Twarz możemy opisywać jako układ części anatomicznych, których wzajemny stosunek i współdziałanie nadaje jej odpowiedni wyraz. Uszkodzenie nerwów, niedowład mięśni, sprężystość skóry, indywidualne różnice w budowie mięśni wyrazowych wpływają na wygląd twarzy. Taki sposób opisu twarzy jest domeną anatomii.
Twarz jest opisywana także jako obszar komunikacji, wyrażający stany wewnętrzne, relacje i informacje społeczne. Taki sposób traktowania mimiki jest domeną psychologii.
Mięśnie wyrazowe twarzy
Mięśnie wyrazowe twarzy unerwiane są przez nerw twarzowy (VII nerw czaszkowy). Jest to nerw mieszany, zawierający zarówno włókna ruchowe jak i czuciowe (smak) oraz wydzielnicze związane m.in. gruczołami łzowymi i śliniankami. Ma on swój początek w jądrze początkowym nerwu twarzowego zlokalizowanym w moście. Nerw ten może być aktywizowany zarówno przez ośrodki związane ze świadomą kontrolą - kora ruchowa płata czołowego, jak i przez starsze ewolucyjnie ośrodki, nie podlegające świadomej kontroli. Z nich wyróżnić należy jądra wzgórza zaliczane do układu limbicznego oraz podwzgórze.
Charakterystyczną cechą mięśni wyrazowych jest to, że w większości przypadków przyczepione są one do skóry przynajmniej jednym końcem. W związku z tym tonus tych mięśni (także spoczynkowy) w połączeniu z naturalną dla danego wieku sprężystością skóry nadaje twarzy odpowiedni wygląd. Anatomicznie wyróżnia się pięć grup mięśni wyrazowych:
Widać efekt działania kilku mięśni wyrazowych. Fałda między brwiami jest związana ze skurczem mięśnia marszczącego brwi, należącego do mięśni otoczenia oczu. Układ ust związany jest z pracą mięśni należących do grupy otaczającej usta. Kąciki ust wygięte w dół to efekt działania obniżacza kąta ust, wydęcie dolnej wargi to skutek pracy obniżacza wargi dolnej, wydęcie górnej wargi wywołane jest aktywnością mięśnia okrężnego ust
Mięśnie sklepienia czaszki. Ich wzajemna praca wywołuje podciąganie brwi i górnej powieki ku górze oraz skutkuje pojawieniem się poprzecznych fałd na czole.
Mięśnie otoczenia szpary ust. Dzieli się je na dwie grupy - mięśnie biegnące wokół ust oraz rozchodzące się od ust promieniście bądź to ku górze bądź ku dołowi. Praca tych mięśni wywołuje m.in. ruchy brody, warg, skrzydełek nosa, pociąganie kątów ust ku górze lub ku dołowi, wydęcie policzków. Ich działanie związane jest z uśmiechaniem się, nadawaniem twarzy wyrazu niesmaku, pogardy, czerwienią warg, pojawieniem się dołków śmiechowych na policzkach, bruzd biegnących od nosa w kierunku kącików warg,
Mięśnie otoczenia szpary powiek. Ich działanie polega na wywoływaniu mrugania, zaciskaniu powiek, ochronie oka i marszczeniu brwi. Efektem działania tych mięśni jest pojawienie się pionowych zmarszczek pomiędzy brwiami, poprzecznych fałdek u nasady nosa, wygładzenie czoła oraz pojawianie się w kącikach oczu zmarszczek ("kurze łapki").
Mięśnie otoczenia nozdrzy, których działanie objawia się zwężeniem lub rozszerzeniem skrzydełek nosa.
Mięśnie małżowiny usznej. Są one dobrze rozwinięte u zwierząt, ale bardzo słabo u człowieka i nie mają większego wpływu na wyraz mimiczny.
Te dwie ostatnie grupy mięśni mimicznych mają stosunkowo niewielki udział w nadawaniu twarzy odpowiedniego wyrazu.
Poza mięśniami wyrazowymi na wygląd twarzy wpływa grupa mięśni żucia, odpowiadających za ruchy żuchwą. Od mięśni wyrazowych różni je to, że zarówno ich przyczep początkowy, jak i końcowy znajdują się na kościach. Ponadto posiadają odmienne unerwienie. Pochodzi ono z nerwu żuchwowego (V3), czyli dolnej gałęzi nerwu trójdzielnego (V nerw czaszkowy). Działanie tych mięśni również może nadawać twarzy odpowiedni wyraz poprzez np. wysunięcie szczęki, zaciśnięcie jej (np. w złości), opuszczenie (np. wtedy, gdy się dziwimy).
Twarz przybiera odpowiedni wyraz nie tylko wraz ze skurczami odpowiednich mięśni, ale także wraz z ich napięciem (tonusem). Zmęczenie i przygnębienie powoduje rozluźnienie lub zwiotczenie mięśni, przez co twarz wydłuża się. Pogodny nastrój wpływa na silniejsze napięcie mięśni twarzy, w wyniku czego np. wargi i policzki podnoszą się ku górze.
Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia Społeczna. Serce i umysł. Poznań: Zysk i S-ka 1997. ISBN 83-7150-016-5
Domachowski W., Kowalik S., Miluska J. (1984). Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa: PWN. ISBN 83-01-05031-4
Ekman P. (1997). Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce, małżeństwie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 83-01-12344-3
Bogusławski, W., Mimika, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965 (Przedruk wydania z 1812 roku, Dramaturgia czyli nauka sztuki scenicznej dla Szkoły Teatralnej napisana przez Wojciecha Bogusławskiego).
Mięśnie mimiczne albo wyrazowe - grupa mięśni głowy. Związane są one z ruchomością skóry i odpowiadają za mruganie, otwieranie lub przesuwanie szpary ust, ruchy policzków, współuczestniczą w wytwarzaniu dźwięków, gwizdaniu czy śpiewie. Zwykle przyczepiają się one do skóry lub błony śluzowej i kurcząc się poruszają skórę. Unerwione są przez nerw twarzowy. najbardziej znane mięśnie mimiczne to: mięsień okrężny oka, mięsień marszczący brwi, mięsień śmiechowy, mięsień policzkowy, mięsień okrężny ust i mięsień bródkowy.
Bochenek A, Reicher M "Anatomia człowieka tom I" PZWL Warszawa, 1978
