Wiadomości o języku jako systemie znaków.
Znak to układ rzeczy lub zjawisk wg określonych reguł - nazywanych regułami znaczeniowymi, które są przyjęte lub też znane
ogólnie - dostępne powszechnie bez ograniczeń
nadawcy i odbiorcy - szyfry języki hermetyczne - zawodowe
tylko samemu sobie (supełek).
Oznaka to zjawisko, które współwystępując z jakimś konkretnym zjawiskiem powoduje, że myślimy o tym zjawisku - np. 1/ dym jest to oznaką ognia, 2/ wypadek - kredą miejsce denata.
Art. 60 k.c. mówi, że dokonując czynności prawnej wystarczy w sposób dostateczny wyrazić swoją wolę. Może to być; kiwnięcie głową, zatrzaśnięcie drzwi taksówki, wejście do tramwaju, przybicie ręki a czasem bierne zachowanie - jeśli przedtem uzgodniono, że brak odpowiedzi jest przyjęciem warunków.
Substrat znaku może być trwały - pismo, kamień graniczny, znak drogowy - lub nietrwały; mowa ludzka, rakieta znak migowy. To jest płynne, bowiem technika stwarza coraz nowe możliwości - taśma magnetofonowa, komputer.
Znaki słowne, język;
Zbiory znaków słownych tworzą języki. Uwaga istnieją też języki nie będącymi słownymi - np. znaki drogowe, języki komputerowe. Najczęściej rozumiemy język jako system znaków obejmujący zbiór znaków słownych z regułami nakazującymi powiązania określonych znaków z danymi zdarzeniami. Są trzy grupy reguł;
1/ reguły wyznaczające zasób słów danego języka,
2/ reguły znaczeniowe,
3/ reguły składniowe (syntaktyczne).
Rozróżniamy języki słowne naturalne - powstałe spontanicznie i sztuczne np. "esperanto". Obecnie języki narodowe stanowią mieszaninę języków naturalnych i sztucznych, gdyż wiele znaków słownych wprowadza się umownie np. w prawie - terminy ustawowe (lokal zastępczy i socjalny).
Z punktu widzenia semiotyki języki różnią się słownictwem i składnią;
A/ Słownictwo - to zasób słów mających ustalone znaczenie w danym języku. Homonim jest to wyraz, który tak samo się pisze i tak samo się wymawia ale ma kilka znaczeń (mają inny zakres desygnatów) zamek, pióro, koza. Idiomy czyli wyrażenia złożone, które mają swoiste znaczenia odmiennie od swoistych znaczeń wyrazów składniowych "pal go sześć", "stracić twarz".
B/ Składnia - to reguły dotyczące sposobu wiązania wyrazów i ich rozumienia.
Rozróżniamy wypowiedzi, które coś głoszą -„świeci słońce” oraz te, które mówią o wypowiedziach pierwszego rodzaju - „nieprawda, że teraz świeci słońce”. Są też wypowiedzi wyższych stopni. "To prawda, że Jan powiedział, że teraz świeci słońce".
Kategorie syntaktyczne - są to wyrażenia wyróżniane za względu na ich role w budowaniu wyrażeń złożonych. Dzielimy na
1/ Nazwy to pies, skała, człowiek.
2/ Zdania - stwierdzenie czegoś np. słońce świeci- deszcz pada
3/ Funktory to nie są zdania czy nazwy ale służą one do wiązania wyrażeń w wyrażenia bardziej złożone. Istnieją funktory zdaniotwórcze, funktory nazwotwórcze, funktory funktorotwórcze, które łączą funktory w bardziej złożone. Wyrazy czy wyrażenia, które są przez funktor wiązane są to argumenty. Wyróżnimy funktory 1/ o argumentach nazwowych i 2/ zdaniowych oraz 3/ funktory o większej ilości argumentów.
4. Role semiotyczne wypowiedzi;
1. opisową "słońce świeci" i także nasze przeświadczenia "Jan jest chory".
2. ekspresywną, przeżycia bólu lub radości, oj!!
3. sugestywna wywołuje reakcję pali się, baczność"
4. performatywna - wydanie wyroku, nadanie imienia - powstają określone nakazy i zakazy.
II. NAZWY
1. Nazwy powinny być jednoznaczne ale czasem to dopiero wynika z kontekstu. Są nazwy proste i złożone "wykład; wykład z logiki; wykład z logiki dla studentów prawa”.
2. Nazwy :
1/ konkretne znaki rzeczy lub ludzi - stół, student
2/ abstrakcyjne nie są znakami rzeczy lub ludzi; wolność miłość.
Czasami ten sam zwrot jest w jednym kontekście konkretny a winnym abstrakcyjny "wyrok na papierze" i "wyrok w ogóle".
Błąd hipostazy polega na tym, że używamy zamiast nazwy abstrakcyjnej konkretnej np. wola pastwa, .
Istnieje ugruntowany pogląd, iż nazwa odnosi się tylko do nazw konkretnych a nie do abstrakcyjnych
3. Desygnat nazwy to przedmiot rzeczywisty np. skrypt, ławka.
4. Nazwy "indywidualne" Kowalski, Częstochowa, nazwy "generalne" np. krzesło. Można przemiennie „stolica polski” - generalna, Warszawa-indywidualna. Prawo jest generale ale stosując je czynimy je indywidualnym np. wyroki.
5. Treścią nazwy jest zespół cech samochód (koła, dach, silnik, kierownica itp.) czasem trzeba więcej, czasem mniej, cech by prawidło nazwać przedmiot, np. samochód ciężarowy, samochód wyścigowy.
6. Zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy jest nazywany zakresem tej nazwy uwaga zbiór to według matematyki a w naszym rozumieniu będzie to dana klasa elementów. Zakres nazwy indywidualnej z założenia obejmuje tylko jeden desygnat zakres generalnej "człowiek, notariusz" niezliczoną.
Z uwagi na ilość desygnatów rozróżniamy; nazwy ogólne - więcej niż jeden desygnat, szafa, pies. Nazwy jednostkowe jeden desygnat - Wisła.
Nazwy puste bez desygnatów "syn bezdzietnej matki" - „smok” one niczego nie oznaczają ale coś jednak znaczą
7. Nazwy zbiorowe.
Nazwy są to także agregaty np. las (agregat drzew, mieszkańcy miasta agregat ludzi. W prawie np. pewne rzeczy są nazwami zbiorowymi (kolektywnymi) i np. spółdzielnia jako całość ma osobowość prawną natomiast członkowie spółdzielni nie.
8. Ostrość zakresu nazwy dla prawników b. ważna. "student" - "nie student" ostre. "łysawy" - nieostra "łysy" ostrzejsza.
Stosunki między zakresami nazw.
Ta sama rzecz lub osoba może być desygnatem wielu nazw - np. szafa sprzęt drewniany, sprzęt do chowania odzieży, szafa - mebel ozdobny itp.
Klasa uniwersalna to taka, która obejmuje wszystkie rzeczy na świecie - np. "coś" ale też i agregat (wszechświat).
Klasa negatywna jeśli wyróżnimy klasę w obrębie klasy uniwersalnej mającą desygnaty ta reszta to właśnie klasa negatywna człowiek - nie człowiek to wszystko co nie jest człowiekiem. Uwaga tu możliwe są liczne nieporozumienia
2. Rodzaje stosunków miedzy zakresami nazw. Relacje pomiędzy dwoma nazwami, które mają co najmniej jeden desygnat;
1/ stosunek zmienności zakresów S i P; istnieją przedmioty, które są jednocześnie desygnatami nazwy S i P S jest P
2/ stosunek podrzędności S< P każde S jest P a nie każde P jest S
3/nadrzędności S > P
4 krzyżowania są S, które są P
5/ wykluczania - może on być
a/ stosunkiem sprzeczności student - nie student
b/ przeciwieństwa gdy zakres nazw nie tworzą wspólnej klasy; dom. ptak
Definicje
1. Definicja realna i nominalna.
Definicja realna to zdanie podające taką charakterystykę danego podmiotu czy przedmiotu, którą można tylko tym przedmiotom lub podmiotom przypisać. Musi ujmować istotę np. „człowiek ma mózg” - „Człowiek nie ma piór” - nie.
Definicja nominalna jest wypowiedzią drugiego stopnia podaje informację o znaczeniu definiowanego słowa oznacza to zastępowanie niezrozumianego terminu innym znanym uprzednio "dacza" dom.
2. Rodzaje definicji ze względu na ich zadania;
a/ definicja sprawozdawcza to taka, która wskazuje, jakie znaczenie ma (lub miał) wyraz definiowany w danym języku "mieszkam w budynku zbudowanym z betonowych segmentów - czyli w bloku " to dziś znaczy w budynku wielomieszkaniowym dawniej kamienicy. Takie definicje formułujemy dla kogoś kto nie zna używanego znaczenia,
b/ definicja projektująca to ustalanie znaczenia na przyszłość np. w ustawie "zwanego dalej najemcą".
1/ Mogą to być definicje konstrukcyjne ustalają arbitralnie znaczenie chociaż to słowo już ma jakieś znaczenie np. słowo sól chemicy nadali jej nowe znaczenie. Definicja konstytucyjna nie może być ani prawdziwa ani fałszywa jedynie może być używana powszechnie lub nie. Ustalmy ją gdy zachodzi potrzeba, gdyż zmieniły się warunki.
2/ Definicja regulująca; mówi np., że adwokatem może być osoba, która ma egzamin adwokacki lub inny plus 3 lata pracy w zawodzie prawniczym np. sędzia, prokurator. Te definicje spotykamy najczęściej w ustawach.
Rodzaje definicji ze względu na ich budowę.
A Definicja równościowa składa się z trzech części.
1/ zwrotu językowego zawierającego wyraz definiowany (definiendum), 2/ stwierdzenie, że definiedium ma takie samo znaczenie jak wyrazy zawarte w trzeciej części, 3/ określenie znane już (definies),
definiedium +łącznik+ definiens -
Bursztyn ------- to ---- skamieniała żywica (Uwaga czasami skład definiens musi być rozbudowane.)
1/ definicja klasyczna. Tradycyjnie uważa się, że definicja równościowa powinna być zbudowana -A znaczy tyle co wyrażenie "B mające cechę C". Sędzia to jest urzędnik wydający wyroki w imieniu państwa, dom to budynek mieszkalny.
2/ Definicja równościowa nieklasyczna jest wówczas gdy w definicji wskazujemy pewne zakresy nazw np. przez termin x będziemy rozumieli a, b, c, d. Zboża w rozumieniu ustawy jest proso gryka itd.
Stylizacje;
1/Słownikowa pewien wyraz czy wyrażenie ma takie samo znaczenie jak inne; "rozporządzenie" - "akt prawny".
2/semantyczna oznacza, że taki wyraz to takie przedmioty lub ma takie i takie cechy "drewno" to ścięte drzewo, stół to drewno.
3/ przedmiotowa wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach tego do czego wyraz się odnosi tu występuje intencja poinformowania o znaczeni danego przedmiotu.
B/ Definicja nierównościowa to definicja przez postulaty. Polega na wstawieniu danego wyrazu do kilku zdań i w ten sposób ukażemy na tych przykładach co znaczy omawiany wyraz.
WARUNKI POPRAWNOŚCI DEFINICJI
1/ ignotum per ignotum -nieznanego nieznanym Każda definicja musi być dostosowana do odbiorcy na jego poziomie, gdyż nie możemy nieznanego wyjaśniać nieznanym.
2/ idem per idem - to samo przez to samo;
-błędne koło bezpośrednie - drzewo liściaste jest to drzewo
-błędne koło pośrednie - krakowski złodziej.
3/ definicja z szeroka sędzia to pracownik sądu zła bo w sądzie
jeszcze pracują sekretarki , woźni sprzątaczki itp.
4/ definicja za wąska definiesa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do definiendum bez znaczenia np. krzesło to przedmiot drewniany do siedzenia koloru zielonego, bez oparcia - to definicja zielonego taboretu.
5/ błąd przesunięcia kategorialnego, definiens podajemy jako określenie rodzajowe zasadniczo odmienny zakres w innej kategorii ontologicznej np. stosunek pokrewieństwa
Zdanie.
Zdanie w sensie logicznym jest to wyrażenie jednoznacznie stwierdzające na gruncie reguł danego języka, że tak coś jest lub nie jest, nie musi ono być zgodne z rzeczywistością, dlatego zdanie w sensie logicznym może być prawdziwe a także fałszywe. Zdanie w sensie logicznym odróżnia się od innych zdań tym, że w takim zdaniu następuje stwierdzenie faktu - który może być prawdziwy lub fałszywy. Dlatego zdania pytające nie są zdaniami w sensie logicznym.
Jednakże można wypowiedzieć zdanie zawisłe czyli stwierdzenie o pytaniu - Czy Kowalski lubi żur? - zawisłe "dzisiaj pytałem Kowalskiego czy lubi żur". Podobnie jest z tonem rozkazującym "Kowalski zamknij okno" - nie jest zdaniem w sensie logicznym ale będzie nim "Mówiłem Kowalskiemu by zamknął okno".
Jest to istotne dla prawników, gdyż np. przy prawie własności; "X jest właścicielem ˙Z w dniu 1.1.1995 r.". ale już to samo "Z jest moją własnością może powiedzieć Y w dniu 2 .01.1995 gdy je".
Wartość logiczna zdania.
Istotnym jest by wyjaśnić co to znaczy, że zdanie jest fałszywe lub prawdziwe w sensie klasycznym rozumienia tych słów.
Świat nie jest stabilny. Jeżeli opisujemy dany fragment to możemy powiedzieć, że w danej chwili jest on, taki a taki. Zatem zdanie prawdziwe opisuje rzeczywistość zgodną przynajmniej z danym wycinkiem rzeczywistości. Zdanie fałszywe to takie które opisuje rzeczywistość w sposób sprzeczny z faktami np. Włocławek jest stolicą Polski,
Są zdania o których możemy powiedzieć, że są w przybliżeniu prawdziwe gdy np. fałsz jest nie istotny i nie ma wpływu na to co chcieliśmy przekazać, np. w Włocławku mieszka 121.521 mieszkańców. W tym zdaniu informuje się nas, że ok. 120.000 a czy 521 to nie ma znaczenia bo jeśli mieszka 120855 to u tak zdanie spełniło swe zadanie.
obiektywny charakter prawdziwości i fałszywości zdań.
Wartość logiczna zdania jest czymś obiektywnym i poglądy jakieś
osoby nie mają tu żadnego znaczenia. Liczy się tylko rzeczywistość i jeżeli mówiono, że Słońce się kręci wokół Ziemi to znaczy, że to był fałsz, chociaż w średniowieczu wszyscy tak uważali.
O wartości logicznej zdania przesądza sens użytych słów jeżeli są one znane ogólnie np. 1 metr to 100 cm lecz jeśli ktoś nie rozumie co to "cm" to trzeba najpierw mu to wyjaśnić. Ale jeśli zakładamy minimalną znajomość rzeczy to takie zdania, które jest prawdziwe ze względu na to jakich użyto wyrazów nazywamy zdaniem analitycznym.
Zdanie którego fałszywość jest przesądzona ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów, nazywamy zdaniem wewnętrznie kontradyktorycznym oczywiście w obrębie danego języka. Np. "kula jest prostokątem"
Dla określenia zdań, które są analityczne a które wewnętrznie kontradyktoryczne konieczne jest odwołanie się do reguł wyznaczających znaczenie danych słów. Wszystkie inne zdania, których wartości logicznych nie możemy ustalić nazywamy syntetycznymi. Dla tych zdań by stwierdzić czy odpowiadają rzeczywistości musimy znaleźć probierz prawdziwości. Tu odwołujemy się do doświadczenia - zgodnej praktyki wielu osób. To jest bardzo trudne a czasem nic nie dające, między innymi dlatego, że stan wiedzy jest zmienny np. Słońce - Kopernik. Zmienny jest także stan np. wiedzy o sprawie np. wówczas gdy pojawią się nowe fakty. Prawomocny wyrok- wznowienie postępowania gdy nowe dane.
Może też zdarzyć się, że zdanie w sensie logicznym ma wartości niezależnie od tego czy my o tym wiemy; czy jest prawdziwe czy fałszywe.
Wypowiedzi niezupełne.
Wypowiedź zdaniowa niezupełna to takie wyrażenie, które wprawdzie na gruncie danego języka nie jest zdaniem w sensie logicznym lecz spełnia rolę zdania w sensie logicznym, o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z pewnych domyślnych uzupełnień wypowiedzi pominiętych w zdaniu, są oczywiste dla rozmówców np. piszcie!!! słuchajcie. Nie ma sensu ich całymi zdaniami wypowiadać i tak wiadomo kogo dotyczą.
Niejednoznaczność - w zależności od układu odniesienia dom stoi ale tylko względem ziemi ale nie księżyca, słońca, wszechświata. Dążyć powinniśmy do maksymalnej konkretyzacji tak by było jasne co chcieliśmy powiedzieć.
Funkcje zdaniowe.
Funkcja zdaniowa to jest wyrażenie opisowe, które zawiera zmienne. "Każde S jest P " otrzymujemy zdania prawdziwe lub fałszywe. „Każdy prawnik jest sędzią” (fałszywe) a „każdy sędzia jest prawnikiem” prawdziwe. Funkcja zdaniowa nie ma określonej wartości logicznej. Dopiero po podstawieniu uzyskujemy zdania prawdziwe lub fałszywe. Kwantyfikator ogólny to taka funkcja zdaniowa przy której cokolwiek podstawimy za X to otrzymamy zdanie prawdziwe. "Jeśli x jest ojcem to x jest mężczyzną" Kwantyfikator ogólny zapisuje na dwa sposoby Px lub ^x,(x).
kwantyfikator szczegółowy jest wówczas gdy funkcja zdaniowa przy niektórych zmiennych jest prawdziwa zapisujemy go Sx, Vx, Zx "X jest mężczyzną x jest ojcem".
Zatem z funkcji zdaniowej mogą powstać zdania prawdziwe i fałszywe w dwa sposoby;
1/ przez konkretyzację - czyli podstawienie odpowiednich wyrażeń na miejsce wszystkich koniecznych zmiennych,
2/ przez kwantyfikację to znaczy przez poprzedzenie tej funkcji kwantyfikatorem ogólnym czy szczegółowym w odniesieniu do wszystkich zmiennych.
Struktura zdania
Zdanie złożone to takie, którego częścią jest odrębne zdanie np. "X nie odrobił lekcji", a złożone to "X nie odrobił lekcji ale nauczyciela i tak nie było." Zdania proste - to takie którego żadne część nie jest odrębnym zdaniem dawniej mówiono na takie zdanie, że jest kategoryczne mogą być ujmowane jako schemat funkcji "A jest B".
Obecnie widzi się konieczność istnienia zdań prostych o treści; "X ma własności Z" - "kot łapie myszy"
Wśród zdań prostych sprowadzonych do struktury "A jest B" gdzie "jest" - jest funktorem dwuargumentowym wyróżniamy dwa rodzaje zdań; 1/atomiczne-orzekające, że jakieś X należy do klasy Y -
2/ subsumcyjne-orzekające, że jakaś klas X w całości lub części zawiera się (lub nie) w klasie B. Tradycyjna logika wyróżnia 4 rodzaje zdań subsumcyjnych;
1/ zdania ogólno twierdzące o budowie Każde S jest P
2/ Zdanie ogólno-przeczące o budowie Żadne S nie jest P żaden adwokat nie jest sędzią
3/ zdania szczegółowo twierdzące o budowie Niektóre S są P
4/ zdania szczegółowo przeczące o obudowie Niektóre S nie są P
Odpowiedniki zdania w naszej świadomości
Jeśli nasza świadomość reaguje na daną nazwę to znaczy, że znamy to POJĘCIE które może mieć różne nazwy (samochód - maszina, car,). Gdy mamy do czynienia z przeżyciem to jest PRZYPUSZCZENIE lub SĄD ale może być też tak, że ktoś tylko rozumie co to znaczy SĄD wydaje osoba która żywi przekonanie, że jest tak jak ona mówi "na serio" ale nie musi być pewna obrazu np. dochodzi do pewnych wniosków i dopiero wówczas jest przekonana. PRZYPUSZCZENIE - dopuszczamy taką możliwość "strzelamy" ROZUMIENIE - jeśli dociera do nas to o co chodzi
Uwaga jeszcze należy odróżniać Kłamstwo - świadome i omyłkę - nieświadomą.
Wypowiedzi oceniające i normy.
ocena - aprobata i dezaprobata uwzględnia nasze przeżycie (wiara wiedza, nastawienie czy jesteśmy zdenerwowani słowem - wszystko)
1/ ocena preferencyjna gdy z dwóch lepiej oceniamy jeden,
2/ ocena globalna - więcej tego lub tamtego.
Deskrypcja Jest to opis pozbawiony oceny. Mogą to być również wypowiedzi techniczne.
Pochodnymi wypowiedzi oceniających mogą być równoważniki zdań: ach, och, ech, hura. Uwaga!! istnieją wypowiedzi pozornie deskryptywne, a de facto mające w sobie ocenę np. koń , rumak, szkapa. Są tez wypowiedzi z zabarwieniem uczuciowym, np. do rasowego psa mówimy: „Ty kundlu”.
Istnieją wypowiedzi zwane optatywnymi, czyli życzeniowymi np. „Chciałbym, aby wszyscy zdali egzamin w pierwszym terminie”.
Norma postępowania
Mam z nią do czynienia wtedy gdy się komuś coś ktoś nakazuje lub zakazuje, jednak musi być to osoba uprawniona - normodawca. W przypadku reguł prawnych - prawodawca - czyli ustawodawca. Normy mogą być kierowane konkretnie do danej osoby np. nadanie tytułu naukowego osobie X lub też skierowane do osób, które wypełnią dyspozycję np. Piłeś nie jedź . Podmiot do kogo jest kierowana norma to adresat normy
Są tez normy czysto techniczne „przekręć gałkę by włączyć radio ."
obowiązywanie normy
Uzasadnienie danej normy;
1/ tetyczne -odwołanie się do faktu, że normę wydał ktoś kto miał do tego prawo - władzę w stosunku do adresatów ( normę uznajemy ale nie identyfikujemy się z nią).
2/ aksjologiczne - wtedy gdy według czyjejś oceny tak należy postąpić tu normę uznajmy bo wynika z czegoś -religii, moralności itp.
Postać słowna i struktura norm postępowania
W prawie przybiera ona znane wcześniej nam z prawoznawstwa normy; nakazująca, zakazująca zezwalająca, norma hipotetyczna (warunkowa) i kategoryczna (bezwarunkowa) Struktura normy patrz - budowa normy prawnej koncepcje.
Wypowiedzi Modalne
Musi nakaz prawny i może rozważany jest na podstawie normy tetycznej - nakaz władzy- i aksjologicznej
Modalność zdań rodzaje;
asertoryczne - stwierdzające - przez Toruń płynie Wisła
apodyktyczne - tak być musi - np. w tramwaju trzeba mieć bilet
problematyczne - Jutro może będę spał, a może nie?
Modalności normatywne ( deontyczne)
Mamy z nimi do czynienia gdy dokonujemy kwalifikacji jakiegoś czynu ze względu na jakaś normę - deontologia lekarska itp. czyn danej osoby można ocenić deontycznie na wiele sposobów np. mogą być to ; 1/ czyny nakazane 2/ zakazane 3/ fakultatywne 4/ dozwolone 5/ indyferentne 6/ obowiązek (pozytywny lub negatywny)
Pytania i Odpowiedzi
Pytania nie są zdaniami w sensie logicznym, bo nie opisują rzeczywistości nie są zatem prawdziwe czy fałszywe, zawierają natomiast "partykułę" pytającą - kto, kiedy, jak, czy, gdzie, którędy. Bardzo ważne jest jak stawia się pytania Dla prawników niebezpieczne są pytania sugestywne "czy podejrzany miał dziwną szramę na twarzy".
Odpowiedzi
I.
1/ właściwe Gdzie jedziesz do Warszawy
2/ niewłaściwe - gdzie jedziesz ? kupiłem bilet I kl.
II.
1/ całkowite -Jan Kowalski zam. xxx bił Adama Zielińskiego
2 częściowe - bił łysy facet - trzeba ustalić dane
Typowe Błędy powodujące nieporozumienia
Użycie homonimu ( wieloznaczność) w taki sposób że nie wiemy jaki zakres desygnatów przyporządkować danej wypowiedzi - ojciec kupił kozę ? nie wiemy czy piec czy zwierzaka.
Błąd ekwiwokacji -osoba w jednym rozumowaniu używa słowa wieloznacznego w różnych znaczeniach sadząc, iż używa tego słowa jednoznacznie.
Logomachia - spór o słowa a nie o treść- bardzo często dyskutując mamy na myśli jakieś znaczenie tego słowa - rozmówca niekoniecznie musi o tym wiedzieć i ma własne wyobrażenie co ono znaczy. Wówczas nie mogą się oni porozumieć bo mówią de facto o czyms innym - Przed rozpoczęciem dyskusji jest zasadne ustalenie znaczenia słów które będą używane w dyskusji wówczas nie będzie nieporozumień na tym tle. Często okaże się że nie będzie dyskusji bo okaże się że spór był pozorny.
Błąd amfibologii, polegający na dwu- lub wieloznaczności danego wyrażenia tam, gdzie winno być ono jednoznaczne. Powstaje na skutek wadliwej (pod względem składni, interpunkcji, doboru i następstwa słów, rozłożenia akcentów logicznych oraz psychologicznych itp.) budowy wypowiedzi, np. "obraz poprzedza słowo".
Eufemizm określenie złej, nieprzyjemnej, nieprzyzwoitej rzeczy za pomocą słowa (słów) o pozytywnym lub obojętnym wydźwięku, np. mało inteligentny zamiast głupi.
Błąd myślenia figuralnego -wówczas gdy zwroty obrazowe bierzemy w znaczeniu dosłownym np. robienie z igły widły
Wnioskowania dedukcyjne
Wnioskowanie to proces myślowy polegający na tym że przyjmujemy pewne założenia - przesłanki - zdania, które powodują, że inne zdania uznajemy za prawdziwe.
Przesłanki entymematyczne - to te których nie musimy wypowiadać bo są w domyśle „dziś sobota to jutro niedziela”.
Wnioskowania mogą przebiegać wg rozmaitych schematów zwanych INFERENCYJNYMI które mogą być ;
1/ niezawodne.
2/ uprawdapadabniające (zawodne) nie zawsze prawdziwe.
UZASADNIANIE TWIERDZEŃ
bezpośrednie i pośrednie
Bezpośrednie to spostrzeżenia zmysłowe -eksplikatywne oraz introspekcyjne -wewnętrzne.
Obserwacja -wyróżniamy przypadkową (np. wypadek) i z zamiarem -jest to obserwacja doświadczalna, gdy spodziewam się zaistnienia faktu.
funktory ; pojęcie funktora prawdziwościowego
Jest to funktor zdaniotwórczy o argumentach zdaniowych, przy którym na podstawie samej tylko wartości logicznej jego argumentów zdaniowych (niezależnych od treści zdań) można jednoznacznie określić jaka jest wartość logiczna całego zdania.
Jak widać ilość takich funktorów jest ograniczona do liczby możliwych zestawień wartości logicznych zdań składowych oraz wartości logicznej zdania złożonego zbudowanego z danego funktora.
MATRYCA funktora prawdziwościowego;
p - p
1 0
0 1
1/ jeżeli funktor negacji uzupełni się zdaniem prawdziwym to powstaje zdanie fałszywe
2/ jeżeli funktor negacji uzupełnia się zdanie fałszywym powstaje zdanie prawdziwe
Negacji odpowiada zwrot językowy "nie jest tak, że" lub "nieprawda, że" drugi jest bardziej rozpowszechniony ale mniej prawidłowy, bo jest właściwy dla meta języka II stopnia, bo orzeka o I stopniu wartości logicznej zdania a nie twierdzi coś w I stopniu.
Uwaga! Musimy odróżnić zdania sprzeczne względem siebie oraz względem siebie przeciwnych.
A / Sprzeczne - Gdy jedno zdanie jest negacją drugiego to mamy do czynienia z parą zdań względem siebie sprzecznych np. "We Włocławku jest tama" i "Włocławek nie leży nad żadną rzeką". Z uwagi na istnienie zdań sprzecznych ze sobą możemy wyróżnić trzy ważne twierdzenia logiczne;
1/ Zasadę sprzeczności - dwa zdania ze sobą sprzeczne to oba nie mogą być prawdziwe
2/ Zasadę wyłączonego środka - dwa zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba fałszywe
3/ Zasada podwójnego przeczenia - negacja negacji jest zdaniem o wartości logicznej tego zdania.
B/ Zdania przeciwne to np.; Jan jest łysy - Jan ma włosy.
I/ Funktor koniunkcji- różnie się oznacza jako ; *. , ^, p, &.
p q p.q
1 1 1 I prawda jest tylko gdy oba prawdziwe
1 0 0 II fałszywość choć jednego z argumentów powoduje fałszywość całości
0 1 0
0 0 0
Koniunkcja odpowiada w języku polskim wyrazom "i" lub "oraz" jednakże często z względów stylistycznych używane są też "a także", "jak również", "a", "chociaż", "jak i";
Z punktu widzenia logiki obojętne jest w jakiej kolejności są stawione argumenty tak też dzieje się często w mowie potocznej i w języku prawnym (język tekstów prawnych) np. gdy mówimy "lubię morze i góry", czy też "mam psa oraz kota" czy też " lubię chodzić pieszo jak również jeździć rowerem". Lecz w języku potocznym a także prawnym kolejność często odgrywa kluczową rolę np. w mowie potocznej mówimy "kroimy cebulę i smażymy ją" czy też "kupię gazetę i przeczytam ją". Również w języku prawnym kolejność czasem jest ważna np. k.c. art. 150 "Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie korzenie"(1). Jednakże często ustawodawca traktuje koniunkcję jak przecinek - co jest błędem - np. w k.c. art. 244 "Ograniczonymi prawami rzeczowymi są użytkowanie, służebność, zastaw, (...) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipoteka" (2) czy też k.c. art. 216 § 6 ust 1 "Typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego"(3) czy też ustawa o ewidencji ludności z 10 kwietnia 1974 r. tekst jednolity Dz. U. 1984 Nr.32 poz.174 art. 32 "Dokumentami stwierdzającymi tożsamość osób (...) są: dowody osobiste, tymczasowe dowody osobiste i tymczasowe zaświadczenia tożsamości (4).
Istnieją trzy warianty koniunkcji:
1/ koniunkcyjny- A jest B i C (prokurator może być tylko osoba niekarna i mająca ukończone studia prawnicze). W języku prawniczym język używany przez prawników - niekoniecznie zgodny z językiem tekstów prawnych) sprowadza się ten wariant do zwrotu "A zobowiązany jest uczynić zarazem B I C " np. "składamy wniosek i uiszczamy opłatę skarbową" lub "pozew i opłatę sądową". W języku prawnym np. ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego z dnia 4 września 1997 roku art. 1 ust. 2 "Przepisy stosuje się do osób fizycznych, które nabyły prawo użytkowania wieczystego (...) i złożą wniosek"(5)
2/ enumeracyjnym A i B jest C (sędzia i prokurator = prawnicy ale nie tylko oni!!) w prawie przyjmuje to różne formy od obligatoryjnej np. k.p.k. art. 218 "W akcie oskarżenia, oprócz tytułu i daty pisma oraz danych" (6) poprzez fakultatywną—k.p.k. 487 § 3 "Prawo od odszkodowania i zadośćuczynienia" - może być razem ale nie musi, która pozostała w identycznej wersji w nowej redakcji tym razem art. 552 (7) do nawet negatywnej np. k.r. i o. 15 § 1 "Nie mogą ˙˙zawrzeć małżeństwa przysposabiający i przysposobiony"(8). Niestety czasem ustawodawca używa w zły sposób koniunkcji enumeracyjnej np. k.c. art. 1004 "Zmniejszenie zapisów i poleceń następuje w stosunku do ich wartości" (9) spójnik "i" sugeruje tu, iż muszą być oba, a tak nie jest, może być tylko jedno.
Już w 1965 roku Z. Ziembiński zaproponował by wprowadzić ścisłe rozdzielenie koniunkcji koniunkcyjnej i enumeracyjnej, i tak proponował by dla koniunkcyjnej używać zwrotu "i" a dla enumercyjnej "oraz", jak widać nie znalazł zrozumienia u ustawodawcy.
3/ syntetyzującym - A i B razem stanowią C np. w mowie potocznej "kobiety i mężczyźni stanowią ludzkość" w języku prawnym ten wariant jest rzadko wykorzystywany. Przykładem jego może być np. k.r. i o. art. 1 § 1 "Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni ..."(10) ale i wówczas ta wypowiedź zbliżona jest do enumeracyjnego rozumienia.
Alternatywa nierozłączna - alternatywa rozłączna lub dysjunkcja wszystkie te funktory prawdziwościowe w języku potocznym mieszają się ze sobą i nie mają jednoznacznie określonych odpowiedników słownych najczęściej mówimy "lub" "albo" "bądź.... bądź" powoduje to zamęt. Dlatego musimy przyjąć pewne a priori założenia zresztą uczynione już przez Kotarbińskiego i tak pomimo nieścisłości będziemy mówili, że "lub" - jest równoznaczny funktorowi alternatywy nierozłącznej - niekoniecznie tylko jedno, może dwa. Dla alternatywy rozłącznej "albo" koniecznie tylko jedno. A dla dysjunkcji "bądź bądź" - co najwyżej jedno a może nic
funktor alternatywy nierozłącznej oznaczamy "v" lub "+" lub "p'
Ma matrycę
p q pvq
1 1 1 I jest prawdą gdy chociaż jeden argument jest prawdziwy
1 0 1
0 1 1 II fałszywy tylko gdy oba fałszywe
0 0 0
alternatywa nierozłączna w mowie potocznej mówimy "pójdę do kina lub do teatru" - czyli szukaj mnie tu i tam. W języku prawnym mamy niestety kompletny bałagan raz ustawodawca trzyma się tej konwencji np. ustawa z 11 kwietnia 1997 "o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa" (11) może być jedno z dwojga lub dwa na raz. Czasami niestety używa błędnie np. ustawa o ewidencji ludności z 1984 r. art. 44 ust. 2 "tryb postępowania w sprawach wydawania, wymiany, zwrotu lub utraty..” Identyczne brzmienie pozostawiono w wersji z 1997 roku . (12) ta wypowiedź ma charakter ewidentnie enumeracyjny ewentualnie też złe było by użycie spójnika "i" ale użyty funktor "lub" ewidentnie sugeruje alternatywę a jest to niemożliwe bowiem jak zarazem utracić dokument i go jednocześnie zwrócić!!.
funktor alternatywy rozłącznej nie ma specjalnego znaku bo rzadko używany ale dla prawników ma duże znaczenie Z. Ziembiński oznacza go
p q --|- q
1 1 0 I prawdziwe gdy wartość argumentów jest różna
1 0 1 II fałsz gdy wartość argumentów jest jednakowa
0 1 1
0 0 0
Alternatywa rozłączna to zwrot "albo" np. "pójdę do kina albo do teatru" jednocześnie w dwóch miejscach nie można być, czy też "wydam pieniądze ˙na samochód albo na mieszkanie" aby mieć oba trzeba by mieć podwójne pieniądze !! W języku prawnym brzmi to np. ustawa o paszportach z 29 listopada 1990 roku art.4 ust.2 "Minister(...) może wydać paszport albo dokonać w nim zmian" (13) czy też w ustawie z 25 czerwca 1997 roku o cudzoziemcach art.28 ust.2 "Cudzoziemcowi (...), który utracił swój dokument paszportowy albo którego (...) uległ zniszczeniu" (14).
Niestety zdarzają się również zastosowania błędne zastosowania zwrotu albo np. załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy z dnia 28 maja 1996 roku pkt. 2 "Prace w pomieszczeniach, w których występują gazy lub pary trujące, żrące albo duszące" (15).
dysjunkcja /. Brak powszechnie uznanego znaku!
p q p/q
1 1 0 I prawdziwy gdy chociaż jeden z argumentów jest fałszywy
1 0 1 II Fałszywy gdy oba są prawdziwe
0 1 1
0 0 1
dysjunkcja "bądź ... bądź" jest to zwrot językowo nieadekwatny do matrycy przy obu fałszach daje prawdę, dlatego należy go unikać. Zresztą jest tak bliski zwrotowi "albo", że zaciera się granica pomiędzy nimi języku prawniczym najczęściej jest również używany jako synonim zwrotu "albo" np. rozporządzenie z 27 kwietnia 1999 roku o zakazie wywozu ropy do Jugosławii "na terytoriach bądź z terytorium prowincji Kosowo lub Republiki Czarnogóry" (16).
funktor równoważności
1 1 1
1 0 0 I Prawdziwy gdy wartość argumentów jest ta sama
0 1 0 II Fałszywy gdy wartość jest różna
0 0 1
określamy ją „zawsze” i „wtedy i tylko wtedy”, używamy go gdy wartość logiczna łączonych zdań jest identyczna, prawdziwe lub fałszywe. Gdy mamy do czynienia równoważnością ale to nie znaczy, że zdanie te są równoznaczne. np. liczba parzysta i liczba podzielna przez dwa. W prawie; równoznaczny to np. tytuł prawny do lokalu (dodatki mieszkaniowe) może być to; własność, umowa najmu, decyzja adm. itp.
Implikacja
p q p q
1 1 1
1 0 0 implikacja fałszywa jest jedynie wówczas gdy
0 1 1 p prawdziwe a q fałszywe reszta to prawdziwe
0 0 1
w mowie to "jeżeli ... , to.." Jeśli się nauczysz logiki to dostaniesz 5 - drugi bez prawdziwości pierwszego nie będzie prawdą.
Nazywamy to wynikaniem, by zaistniało muszą być spełnione dwa warunki;
1/ implikacja A do B musi być prawdziwa,
2/ musi być związek pomiędzy A i B (sens , temat,).
Związki mogą być:
a/ przyczynowe „jeśli przyjadą roztopy to Wisła zaleje nisko położone łąki" jedno powoduje drugie bez roztopów nie zaleje.
b/ strukturalne jeżeli dziś jest sobota to jutro niedziela nie powoduje to nic a wynika ze struktury bo tak jest !.
c/ tetyczne wynikające z ustanowienia (art. 415 k.c. . Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia).
d/ analityczne (nazywany wynikaniem logicznym) np. jeżeli X prokuratorem, to musi być prawnikiem, to każdy prokurator musiał ukończyć studia prawnicze.
TOPOSY PRAWNICZE:
1/ Wnioskowanie z podobieństwa (argumentum a simili). W tym rozumowaniu posługujemy się analogią jako podstawową metodą.
a) analogii legis (z ustawy) polega na tym, że luki usuwamy przez porównanie uregulowań w tekście tej samej ustawy, wymienionych w innym miejscu i nie dotyczących danej konkretnie sytuacji. Z analogią legis mamy do czynienia w obrębie podobnych stosunków prawnych. Uzupełniamy zatem lukę opierając się na normach najbliższych treściowo.
b) analogii iuris (z prawa) polegającej na tym, że dana kwestię staramy się rozwiązać kierując się "duchem systemu" przez odwoływanie się do podobnych uregulowań w całym systemie prawa. Analogii nie możemy dokonywać w niektórych gałęziach prawa z uwagi na pewne zasady tam obowiązujące. W prawie karnym, ograniczenie to wynika z istnienia dwóch podstawowych zasad:
1) Nullum crimen sine lege. (Nie ma przestępstwa bez prawa)
2) Nulla poena sine lege. (Nie ma kary bez prawa),
2/ wnioskowanie z przeciwieństwa (argumentum a contrario) wskazuje się tu na różnice powodujące, że dane przepisy nie mają zastosowania dla danej sytuacji. Na przykład, gdy mowa jest o właścicielu rzeczy i o ochronie jego własności, to przez rozumowanie z przeciwieństwa wyciągamy wniosek, że osobie nie będącej właścicielem taka ochrona nie przysługuje.
3/ argumentum a fortiori posługuje się dwoma schematami myślenia, opierającymi się o ten sam zwrot brzmiący "tym bardziej "
a/ Argumentum a maiori ad minus (z większego na mniejsze) - "kto jest uprawniony lub zobowiązany czynić więcej, ten tym bardziej uprawniony lub zobowiązany jest czynić mniej". Przykładem mogą być uprawnienia właściciela do władania rzeczą. Może on rzecz zbyć, zastawić lub podarować zatem tym bardziej może jej używać.
b/ Argumentum a minori ad maius (z mniejszego na większe) według tej zasady "komu zakazano czynić mniej temu tym bardziej zakazano czynić więcej". Zakazy niszczenia trawników w parkach nie odnoszą się do wycinania drzew i krzewów, ale stosując wymienione rozumowanie stwierdzamy, że ten zakaz niszczenia tym bardziej dotyczy drzew i krzewów.
4/ Wnioskowanie z celu na środki - to rozumowanie można ująć krótko, jeżeli dozwolony jest cel, to muszą być dozwolone również środki, którymi dąży się do jego osiągnięcia, o ile mieszczą się one w granicach rozsądku. Przykładem może być nakaz zawarty w art. 164 § 1 k.k. mówiący "kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia (...) nie udzielą pomocy (...) podlega karze...". By spełnić ten nakaz jego adresat niejednokrotnie musi zniszczyć czyjeś dobro, dlatego też w art. 142 § 1 kodeksu cywilnego stwierdza się: "właściciel nie może się sprzeciwić użyciu, a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inna osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby
lex retro non agit -Uniwersalna reguła, lecz często odstępstwa np. w prawie podatkowym. Przepis retroaktywny można wprowadzić, o ile z korzyścią dla podatnika. Uznaje się powszechnie, że względy sprawiedliwości społecznej mogą usprawiedliwiać odejście od zasady
in dubio pro reo -na korzyść strony nie obciążonej dowodem. Z punktu widzenia Prawa k. -oskarżony.
in dubio pro libertate -na korzyść wolności. Jeżeli jest wątpliwe czy dany czyn jest dozwolony należy przyjąć, że jest. Z tego wyprowadza się regułę wykładni rozszerzającej -Co nie jest zabronione jest dozwolone.
ignorantia iuris nocet -Nieznajomość prawa szkodzi. Wychodzi się z założenia, że znajomość prawa jest powszechna. Nie można się tłumaczyć, unikać odpowiedzialności tłumacząc, że się nie wiedziało o zakazie lub nakazie. Odchodzi się od sztywnego stosowania, z uwagi na komplikację systemu prawa oraz nowość szczegółowych uregulowań, ponieważ nawet dla sądu pewne przepisy nie są znane, lub niezrozumiałe(np. prawo jądrowe).
audiatur et altera pars -wysłuchaj drugiej strony. Elementarna zasada sporu prawnego. Każdy ma prawo Przedstawić swoje argumenty. Nikt nie może być go pozbawiony. Z tego wywodzi się prawo do obrony.
praesumptio boni viri -zawsze domniemaj dobrą wolę. Jeżeli ktoś coś uczynił, uczynił w dobrej wierze. Nie wolno zakładać złej wiary. Domniemanie niewinności
Dura lex sed lex Surowe( twarde) prawo, ale jednak prawo zasada prawnicza wyrażająca absolutną supremację norm prawa, zgodnie z którą należy bezwzględnie stosować się do prawa
Pacta sunt servanda umów należy dotrzymywać.
Superfices solo cedit - co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi., tj. co do zasady budynki, rośliny, są trwale złączone z gruntem. W polskim porządku prawnym zasada uregulowana jest w art. 191k.c., aczkolwiek ta nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego - w pewnych warunkach nieruchomości wzniesione na cudzym gruncie nie są związane z własnością gruntu (np. pracownicze ogródki działkowe).
Zasada prawa do sądu -W każdym wypadku gdy ktoś poniósł stratę lub uszczerbek na zdrowiu może dochodzić roszczeń sądowych -dopuszczalność drogi sądowej. Zawsze można zagrozić wystąpieniem do sądu. Jest to uprawnienie.
Zasada niezawisłości sądów -Sąd podlega tylko prawu. Nie można domagać się wyroku przy braku norm prawnych (Również nie wolno sądowi go wydawać) Nie wiążą decyzje administracyjne.
Zasada proporcjonalności - Nasze działanie proporcjonalne do zagrożenia (problem granicy obrony koniecznej)
Zasada równowagi stron -nikt nie może być przez prawo faworyzowany.
Nemo iudex in causa sua -nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.
PRAWA LOGICZNE ZE ZMIENNYMI ZDANIOWYMI
Uwaga ⊃ to znak implikaji
PIERWSZE PRAWO DE MORGANA
∼ (p * q) ≡ (∼p v ∼q)
ponieważ: nie jest tak, że zarazem p i q więc: nie jest tak że p lub nie jest tak że q
DRUGIE PRAWO DE MORGANA
∼(p v q) ≡ (∼p * ∼q)
ponieważ: nie jest tak że p lub q więc: nie jest tak że p i nie jest tak że q
PRAWO NEGACJI IMPLIKACJI
∼(p ⊃ q) ⊃ (p ⊃ ∼q)
ponieważ nie jest tak, że jeżeli p to q więc: jeżeli p to nie jest tak że q
PRAWO TRANSPOZYCJI
(p ⊃ q) ≡ (∼q ⊃ ∼p)
ponieważ: jeżeli p to q więc: jeżeli nie jest tak że q to nie jest tak że p
PRAWO SYLOGIZMU HIPOTETYCZNEGO
[(p ⊃ q) * (q ⊃ r)] ⊃ (p ⊃ r)
ponieważ: jeżeli p to q i jeżeli q to r więc jeżeli p to r
MODUS PONENDO PONENS
[(p ⊃ q) * p] ⊃ q
Ponieważ: jeżeli p to q i p więc: q
MODUS TOLLENDO TOLLENS
[(p ⊃ q) * ∼q] ⊃ ∼p
Ponieważ: jeżeli p to q i nie jest tak że q więc: nie jest tak że p
MODUS TOLLENDO PONENS
[(p v q) * ∼p] ⊃ q
Ponieważ p lub q i nie jest tak że p więc q
PRAWO EKSPORTACJI I IMPORTACJI
[(p * q) ⊃ r] ≡ [p ⊃ (q ⊃ r)]
Ponieważ: jeżeli zarazem p i q to r więc: jeżeli p to jeśli q to r (eksportacja)
Ponieważ: jeżeli p to jeśli q to r więc: jeżeli zarazem p i q to r ( importacja)
PRAWO DYLEMATU KONSTRUKCYJNEGO
[(p ⊃ r) * (q ⊃ r) * (p v q)] ⊃ r
Ponieważ zarazem: jeżeli p to r i jeżeli q to r i p lub q więc r
PRAWO DYLEMATU KONSTRUKCYJNEGO ZŁOŻONEGO
[(p ⊃ q) * (r ⊃ s) * (p v r)] ⊃ (q v s)
Ponieważ zarazem jeżeli p to q i jeżeli r to s i p lub r więc q lub s
1
1