ANATOMIA NARZĄDU SŁUCHU

NARZĄD PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWY (Organum vestibulocochleare) -

Ucho (Auris)

Narząd przedsionkowo-ślimakowy obejmuje dwa narządy : narząd ślimakowy (narząd słuchu) oraz narząd przedsionkowy (narząd równowagi). Są one ze sobą ściśle związane pod względem morfologicznym. W skład narządu słuchu i równowagi wchodzą :

- ucho zewnętrzne (auris externa)

- ucho środkowe (auris media)

- ucho wewnętrzne (auris interna), zwane także błędnikiem (labyrinthus)

Ucho zewnętrzne i środkowe należą wyłącznie do narządu słuchu (przewodzą fale dźwiękowe). Ucho wewnętrzne (błędnik - labyrinthus) zawiera komórki receptorowe zarówno dla słuchu jak i dla równowagi. Ucho zewnętrzne jest zbudowane z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego (meatus acusticus externus). Od ucha środkowego oddziela je błona bębenkowa (membrana tympani).

Narząd słuchu służy do odbierania dźwięków : fale dźwiękowe przyjmuje małżowina uszna; przez przewód słuchowy zewnętrzny dźwięki przenoszą się na błonę bębenkową, która pod ich wpływem drga. Drganie przenosi się przez łańcuch trzech kosteczek słuchowych (zawartych w uchu środkowym w tzw. jamie bębenkowej) na błędnik, a ściślej rzecz biorąc na

przychłonkę - ciecz wodnistą zawartą w błędniku kostnym, otaczającą błędnik błoniasty. Ruchy przychłonki przenoszą się na śródchłonkę, ciecz zawartą w błędniku błoniastym. Ruchy tej ostatniej pobudzają komórki zmysłowe znajdujące się w ślimaku.

Narząd przedsionkowy ma w błędniku kilka obszarów, których komórki zmysłowe są drażnione poruszaniem się śródchłonki pod wpływem ruchów głowy.

UCHO ZEWNĘTRZNE

Małżowina uszna (auricula) zbudowana jest z chrzęstnego zrębu (chrząstka sprężysta), więzadeł zewnętrznych mocujących chrząstkę do kości czaszki, więzadeł wewnętrznych łączących części chrząstki ze sobą, drobnych mięśni oraz skóry, która te twory pokrywa. Spośród wszystkich części małżowiny tylko płatek (lobulus auriculae) jest pozbawiony chrząstki, natomiast zawiera tkankę tłuszczową.

Przewód słuchowy zewnętrzny (meatus acusticus externus) złożony jest z 2 części : chrzęstnej i kostnej. Część chrzęstna (meatus acusticus externus cartilagineus) zajmuje 1/3 boczną długości przewodu; zaczyna się w jamie muszli (cavum conchae) i dochodzi w kierunku przyśrodkowym do kostnego otworu słuchowego zewnętrznego (porus acusticus externus). Chrzęstny przewód słuchowy zewnętrzny buduje chrząstka sprężysta, tworząca rynienkę otwarta ku górze i ku tyłowi oraz tkanka włóknista łączna, która uzupełniając chrzęstną rynienkę, tworzy ścianę górną i znaczną część ściany tylnej. Przewód słuchowy zewnętrzny ma przebieg łukowaty, uwypuklony ku górze, a na przekroju poprzecznym ma kształt esowaty. W chrząstce przewodu słuchowego zewnętrznego występują dwie szczeliny, zwane wcięciami (większym i mniejszym) chrząstki przewodu słuchowego (incisurae cartilaginis meatus acustici major et minor). Przez te szczeliny mogą przechodzić procesy zapalne z przewodu słuchowego zewnętrznego do ślinianki przyusznej i odwrotnie. Kostny przewód słuchowy zewnętrzny (meatus acusticus externus osseus) ma ścianę przednią, dolną i część tylnej utworzone przez część bębenkową kości skroniowej, natomiast ścianę górną i pozostałą część ściany tylnej tworzy część łuskowa kości skroniowej. W kierunku przyśrodkowym kostny przewód słuchowy zewnętrzny sięga do rowka bębenkowego, do którego przyczepia się część napięta błony bębenkowej. Obie części przewodu słuchowego zewnętrznego są wyścielone skórą z przydatkami (m. in. z gruczołami woskowinowymi).

Błona bębenkowa (membrana tympani)

Jest strukturą oddzielającą przewód słuchowy zewnętrzny od jamy bębenkowej. Anatomicznie jest zbudowana z części napiętej (pars tensa) i wiotkiej (pars flaccida). Część wiotka jest bardzo niewielka i zajmuje górno-przednią część błony. Część napięta jest przyczepiona za pomocą pierścienia włóknisto-chrzęstnego (anulus fibrocartilagineus) do rowka bębenkowego (w części bębenkowej kości skroniowej), a część wiotka przyczepia się do wcięcia bębenkowego (na części łuskowej kości skroniowej).

Pod względem histologicznym błona bębenkowa ma budowę trójwarstwową : od strony przewodu słuchowego zewnętrznego jest zbudowana z naskórka; od strony jamy bębenkowej z błony śluzowej, a pomiędzy skórą a błoną śluzową leży blaszka właściwa, złożona z dwóch warstw - zewnętrznej o układzie promienistym i wewnętrznej o okrężnym przebiegu włókien. Blaszka właściwa jest najgrubszą warstwą błony bębenkowej, występującą tylko w części napiętej. Z nią jest zrośnięta rękojeść i wyrostek boczny młoteczka.

Kształt błony bębenkowej jest porównywany do nieregularnej elipsy, zbliżony do kolistego. Długa oś, skierowana od góry i przodu do dołu i tyłu ma długość 10-11 mm, prostopadła do niej os krótsza ma 9 mm.

U człowieka dorosłego błona bębenkowa jest ustawiona skośnie, silnie pochylona ku dołowi i przodowi, do płaszczyzny poziomej pod kątem 45 - 60°, otwartym na zewnątrz (kąt inklinacji), a do płaszczyzny strzałkowej pod kątem ok. 50°, otwartym ku tyłowi (kąt deklinacji).

Na zewnętrznej powierzchni błony granicą między częścią napiętą a wiotką są prążki błony bębenkowej przedni i tylny (striae membranae tympanicae anterior et posterior) biegnące od leżącej pomiędzy nimi wyniosłości młoteczkowej (prominentia mallearis), wywołanej przez wyrostek boczny młoteczka. Od tej wyniosłości ku dołowi i tyłowi biegnie prążek młoteczka (stria mallearis), wywołany przez rekojeść młotzeczka. Prążek ten kończy się wgłębieniem zwanym pepkiem błony bębenkowej (umbo membranae tympani). W przednio-dolnej części błony bębenkowej podczas badania wziernikiem (otoskopem) odbija się trójkątny refleks świetlny.

Ucho środkowe (auris media)

Składa się z : jamy bębenkowej (cavum tympani)

trąbki słuchowej (tuba auditiva)

jamy sutkowej (antrum mastoideum)

komórek sutkowych (cellulae mastoideae)

Jama sutkowa jest przestrzenią pneumatyczną wielkości ziarna fasoli, wyścieloną błoną śluzową, leży w części sutkowej kości skroniowej, do tyłu od jamy bębenkowej. Łączy się z jamą bębenkową przez wejście do jamy (aditus ad antrum). Komórki sutkowe są połączone z jamą sutkową, a nie mają bezpośredniej łączności z jamą bębenkową.

Trąbka słuchowa jest przewodem łączącym jamę bębenkową z jamą gardła. Zaczyna się na przedniej ścianie jamy bębenkowej ujściem bębenkowym (ostium tympanicum tubae auditi-

vae), przebiega ku przodowi i przyśrodkowo i kończy się na bocznej ścianie części nosowej gardła ujściem gardłowym (ostium pharygeum tubae auditivae), leżącym na wysokości małżowiny nosowej dolnej. Trąbka słuchowa jest złożona z dwóch części : kostnej (1/3 przyśrodkowa długości trąbki) i chrzęstnej (2/3 boczne długości trąbki). Część kostna przebiega w półkanale trąbki słuchowej (semicanalis tubae auditivae), który jest dolną częścią kanału mięśniowo-trąbkowego (canalis musculotubarius). Część chrzęstna ma ścianę górną, tylną oraz niewielka część ściany przedniej zbudowaną z chrząstki, a pozostałe ściany, czyli dolna i większa część ściany przedniej są zbudowane wyłącznie z błony śluzowej. Dlatego światło części chrzęstnej jest zamknięte i otwiera się jedynie wskutek skurczu mięśnia napinacza podniebienia miękkiego (m. Tensor veli palatini), co następuje podczas połykania i ziewania. Część kostna jest wyścielona błoną śluzową i wypełniona powietrzem. Zadaniem trąbki słuchowej jest wyrównywanie ciśnienia powietrza w jamie bębenkowej do ciśnienia powietrza w środowisku zewnętrznym.

Jama bębenkowa jest główną, centralną częścią ucha środkowego; jest wąską przestrzenią o kształcie porównywanym do dwuwklęsłej soczewki. Jest wyścielona błoną śluzową i wypełniona powietrzem.

Rozróżnia się 6 ścian jamy bębenkowej :

1. Ściana boczna czyli błoniasta (paries membranaceus)utworzona jest częściowo przez błonę bębenkową; stąd pod względem położenia w stosunku do błony bębenkowej da się wydzielić trzy piętra jamy bębenkowej : część górną (mesotympanum), część dolną (hypotympanum), część górną (epitympanum s. recessus epitympanicus). W zachyłku nadbębenkowym tkwi głowa młoteczka i trzon kowadełka.

Górną część tej ściany tworzy część łuskowa kości skroniowej, a część dolną buduje część bębenkowa kości skroniowej. Na tej ścianie, do przodu od błony bębenkowej leży wewnętrzny (bębenkowy) koniec szczeliny skalisto-bębenkowej (fissura petrotympanica), łączącej jamę bębenkową z dołem podskroniowym.

2. Ściana przednia czyli szyjno-tętnicza (paries caroticus) oddziela jamę bębenkową od kanału tętnicy szyjnej (canalis caroticus). W górnej części tej ściany leży ujście bębenkowe kanału mięśniowo-trąbkowego. Kanał ten jest przedzielony kostną przegrodą (septum canalis musculotubarii) na część górna, czyli półkanał mięśnia napinacza błony bębenkowej (semicanalis musculi tensoris tympani) i część dolną, czyli półkanał trąbki słuchowej (semicanalis tubae auditivae). Przegroda ta kończy się wyrostkiem ślimakowatym (processus cochleariformis), który przez ujście bębenkowe kanału mięśniowo-trąbkowego wchodzi do jamy bębenkowej (i wystercza na wysokości promontorium na ścianie przyśrodkowej, kończąc się tuż przed okienkiem przedsionka). Na tym wyrostku zawija się ścięgno mięśnia napinacza błony bębenkowej.

W dolnej części ściany szyjno-tętniczej leżą zwykle dwa otwory kanalików szyjno-bębenkowych (canaliculi caroticotympanici), które łączą jamę bębenkową z kanałem tętnicy szyjnej. Również na ścianie przedniej zaczyna się kanalik, którym struna bębenkowa opuszcza jamę bębenkową, a który kończy się w szczelinie skalisto-bębenkowej.

3. Ściana dolna czyli dno jamy bębenkowej (solum tympani) albo ściana żyły szyjnej (paries jugularis) graniczy z boczna częścią dołu szyjnego (fossa jugularis). Na ścianie tej kończy się dolna część kanalika bębenkowego (canaliculus tympanicus), biegnąca od otworu dolnego (apertura inferior canaliculi tympanici), leżącego w dnie dołka skalistego (fossula petrosa). Kanalik ten następnie przedłuża się w rowek wzgórka i biegnie pionowo po promontorium na ścianie przyśrodkowej. W tylnej części ściany żyły szyjnej (na granicy ze ścianą tylną) leży wyniosłość rylcowata (prominentia styloidea), wywołana przez górny koniec wyrostka rylcowatego.

3. Ściana górna czyli strop jamy bębenkowej lub ściana pokrywkowa (paries tegmentalis) jest utworzona przez pokrywkę jamy bębenkowej (tegmen tympani), która jest cienką blaszką kostną, leżącą w przedniej ścianie piramidy kości skroniowej. W ścianie pokrywkowej zaczyna się górna część kanalika bębenkowego, dochodząca do przedniej powierzchni piramidy kości skroniowej, gdzie otwiera się otworem górnym kanalika bębenkowego (apertura superior canaliculi tympanici = hiatus canalis nervi petrosi minoris). Górna część kanalika bębenkowego zwana jest inaczej kanałem nerwu skalistego mniejszego. (kanalik ten rozpoczyna się na ścianie u końca bruzdy wzgórka małym otworkiem między okienkiem przedsionka a wyrostkiem ślimakowatym).

4. Ściana przyśrodkowa czyli błędnikowa (paries labyrinthicus) jest utworzona przez boczną powierzchnię błędnika kostnego (ucha wewnętrznego). Pośrodku tej ściany uwypukla się wzgórek (promontorium), wywołany zakrętem podstawnym ślimaka. Od wzgórka pionowo ku górze biegnie płytki rowek, zwany bruzdą wzgórka (sulcus promontorii), przeznaczony dla przebiegu nerwu bębenkowego, a później nerwu skalistego mniejszego. Tylna część wzgórka oddziela od siebie 2 dołki : wyżej leżący dołek okienka przedsionka (fossula fenestrae vestibuli) i leżący niżej dołek okienka ślimaka (fossula fenestrae cochleae). W dnie tych dołków leżą okienka o tych samych nazwach.

Okienko przedsionka (fenestra vestibuli), dawniej zwane okienkiem owalnym, jest zamknięte przez podstawę strzemiączka, połączoną z brzegiem okienka więzozrostem bębenkowo-strzemiączkowym utworzonym przez więzadło pierścieniowate strzemiączka (lig. anulare stapedis). Okienko przedsionka prowadzi z jamy bębenkowej do przedsionka błędnika kostnego.

Okienko ślimaka (fenestra cochleae), dawniej zwane okienkiem okrągłym (fenestra rotunda), jest zamknięte błoną bębenkową wtórną (membrana tympanica secundaria). Okienko ślimaka łączy jamę bębenkową z początkowym odcinkiem zakrętu podstawnego ślimaka, a konkretnie ze schodami bębenka. Okienko ślimaka jest objęte tzw. grzebieniem okienka ślimaka (crista fenestrae cochleae) - do której przyczepia się wspomniana błona bębenkowa wtórna. Ku górze i ku tyłowi dołek okienka ślimaka ograniczony jest podporą wzgórka (subiculum promontorii), która rozciąga się poniżej i do tyłu od wzgórka tworząc dolną część zatoki bębenkowej (sinus tympani). Zatoka bębenkowa jest dołkiem graniczącym ku tyłowi z wyniosłością piramidową tylnej ściany jamy bębenkowej. Ku górze zatoka bębenkowa prowadzi do dołka okienka przedsionka i jest oddzielona od niego tzw. mostkiem wzgórka (ponticulus promontorii).

Powyżej dołka okienka przedsionka leży wyniosłość kanału nerwu twarzowego (prominentia canalis facialis), a ponad nią wyniosłość kanału półkolistego bocznego (prominentia canalis semicircularis lateralis). Obie wyniosłości przebiegają od przyśrodkowej do tylnej ściany jamy bębenkowej.

6. Ściana tylna czyli sutkowa (paries mastoideus) oddziela jamę bębenkową od jamy sutkowej. W górnej części tej ściany leży trójkątny otwór zwany wejściem do jamy (aditus ad antrum), przyśrodkowo od niego znajdują się wyniosłości kanału nerwu twarzowego i kanału półkolistego bocznego. Poniżej dolnego brzegu wejścia do jamy leży dół kowadełka (fossa incudis), poniżej niego stożkowata wyniosłość piramidowa (eminentia pyramidalis), zawierająca w szczycie otwór dla przejścia ścięgna mięśnia strzemiączkowego. Bocznie od wyniosłości piramidowej leży otwór bębenkowy kanalika struny bębenkowej (apertura tympanica canaliculi chordae tympani).

Kosteczki słuchowe :

W jamie bębenkowej pomiędzy błoną bębenkową a okienkiem przedsionka rozpościera się łańcuch kosteczek słuchowych (ossicula auditus) pokrytych błoną śluzową. Są to kolejno : młoteczek (malleus), kowadełko (incus), strzemiączko (stapes).

1. Młoteczek (malleus) - wyróżniamy : głowę (caput), szyjkę (collum), rękojeść (manubrium). Z szyjki lub rękojeści odchodzą wyrostki : boczny (processus lateralis)

i przedni (processus anterior).

2. Kowadełko (incus) - odróżniamy trzon (corpus) oraz odnogę krótką (crus breve incudis)

i długą (crus longum incudis), zakończona wyrostkiem soczewkowatym (processus lenticularis).

3. Strzemiączko (stapes) - składa się z podstawy (basis), głowy (caput) oraz odnogi przedniej, prostej (crus anterius s. rectilineum) i odnogi tylnej, czyli krzywej (crus posterius s. curvilineum). Między odnogami jest rozpięta błona strzemiączkowa (membrana stapedis).

Połączenia kosteczek słuchowych :

Stawy :

a). staw kowadełkowo-strzemiączkowy (articulatio incudomallearis) - jest to staw określany jako : siodełkowy, śrubowy lub “zaporowy”(hamulcowy)

b). staw kowadełkowo-strzemiączkowy (articulatio incudostapedia) - jest stawem kulistym (główkę stawową stanowi powierzchnia wyrostka soczewkowatego kowadełka, a panewką jest głowa strzemiączka).

Więzadła :

a). więzadło przednie młoteczka (lig. mallei anterius)

b). więzadło górne młoteczka (lig. mallei superius)

c). więzadło boczne młoteczka (lig. mallei laterale)

d). więzadło górne kowadełka (lig. incudis superius)

e). więzadło tylne kowadełka (lig. incudis posterius)

f). błona strzemiączkowa (membrana stapedis)

g). więzadło pierścieniowate strzemiączka (lig. anulare stapedis)

Zawartość jamy bębenkowej :

1. Kosteczki słuchowe - młoteczek (malleus), kowadełko (incus) i strzemiączko (stapes) wraz ze stawami (kowadełkowo-młoteczkowym i kowadełkowo-strzemiączkowym; art. incudomallearis et art. incudostapedia) i więzadłami.

2. Ścięgno mięśnia napinacza błony bębenkowej (tendo musculi tensoris tympani) i ścięgno mięśnia strzemiączkowego (tendo musculi stapedii).

3. Tętnice i żyły bębenkowe

a). tętnica bębenkowa górna od tętnicy oponowej środkowej

b). tętnica bębenkowa przednia od tętnicy szczękowej

c). tętnica bębenkowa dolna od gardłowej wstępującej

d). tętnica bębenkowa tylna od tętnicy rylcowo-sutkowej

4. Gałąź szyjno-bębenkowa tętnicy szyjnej wewnętrznej

4. Splot bębenkowy i nerwy do niego dochodzące

5. Nerw skalisty mniejszy

6. Struna bębenkowa

7. Powietrze

Mięsień napinacz błony bębenkowej (musculus tensor tympani) rozpoczyna się na części skalistej kości skroniowej przy ujściu kanału mięśniowo-trąbkowego, na tylnym brzegu skrzydła większego i kolcu kości klinowej, biegnie w swoim półkanale i przechodzi w ścięgno, które owijając się na wyrostku ślimakowatym przegrody kanału mięśniowo-trąbkowego, zagina się pod kątem prostym, biegnie przez jamę bębenkową i dochodzi do górnej części rękojeści młoteczka. Mięsień jest unerwiony przez gałąź nerwu skrzydłowego (nervus musculi tensoris tympani) prowadzącą włókna portio minor nervi trigemini.

Skurcz tego mięśnia zwiększa ostrość słuchu.

Mięsień strzemiączkowy (m. stapedius), najmniejszy mięsień poprzecznie prążkowany organizmu, leży wewnątrz wyniosłości piramidowej (w tylnej ścianie jamy bębenkowej), jego ścięgno wychodzi przez otwór w szczycie tej wyniosłości i dochodzi do tylnej odnogi strzemiączka. Mięsień ten jest unerwiony przez nerw strzemiączkowy (n. stapedius) od nerwu twarzowego. Jego skurcz unieruchamia strzemiączko, wskutek czego zmniejsza się ostrość słuchu.

Tętnice bębenkowe wchodzą do jamy bębenkowej różnymi otworami :

tętnica bębenkowa górna przez górną część kanalika bębenkowego,

tętnica bębenkowa dolna przez dolną część kanalika bębenkowego,

tętnica bębenkowa przednia przez szczelinę skalisto-bębenkową i tętnica bębenkowa tylna przez kanalik struny bębenkowej.

Gałąź szyjno-bębenkowa tętnicy szyjnej wewnętrznej wchodzi przez kanalik szyjno-bębenkowy (canaliculus caroticotympanicus).

Splot bębenkowy (plexus tympanicus) jest splotem autonomicznym. Leży na wzgórku (promontorium), na ścianie błędnikowej jamy bębenkowej. Do tego splotu dochodzą :

1. Nerwy szyjno-bębenkowe (nervi caroticotympanici) od splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego (plexus caroticus internus), doprowadzające włókna sympatyczne pozazwojowe, których komórki macierzyste leżą w zwoju szyjnym górnym pnia sympatycznego.

2. Nerw bębenkowy (nervus tympanicus) odchodzący od zwoju skalistego nerwu językowo-gardłowego (IX), prowadzący włókna przywspółczulne i czuciowe.

3. Gałąź łącząca nerwu twarzowego ze splotem bębenkowym (ramus communicans nervi facialis cum plexu tympanico)

Rozgałęzienia splotu bębenkowego unerwiają błonę śluzową jamy bębenkowej, trąbki słuchowej oraz jamy i komórek sutkowych.

Nerw bębenkowy wchodzi do jamy bębenkowej przez dolną część kanalika bębenkowego, dochodzi do splotu bębenkowego, oddaje tam włókna czuciowe i część włókien przywspółczulnych, a następnie zmienia nazwę na nerw skalisty mniejszy (nervus petrosus minor), który biegnie w bruździe wzgórka (sulcus promontorii) na ścianie przyśrodkowej jamy bębenkowej. Opuszcza jamę bębenkową i wchodzi do dołu środkowego czaszki przez górną część kanalika bębenkowego zakończonego rozworem kanału nerwu skalistego mniejszego.

Struna bębenkowa (chorda tympani) jest odgałęzieniem nerwu pośredniego (część nerwu twarzowego). Jest zbudowana z włókien przywspółczulnych (które są neurytami komórek jądra ślinowego górnego) i z włókien czucia smaku (dendryty komórek zwoju kolanka). Rozpoczyna się w kanale nerwu twarzowego, wchodzi przez swój kanalik do jamy bębenkowej, biegnie w niej początkowo ku górze i przodowi, wchodzi między rękojeść młoteczka a odnogę długą kowadełka i zakręca, kierując się ku dołowi, przodowi i nieco bocznie. Opuszcza jamę bębenkową przez szczelinę skalisto-bębenkową i wchodzi do dołu podskroniowego. Przebiegając między mięśniami skrzydłowymi przyśrodkowym i bocznym dochodzi do nerwu językowego i dołącza się do niego.

Ucho wewnętrzne czyli błędnik (labyrinthus)

W skład ucha wewnętrznego wchodzi błędnik kostny i błoniasty. Błędnik błoniasty leży wewnątrz kostnego, a pomiędzy jego powierzchnią a ścianami błędnika kostnego znajduje się płyn zwany przychłonką (perilympha). Wnętrze błędnika błoniastego wypełnia śródchłonka (endolympha).

Błędnik kostny (labyrinthus osseus) złożony jest z przedsionka (vestibulum), ślimaka (cochlea) i 3 kanałów półkolistych (canales semicirculares) : przedniego, tylnego i bocznego.

Kanały półkoliste stanowią tylną część błędnika kostnego. Zaczynają się i kończą w tylnej ścianie przedsionka. Każdy z kanałów jest ułożony pod kątem prostym do dwóch pozostałych. Każdy kanał półkolisty zaczyna się bańką kostną (ampulla ossea), odchodzącą od tylnej ściany przedsionka. Istnieją więc trzy bańki kostne - odpowiednio : przednia, tylna i boczna. Bańka kostna przechodzi w odnogę bańkową (crus ampullare, która zakręcając, przedłuża się w odnogę pojedynczą (crus simplex). Odnoga pojedyncza kanału półkolistego bocznego dochodzi samodzielnie do tylnej ściany przedsionka, natomiast odnogi pojedyncze kanałów półkolistych przedniego i tylnego łączą się w odnogę wspólną (crus commune) i dopiero ta dochodzi do tylnej ściany przedsionka.

Środkową częścią błędnika kostnego jest przedsionek. Na jego tylnej ścianie leży 5 otworów, zaczynających i kończących kanały półkoliste. Na ścianie bocznej leży okienko przedsionka zamknięte przez podstawę strzemiączka. Na ścianie przyśrodkowej przedsionka przebiega i grzebień przedsionka (crista vestibuli), który ku dołowi rozdwaja się na odnogę przednią tylną. Między tymi odnogami leży zachyłek ślimakowaty (recessus cochlearis). Do tyłu od grzebienia przedsionka leży zachyłek eliptyczny (recessus elipticus), w którym znajduje się otwór wewnętrzny wodociągu przedsionka (apertura interna aquaeductus vestibuli). Powyżej i poniżej tego otworu leżą skupiska drobnych otworków, zwane plamkami sitkowatymi - odpowiednio : górną (macula cribrosa superior) i dolną (macula cribrosa inferior). Do przodu od grzebienia przedsionka leży zachyłek kulisty (recessus sphericus), a w nim plamka sitkowata środkowa (macula cribrosa media). Ku przodowi przedsionek przechodzi w kanał spiralny ślimaka, a ściślej - przedłuża się w górną część tego kanału, zwaną schodami przedsionka (scala vestibuli).

Ślimak (cochlea) jest przednią częścią błędnika. Rdzeń ślimaka stanowi wrzecionko (modiolus), wokół którego jest owinięty kanał spiralny ślimaka (canalis spiralis cochleae). Wrzecionko ma kształt stożkowaty, o poszerzonym wierzchołku zwanym blaszką wrzecionka (lamina modioli). Na podstawie wrzecionka widoczne są otworki ułożone w charakterystycznym kształcie ślimacznicy. Ten zespół otworków zwany jest pasmem spiralnym dziurkowanym (tractus spiralis foraminosus). Wewnątrz wrzecionka wzdłuż jego ściany, od podstawy do szczytu, przebiega kanał spiralny wrzecionka, tworzący we wrzecionku niepełne trzy obwoje (2 1/2 - 2 3/4). W kanale tym leżą komórki nerwowe, noszące łączną nazwę zwoju spiralnego ślimaka (ganglion spiralis cochleae). Wzdłuż przebiegu kanału spiralnego, na powierzchni wrzecionka leżą otworki, które prowadzą do tego kanału. Przez te otworki przechodzą dendryty komórek zwoju spiralnego ślimaka. Od kanału spiralnego wrzecionka odchodzą kanały podłużne wrzecionka (canales longitudinales modioli), które biegną do podstawy wrzecionka i kończą się tam otworkami tworzącymi pasmo spiralne dziurkowane. Przez kanały podłużne wrzecionka przebiegają neuryty komórek zwoju spiralnego ślimaka.

Wokół wrzecionka owija się kanał spiralny ślimaka (canalis spiralis cochleae), tworzący, podobnie jak kanał spiralny wrzecionka, niepełne trzy obwoje (ściślej : 2 1/2 - 2 3/4). Obwoje te nazywamy zakrętami ślimaka. Wyróżnia się zakręt podstawny, środkowy i osklepkowy. Ten ostatni jest niepełny (1/2 - 3/4). Wierzchołek ślimaka nosi nazwę osklepka (cupula cochleae). Kanał spiralny ślimaka jest podzielony niekompletnie przez blaszkę spiralną kostną (lamina spiralis ossea) na dwa piętra : wyższe nazywamy schodami przedsionka (scala vestibuli), a niższe schodami bębenka (scala tympani). Blaszka spiralna kostna przylega do ściany wrzecionka wzdłuż leżących na niej otworów prowadzących do kanału spiralnego wrzecionka. Blaszka ta zawiera kanaliki, przez które przechodzą dendryty komórek zwoju spiralnego ślimaka. Blaszka spiralna kostna kończy się w osklepku ślimaka, haczykiem blaszki spiralnej (hamulus laminae spiralis), który wraz z brzegiem blaszki wrzecionka ogranicza szparę osklepka (helicotrema). Szpara osklepka jest jedynym połączeniem między scala vestibuli a scala tympani.

Błędnik błoniasty

Leży wewnątrz błędnika kostnego, oddzielony od jego ścian przestrzenią przychłonkową. Nadmiar przychłonki jest odprowadzany do przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia przewodami przychłonkowymi (ductus perilymphatici), z których największy biegnie przez kanalik ślimaka.

Wnętrze błędnika błoniastego wypełnia śródchłonka (endolympha), o innym składzie chemicznym od przychłonki. Powstawanie śródchłonki jest niejasne. Nadmiar przepływa do przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia z woreczka śródchłonkowego, do którego dopływa przewodem śródchłonkowym (ductus endolymphaticus) biegnącym przez wodociąg przedsionka.

W skład błędnika błoniastego wchodzą :

1. Przewody półkoliste (ductus semicirculares) przedni, tylny i boczny

2. Łagiewka (utriculus)

3. Woreczek (sacculus)

4. Przewód śródchłonkowy (ductus endlymphaticus) kończący się woreczkiem śródchłonkowym (saccus endolymphaticus).

5. Przewód łagiewkowo-woreczkowy (ductus utriculosaccularis)

6. Przewód łączący (ductus reuniens)

7. Przewód ślimakowy (ductus cochlearis)

Przewody półkoliste odchodzą od łagiewki i dochodzą do niej. Każdy z przewodów półkolistych zaczyna się bańką błoniastą (ampulla membranacea), leżącą w bańce kostnej. Bańka błoniasta przedłuża się w odnogę bańkową (crus ampullare), która zakręcając, przechodzi w odnogę pojedynczą (crus simplex). Odnogi pojedyncze przewodu półkolistego przedniego i tylnego łączą się w odnogę wspólną (crus commune) dochodzącą do łągiewki, a odnoga pojedyncza przewodu półkolistego bocznego dochodzi do łagiewki samodzielnie.

Łagiewka leży w przedsionku, w zachyłku eliptycznym. Do przodu od niej, w zachyłku kulistym leży woreczek. Od woreczka odchodzi przewód śródchłonkowy, który biegnie przez wodociąg przedsionka i przez otwór zewnętrzny tego wodociągu wchodzi do dołu tylnego czaszki. Tam poszerza się w woreczek śródchłonkowy, który leży między blaszkami opony twardej na tylnej powierzchni piramidy kości skroniowej. Od łagiewki odchodzi przewód łagiewkowo-woreczkowy, który wbrew nazwie nie dochodzi do woreczka, ale uchodzi do przewodu śródchłonkowego. Przewód łączący stanowi połączenie między woreczkiem a przewodem ślimakowym. Jego ujście do przewodu ślimakowego przypomina ujście jelita cienkiego do jelita grubego, dlatego początkową część przewodu ślimakowego nazwano kątnicą przedsionkową (cecum vestibulare). Przeciwległe, również ślepe zakończenie przewodu ślimakowego nosi nazwę kątnicy osklepkowej (cecum cupulare). Kątnica przedsionkowa leży w zachyłku ślimakowym przedsionka, a kątnica osklepkowa w osklepku ślimaka. Przewód ślimakowy znajduje się w kanale spiralnym ślimaka, położony między schodami przedsionka a schodami bębenka. Ma 3 ściany, które go ograniczają :

• ściana przedsionkowa (ogranicza od strony schodów przedsionka) utworzona przez błonę przedsionkową Reissnera) (membrana vestibularis Reissneri) oraz grzebień przedsionkowy węzła spiralnego.

• ściana bębenkowa (ogranicza od strony schodów bębenka) utworzona przez część blaszki spiralnej kostnej, błonę (= blaszkę) podstawną (membrana seu lamina basilaris), i grzebień podstawny węzła spiralnego.

• ściana zewnętrzna jest utworzona przez więzadło spiralne z leżącym na nim prążkiem naczyniowym (stria vascularis) i wyniosłością spiralną (prominentia spiralis) utworzoną przez ten prążek

Narząd spiralny Cortiego jest receptorem słuchu. Leży w przewodzie ślimakowym na błonie podstawnej. Składa się z komórek zmysłowych - włoskowatych (rzęsatych) wewnętrznych i zewnętrznych oraz z komórek zrębu. Do tych ostatnich należą :

1. komórki filara zewnętrznego i wewnętrznego (cellulae columnae internae et externae)

2. komórki falangowe wewnętrzne i zewnętrzne (cellulae phalangeae internae et externae)

3. komórki graniczne wewnętrzne i zewnętrzne (cellulae limitantes internae et externae)

4. komórki podporowe wewnętrzne i zewnętrzne (cellulae sustentantes internae et externae)

Nad komórkami narządu spiralnego położona jest błona pokrywająca (membrana tectoria). Do komórek zmysłowych dochodzą dendryty komórek nerwowych zwoju spiralnego ślimaka. Neuryty tych komórek biegną przez kanaliki podłużne wrzecionka, przechodzą przez pasmo spiralne dziurkowane i dostają się do przewodu słuchowego wewnętrznego, gdzie łączą się w nerw ślimakowy, który jest częścią nerwu przedsionkowo-slimakowego (VIII).

Receptory narządu równowagi, czyli narząd przedsionkowy złożony jest z 3 grzebieni bańkowych (cristae ampullares), plamki woreczka (macula sacculi) i plamki łagiewki (macula utriculi).

Grzebienie bańkowe leżą w bańkach błoniastych. Są zbudowane z komórek zmysłowych - włoskowatych (rzęsatych) i komórek zrębu. Komórki grzebienia leżące w jego centralnej części są najwyższe, a im bardziej obwodowo, tym niższe. Proporcjonalne do wysokości komórek są długości rzęsek. Rzęski komórek leżących w grzebieniu obwodowo są niższe, a komórek leżących centralnie - wyższe; dochodząc do przeciwległej ściany grzebienia bańkowego rzęski komórek zmysłowych tworzą tzw. przesłonę Steinhausena.

Plamka łagiewki (macula utriculi) stanowi pole zmysłowe o powierzchni 2 - 3 mm, położone w płaszczyźnie poziomej na ścianie przyśrodkowo-dolnej łagiewki.

Plamka woreczka (macula utriculi) o średnicy ok. 1,5 mm, znajduje się na ścianie przyśrodkowej woreczka i ustawiona jest w płaszczyźnie pionowej.

Do wymienionych receptorów dochodzą dendryty zwoju przedsionkowego (ganglion vestibulare) położonego na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego. W zwoju wyróżniamy dwie części : górną (pars superior) oraz dolną (pars inferior). Do części górnej dochodzi nerw łagiewkowo-bańkowy (nervus utriculoampullaris), zwany gałęzią górną nerwu przedsionkowego (ramus superior nervi vestibularis), który powstaje z :

• nerwu bańkowego przedniego (nervus ampullaris anterior),

• nerwu bańkowego bocznego (nervus ampullaris lateralis) wychodzących z odpowiednich grzebieni bańkowych

• oraz gałęzi odchodzącej z plamki łagiewki - nerwu łagiewowego (nervus utricularis).

Nerw łagiewkowo-bańkowy wychodzi z przedsionka przez otworki w polu przedsionkowym górnym dna przewodu słuchowego wewnętrznego (dostając się tam od strony przedsionka przez otworki plamki sitkowatej górnej w zachyłku eliptycznym).

Do części dolnej zwoju dochodzi nerw woreczkowo-bańkowy (nervus sacculoampullaris), zwany też gałęzią dolną nerwu przedsionkowego. W jego skład wchodzą :

• nerw woreczkowy (nervus saccularis) wychodzący z plamki woreczka, przedostający się do przewodu słuchowego wewnętrznego przez pole przedsionkowe dolne (a od strony przedsionka błędnika przez otworki plamki sitkowatej środkowej w zachyłku sferycznym).

• nerw bańkowy tylny (nervus ampullaris posterior) - przedostający się do przewodu słuchowego wewnętrznego przez otwór pojedynczy (otworki plamki sitkowatej dolnej w zachyłku eliptycznym).

Ze zwoju przedsionkowego wychodzi część przedsionkowa VIII nerwu czaszkowego, która dalej biegnie razem z częścią ślimakową.

Główną tętnicą ucha wewnętrznego jest tętnica błędnika (arteria labyrinthi), odchodząca od tętnicy przedniej dolnej móżdżku lub od tętnicy podstawnej. Zwykle już w przewodzie słuchowym wewnętrznym dzieli się na trzy gałęzie : tętnicę przedsionkową, tętnicę przedsionkowo-ślimakową i tętnicę ślimakową.

Tętnica przedsionkowa (arteria vestibularis) - zaopatruje narząd przedsionkowy : główną część woreczka i łagiewki oraz przewód półkolisty przedni i boczny wraz z ich bańkami.

Tętnica przedsionkowo-ślimakowa (arteria vestibulocochlearis) - zaopatruje część tylna woreczka i łagiewki, przewód półkolisty tylny wraz z jego bańką oraz część zakrętu podstawnego ślimaka.

Tętnica ślimakowa (arteria cochlearis) - zaopatruje część zakrętu podstawnego ślimaka, zakręty środkowy i osklepkowy.

Krew żylna z błędnika odpływa :

1. żyłą wodociągu przedsionka (vena aqueductus vestibuli)

2. 
   żyłą kanalika ślimaka (vena canaliculi cochleae)

3. żyłami błędnika (vv. labyrinthi)

7

7

---