WYKŁAD 1
Pojęcie Krajobrazu:
- termin landschaft (krajobraz) pojawiło się w języku niemieckim i holenderskim w okresie rozwoju malarstwa flamandzkiego (XV i XVI w.) oznaczała widok przedstawiony przez malarza (Peter Brugel)
-termin landscape (krajobraz) upowszechnił się w Wielkiej Brytanii w wieku XVII i oznaczał postać terenu, widziane otoczenie
-podejście w naukach przyrodniczych:
*pionierzy:
>Humbolt (1769-1859) „Krajobraz to całościowa charakterystyka regionu ziemi”
>Dokuczajew (1846-1903)
Ewolucja definicji:
• Krajobraz to zespół zjawisk reprezentujących środowisko przyrodnicze, pozostających ze sobą we wzajemnej zależności i uwarunkowaniu, wytworzonym w długim rozwoju, jako czynnik swobodnego działania sił przyrody (1912 Smoliński)
• Krajobraz to całość przyrody na naturalnie ograniczonym odcinku ziemi w której dzięki procesom samoregulacyjnym panuje równowaga (Wodziczko 1946)
• Krajobraz stanowi heterogeniczny fragment terenu złożony z powiązanych wzajemnie ekosystemów, krajobrazy powtarzają się w przestrzeni w zbliżonej formie (Forman i Gordon 1986)
• Krajobraz odnosi się do przestrzennego i materialnego wymiaru rzeczywistości ziemskiej, oznacza kompleksowy system składający się z form rzeźby i wód, roślinności i gleby, skał i atmosfery (Zanneveld 1990)
Cechy krajobrazu (wg Zanneveld):
1. Krajobraz zajmuje wycinek przestrzeni i można go przedstawić na mapie
2. Krajobraz charakteryzuje się swoistą fizjonomią, przedstawiana za pomocą grafiki.
3. Krajobraz jest systemem dynamicznym, sposób jego funkcjonowania uzależniony jest od części składowych oraz powiązań między nimi jak i dominujących procesów
4. Krajobraz podlega ewolucji czyli ma swoistą historię
Krajobraz i problematyka zachodzących w nim zmian jest przedmiotem wielu badań naukowych:
- przyrodniczych
- geograficznych
- ekonomicznych
- filozoficznych
- historycznych
„Architektura krajobrazu jest sztuką i najważniejszą jej funkcją jest tworzenie i ochrona piękna w otoczeniu siedzib ludzkich oraz szerzej w naturalnej scenerii kraju” (Charles Eliot 1961)
„W pojęciu architektura krajobrazu słowo arch określa metodę i formę działania przekształcającego lub zachowawczego, zaś krajobraz- zakres działania” (Bogdanowski 1981)
Architektura krajobrazu.
• We współczesnym rozumieniu to połączenie (powiązanie) 3 fundamentalnych dziedzin:
- architektury
- urbanistyki
- planowanania przestrzennego
• Szczegółową rolą architektury krajobrazu jest:
- przekształcenie
- celowe zachowywanie w stanie niezmienionym
- rewaloryzacja wybranych części otaczających nas przestrzeni
Ekologia krajobrazu:
• jest synonimem:
- geologii wg. geografów
- geobiocenologii wg. botaników
• „efekt małżeństwa geografii i biologii” (Vink 1983)
• „uprawa krajobrazu” (Wodziczko 1946)
Ekologia krajobrazu:
• Podstawowym zadaniem tej dyscypliny jest analiza funkcjonalna treści krajobrazu i wyjaśnienie jego wielostronnych i zmieniających się zależności (Troll 1850)
• Obejmuje analizę składów krajobrazów i zachodzących w nim relacji, identyfikacji przyrodniczych, jednostek przestrzennych, ich hierarchię, klasyfikacje oraz waloryzacje układów środowiska przyrodniczego dla różnych form działalności człowieka, a także diagnozę sposobu organizacji przestrzeni przyrodniczej.
WYKŁAD 2
Krajobraz jako wynik działalności człowieka
Wpływ człowieka na krajobraz:
- świadomy
- nieświadomy (np. hiacynt wodny, ziemniak)
Człowiek jest więc elementem krajobrazu, który powoduje zmiany
- pozytywne
- negatywne
Zjawisko pustynnienia i stepowienia:
• jest wynikiem oddziaływania zmian klimatycznych oraz działalności człowieka
• najbardziej dotknięte procesem pustynnienia są kraje trzeciego świata oraz rejony uprzemysłowione, gdzie intensywne stosowanie pestycydów, nawozów oraz intensywna melioracja prowadzą do wypłukania gleby (np. Wielkopolska)
Inne przyczyny pustynnienia:
• degradacje lasów
• degradacja drzew na sawannie
• zaorywanie stepów
• nadmierny wypas bydła
• zmiana kierunków biegu rzeki
• górnictwo
• porzucanie tradycyjnych technik uprawy na rzecz rolnictwa towarowego
Sposoby eliminacji pustynnienia:
• zakaz wycinania drzew
• zalesianie
• nawadnianie
• ograniczenie wypasów bydła
• sadzenie roślin w dolinach rzek okresowych
• tworzenie pomiędzy polami pasów drzew i krzewów
• mniejsze zużywanie H2O
Skutkami pustynnienia gruntów jest:
• zwiększenie powierzchni pustynnych i półpustynnych, co prowadzi do zmniejszenia powierzchni gruntów możliwych do wykorzystania rolniczego, a to skutkuje ograniczeniem możliwości produkcji rolnej.
• przyspieszona erozja gleb, co prowadzi do obniżenia żyzności gleb i zmniejszenia jej produktywności
• występowanie burz pyłowych
• wzrost zasolenia gleb (np. rejon Jeziora Arabskiego, suche stepy południowy Kazachstan, Wyżyna Irańska
• niszczenie ekosystemów- naturalnej pokrywy roślinnej i siedlisk wielu zwierząt.
Czynniki krajobrazu to:
• ukształtowanie powierzchni
• pokrycie terenu- wszystko to, co znajduje się na danej powierzchni
Charakter czynników dzielimy na:
• naturalny- procesy geologiczne, działalność wiatru, wody, lodowców, sukcesja naturalna
• kulturowy- świadoma lub nieświadoma działalność człowieka
Zasięg zlodowaceń obszaru Polski:
• zlodowacenie bałtyckie
• polodowcowe
• krakowskie
W zależności od udziału czynników i ich charakteru można wyróżnić:
• krajobraz naturalny
• krajobraz kulturowy
• krajobraz miejski
• krajobraz wiejski (otwarty)
• krajobraz historyczny
• krajobraz przemysłowy
• krajobraz rolniczy
Ze względu na funkcje jaką ma spełniać, w zależności od wyglądu zewnętrznego, krajobraz dzieli się na:
• otwarty
• zamknięty
Ze względu na zagospodarowanie i użytkowanie wyróżnia się 3 typy krajobrazu:
• pierwotny (np. Puszcza Białowieska)
• naturalny (np. Podgórze , łąki naturalne)
• użytkowy (kulturowy) np. Pojezierze mazurskie
Krajobraz pierwotny:
• nienaruszony działalnością człowieka
• zdrowy gdyż w ciągu wieków wytwarzała się w nim wewnętrzna harmonia, równowaga między biocenozą, a biotem.
• jego zachowanie ma ogromne znaczenie dla naukowych obserwacji dotyczących funkcjonowania (powiązań i zależności) ekosystemów; przystosowanie się i ewolucji roślin i zwierząt
Krajobraz naturalny:
• nie posiada istotnych i rażących zmian wynikających z działalności człowieka
• zachowana jest jeszcze równowaga między głównymi składnikami krajobrazu, a przyroda żyje i rozwija się w pełnej harmonii z otoczeniem
• obszary tworzące ten krajobraz są zwykle zacofane gospodarczo
Krajobraz użytkowy (kulturowy):
• jest wynikiem działalności człowieka:
- Harmonijny- gdy działalność człowieka jest zgodna z zasadami biologii krajobrazu
- Zniekształcony (dysharmonijny)- gdy równowaga biologiczna jest naruszona
W zależności od sposobu użytkowania krajobrazy użytkowe dzielimy na:
• Żywicielskie (tereny rolnicze, sadownicze)
• Eksploatacja surowców (tereny kopalni, tartaczno- leśne)
• Osadnicze (wsie, miasta)
• Obronne (umocnienia wojskowe)
• Kultowe (zespoły pałacowo- parkowe, kościoły, cmentarze, młyny)
• Historyczne (układy rozplanowania wsi, zagród, tradycyjne formy budynków)
• Emocjonalne (miejsca zabaw)
Typologia krajobrazu (wg. prof. J. Bogdanowskiego)
Kryteria podziału:
• Ukształtowanie powierzchni:
- krajobraz nizinny (Dolina Biebrzy)
- krajobraz pofalowany (okolice Mrągowa)
- krajobraz pagórkowaty (Podgórze Sudeckie)
- krajobraz górski (Tatry)
• Pokrycie terenu:
- krajobraz pustynny (Sahara, Libia)
- krajobraz stepowy (step Kazachski)
- krajobraz leśny (Puszcza Notecka)
- krajobraz rolniczy (pole uprawne po ścięciu zboża)
• Stopień integracji człowieka:
- krajobraz pierwotny
- krajobraz naturalny
- krajobraz kulturowy:
> krajobraz harmonijny (Arkadia pod Niebożą)
> krajobraz dysharmonijny (odkrywkowe kopalnie diamentu Mirny, Rosja)
WYKŁAD 3
Architektura i ekologia krajobrazu
Etapy działań ochronnych i projektowych:
1. Poznanie istniejących form i struktur krajobrazowych (inwentaryzacja)
2. Wskazanie zarówno pozytywnych jaki i również nieprawidłowości i sytuacji konfliktowych (waloryzacja)
3. Sformułowanie zasad kreowania polityki przestrzennej (krajobrazowej)(wytyczne projektowe)
Metoda jednostek architektoniczno- krajobrazowych (metoda JARK) (Bogdanowski):
• Celem metody jest:
- wyróżnienie jednostek (charakterystyka)
- dokonanie oceny (waloryzacja)
- sformułowanie wytycznych projektowych
• Wyróżnienie jednostek krajobrazu odbywa się:
- charakterystykę ukształtowania terenu
- charakterystykę pokrycia terenu
Formy kształtowania terenu:
• teren płaski (nizinny) 20- 40m
• teren pofałdowany- deniwelacje do 30m (wyżyny 40- 200m)
• teren pagórkowaty- deniwelacje do 60m (przedgórze 200- 400m i 400- 600m)
• teren górzysty (góry)- powyżej 600m
Mapa warstwicowa (poziomicowa) - zagęszczenie warstwic to wzrost wysokości n.p.m.
Warstwica (poziomica, izohipsa):
• krzywa linia na mapie łącząca punkty o takiej samej wysokości n.p.m.
• grubość i forma kreskowania warstwicy oznacza jej wartość
• kształt warstwicy informuje o formach terenu
HISTORIA
• Prehistoria- pierwsze osady ludzkie, np. Biskupin 2700 lat temu
• Średniowiecze od V do XV wieku:
- Dominanty krajobrazowe zespoły klasztorne i zamki na wzgórzach, mury obronne, wały ziemne, fosy
- Większość powierzchni puszcze, bagna
- Krajobraz miasta- Katedra, ratusz z basztami, plac targowy, bramy miasta, regularna siatka ulic, wysokie kamienice
- Krajobraz wsi- wielodrożnice, owalnice oraz uprawa trójpolowa (wydłużony, wąski kształt pól) dominuje wieża kościoła, kominy zakładów garncarskich, średniowieczne Żory,
-Malbork- średniowieczne miasto, Rotunda św. Prokopa w Strzelnie- przykład budowy romańskiej, Fasada Katedry w Remis, Francja- budowla gotycka
• Renesans XVI i XVII w.
- Rozwój przemysłu: papiernie, tkalnie, młyny, wiatraki.
- Rozwój własności dworskiej: zespoły zabudowy dworskiej i folwarcznej
- Intensyfikacja rolnictwa: typ wsi: ulicówka
- Rozbudowa miast- tereny równinne oddalone fortyfikacją od centrum
- Zamki z ogrodami
- Kompozycje ogrodowe, osie widokowe
• Barok
- Krajobraz rolniczy- układ łanowy
- Krajobraz wsi- bryła kościoła, pałacu, niskie fortyfikacje i park powiązane alejami dojazdowymi
- Krajobraz miasto chaotyczne i żywiołowe zmiany na przedmieściach dominuj bryły kościołów i pałaców, ulice i place powiązane. Plac św. Piotra w Rzymie
• Wiek XIX
- wyraźny podział gosp. Przestrzenią
- rozwój miast przemysłowych
- gęsta sieć komunikacyjna
- zmiany w rzeźbie terenu
- krajobraz rolniczy rozdrobnienie szachownicy pot. Z powodów uwłaszczenia chłopów
- styl ogrodowy- naturalistyczny styl angielskiej (romantyczny i swobodny) Park Mazurkowski styl angielski
• Wiek XX
- rozwój planowania przestrzennego
- ochrona terenów nie zdewastowanych
- nowe rozwiązania konstrukcyjne zastosowanie stali i betonu
- w krajobrazie dominują tzw. drapacze chmur
- typ gospodarki usługowej, równowaga pomiędzy gospodarką przemysłową, uprawową i miejską, drapacze chmur- Nowy Jork
-krajobraz jest wyrazem procesów historycznych w nim zachodzących, stanów i dziedzictwo społeczności, która w nim żyje i jednocześnie świadczy o jakości życia ludzi zarówno w skali lokalnej, regionu, kraju
- krajobraz świadczy o nas samych, a po zmianie cywilizacji kultury- jest dziedzictwem narodowym
- krajobraz zharmonizowany jest wyrazem ładu przestrzennego i zgodnego działania społeczności go zamieszkującej
- krajobraz zdewastowany świadczy o wadliwej gospodarności
- krajobraz jest dobrem wspólnym
WYKŁAD 4
Zachodni klin zieleni w Poznaniu:
• Dolina rzeki Bogdanki to początek na Jeżycach zaczyna się od Parku Wodziczki po Jezioro Rusałka lasy komunalne i Jezioro Kierskie
Wody powierzchniowe:
• Jezioro Kierskie- największe jezioro w granicach Poznania, 2 plaże, dużo sportów wodnych, dużo płotów, furtek, inny- to zabudowa mieszkaniowa- Baranowo, Kiekrz, Chyby. Wokół jeziora dzikie plaże, niszczenie roślinności litoralnej. Jest deszczochron, plac zabaw, boisko
• Jezioro Strzeszyńskie- naturalne jezioro o nieregularnej budowie. Dobrze zagospodarowana turystycznie. Jest boisko, plac zabaw, gastronomia, hotel, zagospodarowania dla niepełnosprawnych
• Zbiornik Rusałka- sztuczne spiętrzenie rzeki Bogdanki, wyrobiska, gliny, mola, trawa, plac zabaw, parking samochodowy
• Staw w Parku Sołeckim- sztuczny zbiornik 3,5 ha, restauracja Meridian, plac zabaw.
Kompleksy leśne (uroczyska) podstawowa struktura:
Użytki ekologiczne:
• Psarskie
• Nad Jeziorem (Kierskie)
• Krzyżanki
Pracownicze ogrody działkowe- robota dla starszych, np. Rusałka, Zakątek, Strzeszyn
Urządzona zieleń publiczna
• Park Sołacki
• Ogród Dendrologiczny, filia nauki, ogólnodostępny
• Ogród Botaniczny 22 ha, 7000 gatunków, ogrodzony, niepłatny
Place zabaw i boiska sportowe:
• dla najmłodszych
• 18 placów zabaw, 12 ogólnodostępnych
• 43 boiska sportowe, 12 związanych z Olimpią
Olimpia- kawiarnie, stołówki i zaplecze sanitarne
Hipodrom Wola- drugi koniec jeziora Rusałka, konie
Zielony szlak pieszy i miejska droga rowerowa
• trasa kończy się w Krzyżownikach
Środowiska przyrodnicze w Polsce.
Krainy geograficzne Polski:
• Pobrzeże
• Pojezierze pd.
• Niziny środkowopolskie
• Wyżyny polskie
• Kotliny podkarpackie
• Karpaty
• Przedgórze sudeckie
Zasięg zlodowaceń obszaru Polski:
• zlodowacenie bałtyckie 10 tys. lat temu
• zlodowacenie środkowoeuropejskie (60 tys. lat temu)
• zlodowacenie krakowskie (650 tys. lat temu)
Współczesna szata roślinna Polski:
1. Fitocenozy naturalne 3%
2. Fitocenozy zastępcze 30% (wtórne, seminaturalne)
3. Fitocenozy synantropijne 67% (charakter antropogeniczny)
Ad. 1. Fitocenozy naturalne:
• Lasy rezerwatowe
• Rezerwaty wodne, torfowiskowe
• Murawy kserotermiczne (napiaskowe, inaczej łąki na piaskach)
• Roślinność górska
Ad.2. Fitocenozy zastępcze:
• monokultury leśne
• roślinność łąkowa
• roślinność pastwisk
Ad. 3. Zbiorowiska synantropijne:
• uprawy rolne (oraz rośliny segetalne czyli chwasty)
• roślinność ruderalna (na terenach zurbanizowanych)
Bioróżnorodność w Polsce:
• Rośliny- 13500 gatunków:
- 2500 gatunków rośliny naczyniowe okrytozalążkowe, tzw. makrolity
- 1600 gatunków glony i sinice'
-298 gatunków porostów
• Grzyby- 5400 gatunków poznanych:
- 1100 jadalnych
• Zwierzęta 57400:
- 630 gatunków kręgowców
- 330 gatunków ptaków
- 30000 gatunków stawonogów
Użytkowanie ziemi w Polsce (GUS 2006):
• użytki rolne 51% (gruntu orne, łąki, pastwiska, sady)
• lasy 29,4%
• pozostałe grunty i nieużytki 19,5%
Główne obszary rolnicze w Polsce:
• Wyżyna Lubelska
• Wyżyna Sandomierska
• Wyżyna Krakowska
• Równina Wrocławska
• Nizina Wielkopolska
• Kujawy
• Żuławy Wiślane
• Nizina Szczecińska
Lesistość:
• Zach.- pół. duża lesistość pół wsch i poł.
• Środkowa Polska uboga w lasy
Leśne kompleksy promocyjne:
• Puszcza Notecka, Białowieska, Bory Tuchowskie.
Funkcje lasów:
1. Produkcyjna:
• produkcja drewna
• zwierzyna łowna
• produkty runa leśnego
• produkty uboczne lasu
2. Społeczna:
• zdrowotna (fitoncydy wydzielają iglaki, działanie bakterio i grzybobójcze)
• rekreacyjna
• edukacyjna
• kulturowa
3. Ekologiczna:
• zachowanie różnorodności gatunkowej
• tworzenie gleby (producenci, konsumenci, reducenci)
• regulacja stosunków wodnych (las, zbiornik retencyjny wody)
• wpływa na klimat
Bioklimat lasu:
• pochłanianie promieniowania słonecznego
• łagodzenie temperatur
• zwiększenie wilgotności
• ograniczenie działalności wiatru
• produkcja fitoncydów (olejki eteryczne)
• zatrzymanie zanieczyszczeń
• wpływają na skład powietrza
Kryteria podziału lasu:
• kryterium własności:
- lasy państwowe, prywatne, komunalne.
• kryterium drzewostanu:
- lasy liściaste, iglaste, mieszane
• kryterium funkcji:
- lasy gospodarcze, wypoczynkowe, ochronne, glebochronne, wodochłonne, rezerwatowe, badawcze, doświadczalne.
Bor suchy:
• sosna
• iglasty
Bor świeży:
• runo leśne, krzewy, jagody
Grądy:
• podszyt
Łęg:
• obecna woda w formie cieków
• tereny zalewowe
Ols:
• torfowiska, bagniska
• bujna roślinność
Dąbrowa Świetlista:
• dęby
Zasięg drzew:
• pół- wsch. Granica buka, dębu bezszypułkowego, jodły i jawory)
• pół granica świerka rasy północnej
Skład gatunkowy lasów w Polsce:
• sosna i modrzew 67,4%
• świerk, jodła, daglezja 8,2%
• dąb, jesion, klon jawor, wiąz 6,7%
• brzoza 6,3%
• olsza 5,3%
• buk 5%
• inne liściaste 1,1%
Struktura wiekowa lasów:
• 1- 20 lat 11%
• 21- 40 lat 17,5%
• 41- 60 lat 23,9%
• 61- 80 lat 19,2%
• 81- 100 lat 13,5%
• 101- 120 lat 5,9%
• pozostałe 2,8%
WYKŁAD 5
Ochrona krajobrazu w Polsce i na świecie
Historia:
• 1969 Raport W. Thanta (sekretarza ONZ)
„…ludzkość z obecnym sposobem gosp. zmierza do katastrofy, ziemia jest jedna, tylko połączony wysiłek wszystkich krajów może temu zapobiec”
• 1972 Konferencja ONZ w Sztokholmie
• 1992 Deklaracja z Rio de Janeiro
• 2002 Deklaracja z Johannesburga
Podjęte inicjatywy międzynarodowe znajdują odzwierciedlenie w polityce zagospodarowania przestrzennego
Podstawowe Akty Prawne:
• Akty Prawa Międzynarodowego:
- konwencje
- porozumienia
- deklaracje ONZ
- dyrektywy UE
• Akty Prawa Krajowego:
- Konstytucja
- Ustawy, np. prawo
- Rozporządzenia Ministra
• Akty prawa miejscowego:
- zarządzenia
• Akt 5 Konstytucji RP:
„RP strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz ich bezpieczeństwa, strzeże dziedzictwa narodowego i zapewnia ochronę środowiska”
• Ochrona krajobrazu jest obowiązkiem:
- władz (organy państwowe i samorządowe)
- obywateli (prowadzących działalność mającą wpływ na środowisko)
• Podstawowa regulacja prawna:
- „ustawa o ochronie przyrody” 16.04.2004
- „prawo ochrony środowiska” 27.04.2001
• Rozwój zrównoważony
- ang. sustainable development
- „rozwój trwały”- uwzględnia potrzeby następnych pokoleń
- „zrównoważony rozwój”- z wydajnością, z zasobami środowiska
- „rozwój harmonijny”- z życiem wszystkich istot
- „rozwój sprawiedliwy” - stwarza jednakowe perspektywy dla wszystkich społeczności
- „rozwój przyjazny”- człowiekowi i przyrodzie
Cele rozwoju zrównoważonego: {[Ekologiczne],[Ekonomiczne], [Społeczne]} Ekorozwój
Formy ochrony przyrody:
• ochrona gatunkowa:
1. Listy gatunków objętych ochroną prawną
2. Czerwone Księgi Roślin
3. Czerwone Księgi Zwierząt
4. Pomnik Przyrody- w brzmieniu ustawy o ochronie przyrody z 2004r.- „są to pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz mające indywidualne cechy
Wniosek o uznanie za Pomnik Przyrody
Formy ochrony przyrody:
• ochrona siedlisk:
1. Parki Narodowe
2. Rezerwaty
3. Parki Krajobrazowe
4. Obszary Chronionego Krajobrazu
5. Stanowiska dokumentacyjne
6. Użytki ekologiczne
7. Zespoły przyrodniczo- krajobrazowe
8. Obszary Natura 2000
Ad.1. Park Narodowy:
• nie mniej niż 1000ha
• tworzony przez Rade Ministrów
• 3 strefy: ochrona ścisła, częściowa, otulina
• ogranicza działalność gospodarczą, osiedlania się.
• Najstarszy Yellowstone 8980 km2
• w Polsce 23 parki
- Białowieski (1932)- 1947 najstarszy
- Biebrzański- największy
- Ujście Warty- 2001- najmłodszy
Ad.2. Rezerwat Przyrody:
• wojewoda
• kilka typów leśne, florystyczne, najliczniejsze leśne ponad 50%
• ponad 1407 rezerwatów
Ad.3. Park krajobrazowy:
• zrównoważony rozwój
• tworzy Wojewoda
• 120 PK 2,5 mln ha (7,5% powierzchni kraju)
• może być jakaś działalność gospodarcza, ale nie budujemy nowych budynków
• 12 PK w Wielkopolsce (pierwszy- lata 80)
• Największy Sierakowski, Powidzki- najmłodszy
• Główna centrala Wlkp.
Park Narodowy |
Park Krajobrazowy |
Sposób tworzenia |
|
Rozporządzenie Rady Ministrów |
Rozporządzenie Wojewody |
Finansowanie |
|
Budżet państwa |
Budżet województwa |
Sposób zarządzania |
|
Dyrekcja PN |
Dyrekcja zespół Parków krajobrazowych |
Ad.4. Obszar chronionego krajobrazu:
• tworzenie w celu powiązania mniejszych jednostek w cały system obszarów chronionych
• przeznaczonych głównie na rekreacje, działalność gospodarczą, podlega niewielkim ograniczeniom
• w Polsce 344 obszary chronionego krajobrazu- 5,8 mln ha (18,6% powierzchni kraju)
• EKO-NET Natura 2000
Ad.5. Stanowiska dokumentacyjne:
• miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń, skamieniałości, itp.
Ad.6. Użytki ekologiczne:
• pozostałości ekosystemów
• w Polsce 6177 użytków ekologicznych
Ad.7. Zespół przyrodniczo- krajobrazowy:
• fragmenty krajobrazu naturalnego lub kulturowego
• cel ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, ale zachowuje jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych.
Ad.8. Obszary Natura 2000
• dyrektywa ptasia i siedliskowa to podstawa dla tego programu
• program tworzenia w UE wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody
Wymienione obszary tworzą Krajowy System Obszarów Chronionych
Struktura systemów obszarów chronionych:
1. System Rozproszony:
- odrębność (izolacja) obszarów chronionych, PN, krajobrazowych, rezerwatów
- brak możliwości migracji gatunków
2. System Obszarów Optymalnych:
- kumulacja obszarów chronionych
3. System Pasmowy (Liniowy):
- tzw. kotytarze ekologiczne, np. doliny rzeczne, pasma górskie, pasy roślinne, zadrzewienia śródpolne
4. System Pasmowo- Węzłowy
- połączenie obszarów chronionych korytarzami ekologicznymi, np. dolinami rzecznymi
- możliwość migracji gatunków
Budowle habitatowe:
• tunele- konstrukcje budowlane pod ciągami komunikacyjnymi
• ekodukty- nad autostradami dla większych zwierząt
Szkodliwość ekologiczna sieci drogowej wynika z:
• podziału obszarów siedliskowych
• przerwania ciągłości korytarzy migracyjnych fauny
Mozaika krajobrazu
Układ przestrzenny krajobrazu mozaikowego tworzą
• matryce krajobrazowe
• płaty krajobrazowe
• korytarze
Matryce mozaikowe- stanowią dominujące, powierzchniowe części krajobrazu, rozległe, zwarte, jednolite jakościowo obszary stanowiące tło- układ odniesienia dla identyfikacji obiektów krajobrazów.
Płaty krajobrazowe- są elementami nieliniowymi wyróżniającymi się jakościowo w tym wizualnie „plamami” krajobrazowymi, płaty ustępują matrycy pod względem zajmowanej przez nie powierzchni, występują lokalnie, mają ograniczoną liczebność, pojawiają się okazjonalnie
Korytarze- tworzą sieć, stosunkowo wąskie, pasmowe lub linijne elementy krajobrazu, przebiegające wzdłuż lub obok matryc i płatów
Ocena wartości krajobrazu i jego przydatności do różnych celów- metody oceny krajobrazu (waloryzacji)
I. Bioindykacja:
• wskaźniki- organizmy żywe- bioindykatory (organizmy o wąskim zakresie tolerancji lub w specyficzny sposób reagujące na działanie danej substancji, np. małże, porosty
• niskie koszty wykonania
• łatwość zastosowania w praktyce, pod warunkiem dobrej znajomości i umiejętności rozpoznania roślin i zwierząt
• istotny element monitoringu stanu środowiska
Jest 5 klas wody, skala podstawowa
II. Fotoindukcja gatunkowa i fitocenotyczna
• wskaźniki- zbiorowiska roślinne o wąskim zakresie tolerancji w stosunku do wymagań siedliskowych, np. mak polny, skrzyp
• „zdjęcie” fitosocjologiczne- szczegółowy opis warunków siedliskowych i struktury roślinności oraz sporządzenie pełnej listy występujących tu gatunków z podaniem liczebności.
Etapy wykonywania zdjęcia fitosocjologicznego:
1. Wybór pory realizacji zdjęcia:
• zbiorowiska roślinności charakteryst. zmienność sezonowa gatunków je budujących
• 2 razy do koku (od V do X) lub w momencie pojawienia się największej liczby gatunków.
2. Wybór i określenie powierzchni zdjęcia
• reprezentatywna dla występującego zbiorowiska (powinna obejmować wszystkie występujące gatunki i musi być jednorodna)
- lasy: 500- 2500m2
- zbiorowiska roślin synantropijnych: 25- 100m2
- łąki i szuwary: 10- 25m2
- pastwiska: 5- 10m2
- mchy, porosty: 1- 4m2
• dostosowane do warunków terenowych (np. mocno wydłużona), jednak dążąca do regularnych kształtów
3. Opis zdjęcia:
• nr zdjęcia
• miejsce
• data
• nachylenie terenu
• ekspozycja
• warunki glebowe
• struktura pionowa i pozioma roślin
- odzwierciedlenie konkurencji o światło, wodę, skł. pokarmowe oraz tzw. sukcesji
- w strukturze pionowej wyróżnia się:
> warstwę drzew A
> warstwę podrostu B
> runo leśne, mchy, porosty
- w strukturze poziomej- procent pokrycia poszczególnych warstw
4. Określenie stosunków ilościowych i jakościowych występujących gatunków roślin:
• skala Brauna - Blangueta:
- 5- pokrycie >75% przy dowolnej liczbie osobników
- 4- pokrycie 50- 75%
- 3- pokrycie 25- 50%
- 2- pokrycie 2-25% przy dużej ilości osobników
- 1- pokrycie do 5% przy dużej ilości osobników, tj. od 5- 50 okazów
„+”- pokrycie nieznaczne i mała liczba osobników2- 5 okazów
r - pokrycie znikome przy bardzo małej liczbie osobników, tj. 1 okaz
• oznaczenie tzw. „towarzyskości” (charakterystyka wzrost roślin tego samego gatunku względem siebie:
1- gatunki rosnące pojedynczo
2- gatunki rosnące w grupach lub kępach
3- gatunki rosnące w kępach tworzące małe płaty lub poduszkowate skupienie
4- gatunki rosnące na większych powierzchniach tworzące kobierce lub małe kolonie
5- gatunki rosnące łanowo, w niewielkich skupieniach.
WYKŁAD 6
Architektura Krajobrazu
Krajobraz i problematyka zachodzącym w nim zmian jest przedmiotem badań:
• przyrodnicze
• geograficzne
• ekonomiczne
• filozoficzne
• historyczne
Ocena wartości krajobrazu c.d.
II. Fotoindykacja (do etapu 4)
Określenie cech siedliska (liczby wskaźnikowe wg skali Zarzyckiego)
• Wilgotność gleby (W)
1. Podłoże bardzo suche
2. Podłoże suche
3. Podłoże świeże
4. Podłoże wilgotne
5. Podłoże mokre
• Kwasowość gleby (R)
1. Bardzo silnie kwaśna
2. Silnie kwaśna
3. Kwaśna
4. Umiarkowanie kwaśna
5. Obojętna i zasadowa
• zawartość materii organicznej w glebie (H)
1. Brak humusu
2. Ubogie w humus
3. Gleby mineralne próchniczne
4. Gleby torfiaste
5. Gleby organogeniczne
- Przyjmuje się że krajobraz roślinny jest wynikiem lokalnego zróżnicowania siedlisk i działalności człowieka
- W zależności od udziału roślinności powst. różne tereny różniące się temp., wilgotnością, zanieczyszczeniem, produkcja O2
- Skład gatunkowy zbiorowisk jest wyraźnym wskaźnikiem zmian dokonanych przez człowieka w środowisku antropizacja
W zależności od stopnia ingerencji człowieka w zbiorowiska roślinne, wyróżniamy:
• Pierwotne (np. murawy wysokogórskie)
• Naturalne (np. torfowiska)
• Antropogeniczne :
- półnaturalne (np. łąki i pastwiska)
- synantropijne (np. parki i ogrody)
Chłonność siedlisk (w os/ha/ tydzień):
• Grądy 20- 40
• Murawy dywanowe 60- 160
• Dąbrowy świetliste 55- 65
• Łęgi wierzbowo- topolowe 1- 15
III. Waloryzacja przyrodnicza
• analiza wartości obszarów na podstawie kryteriów (tj. rzadkość występowania, wartości historyczne, pamiątkowe i estetyczne) i przypisanie im określonych wartości oraz wskazanie najlepszego sposobu użytkowania
• wyróżnia się obszary o następujących walorach przyrodniczych:
- najwyższych- rezerwaty, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne
- wysokich- obszary chronionego krajobrazu
- cennych
- małych- obszary zdegradowane i silnie przekształcone
IV. Metoda jednostek architektoniczno- krajobrazowych (wg. Bogdanowskiego)
• Etapy metody:
1. wyznaczenie jednostek architektoniczno- krajobrazowych
2. waloryzacja wyodrębnionych jednostek
3. określenie stref
4. wskazania do opracowań szczegółowych- projekt planistyczny
Ad.1. Rzeźba terenu, Pokrycie terenu
Ad.2. Waloryzacja:
-ocena:
>pozytywna „+”
>negatywna „-”
>bez wyraźnej oceny „0”
>sprzeczności „+ - „-”
- trójdzielny charakter oceny:
> ocena szczególna (na podstawie szczegółowych badań)
> dodatkowa (wizualna, związane z obecnością, np. dalekich widoków w krajobrazie
> zbiorcza (końcowa, określająca wartość terenu)
Ad.3. Określenie stref:
I. Strefa rezerwatowa
II. Strefa parkowo- krajobrazowa
III. Strefa krajobrazu chronionego
IV. Strefa krajobrazu przekształconego
R. Strefa rekultywacyjna
Ad.4. Wskazania do opracowań szczegółowych, projekt planistyczny
• Zależnie od wartości poszczególnych terenów (krajobrazów), podejmuje się w stosunku do nich różne działania:
- ochrona
- rewaloryzacja
- rewitalizacja
- rekultywacja
Proces Rekultywacji:
Rekultywacja:
• odnosi się do terenów, które utraciły swoją wartość biologiczną
• jej zadaniem jes przywracanie wartości użytkowej przez wykonanie określonych zabiegów technicznych, agrotechnicznych i biologicznych
• zabiegi mają doprowadzić do takiego zagospodarowania terenu, która umożliwi wykorzystanie go do celów gospodarki rolnej, leśnej i komunalnej.
Niszczące siły przyrody powodujące zakłócenia w środowisku:
• huragany, powodzie i inne zjawiska pogodowe
• czynna działalność wulkanów
• erozja wodna i wietrzna
Człowiek powoduje natomiast wiele zakłóceń w środowisku związanych z zanieczyszczeniem:
• powietrza atmosferycznego
• wód powierzchniowych i gruntowych
• gleby
• terenów, na których gromadzone są różnego rodzaju odpady
Zakłócenia te skutkują licznymi konsekwencjami dla środowiska i życia człowieka zanieczyszczenia krajobrazu, roślinności, architektury. Dla zdrowia choroby cywilizacyjne.
Utrudnione warunki siedliskowe panujące na obszarze poddawanych rekultywacji powodują, że nie wszystkie rośliny mogą być wprowadzone.
Kolejność wprowadzania roślinności na tereny rekultywowane:
1. Rośliny zdolne do utworzenia w krótkim czasie zwartej darni oraz systemu korzeniowego, np. trawy, rośliny motylkowe.
2. Drzewa i krzewy o małych wymaganiach siedliskowych- najlepiej sprawdzają się rośliny pionierskie, np. sosna, brzoza
3. Roślinność docelowa
Ważną rolę w rekultywacji odgrywa roślinność, która może pełnić różnorodne funkcje:
• stabilizować utwory gatunkowe i zabezpieczać je przed erozją wodną i wietrzną
• chronić tereny przed zanieczyszczeniami przemysłowymi
• inicjować i stymulować procesy glebotwórcze
• nadawać terenom rekultywowanym cech estetycznych i widokowych.
Etapy rekultywacji:
1. Etap przygotowań:
• opracowanie dokumentacji planowanych prac
• rozpoznawanie problemu
• określenie kierunku zagospodarowania
• przygotowanie dokumentacji projektowej
2. Etap rekultywacji technicznej:
• ukształtowanie terenu
• uformowanie i ustabilizowanie powierzchni zwałów
• ukształtowanie warunków wodnych terenu
• odtworzenie lub modyfikacja warunków glebowych
• budowa infrastruktury technicznej
3. Etap rekultywacji biologicznej:
• obejmuje wstępne wprowadzenie roślinności w celu:
- zabezpieczenie stateczności zboczy (zadarnianie)
- przeciwdziałanie erozji zagrażającej uformowanym zboczom i skarpom (roślinność pionierska)
- zagospodarowania biologicznego projektowanych na danym terenie zbiorników wodnych
4. Etap zagospodarowania biologicznego:
• zagospodarowanie wstępne polega na obsadzeniu roślinnością szybko rosnącą, która pozwala w stosunkowo krótkim czasie uzyskać zamierzoną formę przestrzenną
• zagospodarowanie docelowe polega na wprowadzeniu obsadzeń roślinnych w ostatecznie przewidzianym projekcie, np. Park Szczęśliwski Warszawa
Przykłady roślin przydatnych w rekultywacji terenów zdegradowanych:
• Bez czarny, Bez koralowy, Bez lilak, Dąb czerwony, Jarząb pospolity, Klon jawor i zwyczajny, Leszczyna pospolita, Olsza czarna, Róża dzika i pomarszczona, Topola, Wierzby, Wiśnia ptasia
Kierunek rekreacyjny jest najczęściej przyjmowanym kierunkiem rekultywacji o ile tylko teren nie stwarza zagrożeń dla człowieka
Ważnym zagadnieniem w rekultywacji składowisk odpadów staje się problem biogazów i istnienie możliwość wykorzystania go do oświetlania zrekultywowanego terenu.
Fitoremediacja (z ang. Fitoremediation)- technologia oczyszczania in situ środowiska (gleby, wód) z substancji zanieczyszczających (np. metali ciężkich, soli i nutrietów) przy wykorzystaniu ponad przeciętnych zdolności niektórych gatunków roślin ( tzw. hiperakumulatorów)
Doskonały hiperakumulator jest rośliną która:
• pobiera i akumuluje znaczne ilości metali
• cechuje się dużą biomasą i szybkim wzrostem co umożliwia kilkakrotny zbiór w okresie wegetacji
• ma rozbudowany system korzeniowy
• ma duże zdolności do transportu korzeń- pęd
• ma dużą zdolność do modyfikacji różnorodnych związków chemicznych.
Do tej pory znaleziono ok. 400 gatunków roślin, które można użyć do usuwania zanieczyszczeń
Do najbardziej efektownych hiperakumulatorów zalicza się rośliny z rodziny:
•Brassicaceae (kapusiowate)
• Poaceae (Wiechlinowate)
• Scropulariaceae (trędownikowate)
• Violaceae (fiołkowate)
• Fabaceae (bobowate)
• Salicaceae (wierzbowate)
Zalety fitoremediacji:
• opłacalność- ½ - 1/10 kosztów konwencjonalnych metod remediacji
• oczyszczenie dużych obszarów o rozproszonym zanieczyszczeniu
• możliwość oczyszczenia niewielkich obszarów o wysokim stężeniu zanieczyszczeń
• miejsce przeprowadzenia - in situ
• efektywna ekstrakcja zanieczyszczeń z gleby
• zapobiega erozji powierzchniowej gleby i hamuje migrację zanieczyszczeń
• stosowana z innymi metodami w celu obniżenia kosztów
• akceptacja społeczeństwa
Wady fitoremediacji:
• w zależności od systemu korzeniowego niewielki zasięg pionowy oczyszczania, ograniczenie do płytkich wód gruntowych i powierzchniowych warstw ziemi
• duże stężenia zanieczyszczeń mogą okazać się toksyczne dla roślin
• toksyczność zanieczyszczeń dla zwierząt żywiących się roślinami wykorzystywanych w fitoremediacji
• proces długotrwały
• zależy od czynników klimatycznych ( okres trwania wegetacji) i rodzaju oczyszczanej ziemi (pH, wilgotność, struktura)
• toksyczność i biodostępność produktów biodegradowanych nie jest znana
• głównie testowana w skali laboratoryjnej.
WYKŁAD 7
Ochrona krajobrazu kulturowego w Polsce i na świecie:
Podstawowe akty prawne:
• ustawa o ochronie dóbr kultury 1962r
• dobra kultury- przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa lub rozwoju kulturalnego ze względu na jego wartość historyczną, naukową artystyczną
• ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r.
• zabytek- nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka ewentualnie związanych z jego działalnością, stanowiące świadectwo minionej epoki, zdarzenia, a ich zachowanie leży w interesie społecznym zw. na wartość historyczną, naukową, artystyczną
Najważniejsze formy ochrony zabytków:'
a- wpis do rejestru zabytków
b- uznanie za pomnik historii
c- utworzenie parku kulturowego
d- ustalenie ochrony zabytków
Ad. a. Wpis do rejestru zabytków
Jest działaniem administracyjnym prowadzonym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (WKZ) na wniosek strony:
• właściciela lub użytkownika obiektu
• z urzędu- bez wniosku strony, ani też zdeklarowanej jego zgody.
Zabytek wpisany do rejestru w 3 kategoriach, odrębne księgi:
A- Zabytek nieruchomy
B- zabytek ruchomy
C- Zabytek archeologiczny
Rejestr ten jest publikowany przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
Ad. b. Pomnik historii
Tytuł ten może skupiać zabytek nieruchomy o szczególnej wartości historycznej, naukowej, artystycznej, kulturowej w powszechnej świadomości i mający duże znaczenie dla dziedzictwa kulturowego Polski.
Pomnikiem mogą być:
• krajobrazy kulturowe
• układy urbanistyczne
• zespoły budowlane tworzące jednorodne zespoły zabudowy
• obiekty architektoniczne
• zabytki gospodarki i przemysłu
• obiekty budownictwa obronnego
• parki i ogrody
• cmentarze o historycznym układzie
• wykopaliska archeologiczne
• miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych
Status Pomnika Historii zabytkom i parkom kulturowym nadaje na drodze rozporządzenia prezydenta RP na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego
Ad. c. Park kulturowy
Park kulturowy to określony obszar powoływany w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystyczni dla miejscowej tradycji budowlanej
Park może być powoływane przez rade gminy, po zasięgnięciu opinii WKZ
O szczególnej wartości dla kultury mogą zostać uznane za pomnik historii, a nawet wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
Ad. d. Ochrona zabytków to działanie organów administracji publicznej podejmowane w celuŁ
• zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych
• zapobieganie zjawiskom niepożądanym, niszczeniu i niewłaściwemu korzystaniu z zabytków, ich kradzieżom, aginięciom, nielegalnemu wywozowi za granicę
• kontrolowanie stanu zachowania i przeznaczenia zabytków
• uwzględnienie zadań ochronnych w procesie planowania, zagospodarowywania przestrzennego i kształtowanie środowiska
Rodzaje stref ochrony konserwatorskiej:
A- strefa pełnej ochrony konserwatorskiej
B- strefa ochrony konserwatorskiej
E- strefa ochrony ekspozycji
R- strefa ochrony krajobrazu
W- strefa ochrony archeologii
Ochrona światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego
• konferencja Generalnej Organizacji Narodów Zjednoczonych dla wychowywania nauki i kultury UNESCO w Paryżu 1972- konferencja określa jakie obiekty mogą być uznane za dziedzictwo kulturowe
Cechy obiektu uznanego za dziedzictwo kultury:
• Artystyczne- rozwój kultury, np. architektury, sztuki ogrodowej
• unikatowe, rzadkie, bardzo stare i zagrożone zagładą
• charakterystyczne, np. dla danego stylu architektonicznego
• będące świadectwem stopnia rozwoju (kulturowego społecznego, artystyczne, naukowe, technologie)
• związane z wierzeniami, zdarzeniami, osobami o znaczeniu historycznym
Kryteria uznania obiektu za światowe dziedzictwo:
I. Przyrodnicze:
• Pomniki Przyrody o wyjątkowej wartości estetycznej lub naukowej
• formacje geologiczne i fizjologiczne będące siedliskiem zagrożonych wyginięciem roślin i zwierząt o wyjątkowej wartości naukowej lub rzadko występujący
• miejsca nat. o wyjątkowej wartości naukowej, estetycznej oraz rzadko występującej.
II. Kulturowe:
• zabytki i dzieła architektury, rzeźby i malarstwa, obiekty archeologiczne, napisy, groty wartości historycznej, estetycznej, naukowej
• zespoły budowli o wyjątkowej wartości naukowej, historycznej, artystycznej
• miejsca zabytkowe, stanowiska archeologiczne o znaczeniu historycznym, estetycznym, etnologiczne, antropogeniczne
Przykłady obiektów wpisanych na listę dóbr świata dziedzictwa kulturowego:
• Europa:
- Pałac i Park Wersalski (Francja)
- Zespół rezydencjalny z ogrodami, pałacami w Wutzburgu (Niemcy)
- Centrum historyczne Rzymu (Włochy)
• Ameryka:
- Park Narodowy Yellowstone (USA)
- Stare Miasto Hawana (Kuba)
- rezerwat biosfery Rio Planto (Honduras)
•Azja, Afryka
- część wschodnia Jerozolimy Stare Miasto (Izrael)
- Antyczne Miasto Damaszek (Syria)
- Memphis nekropolieze Strefa Piramid (Egipt)
- Park Narodowy Serengeti (Tanzania)
• Polska:
- 1978 Stare Miasto w Krakowie
- 1978 Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce
- 1979 Auschwitz- Birkenau
- 1979 Białowieski Park Narodowy
- 1980 Stare Miasta w Warszawie
- 1997 Zamek Krzyżacki w Malborku
- 2006 Hala Stulecia we Wrocławiu
- Kalwaria Zebrzydowska'
Rewaloryzacja zabytków:
• działanie mające na celu doprowadzenie zabytku nieruchomego do stanu umożliwiającego w pełni odbiór jego wartości zabytkowej
• w procesie rewaloryzacji mają miejsce takie działania jak
- adaptacja- przystosowanie zabytku do zaspokojenia potrzeb użytkownika, np. zespół klasztorny Komedułów w Wigrach stał się domem pracy twórczej
- konserwacje- zapobieganie i utrwalenie mają na celu utrzymanie zabytku w należytym stanie tj. takim aby nie stwarzały zagrożenia
- modernizacja- wyposażenie zabytków w instalacje i urządzenia, odpowiadające współczesnym wymogom organizacyjnym ( sanitarka, wentylacje) i technicznymi (zabezpieczenie przeciwpożarowe)
- odsłonięcie- uczynienie widocznym zabytku architektury lub składnika jego wystroju zakrytego najnowszymi konstrukcjami lub powłokami (nawarstwienia stylowe)
- rekonstrukcje- odtwarzanie zniszczonego zabytku na podstawie zachowanych planów, fotografii, projektów lub szkiców. Oprócz odtworzenia budynków w naturze czyli ponownego ich wybudowania często można spotykać wirtualną formą rekonstrukcji przeznaczona do prezentacji w formie filmu, slajdów, wydruków
- restauracja- zespół działań zmierzający do przywrócenia uszkodzonej lub zmienionej budowli jej dawniejszej formy architektonicznej, wartości artystycznej i użytkowej. Prace restauratorskie przeprowadza się na podstawie zachowanych materiałów z użyciem oryginalnych detali i zachowaniem ocalałych fragmentów budowli
- rewitalizacja (Re + Vita)
> przywracanie do życia, ożywienie zdegradowanych obszarów miast, np. przemysłowych którego celem jest znalezienie dla nich nowego zastosowania i doprowadzenie do stanu w których obszary zmieniają funkcję
> stosowanym najczęściej w odniesieniu do części miasta lub zespołu obiektów budowlanych, które w wyniku przemian gospodarczych, społecznych, ekonomicznych utraciły częściowo swoją pierwotną funkcję.
> jest zespołem działań z zakresu budownictwa, planowania przestrzennego, ekonomicznego, polityki społecznej, których celem jest doprowadzenie do ożywienia, poprawy funkcjonalności, estetyki, wygody użytkowania i jakości życia w rewitalizowanym zespole
Istnieje kilka grup problemów na którym skupia się rewitalizacja miast we współczesnej Polsce:
- ożywienie opustoszałych śródmieść, które utraciły role jako centra handlowe miast
- poprawa jakośc życia i odtwarzanie więzi społ. W wielkich osiedlach i blokowiska
-zagospodarowanie terenów poprzemysłowych lub opustoszałych po wojsku
Rozwiązanie tych problemów opracowane zostają kompleksowo w tzw. lokalnych programach rewitalizacji. Przygotowane przez władze lokalne w oparciu o wytyczne
Miasta z lokalnym programem rewitalizacji: Poznań, Gdańsk, Wrocław, Żyrardów, Warszawa, Radom, pracuje Kraków
Blokowisko- wielki zespół mieszkaniowy, mała powierzchnia- dużo bloków bez innych budynków mieszkalnych, a liczba mieszkańców kilka do kilkudziesięciu tysięcy
Łofty - ang poddasze, stryszek, gateria, gołębnik, to określenie stylowego mieszkania najczęściej o dużej powierzchni w starych magazynach i halach fabrycznych.
Tereny powojskowe- Borne Sulinowo- miasto w woj. Zachodnio - Pomorskim nad jeziorem Pile w latach 30 XX w. zbudowano garnizon wojskowy. W 1945 przejęła Armia Czerwona. Duża część miasta zdewastowana, wykorzystywane do turystyki, biesiad w stylu PRL. Rewitalizacja ważna dla turystyki miasta- 3 kultury zwiększają wartość.
WYKŁAD 8
Analiza wnętrz krajobrazowych:
• człowiek orientując się w otwartej przestrzeni posługuje się tymi samymi kryteriami co we wnętrzu
• poszukuje punktów odniesienia, tj. ściany i elementy wolnostojące
• na odbiór przestrzeni w której się znajduje, ma wpływ płaszczyzna na której stoi (podłoga) i rodzaj sklepienia (sufit)
Wnętrze i jego składowe wg. prof. Janusza Bogdanowskiego
Rodzaj wnętrz: ze względu na rodzaj ścian i stopień zwarcia rozróżniamy:
- wnętrza konkretne- ściany są zwarte, jasno i czytelnie zdefiniowane, a ilość otwarć nie przekracza 30%, np. Stary Rynek, dolina otoczona wzgórzami, leśna droga
- wnętrza obiektywne- ściany wykazują znaczną porowatość ukazując dalsz ściany na zewnątrz, ilość otwarć od 30 do 60%
- wnętrza subiektywne- ściany wyczuwalne tylko wrażeniowo, granice wnętrz subiektywnych mogą być zredukowane do elementów symbolicznych jak linie czy punkty; ilość otwarć w ścianach przekracza 60%
• Zacieranie granic wnętrza podczas mglistej pogody
• Więź między demonstrującymi powiększa mentalnie wnętrze placu o sąsiadujące ulice
Pod względem rozplanowania wnętrza dzielimy na:
• długie, centralne, szorstkie
• zamknięte i otwarte widokowo
• osiowo i niesymetrycznie
• kulisowe
• proste i złożone
Elementy wnętrza:
a- sklepienie
b- podłoga
c- ściany
d- element wolnostojący
e- otwory
Podłoga wnętrza:
• płaszczyzna pozioma, trawnik, nawierzchnia placu
• kształt, kolorystyka i „rozrzeźbienie” podłogi liniami nawierzchni powinno współgrać z pozostałymi elementami kompozycji
• wklęśnięcie płaszczyzny powoduje wrażenie powiększenia wnętrza, a wywyższenie wypełnia wnętrze, stając się często miejscem lokalizacji dominanty
Sklepienie wnętrza:
• błękit nieba, tworzący sufit, jest najdynamiczniej zmieniającym się elementem wnętrza (rysunek chmur, położenie słońca, kolor nieba, gwiazdy)
• zdarzają się sytuaje kiedy błękit nieba jest przysłonięty, np. wewnątrz alei, bindaży lub pergoli
Bindaz- berso (niem), co oznacza chłodnik, krytą aleję ze sklepieniem z kratownicy obrosłej pnączami i rozpiętymi na niej gałęziami lip lub grabów (XVI- XVII) Pergola w Parku Szczytnickim
Ściana wnętrza:
• ścianami wnętrza są mury ogrodzeń, grupy drzew i krzewów lub szpalery
• dobór roślin tworzących ściany decyduje o stopniu izolowania wnętrza od otoczenia (szczelne ogrodzenie wnętrza- rośliny o zwartym pokroju) Szpaler- drzewa i krzewy sadzone gęsto
Otwory wnętrza:
• otwarcia można porównywać z drzewami i oknami obecnymi w architekturze
• nawet najpiękniejsze wnętrze nie będzie odwiedzane, jeśli będzie niedostrzegalne z zewnatrz i nie będzie można do niego się dostać
• powiązania widokowe, jakie gwarantują otwory w ścianach oraz lokalizacji i czytelność wejść, są podstawą powiązań widokowych i komunikacyjnych projektowanych przestrzeni
Kulisy- element kompozycji ogrodowej tworzący obramowanie (ramy widokowe) dla obiektów architektonicznych lub dla widoku stosowany w celu potęgowania głębi perspektywicznej (głównie za pomocą drzew, ścian szczytowych, klombów)
Element wolno stojący:
• wszystkie formy przestrzenne znajdujące się we wnętrzu, np. roślina, fontanna lub rzeźba, kapliczka
• ściany wnętrza tworzące tło, na którym obserwowany jest element wolno stojący, stanowią nierozerwalną część
• zmiana tła pociąga za sobą zmianę formy
Topiary (zielone rzeźby)- figuralne i geometryczne kształtowanie roślinności ogrodowej wg. zamierzonego rysunku, dla wyrażenia treści poetyckich, szczególnie popularne w okresie renesansu
Wnętrza ogrodowe to m.in.:
• Kompartyment
• Parter
• Polany
• Gabinety
• Salony
• Aleje kryte
Kompartyment- wyraźnie wydzielona kompozycyjnie części płaszczyznowej ogrodu, charakteryzującym się symetrycznym układem ornamentu rozmieszczonego wzdłuż dwóch równorzędnych os, dzielących płaszczyznę na 4 identyczne ćwiartki skupione wokół środkowego akcentu, np. basenu ozdobnego
Parter ogrodowy- ozdobna geometryczna kompozycja ogrodowa urządzona na płaskiej odkrytej powierzchni, a więc na poziomie gruntu
Wgłębnik- wgłębiony parter ogrodowy, trawniki o zarysie geometrycznym, którego część środkowa jest obniżona i tworzy rodzaj płaskiej niecki, wgłębnik był charakterystyczny zwłaszcza dla ogrodów barokowych
Polany- rozległa przestrzeń trawiasta otoczona zadrzewieniami o charakterze leśnym
Gabinety- wnętrze ogrodowe boskietu zapewniające intymność, czasem stanowiące rodzaj niespodzianki. Przybiera postać dość rozległej przestrzeni o nawierzchni trawiastej, ograniczonej ścianami drzew uzupełniających boskiet, zazwyczaj geometryczny. Służy do wypoczynku i spotkań, umieszczone z ławkami, stołami, rzeźbami
Salony- reprezentacyjne i najbardziej ozdobne wnętrza w ogrodzie pałacowym (barokowym) urządzane przed fasadą pałacu na głównej osi kompozycyjnej zespołu. Zakładamy na narysie geometrycznym, ze ścianami, ze szpalerów o płaszczyźnie zdobionej dekoracyjnymi parterami.
Wnętrza architektoniczno- ogrodowe, np. dziedzińce, patia, wirydarze, perystyle
Wirydarz (łac. viridorium- gaj, park)- jest to kwadratowy lub prostokątny ogród umieszczony wewnątrz zabudowań klasztornych. Często otoczony jest krużgankami. Na środku umieszczona jest studnia lub fontanna. Nazwa ta była stosowana także dla określonych dworskich ogrodów z kwiatami, ziołami, z ustawionymi w cienistych miejscach ławkami. Budowano w nim sadzawki z rybami, a nawet wyznaczano gaje ze zwierzętami. Wirydarz nazywany bywa również rajski dwór
Patio- wewnętrzny dziedziniec, najczęściej wyłożony płytkami, w domu mieszkalnym Hiszpanii. Patio często bywa (było) otoczone krużgankami, ozdobnymi roślinami i innymi formami małej architektury (posągi, fontanny, itp.) Z niego prowadziły wejścia do poszczególnych pomieszczeń
Perystyl- w domu greckim lub rzymskim najczęściej kwadratowy dziedziniec, z basenem lub fontanną, otoczony kolumnadą. Później, także ogród otoczony kolumnadą.
Oś widokowa:
• linia symboliczna
• linia materialna
Oś kompozycyjna stanowi szkielet przestrzenny:
• założenia jednoosiowe
• założenia dwuosiowe
• założenia wieloosiowe (tzn. oś główna i poboczna)
Osie kompozycyjne zespołu pałacowo- ogrodowego Wersalu
Próba uporządkowania bezładnego zbioru kresek i kół przez wprowadzenie obwiedni kół oraz dodatkowego koła, co dało efekt zarysowania osi kompozycyjnej.
1