepsze war. w walce z chwastami osiąga się w zespole uprawek pożniwnych gdzie wykon. się podorywkę, gruberowanie, bronowanie. Do niszczenia chwastów w roś. uprawnych używa się specjalistycznych narzędzi do mech. odchwaszczania, przy czym narzędzia do mech. wali z chwastami muszą być dostos. do roś. w której wykon. jest zabieg. Roś. mogą rosnąć w łanach zwartych jak zboża, w wąskich rzędach- rzepak, pasowo lub w szer. rzędach- burak. Mech. zabiegi odchwaszczające w rośl. rosnących w zbitych łanach są wykon. gł. przy pomocy bron- chwastownik. W roś. uprawianych w szer. rzędy najlepsze efekty w zwalczaniu chwastów osiąga się przez płytką uprawę m/rzędzi wykon. do czasu zwarcia łanu roślin. Do uprawy używa się opielaczy o zróżnicowanych elementach roboczych.
Wykład 13
Ochr. rośl. w r. ekol. Do bezpośr. zwalczania zachwaszczania stos. się 1)met. termiczne. Stos. się je w rośl. uprawianych w szer. rozstawie. Met. te polegają na tym że przy pom. płomienia niszczone są siewki chwastów. Uważana jest za niewłaściwą gdyż przy niszczeniu chwastów zniszczeniu ulega wiele innych organ. w glebie. Do wypalania chwastów służą pielniki z palnikami gazowymi. Polega to na krótkotrwałym działaniu na rośliny. Wypalanie jest tym skuteczniejsze im < są chwasty. Chwasty wypalane pow. być suche, po wypaleniu nie należy spulchniać gleby, aby uniknąć ponownych wschodów wydobytych nasion chwastów. Met. term. stos. są w niektórych warzywach, w burakach skuteczność met. zal. od przebiegów war. pogodowych. Met. stos. się przed wschodami rośl. uprawnych. 2)ściółkowanie- materiałami min: czarną folią, ciemną włókniną, papierem specj. Śc. ogranicza rozwój chwastów, chroni glebę przed nadmiernym parowaniem wody z gleby. W uprawie gł. gat. warzyw szklarniowych, upowszechniło się ściólk. połączone z nawadnianiem kroplowym. Uzasadnione jest w gruntownej uprawie warzyw o dużej rozstawie rzędów. Roczne chwasty nasienne- wyst. ich można łatwo ogran. poprzez właściwe zmianowanie lub zabiegi mech. Chwasty wieloletnie- ich gł. spos. rozmnażania jest rozmn. wegetatywne za pom. różnych części. Perz- 1 z najgroźniejszych chwastów wieloletnich. Jego likwidacja w gosp. ekol. wymaga dużych nakładów energet. oraz długiego działania płodozmianu. W okresie wiosny każdy zabieg mech. broną, kultywatorem sprzyja jego rozmn. W tym okresie rozwój perzu może być ograniczony tylko przez ocienianie zwartego łanu rośl. uprawnej. Db okres walki z perzem to przełom lata w zespole uprawek pożniwnych. Chcąc zniszczyć perz bez użycia środ. chem. trzeba zastos. 1 z trad. met. walki, tj: a)usuwanie rozłogów perzu z pola- pol. na tym, że po zbiorze rośl. gł. latem wykonuje się podorywkę na nieco > głęb. niż zazwyczaj. Role podoraną pozostawia się by przeschła. W wyn. pogłębionej podorywki rozłogi perzu są wydobyte na pow. roli. Po ich wyschnięciu stos. się brony sprężynowe lub kultywator o sprężynowych łapach które wyciągają na wierzch rozłogi perzu. Sprężynowanie wyk. się 2 krotnie aby perz db wysechł i został otrzepany z gleby. Wykonana w czasie suchej pogody jest b. skuteczna. b)tzw. „zmęczenie” perzu- zaczyna się od talerzowania pola broną talerzową o talerzach ustawionych równolegle do kier. jazdy. Pole talerzuje się na krzyż nawet 2-krotnie, aby pociąć rozłogi na kilkunasto cm kawałki. Perz po takim zabiegu pobudzony jest do wytwarzania zielonych pędów. Korzystając z zapasów materiałów zgromadzonych w krótkim rozłogu perz zaczyna szybko rosnąć. Gdy szpilkuje wyk. się orkę średnią która wrzuca kiełkujące rozłogi na głęb. 20-25cm. Perz po orce znów wypuszcza pędy skierowane ku górze przez co się osłabia. Następna orka nieco głębsza wyczerpuje go już tak że nie ma już zapasów pok. do wytworzenia nowych pędów. Odstęp czasu m/ kolejnymi orkami wynosi 3-5 tyg. Met. ta jest b. korzystna w lata wilgotne i na glebach zwięzłych. c)”uduszenie” perzu- na glebach ciężkich o głęb. warstwie ornej. Pol. na pocięciu broną talerzową perzu tak jak w poprzedniej met. a nast. po szpilkowaniu perzu wyk. się głęboką orkę, która wrzuca perz na dnie bruzdy. Orkę taką wykon. się z przedpłóżkiem który wrzuca na dno bruzdy całą warstwę pow. z zaw. rozłogów. Osłabiony perz nie jest w stanie wybić się na pow. i ginie. Chwasty zapobiegają wymywaniu skł. pok. z gleby w okresie gdy na polu brakuje rośl. uprawnej, spełniają rolę nawozu ziel., chronią glebę przez erozją, rozluźniają podorną warstwę gleby przez głęboki system korz. Ogranicz populacji szkodników w gosp. ekol. Dopuszcza się stos.: preparatów wirusowych, bakteryjnych i roślinych, np. gnojówka z pokrzywy, wywar ze skrzypu. Ograniczenie chorób w uprawach ekol.: to dozwolone jest stos.: a) preparatów poch. rośl. (ze skrzypu, cebuli) b) preparatów miedziowych, siarkowych c) wyciągów i wywarów ziołowych, mączek skalnych, szare mydło, propolis. Dopuszcza się też termiczne sterylizowanie podłoży ogrodniczych. Przestawianie gosp. na met. ekol. powinno odbywać się etapami. Trzeba poszerzyć wiedzę na temat rol. ekol., niezbędny jest udział w kursie podst. Trzeba dokonać oceny istniejącego stanu w gosp., ocenić wart. środ. w jakich ma się odbywać prod. ekol. Trzeba wziąć pod uw. odległość gosp. od zakładów przem., wysypisk śmieci, kotłowni. Nast. należy dokonać oceny war. glebowych w gosp. Należy poddać analizom chem. próby gleb na zaw. mikro i makroelementów oraz na obecność met. ciężkich. Znajomość war. glebowych oraz innych czynn. środ. pozwala na ułożenie docelowego płodozmianu do którego dochodzi się stopniowo w ciągu kilku lat. Pierwsze lata uprawy ekol. powinny spowodować wzrost aktyw. biol. gleb i zaw. próchnicy oraz ograniczenie wyst. uciążliwych chwastów. Te funkcje db spełnia uprawa rośl. jarych wcześnie schodzących z pola, uprawa rośl. okopowych, poplonów na zielony nawóz, uprawa rośl. motyl. w czystym siewie lub w mieszankach z trawami. Niektóre organiz. atestujące zezwalają na interwencyjne stos. śr. ochr. rośl. z wyj. herbicydów w okresie przestawiania. Jeśli mamy dość wys. obsadę zwierząt w gosp. tj. ok. 1 szt. dużej/1 ha przeliczeniowy użytków rolnych to na paszę należy przeznaczyć co najmniej 75-80% gruntów gosp. Wówczas w płodozmianie muszą dominować plenne rośl. Przy < obsadzie zwierząt można zwiększyć udział w płodozmianie rośl. okopowych, zbóż jarych, gryki i rośl. na przeoranie. Spotykane w gosp. ekol. płodozmiany liczą 5-6 pól min. rotacja 4 lata, co w połączeniu z nawożeniem org. w tym kompostami pozwala uzyskać korzystny stan żyzności. Przestawiając gosp. należy wyposażyć go w dodatkowe maszyny i narzędzia. Do przydatnych należą.: zestawy spólchniająco- doprawiające skł. się z grubera, brony, wałów strunowych, różnego typu brony chwastowniki.
Wykład 14
Przestawianie gosp. na metody ekol. Wg Stowarzyszenia Ekoland przestawienie gosp. na metody ekol., uważa się za zakończone gdy całość użytków rolnych gosp. jest uprawiana met. ekol., a podstawą żywienia zwierząt są pasze własne. Dopuszcza się tylko 12% pasz z zakupu. Min. okres przestawiania gosp. na metody ekol. 2 lata, a w przyp. roś. wieloletnich 3 lata. Przestawianie gosp. na met. ekol. pod nadzorem organizacji, mającej odp. uprawnienia. Taką organiz. może być np. Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND, Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekolog. PTRE. Przestawienie gosp. na met. ekol. rozpoczyna się w momencie zaakceptowania programu przestawiania przez jedną z tych organizacji i łączy się z prowadzeniem księgi gospodarstwa. Program przestawiania musi obejmować zasady gospodarki nawozowej, zaprojektowanie właściwego płodozmianu oraz dostos. sposobu użytkowania ziemi do wymogów gospodarowania ekolog. War. prowadz. prod. rolnej i przetwórstwa rolno- spoż. metodami ekol. oraz system kontroli i certyfikacji tej produkcji i jego przetwórstwa reguluje ustawa z 16.03.01r o roln. ekol. Krytyczne spojrzenie na r. ekol.: Część świata nauki podchodzi do mody na r. ekol. z rezerwą, część dostrzega entuzjazm w r. ekol. 1 z założeń r. ekol. jest ochr. środ. przyr., tymczasem korzyści jakie mogą płynąć dla przyrody z takiego gospodarow. zdaniem sceptyków są problematyczne. Żadna z form r. ekol. nie gwarantuje wzrostu prod. lecz prowadzi do jej spadku. Bez dodatkowych badań wiadomo, że jeśli zgodnie z założeniami większości metod r. ekol. nie wprowadzi się do gleby żadnych obcych subs., nawozów min, herbicydów i innych śr. ochr. roś. to procesy jakie w niej zachodzą będą przebiegać zgodnie z prawami przyrody, jeśli nie będzie się brało pod uwagę zaniecz. przemysłowych, komunalnych i komunikacyjnych jakie docierają do gleby w sposób niezamierzony, nie zal. od rolnika. R. ekol. uwzględnia ochr. roś., ale prowadzoną swoistymi metodami m.in. :tj odp. płodozmian, stos. subs. zwiększających odporność roś. W przyp. wyst. szkodników i chorób r. ekol. uwzględnia też stos. środków ochr. roś. dopuszczanych przez UE lub organizacje kontrolujące. Prowadzona przez odp. organizacje kontrola gosp. ekol. ma na celu wyłącznie stwierdzenie czy war. środ. oraz sposoby produkcji są zgodne z przyjętymi przez nie kryteriami. Organizacje te zakładają, że jeśli gleba i woda nie są skażone to jakość prod. rolnych zal. od spos. ich wytwarzania; nie podlega kontroli żywności. Słuszność takiego założenia wydaje się wątpliwa choćby z tego powodu, że zawsze zachodzi możliwość przenosz. przez wiatr, wodę chemikaliów z pól gosp. sąsiednich, gdzie są tam stos. R. ekol zakłada zastąpienie środków stanowiących podstawę wysokiego planowania roślin i chem. pestycydów środkami nat., które pozwalają utrzymać plony na porównywalnym poziomie. Podstawą nawożenia w gosp. ekol są nawozy org w dawkach równoważących ilość skł. min. jaką wnosi się współcześnie, w nawozach min. I tym zdaniem sceptyków tkwi zagrożenie dla środ. Uważają oni, że nawozy min. potrafimy stos. w takich dawkach i terminach by zawarte w nich skł. zostały pobrane przez roś. nie wpływając szkodliwie na ich skład chem. i by nie zaniecz. środ. Zdaniem sceptyków los nawozów org. w glebie nie zal. od rolnika, przemiany tych nawozów dyktują proc. mikrobiol. zal. od: temp, wilg. Nie sposób więc zgrać procesów mineralizacji subs. org w glebie z pobieraniem pierwiastków biogennych przez roś. uprawne. Efektem tego może być wymywanie N do wód grunt. i pow. Innym skutkiem może być zaniecz. atmosfery przez zwiększona emisje amoniaku w wyn. proc. mineralizacji subs. org. w glebie. Racjonalne posługiwanie się min. nawozami azotowymi zdaniem przeciwników r. ekol. może być bezpieczniejsza nie kiedy dla środ. niż nawożenie nawozami org. Podst. mankamentem r. ekol jest spadek efektywności gospodarowania na roli, dochodzą badania prowadzone przez JUNG. W naszych war. klimat. - gleb. nie da się osiągnąć wysokich plonów roś. bez nawożenia min. Zasady r. ekol. dopuszczają uzupełnianie nawożenia org. dodatkami mielonych minerałów zasobnych w makroel. jak mączki bazaltowe, dolomitowe, fosforowe, potasowe, ale mimo to trudno jest utrzymać dodatni bilans przyswajalnych form skł. min. w glebie. Zdaniem Prof. Nawrockiego z JUNG nasz kraj nie jest obecnie żywnościowo samowystarczalny Produkujemy 1-1,5 mln ziarna mniej niż wynoszą nasze potrzeby. Wynika to stąd, że PL jeśli ma być samowystarczalna żywnościowo to nie może sobie pozwolić na spadek ale nawet na stagnację plonów. Gdybyśmy w ogóle przeszli na r. ekol. bez nawozów min. to niedobór żywności za 2-3 lata sięgnąłby 3-5 mln t ziarna zbóż. Roln. bez nawozów min. jakiego chcą propagatorzy r. ekol. nie mogłoby w stanie zapewnić produkcji pokrywającej potrzeby mieszkańców PL. Dochody gosp. ekol. to ostatni problem. Przy mniejszej wydajności produkcyjnej, mniej efektywnym chowie zwierząt jego właściciel dla zachowania dotychczasowego poziomu opłacalności gospodarowania musiałby podnieść cenę zbytu ziemiopłodów. W konsekwencji konsumenci stanęli by w obliczu zwielokrotnionej ceny detalicznej prod. spoż. Naszego społeczeństwa nie stać na taki zakup z r. ekol. słuszne są nadzieje na masowy eksport polskiej i zdrowej żywności na zachód.