WYKŁAD 2. AGENCJE RATINGOWE

Agencje ratingowe to podmioty gospodarcze zajmujące się gromadzeniem informacji o określonego rodzaju podmiotach, produktach lub usługach, przetwarzaniem ich w bazę wiedzy i formułowaniem wystandaryzowanych opinii oraz ocen wartościujących według ściśle zdefiniowanych procedur, w określonym z góry zakresie i przy określonym z góry celu (kryterium).

Cele działania agencji ratingowych formułowane przez same agencje:

• A.M. Best: „(...) konstruktywna i obiektywna rola w przemyśle ubezpieczeniowym poprzez wykrywanie i przeciwdziałanie niewypłacalności ubezpieczycieli(...)”

• CERA S.A.: ”Wspieranie rozwoju rynku kapitałowego w Polsce i w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej poprzez nadawanie niezależnych, obiektywnych i profesjonalnych ratingów oraz przygotowywanie analiz rynkowych dla wszystkich uczestników rynku dłużnych papierów wartościowych”

• Weiss Ratings Inc.:“ Naszą misją jest wpieranie klientów, profesjonalistów i instytucji, informacjami wysokiej jakości, w ocenie i dobieraniu usług finansowych jak również inwestycji”

Agencje ratingowe odgrywają istotną rolę na światowych rynkach papierów wartościowych i usług bankowych. Dlatego sprawą o żywotnym znaczeniu jest regularne dostarczanie przez nie niezależnych, obiektywnych ocen o najwyższej możliwej jakości.

Agencje ratingowe są podmiotami prowadzącymi działalność analityczną, polegającą na ocenie sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotów działających na rynku. Na tej podstawie wydają noty ratingowe, informujące inwestorów, klientów, kontrahentów i konkurentów o bezpieczeństwie inwestycji w emitowane przez badane przedsiębiorstwa papiery wartościowe, a także w zakup oferowanych przez nie usług.

Pierwowzory współczesnych agencji ratingowych powstawać zaczęły w połowie XIX wieku w USA w formie pierwszych na świecie przedsiębiorstw nadających ratingi oceniające wiarygodność kredytową dłużników (commercial credit-ratings). Już w roku 1849 firma Bradstreet Improved Commercial Agency, a dziesięć lat później R.G. Dun & Company publikowały ratingi kredytów towarowych. Istniało wiele przyczyn, które spowodowały szybki rozwój agencji ratingowych na rynku amerykańskim. Jedną z nich był kryzys gospodarczy i krach giełdowy rozpoczęty w 1929 r., który pociągnął za sobą falę upadłości przedsiębiorstw oraz utratę oszczędności zainwestowanych w emitowane przez nie obligacje i akcje. Duże znaczenie miało amerykańskie ustawodawstwo stwarzające warunki do rozwoju działalności ratingowej oraz szumy informacyjne połączone z rosnącą asymetrią procesów informacyjnych. W okresie późniejszym deregulacja i liberalizacja na rynkach kapitałowych oraz finansowych, powiązana z rosnącą ilością informacji oraz potrzebą ich agregowania i analizowania, stworzyła lukę wykorzystywaną przez agencje ratingowe.

Dziś liczbę działających na całym świecie agencji szacuje się na 140 do 150. Spełniają one niezwykle ważną rolę na rynkach finansowych, również na rynku ubezpieczeń, gwarantując niezależną oraz opartą na fachowej wiedzy i doświadczeniu analizę badanych przedsiębiorstw i ich produktów (usług). W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci ich pozycja uległa wzmocnieniu na tyle, iż coraz więcej inwestorów (nabywających papiery wartościowe) oraz klientów korzystających z usług oferowanych przez instytucje finansowe (w tym asekuratorów) opiera swe decyzje na publikowanych ocenach ratingowych. Niesie to ze sobą zagrożenia. Agencje ratingowe mogą wywierać presję na podmioty, które nie chcą poddać się ich ocenie. Przeprowadzając rating oparty na publicznie dostępnych danych i wystawiając badanym niskie noty, wywołują poczucie niepewności wśród inwestorów i klientów, co zagraża ciągłości funkcjonowania i w efekcie rozwojowi tych podmiotów. W celu podtrzymania swojej pozycji na rynku muszą się one poddać procedurze ratingowej, za co wnoszą opłaty.

Wymagania stawiane agencjom. Ze względu na rosnące znaczenie ocen ratingowych, istnieje szereg wymogów, które muszą być spełnione przez agencje ratingowe, aby były one uznawane na międzynarodowych rynkach:

• obiektywność i rzeczowość: równe traktowanie wszystkich podmiotów poddanych analizie i nie podleganie presji tych podmiotów, które chciałyby traktować rating jako sposób publicznego potwierdzenia swojej wartości;

• niezawodność i wiarygodność: stałość i niezmienność kryteriów oceny wszystkich podmiotów w ramach danej branży oraz w czasie;

• profesjonalizm: oparty na wiedzy fachowej analityków oraz poprawności i wiarygodności wykorzystywanych danych;

• etyka i dyskrecja metod pracy wyróżnia agencje ratingowe od innych instytucji zajmujących się badaniem sytuacji finansowej podmiotów gospodarczych; agencje mają pełny dostęp do postanowień zarządu, wewnętrznych systemów sprawozdawczości badanych podmiotów, informacji o ich planach strategicznych, itp.; jednocześnie zobowiązują się do utrzymania w tajemnicy wszystkich informacji zdobytych w trakcie dokonywania oceny ratingowej;

• niezależność: zapewnienie sobie przez agencję takiego statusu prawnego i gospodarczego, który gwarantowałby jej "odporność" na wszystkie wpływy ze strony badanych podmiotów, organów państwowych i innych (np. zrzeszeń konsumenckich, lobby branżowych).

W niektórych krajach o rozwiniętej kulturze ratingowej wypełnienie przez działające tam agencje ratingowe powyżej opisanych kryteriów nadzorowane jest przez państwo (np. w Japonii i USA). W Stanach Zjednoczonych wszystkim agencjom ratingowym, które spełniają wymienione wymogi przypisuje się tytuł: "Uznawanych w całym kraju Statystycznych Agencji Ratingowych" (ang. Nationally Recognized Statistical Rating Organization). Dla ratingów ubezpieczeniowych Amerykańskie Zrzeszenie Towarzystw Ubezpieczeń na Życie nadaje agencjom tytuł "Uznawanych w całym kraju Organizacji Ratingów Ubezpieczeniowych" (ang. Nationally Recognized Insurance Rating Organization).

Agencje zajmujące się nadawaniem ocen ratingowych przyjęło się dzielić na międzynarodowe i narodowe agencje ratingowe. Do tych pierwszych należą przede wszystkim wielkie i renomowane agencje północnoamerykańskie, które swoją działalność prowadzą na wszystkich kontynentach. Do najbardziej rozpoznawalnych agencji ratingowych należy tzw. "Wielka Trójka" (ang. The Big Three), którą tworzą Standard&Poor's, Moody's Investors Service oraz Fitch Ratings. Firmy te nadają ratingi najszerszej gamie podmiotów gospodarczych, papierów wartościowych, usług i produktów finansowych.

Narodowe agencje ratingowe koncentrują swą działalność na branżach, przedsiębiorstwach, jednostkach samorządowych oraz produktach i usługach na terytorium kraju ich siedziby. Pierwsze narodowe agencje powstawać zaczęły w drugiej połowie XX w. Jednakże do dziś mają one nieznaczny udział w rynku usług ratingowych.

Podstawą tworzenia narodowych agencji ratingowych był stawiany ich amerykańskim prekursorom zarzut niedostosowania stosowanych modeli i procedur do specyficznych warunków europejskich. W roku 1972 powstała pierwsza w Kanadzie narodowa agencja ratingowa Canadian Bond Rating Service Inc. (CBRS), a w 1976 r. - Dominion Bond Rating Service. Obie agencje specjalizują się w ratingach pożyczek (obligacji) emitentów kanadyjskich. W połowie lat 80. XX w. kilka narodowych agencji ratingowych powołanych zostało do życia na terenie Ameryki Środkowej i Południowej (m.in. w Chile). Niektóre z nich nadają również ratingi ubezpieczeniowe. Na terenie Azji pierwsze narodowe agencje ratingowe utworzone zostały w 1975 roku w Tokio. Były to Mikuni & Co. oraz Japan Bond Research Institute, które prowadzą działalność do dziś. Również w Australii w drugiej połowie XX w. powstała agencja Ducan Andrew. W Europie, w przeciwieństwie do praktyki północnoamerykańskiej, wiele z utworzonych agencji powstało z inicjatywy banków i towarzystw ubezpieczeniowych i bazowało w fazie powstawania oraz początkowej działalności na wsparciu państwa. W 1978 r. z inicjatywy Robina Monroe Davisa powstała w Londynie pierwsza europejska agencja specjalizująca się w ratingu bankowym IBCA Ltd. W 1981 r. założono drugą europejską agencję Insurance Solvency International Ltd. (ISI), która jako pierwsza na kontynencie przeprowadzała ratingi ubezpieczeniowe. W 1987 roku utworzono w Londynie firmę Keyscan Ltd., której działalność po dwu latach została rozwiązana. We Francji konsorcjum banków i ubezpieczycieli wsparte przez ministerstwo finansów powołało w 1991 roku Agence d'Evaluation Financiere (ADEF), nadającą ratingi emitentom francuskim. Kilka lat później grupa zrzeszeń gospodarczych i inwestorów prywatnych powołała do życia Euronotation France. W Niemczech konsorcjum przedsiębiorstw powołało w roku 1991 europejski instytut ratingowy o nazwie Projektgesellschaft Rating GmbH, której celem było powołanie ogólnoeuropejskiej agencji ratingowej. Po dwu latach projekt został jednak wstrzymany. W końcu 1996 r. w Kolonii powstała ASSEKURATA Rating Agentur GmbH, agencja wyspecjalizowana w ratingach ubezpieczeniowych. W Portugalii w roku 1988 powstała założona przez konsorcjum banków, ubezpieczycieli, funduszy inwestycyjnych oraz towarzystw leasingowych agencja Compania Portuguesa de Rating. Agencja koncentruje swoją działalność na ocenie krajowych emitentów. W Hiszpanii nieudana okazała się inicjatywa powołania przez jeden z domów maklerskich agencji Renta 4 / Rating SA, która przerwała działalność po roku.

W Polsce z inicjatywy krajowych instytucji finansowych powołana została w 1996 r. w Warszawie agencja ratingowa o nazwie Środkowoeuropejskie Centrum Ratingu i Analiz SA (CERA SA). Zgromadzenie założycielskie odbyło się w listopadzie 1996 r., a faktyczne rozpoczęcie działalności agencji miało miejsce w styczniu następnego roku. W lipcu 1997 r. agencja podpisała pierwszą umowę o nadanie ratingu, a w październiku opublikowała pierwszą notę ratingową. W 2000 r. 52,5% udziałów w agencji objęła międzynarodowa agencja Fitch, zmieniając następnie nazwę spółki na Fitch Polska. Agencja nadaje oceny ratingowej emitującym papiery wartościowe gminom, wybranym branżom oraz spółkom, w tym bankom. W ramach ratingów krajowych ocenione zostały: GTFI FIO Skarbowy Rynku Pieniężnego, Rheinhyp-BRE Bank Hipoteczny SA, ORBIS SA, Polska Grupa Farmaceutyczna SA, Ostrów Wielkopolski, Płock, Kielce, Olsztyn, Rybnik oraz województwo wielkopolskie. Ratingi nadane przez Fitch Polska według skali międzynarodowej (ratingi międzynarodowe) objęły: Bank Gospodarki Żywnościowej SA, Bank Handlowy w Warszawie SA, Bank Ochrony Środowiska SA, Bank Pekao SA, BPH PBK SA, Bank Zachodni WBK SA, Bank Millennium SA, BRE Bank SA, BRE Leasing, ING Bank Śląski SA, Kredyt Bank SA, PKO BP SA, Rheinhyp-BRE Bank Hipoteczny SA, PKN Orlen, Elektrownię Turów, Telekomunikację Polską SA, Polish Retail Properties Finance Plc, Szczecin, Bydgoszcz oraz Katowice. Dotychczas Fitch Polska nie przeprowadziła jeszcze żadnej oceny ratingowej działającego w Polsce towarzystwa ubezpieczeń.

Narodowe agencje ratingowe cechuje nie tylko ograniczony obszar geograficzny działania. Są one często również wyspecjalizowane w ocenianiu określonych branż lub grup podmiotów (np. gmin, emitentów papierów dłużnych, banków). Agencje międzynarodowe z kolei działają w wielu krajach i kontynentach, nadając ratingi szerokiej gamie instytucji reprezentujących praktycznie wszystkie obszary działalności gospodarczej. Istnieją jednakże też agencje specjalizujące się w ratingach przedsiębiorstw określonych branż. Właśnie ze względu na specyfikę działalności asekuracyjnej, istnieje kilka agencji ratingowych wyspecjalizowanych w oferowaniu ratingów ubezpieczeniowych. Należy do nich na przykład najbardziej znana w branży międzynarodowa agencja A.M. Best, a także wspomniana niemiecka narodowa agencja Assekurata.

Rynek ratingowy na świecie cechuje zdecydowana dominacja "Wielkiej Trójki" największych agencji międzynarodowych. Stopniowo dokonują one kolejnych fuzji i przejęć narodowych oraz mniejszych międzynarodowych agencji ratingowych. Na przykład Standard & Poor's w 1990 roku przejęła agencje Insurance Solvency International Ltd. oraz Ducan Andrew, a w 1995 r. francuską agencję Agence d'Evaluation Financiere (ADEF). Agencja Fitch dokonała w 1997 r. fuzji z IBCA Ltd., a następnie przejęła kolejno agencje Duff and Phelps Credit Rating Co. (kwiecień 2000) oraz Thomson BankWatch (grudzień 2000). Jak podaje raport Swiss Re, 80% wszystkich przychodów agencji ratingowych na całym świecie przypada po połowie na Standard & Poor's oraz Moody's, 14% na Fitch, 4% na A.M. Best, a zaledwie 2% na pozostałe agencje.

W przypadku ratingów ubezpieczeniowych w miejsce "Wielkiej Trójki" mówi się o "Wielkiej Czwórce". A.M. Best, Standard & Poor's, Moody's oraz Fitch nadają odpowiednio 44%, 30%, 17% i 7% spośród wszystkich ratingów towarzystw ubezpieczeń na świecie. Również w tym przypadku udział pozostałych agencji waha się w granicach 2%. Stąd coraz głośniej w prasie fachowej mówi się o oligopolu największych agencji międzynarodowych, uniemożliwiającym swobodną konkurencję na rynku ratingów ubezpieczeniowych oraz pozostałych.

Moody's Investors Service

• od 1909 roku działa na rynku USA,

• od 1918 roku działa na rynkach międzynarodowych

• według agencji to właśnie jej założyciel wymyślił literowy system ocen

• ocenia rocznie 4500 emitentów i 10000 emisji

• sieć biur w 10 krajach (w tym: Wielka Brytania, Niemcy i Francja)

• zatrudnia 1800 pracowników (w tym 1000 to analitycy)

• ocenia na świecie łączny dług wartości 30 trylionów USD!!!

Standard & Poor's

• rok 1916 - pierwszy rating firmy Poor's Publishing Company

• rok 1922 - pierwszy rating Standard Statistics Company

• rok 1941 - utworzenie S&P po połączeniu powyższych

• rok 1961 - zakupienie S&P przez The McGraw-Hill Companies, Inc.

• ocenia rocznie 12000 emitentów

• sieć biur w 11 krajach (w tym: Wielka Brytania, Niemcy, Francja, Szwecja, Hiszpania, Belgia)

• zatrudnia 5000 pracowników (w tym 1250 to analitycy)

Fitch IBCA Ltd

• rok 1924 - powstaje w USA firma Fitch Publishing Company

• Fitch Publishing Company jako pierwsza zastosowała znaki „+/-”

• rok 1978 - powstaje w Anglii firma International Bank Credit Analysis

• rok 1997 - połączenie tych agencji i utworzenie Fitch IBCA Ltd

• rok 1998 - zakupienie agencji przez francuską firmę FIMALAC

• sieć biur w 13 krajach (w tym: Wielka Brytania, Niemcy, Francja, Hiszpania, Polska)

A.M. Best

• rok 1899 - powstaje agencja A.M Best

• sieć biur w 3 krajach (USA, Wielka Brytania, Hong Kong)

• zatrudnia 400 pracowników

• specjalizuje się w ratingach ubezpieczeniowych

Do najważniejszych powodów, dla których podmioty zwracają się do agencji ratingowych o przyznanie im oceny, zaliczyć należy:

• obniżenie kosztu pozyskania kapitału przy emisji dłużnych papierów wartościowych (im wyższa ocena, tym niższe ryzyko inwestycyjne, a więc niższy koszt);

• obniżenie kosztu pozyskania kapitału w przypadku zaciągnięcia kredytu w banku;

• niezależne potwierdzenie sytuacji finansowej podmiotu przed akcjonariuszami i pożyczkodawcami;

• niezależna weryfikacja jakości kierowania firmą oraz kwalifikacji jej kierownictwa;

• zabezpieczenie zarządu przed radą nadzorczą i akcjonariuszami w przypadku problemów ze sprzedażą walorów (zasłaniając się dobrą oceną credit-ratingu, zarząd zawsze wskaże na czynniki znajdujące się poza firmą);

• kontrola działań kierownictwa (emisje są regularnie kontrolowane - co pół roku - w celu zagwarantowania, że przyznana w przeszłości ocena jest nadal aktualna i uzasadniona; weryfikacje są czynione zarówno w górę, jak i w dół).

Badania ratingowe. Najczęściej występujące ratingi, to ratingi dobrowolne, które odbywają się według następującego schematu:

1. Instytucja finansowa decyduje się na poddanie badaniom ratingowym i przygotowuje informacje wymagane do jego przeprowadzenia.

2. Agencja zwołuje komitet ratingowy .

3. Analitycy z komitetu analizują wskaźniki, rozmawiają z zarządem i kierownictwem, wykonują rachunki symulacyjne.

4. Dokonują wstępnej oceny i nadają wskaźniki; wyjaśniane zostają sprzeciwy instytucji finansowej (zleceniodawcy).

5. Ostateczny rating zostaje przedstawiony zleceniodawcy, a wynik uzasadniony.

6. Podjęta zostaje decyzja co do publikacji wyników.

Informacje, na których opiera się ocena, powinny obejmować następujące zakresy:

• informacje dotyczące otoczenia makroekonomicznego instytucji finansowej; pod uwagę brane powinny być te elementy, które mogą mieć wpływ na działalność firmy; zakres informacji, będących podstawą ratingu powinien obejmować przede wszystkim: sytuację makroekonomiczną na rynku krajowym i międzynarodowym, rozwiązania prawne, sytuację polityczną oraz pozycję rynkową instytucji finansowej;

• informacje dotyczące instytucji finansowej, np. środki własne, rentowność, koszty, kwalifikacje zarządu, pozycję finansową;

• informacje dotyczące jakości oferowanych usług, tj. jakości dystrybucji i samych produktów; oceniając jakość produktów ubezpieczeniowych mierzy się relację przyszłego świadczenia do kosztu jaki trzeba ponieść, by wykupić dany rodzaj ochrony, zabezpieczający przed konkretnym ryzykiem; za elementy składowe produktu uznaje się ogólne warunki ubezpieczenia, taryfy oraz poziom usług doradczych i serwisowych

Agencja ratingowa ocenia zdolność kredytową danego emitenta lub dokonuje oceny kredytowej instrumentu finansowego. Innymi słowy ocenia prawdopodobieństwo niewykonania przez emitenta zobowiązań finansowych w ogóle (ocena emitenta) lub w stosunku do danego papieru wartościowego (ocena instrumentu). Oba rodzaje opinii, czy ratingów, opierają się na danych opisujących strumień przychodów oraz bilans ocenianej jednostki ze szczególnym uwzględnieniem jej zadłużenia. Bierze się także pod uwagę dotychczasowe wyniki finansowe. Ratingi te stanowią jedynie wskaźnik sytuacji w danym momencie, muszą zatem być regularnie aktualizowane dla uwzględnienia najnowszych zmian ekonomicznych i innych.

Oceny kredytowe pozwalają skutecznie podzielić emitentów na odpowiednie klasy w zależności od stopnia obarczającego ich ryzyka. Agencje stosują szczegółowe skale wiarygodności kredytowej, w których krytyczna granica oddziela klasy inwestycyjne (niskiego ryzyka) i klasy spekulacyjne (wysokiego ryzyka) — odzwierciedlające stopień ryzyka (czyli prawdopodobieństwa niedotrzymania zobowiązań) cechujący papiery wartościowe. Rating określa się w specjalnej skali ocen składającej się z kombinacji liter od A do D oraz cyfr lub znaków plus i minus podwyższających lub obniżających daną ocenę. Uzupełnieniem oceny jest prognoza określająca możliwość jej zmiany w najbliższym czasie: pozytywna - może wzrosnąć, negatywna - może spaść, stabilna - nie zmieni się.

Oceny te są zwykle wymagane i opłacane przez samych emitentów. W takich przypadkach oceny opiera się zarówno na jawnych danych jak też na danych niedostępnych publicznie, ujawnianych z własnej woli przez oceniany podmiot (np. w drodze rozmów z osobami odpowiedzialnymi za sprawy finansowe ocenianego emitenta). Agencje ratingowe wystawiają też niejednokrotnie ratingi niezamówione (tj. opracowane bez zamówienia złożonego przez emitenta). Zwykle przy ich opracowaniu nie korzysta się z danych nieopublikowanych.

Agencje ratingowe utrzymują się one z dwóch głównych źródeł: z opłat za specjalistyczne analizy rynku finansowego publikowane w postaci drukowanej i elektronicznej oraz opłat za wykonanie oceny zdolności kredytowej podmiotów. To drugie źródło stanowi obecnie około 80% dochodów agencji.

Wpływ agencji ratingowych na rynki finansowe

Oceny kredytowe wywierają znaczący wpływ na rynki finansowe. Dzieje się tak z dwóch przyczyn.

Po pierwsze: choć oparte na złożonych metodach szacowania, mogą być w prosty i natychmiastowy sposób wykorzystane przez inwestorów niezależnie od ich profilu i stopnia wiedzy specjalistycznej. Na międzynarodowym rynku finansowym o pieniądze inwestorów poprzez emisje dłużnych papierów wartościowych zabiega wiele podmiotów. Mają one różną sytuację finansową i oferują odmienne warunki spłaty zaciągniętych pożyczek. W efekcie inwestorom trudno jest zorientować się jak znaczne ryzyko ponoszą powierzając im swoje pieniądze, a co za tym idzie, czy proponowane wynagrodzenie jest odpowiednie. Aby przeanalizować niezbędne informacje musieliby dysponować odpowiednią wiedzą i czasem. Znacznym ułatwieniem i wskazówką są dla nich ratingi.

Po drugie: agencje ratingowe cieszą się nieposzlakowaną opinią i w ocenie uczestników rynku są źródłem obiektywnych analiz danych. Znaczenie agencji ratingowych w ostatnich latach można zaobserwować zarówno w praktyce gospodarczej, jak i w wymaganiach prawnych. Z jednej strony powodzenie rynkowe większości emisji papierów dłużnych zależy od poziomu przyznawanych im ratingów. Rating uznawany jest dziś za wstępny warunek poszukiwania zewnętrznych źródeł finansowania na rynkach papierów wartościowych (szczególnie dotyczy to emitentów bez ugruntowanej obecności na rynkach papierów dłużnych). Ocena kredytowa emitenta decyduje o oprocentowaniu, jakie musi on zaoferować celem uzyskania zewnętrznego finansowania. Co więcej, oceny kredytowe są w coraz większym stopniu wykorzystywane w postanowieniach umownych dotyczących ograniczeń dostępności kredytu, przyspieszenia terminu spłaty długu lub innych zmian warunków kredytowania.

Z drugiej zaś strony, według uregulowań obowiązujących w niektórych państwach określonego rodzaju produkty inwestycyjne mogą być sprzedawane wyłącznie w przypadku wykazania przez emitenta odpowiedniego poziomu wiarygodności kredytowej potwierdzonej przez uznaną agencję ratingową. Ponadto przepisy prawne w wielu krajach ograniczają możliwości inwestowania tylko w bezpieczne dłużne papiery wartościowe, a poziom bezpieczeństwa oceniany jest właśnie na podstawie ratingów. Agencje ratingowe są również coraz głębiej angażowane w ocenę ryzyka związanego z posiadanymi przez instytucje finansowe aktywami koniecznymi dla spełnienia wymagań adekwatności kapitałowej.

Rola, jaką odgrywają agencje ratingowe na rynkach ma zasadniczo korzystny wpływ zarówno na inwestorów, jak i na emitentów. Dostarczają one inwestorom informacji służącej ocenie ryzyka związanego z danym papierem wartościowym. Pomagają również emitentom ograniczyć koszty gromadzenia kapitału (a przynajmniej tym, których oceniają korzystnie).

3

---