Rozdział VIII
AZJA - PROBLEMY POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA
1. Kwestia zjednoczenia Korei
1.1. Korea - kraj podzielony
Korea jest małym, strategicznie ważnym i politycznie podzielonym półwyspem w Azji Wsch. Posiada długoletnią historię jako pomost kulturowy przekazujący chińskie zdobycze do Japonii oraz japońskie wpływy na kontynent azjatycki. Nazwa wywodzi się od dynastii Koryo sprawującej rządy od 913 - 1392r. Po raz pierwszy naród ten został zjednoczony w VIII w. n. e. Był okupowany przez Japonię w 1905r. i formalnie zaanektowany przez nią w 1910r. Podczas II wojny światowej obiecywano Korei niepodległość po porażce Japonii. Jednak pod koniec wojny Korea została podzielona na 2 strefy wpływów wzdłuż 38 równoleżnika szerokości geograficznej: oddziały rosyjskie rozpoczęły okupację terenów na północ od tej linii, natomiast siły amerykańskie na południe od niej. Próby zjednoczenia nie miały szans powodzenia, dziś także. W 1947r. ONZ zgodził się na nadzorowanie ogólnokrajowych wyborów nowego rządu, odmawiając dostępu Korei Płn. Wybory odbyły się na południu, a ich rezultatem było zakończenie 15.08.1948r. militarnej obecności Amerykanów
i proklamowanie Republiki Korei. Rząd w Korei Płn. proklamował niepodległość Koreańskiej Republiki Ludowo - Demokratycznej pod przywództwem Kim Ir Sena. Obydwa powstałe ośrodki rządowe chciały przejąć jurysdykcję nad obszarem całego półwyspu.
1.2. Wojna koreańska
W wojnie koreańskiej (1950 - 1953) koalicja Narodów Zjednoczonych pod przywództwem USA wspierała Koreę Płd., natomiast Koreę Płn. Związek Radziecki i komunistyczne Chiny. Wojna utknęła
w martwym punkcie, czego rezultatem był powrót do politycznego status quo. Atmosfera zimnej wojny doprowadziła do militarnej konfrontacji USA ze światem komunistycznym w Korei.
1.3. Atak na Koreę Południową
Wycofanie oddziałów amerykańskich oraz przemówienie 12.01.1950r. Sekretarza Stanu Deana Achesona wspominające o wykluczeniu Korei Płn. spod „opieki” amerykańskiej w rejonie Pacyfiku, zachęciło Koreę Płn. do przeprowadzenia ataku wojskowego przeciwko Korei Płd. Nastąpiło to ok. 4:00 rano, 25.06.1950r., atakiem artyleryjskim. O 5:30 rano nastąpił atak główny - północnokoreańska piechota i czołgi. Tego dnia USA zwołały nadzwyczajne zebranie Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych. W rezultacie omówień i określeniu ataku, Korea Płn. została wezwana do zawieszenia broni i zaprzestania działań militarnych. Ponieważ apel został przez agresora zignorowany, 27.06. RB NZ zebrała się ponownie i podjęła decyzję o wspomożeniu zaatakowanej Korei Płd. w celu przywrócenia ładu międzynarodowego i pokoju. ZSRR nie był reprezentowany podczas obrad RB, gdyż w ten sposób bojkotował ten organ protestując przeciwko obecności w nim przedstawiciela Tajwanu. Prezydent Truman w dyskusjach z Achesonem uzgodnili, że inwazja kierowana jest przez Zw. Radziecki. 27.06. Truman podjął decyzję o wysłaniu Siódmej Floty do Formozy, chcąc niejako tą demonstracją przestraszyć Chiny. Głównodowodzącym został Generał Armii Douglas MacArthur. 7.07. RB NZ wydała deklarację, na mocy której wszyscy członkowie NZ mogli udzielić militarnego i każdego innego wsparcia USA w konfrontacji z Koreą Płn. Największego wsparcia udzieliły: Australia, Kanada, Wlk. Brytania, Turcja. Zaangażowanych było w sumie 17 narodów. Celem generała było dotarcie i utrzymanie portu Pusan, co zostało uwieńczone sukcesem, a 12.09. opór północnokoreański został przełamany. Nadszedł jednak czas kontrataku wojsk sprzymierzonych, a celem okazała się port Inchon. Był to teren trudny ze względu na ukształtowanie terenu. MacArthur zdecydował się podjąć ryzyko - oceniono, że było to niemal posunięcie hazardowe. Lądowania dokonano 15.09. odcinając północnokoreańskie zaplecze logistyczne. W następnych dniach wojska sprzymierzone zajęły port lotniczy Kimpo oraz Seul, podczas gdy piechota zwróciła się na południe w celu połączenia z Ósmą Armią i kontrolowania okręgu Pusan. Do 01.10.1950r., siły Korei Płn. zostały wypchnięte z Korei Płd., a siły NZ zostały utrzymane na południu od 38 równoleżnika szer. geograf.
1.4. Przekroczenie 38 równoleżnika
Stanowisko prezydenta Trumana oraz narodowej RB w sprawie przekroczenia 38 równoleżnika przez Koreę Płd. było przeciwne, gdyż twierdzili oni, że wyparcie wojsk agresora z terenów na południe od 38 równoleżnika było zwycięstwem. MacArthur uważał, że zniszczenie Armii Korei Płn. jest niezbędne, aby uniknąć podobnych incydentów w przyszłości. 11.09. Truman przyjął argumenty doradców wojskowych, co miało zaowocować nie prowokowaniem Chin i Zw. Radzieckiego: zakaz zajmowania przez oddziały ONZ terenów Mandżurii, czy ZSRR; jedynie Południowokoreańczycy mogą stacjonować wzdłuż granicy; w przypadku, gdy Chiny lub ZSRR naruszą owe postanowienia, zostaną one odwołane. 07.10. Sekretarz Generalny ONZ ogłosił rezolucje w sprawie unifikacji półwyspu i upoważnił MacArthura do wysłania swoich sił do Korei Płn. 19.10. poddała się stolica - Phenian. Wojska Korei Płn. zostały zepchnięte na linię rzeki Yalu - granicę z Mandżurią. 1 listopada 180 000 komunistycznych „ochotników” przekroczyło linię rzeki Yalu. MacArthur przygotował z kolei ofensywę na
24.11. zmagania trwały do początków stycznia 1951r. i przyniosły upadek Seulu. Od 7 stycznia 1951r. oddziały sprzymierzone zaczęły zapuszczać się na północ. W marcu ponownie przekroczyły 38 równoleżnik. Należało zmienić taktykę wojenną w obliczu przeciwnika, Chin. MacArthur chciał zaatakować Mandżurię, czemu sprzeciwiał się Truman, skłaniający się do podpisania zawieszenia broni. Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało Chiny za agresora i nałożyły sankcje ekonomiczne. W obliczu zaangażowania chińskiego alianci chcieli zakończenia konfliktu, by uniknąć wciągnięcia do niego ZSRR i uruchomienia broni jądrowej. Na skutek rozbieżności, co do prowadzenia konfliktu na linii prezydent - administracja - MacArthur, doszło do dymisji Generała. 22 kwietnia 450 000 armia chińska rozpoczęła generalne natarcie, co zmusiło aliantów do wycofania się za 38 równoleżnik i zatrzymania 8 km na płn. od Seulu. 10 maja nastąpił II chiński atak. Alianci zmobilizowali wszystkie siły , zaatakowali w miejscach, które były zaskoczeniem dla Chińczyków i w końcu maja wycofali się ponownie do Korei Płn. Pod koniec czerwca wojna utknęła w tzw. „martwym punkcie”
w bliskości 38 równoleżnika. Obydwie strony, przez następne 2 lata toczyły częste potyczki wojenne wzdłuż granicy.
1.5. Negocjacje
Pod koniec czerwca 1951r. Zw. Radziecki zaproponował zorganizowanie konferencji między walczącymi stronami. Zawieszenie broni oznaczało jednak dla każdej ze stron coś innego. ONZ chciał zakończenia działań wojennych i odłożenia zagadnień natury politycznej do czasu zorganizowania konferencji międzynarodowej po wojnie. Strona Północnokoreańska chciała omówienia kwestii politycznych w trakcie negocjowania warunków zawieszenia broni. W rezultacie dało to dwuletnie dyskusje, zanim osiągnięto kompromis, co do rozejmu.
27 lipca 1953r. podpisano w Panmundżonie układ rozejmowy bez udziału przedstawicieli Korei Płd. Cztery gł. postanowienia to: ustanowienie linii demarkacyjnej i strefy zdemilitaryzowanej, ustanowienie nadzoru nad przebiegiem wykonywania postanowień rozejmu, postanowienia regulujące status jeńców wojennych
i gwarancje dla rządów uwikłanych w konflikt. Po formalnym zakończeniu wojny obie strony nieprzerwanie prowadziły wzajemną obserwację. Korea ani o krok nie zbliżyła się ku unifikacji półwyspu. Wojna przyniosła nasilenie goryczy i niezadowolenia miedzy Płn. a Płd. Dla stosunków międzynarodowych wojna miała znaczenie - doprowadziła do napięć na linii Waszyngton - Pekin.
1.6. Korea na progu XXI wieku? Trwały podział czy stopniowa unifikacja?
Rozwój obu państw koreańskich szedł po 1953r. odmiennymi drogami. Korea Płd. cieszyła się poparciem Zachodu (USA), a Korea Płn. Bloku Wsch. (ZSRR, CHRL). Ich ostateczne przyjęcie do ONZ wskazuje na „nieodwracalność” podziału na 2 organizmy polityczne, ekonomiczne i społeczne. Cały czas mamy jednak do czynienia z podnoszeniem problemu unifikacji Korei, a przykład Zjedn. Niemiec jest świadectwem tego, że niezależność i uznanie przez ONZ o niczym nieświadczą. Wojna koreańska formalnie zakończona nadal trwa. Nie doszło do zwołania zapowiadanej przez układ w Panmundżonie konferencji politycznej w sprawie uregulowania problemu koreańskiego. Decyzja ONZ z 1954r. usankcjonowała obecność wojsk amerykańskich w Korei Płd. Do trwałego pokoju i likwidacji napięć nie przyczyniły się ani odprężenie w stosunkach Wschód - Zachód, ani uchwalona przez XXX sesję Zgromadzenia Ogólnego NZ rezolucja „O przekształceniu rozejmu
w Korei w trwały pokój i tworzenie dogodnych warunków do przyspieszenia samodzielnego, pokojowego zjednoczenia Korei”. KRLD konsekwentnie krytykuje rządy w Korei Płd. za jej dyktatorskie działania
w stosunku do opozycji oraz obecność obcych wojsk na jej terytorium. Działania Korei Płd. w latach 80 były deklaratywnie nastawione na normalizację stosunków między „dwoma Koreami”. Propozycje Korei Płn. opierały się zaś na postulacie wycofania obcych wojsk, samodzielnego zjednoczenia obu Korei. Od 1984r. doszło do stałych kontaktów między organizacjami Czerwonego Krzyża obu państw. Seul odrzucił Północnokoreańską propozycję zorganizowania Igrzysk Olimpijskich 1988r. w obu częściach Korei. Było to przyczyną bojkotu Igrzysk w Seulu przez Koreę Płn. Lata 90-te, to okres pokojowej rywalizacji o normalizację stosunków obu państw koreańskich na arenie międzynarodowej. Owocowało to regulacją stosunków z Pekinem, Tokio i Moskwą oraz przyjęciem obu państw koreańskich do ONZ - 17.09.1991r. We wrześniu 1990r. doszło do pierwszego od czasów wojny spotkania premierów obu państw. W 1991r. doszło do podpisania 2 porozumień. 13.12. w Seulu podpisano porozumienie o pojednaniu, nieagresji i współpracy, a 31.12. w Panmundżonie porozumienie denuklearyzacyjne. Kwestia północnokoreańskiego programu jądrowego stanowiła przeszkodę
w kontynuowaniu rozmów. Strona północnokoreańska długo nie wyrażała zgody na inspekcję jej instalacji nuklearnych. 6 maja 1992r. premierzy obu państw na spotkaniu w Seulu podpisali porozumienie w sprawie budowania dwustronnej komisji ds. politycznych, wojskowych i gospodarczych oraz utworzenia biura łącznikowego. Uzgodniono tryb łączenia rodzin. Przez cały 1993 i 1994r. trwały spory i wielokrotnie przerywane negocjacje na temat inspekcji Północnokoreańskich instalacji nuklearnych. Drogi zostały przetarte, ale ich powodzenie będzie zależeć od woli obu stron oraz ich niezależności w sprawie przyszłości obu Korei. Przełom 1997 i 1998r. przyniósł katastrofę w rolnictwie Korei Północnej i klęskę głodu. Wywołało to reakcję społeczności międzynarodowej i próby pomocy humanitarnej ze strony innych krajów np. Korei Płd. W obawie o „rozmiękczenie” sytuacji w kraju władze Korei Płn., z jej nowym przywódcą, którym po śmierci Kim Ir Sena, został jego syn Kim Dzong II, postawiły w stan gotowości swa armię. Na początku czerwca 1998r., za zniesieniem sankcji USA wobec Korei Płn., opowiedział się prezydent Korei Płd. Kim De Dzung. Phenian wpuścił pracowników Światowego Programu Żywnościowego ONZ i zgodził się na pomoc żywnościową. Korea Płd. i USA liczą na rozmiękczenie systemu północnokoreańskiego na drodze nacisków ekonomicznych. Jest to metoda sprawdzona po doświadczeniach Europy Środkowo -Wsch. oraz braku izolacji Korei Płd. ze strony Rosji i Chin. W chwili obecne 38 równoleżnik nadal dzieli i skupia duże siły militarne koreańskie i amerykańskie.
Ma to związek z ciągłym napięciem wynikającym z rozbudowy przez Koreę Płn. jej potencjału strategicznego opartego na rakietach balistycznych zdolnych do osiągania celów w regionie, jak i w USA. Wg dostępnych danych na Półw. Koreańskim stacjonuje 37 tys. żołnierzy amerykańskich, armia Korei Płn. liczy 1 116 000 żołnierzy, a Korea Płd. dysponuje 690 tys. żołnierzy. Przedmiotem spekulacji jest nadal posiadanie potencjału nuklearnego. Sama Japonia wraz z USA przystąpiła do tworzenia systemu obrony antyrakietowej. 7 stycznia 1999r. doszło do podpisania porozumienia Japonii i Korei Płd. W sprawie współpracy militarnej i wymiany informacji. Umacnia to stopniowo pozycję Japonii, jako poważnej siły militarnej w regionie.
2. Konflikty Indochińskie
2.1. Indochiny - historia do 1945r.
Indochiny to nazwa nadana wcześniejszym terytoriom zależnym Francji w płd. - wsch. Azji. W chwili obecnej region ten obejmuje obszary państwowe: Kambodży, Laosu i Wietnamu. W 1887r. Francja ustanowiła Zw. Indochin, federacja obejmowała Kochinchinę (Płd. Wietnam), Annam (Wietnam Centr.), Tonkin (Wietnam Płn.) oraz Kambodżę. Laos został przyłączony pod protektorat Francuski w 1893r. Wpływy kolonialne doprowadziły do zmian kulturowych i instytucjonalnych. Zachodnia technologia wkroczyła w sferach gospodarczych. Ekonomia została zorientowana na eksport surowców naturalnych oraz drobną wytwórczość. Klasy średnie przejmowały język francuski i wyznanie rzymsko - katolickie. Administracja gospodarcza i polityczna była zdominowana przez Francuzów lub rodzimych frankofonów. Zjawiska te wywoływały protesty rodzimych kręgów patriotycznych. W końcu lat 30 w Wietnamie Partia Komunistyczna kierowana przez Ho Chi Minh stała się siłą dominującą wśród ugrupowań nacjonalistycznych tego obszaru. Rządy Francji zostały przerwane
w momencie, gdy po klęsce militarnej Francji w europie (1940r.) nastąpiła inwazja japońska na obszarze Indochin (XII 1940- Półn. Indochiny, VIII 1941r. Płd. Indochiny). Japonia starała się zapewnić dogodną pozycję do dalszej ekspansji w płd. - wsch. Azji oraz kontroli nad Chinami - zależało im zwł. na bazach lotniczych położonych na tym obszarze. Formalna administracja rządu Vichy nad Wietnamem trwała aż do marca 1945r., wtedy to Japończycy proklamowali autonomiczne państwo Wietnamu Cesazrza Annamu Bao Daia. Podobna sytuacja miała miejsce w Laosie, gdy w kwietniu 1945r. król Sisavang Vong proklamował niepodległość Laosu pod protektoratem Japonii. II wojna światowa doprowadziła do osłabienia mocarstw kolonialnych w tym też Francji, Japończycy wykorzystywali hasła solidarności ludów azjatyckich przeciwko Europejczykom
i Amerykanom. Na obszarze Indochin szerokie kręgi społeczne i siły polityczne uznawały jako pożyteczne przepędzenie kolonizatorów, nie godząc się jednocześnie z zamianą ich na Japończyków. Inaczej niż na pozostałym obszarze Wietnamu rozwijała się sytuacja w Tonkinie. Już od 1941r. działał tam antyfrancuski
i antyjapoński Front Niepodległości Wietnamu - Viet Minh założony i kierowany przez Ho Chi Minha. Wiosną 1945r., armia wyzwoleńcza Vieth Minhu opanowała obszary na północy Wietnamu, walczyła zarówno
z Japończykami i z władzą Bao Daia. Po zajęciu, 19 lipca Hanoi i 25 sierpnia Sajgonu oraz abdykacji Bao Daia, 2 września 1945r. Ho Chi Minh proklamował w Hanoi utworzenie Demokratycznej Republiki Wietnamu - DRW. Na mocy porozumień dotyczących kapitulacji Japonii, Indochiny dostały się pod okupację wojsk chińskich na północy, na linii 16 równoleżnika i przez oddziały brytyjskie na południu. Brytyjczyków błyskawicznie zastąpili Francuzi, którzy czuli się już „gospodarzami”. Francja rozpoczęła próby odbudowyw. swego imperium.
2.2. Pierwsza wojna indochińska
Przygotowany przez Francję 70 tys. korpus ekspedycyjny zaczął lądować w Wietnamie już 12.09.1945r. Dążenie Francuzów do obsadzenia gł. portów i węzłów komunikacyjnych spotkało się z oporem ze strony sił Frontu Niepodległości. 7 stycznia 1946r. doszło do porozumienia z Kambodżą, 6 marca 1946r. doszło do zawarcia franc. - wietnamskiego porozumienia w sprawie uznania Demokratycznej Republiki Wietnamu za wolne państwo wchodzące w skład Federacji Indochińskiej Unii Francuskiej. Laos dołączył do Unii 27 lipca 1945r. po podpisaniu porozumień z Francją. Dla Francji układ z Wietnamem był tylko działaniem taktycznym i szybko został przez nią zerwany. Francuzi zorganizowali w Sajgonie autonomiczny rząd Kochinchiny oraz rozpoczęli działania w celu podporządkowania sobie płn. kraju. Wojna rozpoczęła się 19. 12.1946r. W lutym 1947r. po upadku Hanoi rząd DRW przeszedł do konspiracji założył swoje bazy w górskich rejonach Viet Bac rozpoczynając wojnę partyzancką z kolonizatorami. Opór przeciwko Francuzom przeniósł się wiosną 1947r. na tereny Laosu i Kambodży. Brak większych sukcesów militarnych skłonił Francuzów do współpracy z Bao Daiem, zgodnie z porozumieniem podpisanym 8 marca 1949r., państwo Daia miało mieć własną armię, finanse oraz ograniczona reprezentację dyplomatyczną. Francja uznała suwerenność Wietnamu, Kambodży i Laosu po ratyfikacji przez Zgromadzenie Narodowe umów z tymi państwami - 29.01.1950r. Na skutek jesiennych operacji 1949r. wojska Chińskiej Armii Ludowo - Wyzwoleńczej - ALW zajęły obszary prowincji Guangxi, Guandong Yunnan. Odtąd poparcie Komunistycznej Partii Chin - KPCh dla Viet Minhu przestało mieć jedynie charakter moralno -propagandowy. Po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej - ChRL wsparcie DRW leżało
w interesie Chin i było ważniejsze niż hipotetyczne uznanie ze strony Francji. Chinom zależało na wiarygodności na półwyspie oraz w tej części świata. ZSRR i ChRL uznały „de iure” rząd DRW a USA i Wlk. Brytania rząd w Sajgonie. Konflikt francusko - wietnamski stawał się wojną domową i rywalizacją mocarstwową. Trwająca wojna przynosiła Francji duże straty, niepowodzeniem skończyły się tez próby wprowadzania Wietnamu do ONZ. Od września 1951r. pomocy militarnej Francji zaczęły udzielać USA, popierając jak w Chinach, ugrupowania nacjonalistyczne na tym obszarze. Nie pomogło to jednak Francji i Bao Daiowi w uzyskaniu przewagi, a tym samym zwycięstwa militarnego w wojnie z Armią Ludowo -Wyzwoleńczą DRW. Ostateczna klęska militarna francuskiego korpusu ekspedycyjnego oraz wojsk
Bao Daia została poniesiona podczas bitwy o twierdzę Dien Bien Phu. Po 56 dniach szturmu garnizon Dien Bien Phu skapitulował 7 maja1954r., oznaczało to przełom w wojnie. Naciski opinii publicznej, społeczności międzynarodowej i klęski militarne zmusiły Francję do rokowań z DRW. Miało to miejsce na Konferencji genewskiej trwającej od 26 kwietnia do 21 lipca 1954r. Negocjacje rozpoczęte 18 czerwca 1954r. doprowadziły do zawieszenia broni na terenie całych Indochin oraz podpisania układów rozejmowych - 20, 21 lipca 1954r.
2.3. Wojna wietnamska
Stany Zjednoczone realizując doktrynę „powstrzymywania komunizmu” dążyły do umocnienia na płd. Republiki Wietnamskiej rządu Diema. Dążyli tez do budowy systemu „zbiorowego bezpieczeństwa” w Azji.
Po podpisaniu układów rozejmowych tysiące Wietnamczyków wywędrowało z płd. na płn. i odwrotnie. Diem dążył systematycznie do zniszczenia komunistycznej infrastruktury na płd. Wietnamu. Drastyczne działania ze strony Diema obejmowały represjami komunistów, opozycje liberalną i buddystów. Zbrojne ugrupowania walczące przeciwko Diemowi przyjęły nazwę Viet Kong, a 20.12.1960r. doszło do powstania Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu Południowego - NFWWP skupiającego ugrupowania przeciwne Diemowi
i amerykańskim sojusznikom. Działa militarne Viet Kongu wspierane były logistycznie przez DRW i Chiny. Wojska Diema chcąc odizolować partyzantów od ich zaplecza zaczęły grupować ludność wiejską
w „strategicznych wioskach”. W odpowiedzi na prośbę pomocy ze strony Diema amerykański prezydent John F. Kennedy podniósł liczbę „doradców woskowych” do 23 tys. Protesty i klęski militarne wosk Diema skłoniły USA do poparcia wojskowego zamachu stanu, który 1.09.1963r. obalił dyktatora. Okazał się to jednak środek nieskuteczny, Viet Kong odnosił dalsze sukcesy militarne. Prezydent Lyndon Johnson kierując się „zasadą domina' doprowadził do sprowokowania incydentu w Zatoce Tonkijskiej (2 - 4.07.1965r.), co w efekcie doprowadziło do interwencji wojskowej USA w Wietnamie. Liczące 50 000 siły amerykańskie rozrosły się
w 1968r. do 389 000 żołnierzy. Otwarta wojna przeciwko NFWWP oraz DRW wzmagała jedynie opór Wietnamczyków. Początkowa taktyka bombardowania celów militarnych została przekształcona w „dywanowe naloty” niszczące też cele cywilne i powodujące straty ludnościowe. Napalm i broń chemiczna (defolianty)zostały użyte do niszczenia dżungli - naturalnego schronienia partyzantów oraz pól ryżowych. Opór ze strony Viet Kongu był silny, rosły szeregi zdeterminowanej ludności przeciwnej „obcej agresji” i rodzimemu terrorowi. Metody stosowane w Wietnamie wywoływały protesty na całym świecie i w USA. Szokiem dla Amerykanów była „ofensywa Tet”. 30 stycznia 1968r. siły wyzwoleńcze zaatakowały ponad 100 miast i baz wojskowych. W Sajgonie partyzanci dotarli aż do samej ambasady amerykańskiej, na pograniczu z Laosem zdobyto bazę Khe Sanh. Szok, jaki wywołała w społeczeństwie amerykańskim ta ofensywa, zmusiła Prezydenta Johnsona do ograniczenia bombardowań DRW oraz wyrażenia gotowości do rozmów z DRW. 20 stycznia 1969r. doszło w Paryżu do rozmów pokojowych, gdzie przy stole rokowań zasiedli przedstawiciele USA, DRW, NFWWP i Rep. Wietnamskiej. Dyplomacja Nixona kierowana przez Henry Kissingera dążyła do zawarcia „honorowego pokoju” w Wietnamie. Nixon ogłosił też plan „wietnamizacji” wojny wietnamskiej. Polegał on na zmniejszeniu udziału wojsk amerykańskich w wojnie, przejęciu odpowiedzialności za działania wojenne przez Sajgon, zwiększeniu pomocy materialnej i szkoleniowej dla wojsk Wietnamu Płd. Tymczasem z inicjatywy NFWWP doszło do zwołania na terenach wyzwolonych Kongresu Przedstawicieli Ludowych (6 - 8 VI 1969r.), uchwalenia utworzenia Republiki Wietnam Płd. i powołania Tymczasowego rządu Rewolucyjnego - TRR. Rokowaniom pokojowym towarzyszyło, zintensyfikowanie nalotów na pozycje NFWWP oraz ich sanktuaria na terenach przygranicznych Laosu i Kambodży. Wietnamizacja nie doprowadziła wcale do osłabienia walk czy konsolidacji płd.- wietnamskiego systemu politycznego. Administracja Nixona prowadząca politykę odprężenia, uwikłana w kampanię prezydencką 1972r., została zmuszona do podjęcia stanowiska wobec Wietnamu. Nixon przyrzekł zmęczonemu społeczeństwu amerykańskiemu i społeczności międzynarodowej wycofanie wojsk amerykańskich z Wietnamu. 23 stycznia 1973r. parafowano w Paryżu „Układ o zaprzestaniu działań wojennych i przywróceniu pokoju w Wietnamie” - do uroczystego podpisania przez 4 ministrów spraw zagranicznych: USA - W. Rogersa, DRW - Nguyen Duy Trinha, TRRWP - Nguyen Thi Binha i Rep. Wietnamskiej - Tran Van Lama doszło 27 stycznia 1973r. Na mocy art. 19 układu paryskiego w dniach 26.02.- 2.03.1973r. została zwołana w Paryżu międzynarodowa konferencja w sprawie Wietnamu. Wzięli w niej udział uczestnicy porozumienia paryskiego, wielkie mocarstwa (ZSRR, CHRL, Francja, Wlk. Brytania), a także państwa uczestniczące w Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru (Indonezja, Kanada, Polska, Węgry) oraz sekretarz generalny ONZ. W 1973 i 1974r. nie ustępowały walki miedzy wojskami Thieu i TRRWP, rząd Thieu otrzymał w tym czasie amerykańską pomoc woskowa w wysokości 1,3 mld $.wiosenna operacja „Ho Chi Minh” doprowadziła do zwycięstwa walk wyzwoleńczych. Do połowy 1976r. istniały 2 państwa wietnamskie DRW i Rep. Wietnamu Płd. ale 17 równoleżnik nie dzielił już Wietnamczyków. W 1975r. delegacje obu państw rozpoczęły rozmowy na temat zjednoczenia, 25.04.1976r. odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego,
a 2.07. 1976r. Zgromadzenie proklamowało powstanie Socjalistycznej Republiki Wietnamu ze stolicą w Hanoi. Jednak na ostateczny pokój w Indochinach trzeba było jeszcze poczekać. Skutki wojny są odczuwalne i dziś.
2.4. Trudna stabilizacja Indochin
Zakończenie wojny i unifikacja Wietnamu nie oznaczała całkowitego spokoju i stabilizacji w tym regionie. Do głosu doszła rywalizacja mocarstw i ich globalne interesy. Tym razem dotyczyła ona współzawodnictwa między ZSRR, Chinami o wpływy w tej części. W kwietniu 1975r. oddziały prochińskiego Zjednoczenia Frontu Narodowego Kambodży obaliły reżim Lon Nola. Maoistyczne ugrupowanie „Czerwonych Khmerów” premiera Pol Pota i wicepremiera Ienga Sary doprowadziło do przemianowania państwa na Demokratyczną Kampuczę (5.01.1976r.). Terror i ludobójcze metody stosowane w radykalnej „przebudowie” społeczeństwa spowodowały wymordowanie około 1,5 mln ludzi. Pol Pot zacieśniał stosunki z Chinami zastrzegając kontakty z Wietnamem, kulminacją było zerwanie stosunków dyplomatycznych w grudniu 1977r. Systematycznie dochodziło do potyczek granicznych i szykanowania mniejszości wietnamskiej w Kampuczy. Opozycja kambodżańska zjednoczona wokół Zjednoczonego Frontu Ocalenia Narodowego doprowadziła do militarnej interwencji wietnamskiej w styczniu 1979r. i obalenia rządu Pol Pota. Rada Rewolucyjna Kampuczy pod przewodnictwem Henga Samrina proklamowała Ludową Republikę Kampuczy. Upadek Pol Pota i zaangażowanie SRW
w Kampuczy spotkał się z niezadowoleniem Chin. 17 lutego 1979r. 0,5 mln armia chińska kierując się chęcią dania nauczki SRW i pod pretekstem obrony mniejszości chińskiej wkroczyła na terytorium północnego Wietnamu. Trwający do 16 marca 1979r. konflikt zbrojny zakończył się militarną porażką Chin. Nie ustały napięcia na linii Hanoi - Pekin. Chiny nie zrezygnowały z roszczeń terytorialnych wobec Wietnamu. Konflikt doprowadził do wielotysięcznej emigracji ludności chińskiej z terytorium Wietnamu i Kampuczy - problem „boat people”. Niedobitkom „Czerwonych Khmerów” udało się utrzymać swoje bazy militarne na pograniczu z Tajlandią i kontrolować część terytorium Kambodży. Dzięki pomocy USA, Chin, państw ASEAN-U oraz Rady Europy doszło w 1982r. do stworzenia opozycyjnego rządu koalicyjnego z udziałem księcia Sihanuoka, Son Sanna i „Czerwonych Khmerów”. Zachód i Chiny występowały przeciwko rządowi Kapuczańskiej Republiki Ludowej i obecności na jej terytorium wojsk wietnamskich. W wyniku mediacji państw ASEAN-U
i rozmów dwustronnych toczonych w 19987 i 1988r., doszło do uzgodnienia, ze Wietnam wycofa swe wojska
z Kambodży do końca 1990r. 28 sierpnia 1990r. przy udziale wielkich mocarstw doszło do przyjęcia planu pokojowego w sprawie Kambodży. Plan przewidywał utworzenie Najwyższej Rady Narodowej i Tymczasowej Władzy NZ w Kambodży (UNTAC), przygotowanie wolnych wyborów, rozdzielenie wojsk, przestrzeganie praw człowieka i niezaangażowanie Kambodży. Ostateczna konferencja pokojowa w sprawie Kambodży odbyła się w Paryżu w dniach 21 -23.10.1991r. USA zapowiedziały na niej normalizację stosunków z Wietnamem
i Kambodżą. Mimo działań destabilizujących ze strony Czerwonych Khmerów w VI 1993r. doszło
w Kambodży utworzenia koalicyjnego rządu pod przewodnictwem Norodoma Sihanuka. Po ruszeniu sprawy „amerykańskich jeńców wojennych” w Wietnamie i intensyfikacji rozmów dwustronnych w latach 90, 3.02.1994r. USA zniosły embargo handlowe wobec Wietnamu. W 1995r. doszło do pełnej normalizacji stosunków dyplomatycznych pomiędzy Wietnamem i USA.
3. Konflikty na subkontynencie indyjskim
3.1. Subkontynent indyjski na przełomie XX wieku
Ponad tysiąc inwazji wpłynęło na różnorodność kulturową na subkontynencie indyjskim. Została ona zaznaczona przez podziały polityczne, jakie zaistniały w XX w. Doprowadziły one do podziału subkontynentu na 3 niezależne organizmy państwowe: Indie, Pakistan i Bangladesz. Już na początku tworzenia się niepodległych Indii pojawił się konflikt interesów między ludnością muzułmańską a hinduistyczną. Wizja zjednoczenia Indii upadła, gdy Liga Muzułmańska odmówiła udziału w pracach nad konstytucją Indii. Następnie doszło do oficjalnego proklamowania 15.08.1947r. niepodległości Indii i Pakistanu w formie brytyjskiego dominionu. 26 stycznia 1950r. weszła w życie Konstytucja Rep. Indii. Podział subkontynentu nie oznaczał załatwienia sporów terytorialnych. Po klęsce Francji w 1954r. w Wietnamie, Indie odzyskały enklawy francuskie: Chandernagor, Pondichery, Yanaon, Karikal i Mahe. Nierozstrzygnięta była sprawa kolonii portugalskich - Goa, Daman, Diu. Spornym terenem dla Indii i Pakistanu stał się Kaszmir - małe księstewko
z przeważającą ludnością hinduską. Mimo walki Pakistanu o niego, 27.10.1947r. został on przyłączony do Indii. Od tej pory rozpoczęła się niewypowiedziana wojna. W 1950r. dokonała się zbrojna inkorporacja Hajderabadu, niezależnego księstwa o 2 mln ludności lezącego na terytorium Indii. Dążenie Indii do neutralizmu i kierowanie się zasadami „Pancha Shila” nie uchroniły tego kraju od konfliktów zbrojnych.
3.2. Martwa litera „Pancha Shila”. Konflikty na subkontynencie indyjskim
Pozostałości kolonii portugalskich w Indiach po niepowodzeniach negocjacji zostały zbrojnie zaanektowane przez Indie 17.12.1961r. Spotkało się to z krytyką na forum ONZ. W sierpniu 1959r., po stłumieniu powstania
w Tybecie, Chiny zaatakowały Indie, zajmując część terytorium indyjskiego w Himalajach. W październiku 1962r. wojska chińskie zaanektowały część płd. zboczy Himalajów. Problemem pozostawał kaszmir. 5.08.1965r. doszło do wybuchu wojny między Indiami a Pakistanem. W wyniku 9 dniowej ofensywy doszło do zajęcia obszarów indyjskiego Kaszmiru.
W wyniku Konferencji w Taszkiencie 4-9 .01.1966r. doszło do wycofania wojsk poza strefę zdemilitaryzowaną, a 19 lutego 1968r. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości dokonał podziału spornego terytorium pogranicznego Rann of Kutch na część indyjska i pakistańską.
3.3. Wojna bengalska - ostateczny podział subkontynentu
Na skutek działań politycznych oraz gospodarczych w latach 60 systematycznie dochodziło do napięć między ludnością zamieszkującą Pakistan Wsch. i Zach. Bardziej zaludniona część Wschodnia czuła się wyzyskiwana przez zach. część kraju. Wybory Ustawodawcze z XII 1970r. doprowadziły do zwycięstwa w Pakistanie Wsch. Ligi Ludowej Majibura Rahmana (161 z 162 mandatów). Po rozbiciu, a następnie delegalizacji w marcu 1971r. przez rząd Yahi Khana, Ligi Ludowej jej zwolennicy proklamowali Ludową Rep. Bangladeszu. Na tym tle doszło do wojny domowej i rozpadu Pakistanu. Ponad 10 mln Bengalczyków zbiegło do Indii. W październiku 1971r., czołgi indyjskie przekroczyły granice Bangladeszu. Do konfliktu miedzy armia Indii i Pakistanu doszło po 3.12.1971r., gdy oddziały pakistańskie zaatakowały północne rejony Indii. Kilkutygodniowa wojna doprowadziła do całkowitego pobicia wojsk pakistańskich w Bangladeszu. 6 grudnia 1971r. Indie uznały Bangladesz, a Pakistan zerwał z nimi stosunki dyplomatyczne. W wyniku długotrwałych rozmów doszło do podpisania 2.07.1972r. układu indyjsko - pakistańskiego normalizującego stosunki między tymi państwami. Długotrwały proces pokojowy doprowadził również do normalizacji stosunków między Pakistanem
i Bangladeszem - 22.02.1974r. Pakistan uznał Ludową Republikę Bangladeszu. Lata 80-te i 90-te to kolejne próby normalizacji stosunków między Chinami i Indiami oraz Indiami i Pakistanem. Kolejne rundy rozmów indyjsko - chińskich doprowadziły do zbliżenia obu stron oraz powołania grupy roboczej ds. granicznych na szczeblu wiceministrów spraw zagranicznych. Indie i Pakistan wykorzystały lata 80-te do realizacji swoich programów militarnych. W lutym 1987r. ponownie doszło do groźby wojny między zwaśnionymi krajami na pograniczu Pendżabu. Konflikt do jakiego doszło w IV 1990r, którego przyczyną była sprawa Kaszmiru, postawił oba kraje na pograniczu wojny jądrowej. W wyniku mediacji USA do wojny nie doszło. 26.01.1996r. konflikt kaszmirski ożył. Wzdłuż 1200 km Linii Kontroli rozdzielającej pakistańską i indyjską część Kaszmiru trwała wymiana ognia. W momencie gdy 2 pociski rakietowe zniszczyły wioskę Przednia Kahuta zabijając 20,
i raniąc 25 osób, Pakistan oskarżył Indie o agresję. Podczas wymiany pogróżek ministrowie obrony obu krajów dali do zrozumienia, iż gotowi są użyć broni jądrowej w momencie, gdy zaistnieje potrzeba. Początek 1998r. przyniósł zaostrzenie stosunków miedzy Indiami i Pakistanem. Po dojściu do władzy hinduskich nacjonalistów, rząd Indii przeprowadził 11 i 13 maja 1997r., 5 podziemnych prób jądrowych. Wywołało to szok w całym regionie i na świecie. Indie przyznały się, iż są mocarstwem atomowym. Spowodowało to reakcję Pakistanu, który 28 maja przeprowadził 5 wybuchów jądrowych na pustynnym poligonie w prowincji Beludżystan,
a następnie jeszcze jedną, 30 maja 1998r., również Pakistan oświadczył, iż jest mocarstwem atomowym
i posiada rakiety zdolne do przenoszenia głowic nuklearnych. Oba kraje postawiły w stan gotowości bojowej swe armie. W negocjacje zaangażowały się ONZ, Wspólnota Europejska, Japonia oraz inne kraje Azji Płd. - Wsch. 21.02.1999r. doszło do podpisania przez premierów Indii Atal Behari Valpayee i Pakistanu Nawaz Sharifa „Deklaracji z Lahore”. Obie strony oświadczyły w niej, iż nie będą przeprowadzały dalszych prób nuklearnych, pod warunkiem, że druga strona nie naruszy tego porozumienia. Ustanowiono też mechanizmy wzajemnych kontaktów mających zapobiegać wybuchowi konfliktu nuklearnego miedzy Indiami i Pakistanem. Nie zapobiegło to niestety incydentom wynikającym m.in. z sytuacji w Kaszmirze - przeprowadzeniu przez Indie prób z rakietą balistyczną Agni II - zasięg 2500 km czy zestrzeleniem 10.08.1999r. przez Indie samolotu Pakistańskiej Marynarki wojennej z 16 osobową załogą. 10.01.2000r. „The Washington Post” opublikował w raporcie poświęconym konfliktowi pomiędzy Indiami i Pakistanem informację, iż konflikt o Kaszmir może doprowadzić do wybuchu wojny nuklearnej, gdyż obie strony są gotowe do użycia broni jądrowej w sytuacji kryzysowej.
4. Zakończenie
Newralgiczne i zapalne regiony Azji w całej powojennej historii skupiały na sobie uwagę opinii światowej. Emancypacja narodowa tego obszaru nie obeszła się bez zaangażowania ze strony państw trzecich, w tym Wielkich Mocarstw. Polityka tych ostatnich przez dziesięciolecia rozgrywała karty wzajemnej rywalizacji Wschodu i Zachodu, kosztem wplątywania w nią państw trzecich. W tym okresie doszło do wielu zmian. Doszło do wykreowania nowych potęg regionalnych np. Chin, Japonii, Indii, Pakistanu. Potęga ekonomiczna Japonii
i jej wpływy w tym regionie rzutują na sytuację w Korei, w Wietnamie. Indie to ogromny potencjał ludzki
i militarny, a w przyszłości może i ekonomiczny. Cały czas zagrożeniem są spory terytorialne zw. z kwestią koreańską, spory między Wietnamem i Chinami, Chinami i Indiami, Indiami i Pakistanem. Innym źródłem napięć są problemy mniejszościowe np. w Kambodży, Indiach, Pakistanie. Nie należy też zapominać
o kwestiach etnicznych. Zakończenie „zimnej wojny” w Europie nie jest równoznaczne z ustaniem sporów
i zagrożeń w innych częściach świata. Zaczątkiem nowego ładu w tym rejonie może być próba eliminacji wpływów USA i Rosji przez Chiny, Japonię, kraje ASEAN-u.
Współpraca regionalna i uczestnictwo państw azjatyckich w porozumieniach globalnych nie jest tak rozwinięta jak w Europie. Jednak w płd.- zach. części Azji funkcjonuje GCC ( Gulf Cooperation Council -Rada Współpracy Państw Zatoki Perskiej ); w płd. Azji istnieje SAARC (South Asian Association for Regional Cooperation - Stowarzyszenie Współpracy Płd. - Azjatyckiej); w płd. - wsch. Azji funkcjonuje ASEAN (Association of South East Asian Nations - Stowarzyszenie Narodów Azji Płd.- Wsch.; jedynym podregionem, gdzie nie ma tego typu porozumień jest płn. - wsch. Azja). Większość państw regionu uczestniczy w pracach ONZ, rośnie liczba państw azjatyckich będących członkami WTO -Światowej Organizacji Handlu. Azja nie musi być postrzegana jako region napięć. Potrzebne jest tylko skierowanie potencjału regionalnego we właściwym kierunku. Pozytywne efekty przynoszą działania Forum Regionalnego Państw ASEAN-u (od 1994r.) będącego płaszczyzną porozumienia ponadregionalnego. W odbywającym się 26.07. 1999r. w Singapurze posiedzeniu Forum uczestniczyli, obok 10 państw ASEAN-u, przedstawiciele państw Pacyfiku i Unii Europejskiej.
Rozdział IX
PAŃSTWA REGIONU PACYFIKU W POLITYCE I GOSPODARCE ŚWIATOWEJ.
1.Polityczne, strategiczne i gospodarcze znaczenie regionu Pacyfiku.
Światowe centra gosp. i polityczne ulegają zmianom. W ostatnich kilkunastu latach, szczególnie w USA prognozuje się wzrost roli i rangi państw Pacyfiku. Główną rolę potęg gosp. świta odgrywają USA, Japonia, Niemcy, nazwane są państwami postindustrialnymi. Coraz szybciej narasta tempo trzeciej rewolucji technicznej ( multimedialnej ).Świat stoi również przed czwartą, którą może być biotechnologia. Te nowoczesne osiągnięcia natrafiają na bariery granic państwowych, stąd dążność do powstawania ugrupowań, wielkich rynków międzyn. np. Światowa Organizacja Handlu ( WTO ) , która ma sprzyjać szybszemu rozwojowi wymiany handlowej. Wszystko to wykazuje, iż państwa regionu Pacyfiku rozwijają się szybko, pytanie dlaczego? Między innymi niskie wydatki wojskowe ( Japonia ) niskie płace dające środki do akumulacji, dłuższy czas pracy ( Korea Płd., Japonia ) eksport gotowych towarów , import technologii i zagranicznego kapitału. USA najpotężniejsze mocarstwo aby przeciw działać rynkom i siłom zakładającym nieustanny rozwój, współdziałają z państwami w ramach G-7 ( grupy najbardziej rozwiniętych - USA, Japonia, Kanada, Niemcy, W. Brytania, Francja, Włochy ) koordynują one swą politykę w sprawach światowych i politykę gosp. dlatego od stosunków miedzy tymi państwami zależy los pokoju i bieg spraw gospodarczych.
2. Polityka Mocarstw Światowych w regionie Pacyfiku.
W USA nastąpiło przesunięcie ciężaru polityki z zagranicznej na wewnętrzną, z europejskiej na region Pacyfiku, eksperci amerykańscy ogłosili, że handel USA z państwami Ameryki Łacińskiej jest ważniejszy niż z Europa i Azją. Wynika to z szybkiego wzrostu obrotów handlowych państw latynoamerykańskich, czemu sprzyjają porozumienia handlowe. USA utrzymuje dobre stosunki z Japonią. Japonia jest głównym sojusznikiem USA w Azji. W 1992 r. Aby wzmocnić współpracę gospodarczą , został zawarty układ o wspólnym rynku USA Kanady i Meksyku ( NAFTA ) - chodzi gł. O wymianę handlową
Ważną rolę odgrywają stosunki amerkańsko-rosyjskie. USA podpisały porozumienie w sprawie posiadania broni atomowej przez Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną ( KRLD ). Zgodnie z tym porozumieniem KRLD nie będzie wytwarzać urządzeń i materiałów mogących służyć do produkcji broni jądrowej.
Istotne miejsce w stosunkach USA z państwami dalekowschodnimi zajmują Chiny. Co prawda USA zarzuca Chinom łamanie praw człowieka , jednak handel z Chinami ma duże rozmiary, a Chiny osiągają w nim nadwyżkę. Chińczycy budują potęgę morską i nuklearną, potencjał rakietowy. Chcą zastąpić Rosję w roli regionalnej potęgi wojskowej.
USA nawiązały 1 sierpnia 1995 r. Stosunki dyplomatyczne z Wietnamem. Wietnam stał się trzecim pod względem wielkości eksporterem ryżu na świecie. Eksportuje też kauczuj, kawę, ropę naftową i produkty morskie.
Ważną rolę w stosunkach międzypaństwowych tego regionu świata odgrywają relacje rosyjsko- chińskie. W 1992 oba państwa oświadczyły , że nie stanowią dla siebie zagrożenia. Zawarto szereg porozumień o współpracy w dziedzinie wojskowości i stosunków gospodarczych.
Chinom poświęcono trochę więcej miejsca, to nie jest przypadkowe, gdyż jest to kraj najludniejszy w świecie liczy ponad 1 mld 200 mln mieszkańców . Siłę napędową chińskiej gospodarki są zagraniczne inwestycje. Przyciągają one inwestorów tanią siła roboczą
Ważną rolę odgrywa na Pacyfiku Japonia. Dynamicznie rozwijająca się potęga gosp. i technologiczna. Od połowy lat 60-tych zaczął się dynamiczny rozwój Korei Południowej. Wyrosły tam gigantyczne firmy znane na całym świecie : elektroniczne, stoczniowe, samochodowe,
Można więc stwierdzić, że nad Pacyfikiem leżą państwa bardzo różnorodne pod względem sytuacji politycznej i gospodarczej.
3. Procesy integracyjne w regionie Pacyfiku
Państwa leżące nad Pacyfikiem dążą do liberalizacji handlu światowego, znoszenia barier celnych i ograniczeń. Państwa Ameryki Łacińskiej powołały swoją organizację regionalną - Organizacja Państw Amerykańskich ( 1948 ) OPA, nie jest to jednak organizacja gospodarcza, lecz dotycząca współpracy polit. W latach 90-tych zaczął być widoczny proces stopniowego uzdrawiania gosp. w tym celu kraje chcą łączyć swe wysiłki w ugrupowaniach integracyjnych. Organizacje
MERCOSUR- Wspólny Rynek Południa - w składzie Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj. Rozpoczęła działalność 31.12.1994, dotyczy integracji gosp. i rozwoju współpracy.
PAKT ANDYJSKI - Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Boliwia i Peru, osiągnęła w 1994 12% wzrost gosp.
WSPÓLNY RYNEK AMERYKI ŚRODKOWEJ- ma pomagać w rozwoju handlu, ograniczaniu barier celnych
CARICOM- strefa wolnego handlu państw anglojęzycznych regionu Karaibów
ASEAN- Stowarzyszenie Państw Płd-Wsch. Azji- 8 państw, państwa te zapowiedziały, że będą dążyć do utworzenia strefy wolnej od broni jądrowej. Są przeciwnikami prób nuklearnych. Państwa te rozwijają się w tempie 7% rocznie.
NAFTA- Organizacja Wspólnego Rynku Ameryki północnej - w składzie ; USA, Kanada i Meksyk , mają współdziałać w rozwoju gospodarczym i koordynować działalność handlową między sobą.
APEC- ( Asia Pacific Ekonomic Cooperation ) Współpraca Gospodarcza Państw Regionu Azji i Pacyfiku. Stopniowo rozwijają współprace tak, aby stopniowo liberalizując handel utworzyć za 15-20 lat w pełni rozwiniętą strefę wolnego handlu.
Tak więc u progu 21-ego wieku świat rysuje się jako wielkie domino: Unia Europejska, NAFTA, APEC. Wygląda na to, że Europę prześcigną strefy wolnego handlu w innych regionach kuli ziemskiej. Jak widać istnieje ogólnoświatowa dążność do budowania wielkich rynków.