KONSERWATYZM:

Konserwatyzm to twór typowo brytyjski. Wiąże się ze specyficzną historią Wielkiej Brytanii, mającą charakter ewolucyjny, stopniowy, bez gwałtownych odcięć, przejść. Partie brytyjskie: Wigowie i Torysi (partia prodworska, konserwatywna). Reprezentują odmienne poglądy. Wyróżniamy dwa nurty myśli konserwatywnej obserwowalne w konserwatyzmie: etatystyczny i liberalny.

1. J. de MAISTRE

Etatystyczny (radykalny czysty konserwatyzm): centralistyczny, podkreślający rolę państwa, państwo jest gwarantem istnienia narodu; silna władza centralna, radykalny pesymizm antropologiczny, nieufność do oddolnych tworów; władza musi być silna, absolutna, ma sankcję teologiczną, jest uświęcona; nastawienie antykapitalistyczne; silne państwo, etatyzm w sferze gospodarczej i politycznej, etycznej > Torysi). We współczesnej Wielkiej Brytanii istnieje partia konserwatywna, będąca kontynuacją partii Torysów. Zmienione zostało nastawienie antykapitalistyczne na socjalistyczne.

Przedstawiciele: de Maistre, de Bonald, Donoso Cortes

De Maistre (1753-) wyróżniał się poczuciem epokowości, patrzył na rewolucję jak na wydarzenie, które zmieniło bieg historii; nic nie mogło już być takie jak było. Państwo wynoszone jest na piedestał, gdyż jest uświęcone (etatyzm z zabarwieniem religijnym; nadrzędność Boga; religia w polityce). Ludzie to wykonawcy planu bożego. Wszystko dzieje się zgodnie z wolą bożą. Rewolucja to też wola Boga, ale ta niszcząca zło na świecie (jak np. potop), to kara. Istnieją narody skazane na śmierć. De Maistre wykazuje się niechęcią do zmian.

Krytyka kategorii abstrakcyjnych cechująca każdego konserwatystę (Bierdiajew - broni arystokratyzmu, odrzuca abstrakcjonizm - vs Kołakowski - broni równej demokracji, abstrakcjonizm konieczny - odmienne spojrzenie na człowieka).

De Maistre: nie istnieje człowiek w ogóle, nie ma człowieka abstrakcyjnego, takich kategorii nie ma, to wymysł filozofii (krytyka rozumu i filozofii, które mnożą kategorie abstrakcyjne). Odrzuca uniwersalną naturę ludzką, najpierw jest społeczeństwo przepajające jednostki, dopiero potem pojawia się jednostka. Nie ma naturalnego człowieka. U de Moustre'a pierwszy jest Bóg. Daje on władzę, prawa niepisane, konstytucję niepisaną, a ta władza konstytuuje społeczeństwo, naród, wspólnotę. Naród jest pierwotniejszy od jednostki, która znajduje się na końcu w hierarchii (Bóg > władza > społeczeństwo > jednostka). Odrzuca kategorię umowy społecznej, gdzie człowiek znajduje się na pierwszym miejscu, a także kategorie praw człowieka. Nie ma praw, które przysługiwałyby człowiekowi w ogóle. Nie da się odwoływać do bytów abstrakcyjnych, bo one nie istnieją. Jeśli człowiek ma prawa to ma je od państwa.

Krytyka rozumu, myślenia abstrakcyjnego, krytycyzmu (kolejny wspólny nurt - sceptycyzm antropologiczny, ograniczenia poznawcze ludzkiego umysłu) Konserwatyści ufają mądrości pokoleniowej (Burke) albo Bogu, ale na pewno nie człowiekowi. Alternatywą jest wiara, religia.

Pesymizm antropologiczny dotyczący moralności człowieka. Zło, słabość, ułomność, potrzeba życia w społeczeństwie powodują, że potrzebny jest „gwałt” na naturze ludzkiej. Potrzebna jest więc silna władza, która zrobi porządek z człowiekiem. Musi uchodzić za nieomylną, by być silną. Trzeba przyjąć nieomylność, by w pokorze spełniać wymogi władzy.

2. G. W. F. Hegel, A de Tocqueville:

Hegel: idealista metafizyczny (idealizm w wersji dynamicznej, eksterioryzacja), historysta i historycysta (odrzucał kategorie ahistoryczne, jak np. natura ludzka, jednostka jest wytworem okoliczności, w których się narodziła). Jednostka jest wytworem społeczeństwa. Substancja jest czymś bardziej pierwotnym niż jednostka. Jednostka to twór państwa, które jest substancją. Jednostka nie istnieje poza państwem i poza historią. Państwo to instytucja stojąca na straży prawa, państwo to gwarant zgodności przestrzegania prawa z duchem narodu. Etyka troszczy się o naszą cnotę. Podstawową kategorią polityczną, opisującą państwo jest suwerenność.

2 rodzaje suwerenności u Hegla: zewnętrzna (arena międzynarodowa; państwo jest ostatecznym suwerenem; odpadają wszelkie układy międzynarodowe, żadne układy nie zobowiązują; kościół, partie międzynarodowe nie mają żadnej władzy; język moralizatorstwa i utopizm - idealizm powinny być oddzielone od polityki) i wewnętrzna (prawo jest zastane, państwo służy obronie, a władca ma wykonywać pewne czynności, by państwo działało w ten sposób). Suwerenem wg Hegla jest państwo, bo jest gwarantem przestrzegania prawa zgodnych z duchem narodu i dobra wspólnego. Ostateczna decyzja jest w rękach państwa, a nie w rękach jednostki. Suwerenem nie jest lud.

Hegel krytykuje indywidualizm, a zatem prawo natury, umowę społeczną, państwo minimum. Odrzuca demokrację, jest za przedstawicielstwem korporacyjnym.

Eksterioryzacja: *przyroda (stała postać, nie pomoże absolutowi), *sfera ludzka (duch subiektywny = sfera świadomości jednostek, duch obiektywny = wyraża się w ludzkich instytucjach, duch absolutny = prawo, etyka, sztuk, filozofia). Cała dynamika ma swój cel, celem ostatecznym jest uzyskanie samowiedzy przez ducha absolutnego. Mechanizmem jest metoda dialektyki (teza, antyteza, synteza etc.)

Aby posiąść wiedzę o sobie, trzeba czynnie obserwować siebie. Tak jest też z absolutem. Jest jakiś, potrzebuje jednak przyżenia się w ludzkich instytucjach, religii, sztuce, itp., aby posiąść wiedzę o sobie. Patrząc na dzieje wstecz, widzimy pewną linię wznoszącą. Jest pewien postęp, da się w chaosie wydarzeń, że czegoś jest coraz więcej, pewna idea się przebija, jest to idea wolności. Hegel dzieli historię na kilka etapów: *do wojen perskich, gdzie despoci wschodu mieli poczucie wolności, a ludy były ciemiężone > duch subiektywny, *starożytnej Grecji, *starożytnego Rzymu (prawo, świadomość ugruntowana w instytucjach > duch obiektywny), *epoka chrześcijańsko-germańska. Absolut jest to byt idealny, chcący poznać samego siebie. Posługuje się ludźmi jako narzędziami do tego poznania. Jest bytem wolnym.

Hegel doceniał rewolucję francuską, a w każdą jej rocznicę świętował ze znajomymi popijając wino. Krytykował natomiast terror jakobiński oraz jakobinizm jako egzemplifikację negatywnych skutków politycznych. Rewolucja francuska była wczesnym etapem narastania wolności; kapitalizm również. Kresem historii jest ład stworzony przez Napoleona. Heglizm operuje terminem kresu historii. Filozofia, swoją refleksją powinna patrzeć wstecz, nie kreować przyszłości nie wybiegać w przyszłość. Każdy naród jest specyficzny, ma swojego ducha. Państwo jest samoistne, jest suwerenem, jednostka jest czymś wtórnym. Hegel krytykuje demokrację indywidualistyczną.

Hegel posługuje się kategorią chytrości rozumu. Absolut posługuje się jednostkami w celu uzyskania wolności, kresu historii. Narzędziami ku temu są jednostki. Wielkie jednostki odcisnęły piętno na historii, ale to narzędzia w rękach absolutu. Po wypełnieniu swojej misji, spychane są na margines.

Dla Marksa, Hegel był interesujący na gruncie historyczności i dialektyki.

Brak zmiany i statyczne szczęście to coś niebezpiecznego.

A. de Tocqueville: francuski arystokrata, wybitny filozof, minister spraw zagranicznych, deputowany, pochodził z zasłużonej rodziny (cierpiała podczas rewolucji), szybko odniósł sukces, odbył podróż po Ameryce, gdzie dyskutował i zawierał liczne znajomości; konserwatyzm liberalny.

2 tomy „O demokracji w Ameryce” (pierwszy napisał, gdy miał 30 lat): rozpanoszona idea równości w Ameryce. Amerykanie negatywnie reagują na ograniczenia, wyższość. Ameryka to kraj dużych nierówności ekonomicznych, ale nie w tym rzecz. Chodzi o duszę tymotejką. Bogaci nie mogą się wywyższać. Stąd koncepcja kariery od dołu ku górze. Zdaniem Tocqueville'a Amerykanie są jednakowi, przeciętni, typowi, zatomizowani, są masą, brak w nich różnorodności, żyją w swoich twierdzach, zanikają w nich wyższe formy (egalitaryzm manier). Demokratyczna Ameryka państwem zcentralizowanym. Każda władza ma skłonności do centralizacji, do wzrostu swoich kompetencji. W demokracji skłonność władzy jest łatwiejsza do realizacji, bo jeśli władzę centralizuje król we Francji, na ten zabieg patrzy się z nieufnością. W demokracji powoduje to przychylność społeczeństwa. Demokracja staje się łagodną i wszechogarniającą tyranią. Paternalizm, wzrost przychylności społecznej, przeciętność, równość to sytuacja z która zmierzy się wkrótce Europa, bo takie reakcje wywołuje demokracja. Aby temu zaradzić, proponuje *ciała pośrednie (szczeble średnie władzy), w celu wzbogacenia struktury społeczeństwa, podkreśla rolę jednostek, proponuje też *oddolne stowarzyszenie, gdzie w połączeniu można więcej zdziałać i *wolną prasę, wolne media, które wzmacniają jednostkę w procesie sprzeciwu, *niezawisłe sądy (sądownictwo ma być władzą niezależną), proponuje też przywrócenie pewnych *manier towarzyskich, konwencji.

„Dawny ustrój i rewolucja” : miał poczucie, że sprawy tak się ułożyły w historii cywilizacji zachodniej, że nie ma odwrotu od idei równości. Ta idea była jeszcze przed wybuchem rewolucji. Zdaniem Tocqueville'a rewolucja była niepotrzebna, bo ta idea i tak wypłynęłaby w końcu na wierzch. Wiedział, że idea równości jest wyżej niż idea hierarchii. Czuł nieuchronność idei równości. Rewolucja wybucha nie wtedy kiedy jest źle, a wtedy kiedy sytuacja zaczyna się poprawiać. Francja nie była krajem największego ucisku i nierówności, a wręcz przeciwnie. O wiele większy ucisk panował np. w Prusach. Rewolucja francuska, jego zdaniem, tak naprawdę nie była rewolucją, bo rewolucja to radykalna zmiana. Wielkość zmian musi być radykalnie duża, natomiast dla Tocqueville'a rewolucja francuska była zmianą, która pojawiła się wraz ze zmianą struktur społecznych (monarcha, arystokracja, ród). Arystokracja miała masę przywilejów, którym towarzyszył też bardzo szeroki zakres obowiązków. Noblesse oblige: przywilej zobowiązuje. Przywileje arystokracji nie malały, ale stopniowo zanikały jej obowiązki, które spadały na monarchę i jego otoczenie. W związku z tym stosunek ludu był już odmienny. Nie było zgody ludu na takie zmiany.

W książce pojawia się rozdział o roli intelektualistów (les Philosophes). Analizuje jak to się stało, że pewne idee tak rozprzestrzeniły się we Francji. Radykalizm intelektualistów wynikał z oddalenia od polityki czynnej. Mieli pasję, ale nie mieli czynnego udziału. We Francji były wybitne umysły, ale bez możliwości działania, w przeciwieństwie do Anglii, gdzie brali oni czynni udział (Burke). Nie zgadzał się z Burke'm (krytykiem rewolucji francuskiej). Tocqueville rozumiał, że we Francji źle działo się jeszcze przed rewolucją. W tej opinii obaj się różnili.

3. E. Voegelin, L. Strauss, M. Oakeshott:

L. Strauss (Bloom - uczeń Straussa)

Filozof polityki - osoba, która opuściła jaskinię, poznała prawo natury i powróciła do jaskini, zachowując tą wiedzę. Aby zmienić jaskinię, należy używać języka polityki. Ważna jest lojalność wobec tego, co dobre, a nie tego, o własne. Ideał jest ważniejszy niż rzeczywistość zastana.

Strauss idealizuje Ateny. Rozróżnienie na starożytność i nowożytność. Starożytność: kontemplacja, cnota; nowożytność: dążenie do celu, relatywizm. Strauss opowiada się za starożytnością.

Michael Oakeshott : konserwatyzm mentalny: stałość, przewidywalność, harmonijność, stałe reguły

Przyjaźń polega na spokojnym obcowaniu ludzi, którzy się akceptują.

Konserwatyzm:

1. Pesymizm antropologiczny - powinno być zakorzenione w społeczeństwie; wychowanie, stała tradycja.

2. Nieufność wobec zmysłu poznawalnego jednostki; należy zaufać temu, co zmysłowe; krytyka rozumu.

Cechy konserwatyzmu:

*odrzucenie rewolucji, opowiedzenie się za ewolucją jako powolnym procesem

*pesymizm historiozoficzny; tęsknota za utraconym rajem

*odrzucenie kategorii abstrakcyjnych; nie ma kryteriów absolutnych, są tylko kryteria ogólne, ale dla danego społeczeństwa - nie ma uniwersalnych kategorii dla całej cywilizacji

-nie ma ogólnego pojęcia człowieczeństwa

-nie ma ogólnych praw człowieka

-odrzucenie kategorii uniwersalnych i abstrakcyjnych

Konserwatyzm wiąże się z wywyższaniem własnego kraju.

-holizm uniwersalizm, dominacja pojęć państwa, antyindywidualizm, organicyzm > państwo jest ważniejsze od jednostki

-hierarchiczność, akceptacja hierarchii > hierarchia duszy ludzkiej - punkt wyjścia do hierarchii społecznej

-antyegitaryzm

Plusy konserwatyzmu: realizm natury ludzkiej konserwatystów - realny sposób patrzenia na historię, politykę, człowieka (dostrzeżenie skłonności człowieka do zła)

Minusy konserwatyzmu: odrzucenie pojęć abstrakcyjnych, brak równości wszystkich ludzi, brak podmiotowości jednostki, bezradność w państwach gdzie źle się dzieje z powodu odrzucenia pojęć absolutnych (kryteria). Żeby ewolucja mogła się toczyć, potrzebny jest pewien zakres wolności. W konserwatyzmie występuje i pesymizm historiozoficzny i ewolucjonizm, ostrożność i powolność w zmianach oraz brak utopizmu.

1. Neokonserwatyzm amerykański: D. BELL, I. KRISTOL, M. NOVAK:

Wywodzi się z elitarnych kręgów lewicy amerykańskiej lat 60., nazywani lewicowcami, jastrzębiami, byli bardziej buntowniczy, krytykowali komunizm. Później grupa przeszła ewolucję, zostali obezwładnieni przez rzeczywistość, zachowali myśl socjalistyczną, lecz doszli do wniosku, że należy zrozumieć prawa skutecznej polityki i gospodarki, przeszli na stanowisko konserwatywne, na arenie międzynarodowej przyjęli stanowisko realizmu politycznego.

Poglądy neokonserwatystów:

1.pewność siebie, duch bojowy (jastrzębie)

2.skłonność do progresywizmu, nastawienie na dynamizm, kreowanie historii (peleokonserwatyzm)

3.akceptacja uniwersalnej natury ludzkiej

4.polityka twardej ręki, silna rodzina, silna szkoła, twarda polityka na arenie międzynarodowej

5.radykalna retoryka prawicowa, duch bojowy, akceptacja siły do wprowadzenia zmian

6.przedkładanie polityki nad ekonomię, realizm polityczny, skłonności imperialistyczne

7.język cynizmu i skuteczności politycznej, wewnątrz kraju tradycjonalizm (państwo musi wspierać tradycję)

8.państwo musi być silne, ale w gospodarce minimalne

Kapitalizm vs religia

Wywodzi się z elitarnych kręgów lewicy amerykańskiej lat 60., nazywani lewicowcami, jastrzębiami, byli bardziej buntowniczy, krytykowali komunizm. Później grupa przeszła ewolucję, zostali obezwładnieni przez rzeczywistość, zachowali myśl socjalistyczną, lecz doszli do wniosku, że należy zrozumieć prawa skutecznej polityki i gospodarki, przeszli na stanowisko konserwatywne, na arenie międzynarodowej przyjęli stanowisko realizmu politycznego.

Poglądy neokonserwatystów:

1.pewność siebie, duch bojowy (jastrzębie)

2.skłonność do progresywizmu, nastawienie na dynamizm, kreowanie historii (peleokonserwatyzm)

3.akceptacja uniwersalnej natury ludzkiej

4.polityka twardej ręki, silna rodzina, silna szkoła, twarda polityka na arenie międzynarodowej

5.radykalna retoryka prawicowa, duch bojowy, akceptacja siły do wprowadzenia zmian

6.przedkładanie polityki nad ekonomię, realizm polityczny, skłonności imperialistyczne

7.język cynizmu i skuteczności politycznej, wewnątrz kraju tradycjonalizm (państwo musi wspierać tradycję)

8.państwo musi być silne, ale w gospodarce minimalne

Kapitalizm vs religiaWeber dostrzegł, że wyznawcy protestantyzmu płacą większe podatki niż katolicy. Protestanci wybierają uczelnie techniczne, a katolicy wykształcenie uniwersyteckie. Kraje protestanckie SA bogatsze od krajów katolickich. W doktrynie protestanckiej są pewne elementy, które działają skutecznie, a nie ma ich w doktrynie katolickiej (wiara w predestynację). Wiara, że los człowieka jest już określony motywuje do ciężkiej pracy, by sprawdzić czy jest się wybrańcem bożym. W protestantyzmie mamy koncepcję ascezy wewnątrz-światowej, w chrześcijaństwie zewnątrz-światowej. Asceza wewnątrz-światowa to realizacja dóbr na ziemi i ciężka praca doczesna. Praca w protestantyzmie traktowania jest jako misja. Powoduje, że człowiek staje bezpośrednio w relacji z Bogiem. Liczy się indywidualizm, siła wewnętrzna.

Kristol - bogactwo krajów judaistycznych.

Kristol - pochodził z rodziny żydowskiej.

W chrześcijaństwie pojawia się ogromny problem stosunku do ludzi biednych. Judaizm jest oparty na prawie, które ściśle precyzuje życie. Wyróżnia dwa poziomy wtajemniczenia (-ortodoksyjny || pierwsze 5 ksiąg). To pozwala na prosty obraz świata, który wystarcza.

Lektura proroctw: protetyczny - gnostyczny.

Większość dopuszczana jest do pierwszego poziomu, do drugiego tylko niewielka liczba osób.

Chrześcijaństwo wywiodło się z metafizycznego buntu doczesności, oparte jest na wizjach i proroctwach. Cechuje je dystans do świata. Chrześcijaństwo ma problem z ortodoksją, ze światem doczesnym.

„Judaizm, chrześcijaństwo, socjalizm”

Novak - bieda krajów katolickich to przypadek

Konserwatyści podkreślają różnicę między krajami; brak pojęć abstrakcyjnych - nie można oceniać. Neokonserwatyzm operuje kategoriami abstrakcyjnymi, prawami człowieka (natura ludzka).

Novak „Duch demokratycznego kapitalizmu”

Próbuje przerzucić pomost między filozofią a nauczaniem społecznym kościoła. Wyróżnia w chrześcijaństwie 6 teorii istotnych dla religii i istotne dla kapitalizmu.

1.doktryna Trójcy św. (idea pluralizmu i wspólnoty)

2.doktryna o wcieleniu (podwójna natura Chrystusa: Bóg i człowiek), docenienie cielesności, nobilitacja sfery cielesnej; przyjął rolę cieśli - samodzielnego przedsiębiorcy.

3.cechy wspólne: pracowitość, oszczędność

4.grzech pierworodny - ukazuje, że natura ludzka jest problematyczna, jest w nas przyrodzone zło; wykorzystanie przyrodzonego zła w służbie dobra wspólnego.

5.rozdział domen (sfera doczesna i wieczna) - państwo ma być indyferentne, pluralistyczne, tolerancyjne.

6.miłość i miłosierdzie boże - miłosierdzie to miłość nieidealistyczna, a realistyczna - widzi się zło osoby, którą się kocha.

Kapitalizm jest pobłażliwy w stosunku do pożądliwości natury ludzkiej.

Różnice między paleokonserwatyzmem a neokonserwatyzmem.

Konserwatyzm europejski był przeciw zmianom lub akceptował zmiany ewolucyjne, powolny proces. Neokonserwatyzm wierzy w postęp, opowiada się za przyspieszeniem postępu.

Konserwatyzm głosił hierarchię - neokonserwatyzm jest za równością.

Konserwatyzm > socjalizm - neokonserwatyzm > prokapitalizm.

1. Socjalizm utopijny: C. H. de SAINT - SIMON:

Cloud-Henri Saint-Simon 1760-1825 - pochodził z rodziny hrabiowskiej, pisał bardzo dużo, głównie listy - miały zmienić sposób myślenia.

„O reorganizacji społeczeństwa europejskiego”

„O systemie industrialnym”

„Nowe chrześcijaństwo”

Poglądy: historycysta - wierzył w prawa dziejowe (historycyzm finalistyczny - nieustanny postęp naukowy, polityczny i gospodarczy). Postęp pod tym względem powoduje zmianę formy instytucji poltycznych.

3 fazy rozwoju społeczeństwa:

1.feudalno-teologiczna: szlachta i duchowieństwo są uprzywilejowane; metodą walki jest wojna; szlachta i duchowieństwo jest za ślepą wiarą i posłuszeństwem.

2.przejściowa: rolę szlachty pełnią prawnicy, legaliści, a rolę duchownych przejmują filozofowie. Te dwie grupy były najbardziej aktywne podczas rewolucji francuskiej.

3.industrialno-naukowa (kres historii): wyłaniają się dwie grupy, które nadają ton: *industrialiści (wszyscy zaangażowani w sferę produkcji i rolnicy, rzemieślnicy, kupcy, bankierzy, robotnicy), *uczeni i naukowcy (zaczęto wyprowadzać dowody naukowe). Chęć znalezienia zasady, z której można wywieść wszystkie prawa. Do głosu ma dojść to, co twórcze, godne pochwały. Jadrem życia na ziemi są uczeni i industrialiści . Celem jest praca dla dobra wspólnego.

Polityka traktowana jest jako dyscyplina naukowa „ścisła”. Celem polityki i filozofii jest stanie się naukowymi, filozofia powinna zaniknąć, bo wszystko będzie wytłumaczalne naukowo. Państwo staje się fabryką zarządzaną przez uczonych i industrialistów. Polityką jest administrowanie państwem.

Saint-Simon czuł się naukowcem. Uważał, że dokonał odkrycia końca / kresu historii. Odżegnuje się od przemocy i walki. Uważany jest za niebezpiecznego uczonego, który może spowodować drastyczne zmiany, ale on sam nie pozwala na przemoc rewolucyjną, jest wrogiem takich rozwiązań. Instrumentalnie traktuje religię, wywyższa naukę, pochwala dyktaturę. Jest za wprowadzeniem katechizmu narodowego, zawierającą jego filozofię. Pozytywne zdanie egzaminu będzie odzwierciedleniem obywatela. Obywatelstwo dostanie się po zdaniu egzaminu. Ludzie z natury nie są równi. Po rewolucji francuskiej nastąpiły trzy plagi: egoizm, indywidualizm (odrzuca go), złe rządy nakierowane na dobro małej grupy społecznej (w fazie industrialnej nakierowane na dobro wspólnoty), błędy doktryny.

1. Socjalizm XIX w.: K. MARKS:

Marks (1818-1883): przyjaźnił się i był utrzymywany przez Engelsa, wszechstronnie uzdolniony, filozof i ekonomista. Wyróżnia się dwa okresy plus okres przejściowy w jego twórczości: *młody Marks (do 1845): rękopisy filozoficzno-ekonomiczne i tezy o Feuerbachu, *okres przejściowy: „Manifest komunistyczny”, „Teologia niemiecka”, *dojrzały Marks: „Kapitał”. Kategorię alienacji zapożyczył od Hegla i Feuerbacha . Dla Hegla przyroda była interioryzacją ducha. To, co się urzeczywistniło, stało się obce. Feuerbach - materialista wprowadził termin alienacji religijnej. Alienacja złożona jest z dwóch etapów: oddzielanie się, uzewnętrznianie się wizji człowieka. Wyobcowanie polega na tym, że wytworzony przez Boga człowiek, staje się następnie siłą obcą względem Boga .

Marks wyróżnia 3 rodzaje alienacji:

*alienacja produktu pracy polega na tym, że robotnik produkuje towary, w które wkłada siebie, a jedynym czynnikiem wartościującym jest wkład pracy; produkt to część robotnika, uzewnętrznia się. Zawłaszczenie produktów przez kapitalistów tworzy wrogą siłę, konstruuje cały świat kapitalistów, który wykorzystuje robotników

*alienacja procesu pracy - w czasie pracy robotnik staje się czymś zewnętrznym, a my w procesie pracy oddajemy swoje siły , nie realizujemy się, nie ma satysfakcji z pracy; praca nie jest wyrazem nas.

*alienacja istoty gatunkowej - Marks operuje pojęciem istoty gatunkowej = natura ludzka. Istnieje natura ludzka, która wytwarza się do życia wolnego i świadomego. Jestem człowiekiem tylko wtedy, gdy panuje nad wszystkim. W kapitalizmie nie jesteśmy w pełni ludźmi, gdy nie mamy kontroli nad rynkiem. Istota wolnego rynku polega na tym, że to, co ten rynek zrobi z tym produktem, pozostaje dla nas zaskoczeniem. Wolny rynek jest źródłem alienacji gatunkowej. Wolny rynek to wytwór człowieka, który się uzewnętrznił i stał się obcy. Woli bylibyśmy mając kontrolę nad gospodarką. Marks odrzuca koncepcję wolności negatywnej. Dla Hayek'a wolność pozytywna to moc, która nakłania do spełniania tego, co się chce i do robienia tego, na co ma się ochotę. Pełna swoboda, totalny rozwój, pełna ekspresja.

Marks to historysta: przekonany, że nie ma absolutnych wartości, bo są one relatywne. Nie istnieje natura ludzka, jest wypadkowa procesów gospodarczo-społecznych. Wszystko się zmienia, człowiek jest elastyczny, jest w pełni wytworem kontekstu historycznego, w którym się wytworzył.

Historiozofia: historycyzm i historyzm

Historycyzm musi mieć postać idealistyczną i materialistyczną. Historię kształtują idee. Marks jest materialistą historycznym. Pierwotne źródło zmian tkwi w materii, gospodarce. Marks był realistą - kpił z idealistów.

1.prawo nieustannego wzrostu poziomu sił wytwórczych (postęp techniczny, kompetencje robotników, nowe narzędzia pracy, nowe formy organizacji pracy). Poziom sił wytwórczych jest na coraz wyższym poziomie.

2.prawo koniecznej zgodności stosunku produkcji do sił wytwórczych. Stosunek produkcji musi się przystosować do sił wytwórczych.

Kapitalizm | feudalizm | niewolnictwo > siła wytwórcza

3.konieczna zgodność nadbudowy z bazą (siła produkcji + poziom sił wytwórczych) - baza wytwarza sobie nadbudowę, która ją wspiera.

Krytyka kapitalizmu: młody Marks krytykował kapitalizm z oburzenia moralnego. W kapitalizmie mamy wyzysk robotników. Oburzenie wynika z uprzedmiotowienia człowieka. Krytykował wolność negatywną.

Komunizm: będzie rozwiązaniem globalnym , będzie kresem historii. Rewolucja komunistyczna będzie dla większości społeczeństwa. W komunizmie znika dotychczasowy człowiek, nie ma miejsca na indywidualizm, egoizm. Człowiek zmienia się. Harmonia między moimi dobrami a dobrami wspólnoty. Znika indywidualizm, znika naród, historia staje się powszechna. Religia to opium dla ludzi, znikają państwa - obumierają.

Komunizm pojawia się w krajach dobrobytu. Polega na zlikwidowaniu dobrobytu, własności prywatnej, zanika pieniądz. W społeczeństwie obfitości każdy będzie brał to, co będzie potrzebował, będzie robił to, na co będzie miał ochotę, będzie rozwijał siebie i będzie sobą. Produkowanych będzie tyle dóbr, ile potrzeba (gospodarka planowana). Marks jest optymistą antropologicznym. Człowiek, który jest w pełni sobą, ma ochotę pracować, koordynować swą pracę.

Utopizm: centralne planowanie, w którym będzie zróżnicowana ilość dobra z potrzebami.

1. Współczesne inspiracje socjalistyczne: szkoła frankfurcka

Szkoła frankfurcka: (nowa lewica - neomarskizm): t. Adorno, H. Marcuse („Eros i cywilizacja”, „człowiek jednowymiarowy”), J. Habermes, M. Horkheimer, E. Fromm („Ucieczka od wolności”, 1923r. Instytut badań społecznych.

Rozczarowanie cywilizacją zachodu. Młody Marks dla szkoły frankfurckiej był inspirujący.

*postulat zaangażowania

*odrzucenie wolności pozytywnej Marksa

*intelektualiści, studenci

*psychoanaliza Freuda

Wizja kultury jako represyjnej. Zbliżenie szkoły frankfurckiej do anarchizmu.

Fromm „Ucieczka od wolnośći” 1941r. Fromm dokonuje paraleli między rozwojem osobowym, a rozwojem cywilizacji. W rozwoju osobniczym jest okres otwierający, dzieciństwo. Dziecko nie jest wyodrębnionym, podlega swoim rodzicom, pozostaje pod ich opieką (porównanie ze średniowieczem). Jest potrzeba indywidualizacji, z tej potrzeby wzrasta indywidualizacja, przybywa cech indywidualistycznych - to okres młodzieńczego buntu < w dziejach to włoski renesans do XIX w - okres walki o wolność. Nawet, gdy ujarzmimy tę wolność, nie jesteśmy szczęśliwi; powoduje to lęk i frustrację u człowieka.

Instrumentalne traktowanie konsumenta, alienacja, depersonalizacja, iluzoryczność polityki, krytyka protestantyzmu przez Fromma. Podkreślenie dogmatu katolickiego o wolnej woli. Katolicyzm jest swojski, dla silnych jednostek. W naturze ludzkiej jest tęsknota za rajem, do którego nie ma powrotu. Trzeba poczynić następny krok od natury negatywnej ku pozytywnej. Jeżeli tego się nie uczyni, to ludzie od wolności negatywnej będą uciekać (zachowania patologiczne). Mechaniczna konformizacja - człowiek dokonuje adopcji istniejącego stylu myślenia, nie jest sobą. Inną formą ucieczki jest agresja, frustracja, osobowość autorytarna. Łatwo podporządkowuje się autorytetom wyższym, lecz, gdy znajdzie się osoba o wyższym szczeblu społecznym, wówczas znęca się ona nad taką osobą. Fasyzzm odpowiada temu typowi osobowości (autorytatywnej).

1. Współczesne inspiracje socjalistyczne: teoria sprawiedliwości J. Rawlsa:

J. Rawls „Teoria sprawiedliwośći” 1971r.: naczelną wartością jest sprawiedliwość . Państwo doskonałe to takie, w którym dokonuje się dystrybucja słów, które posiada. Rawls: specyficzne rozumienie sprawiedliwości dystrybutatywnej (sprawiedliwość społeczna), czyli teoria, wg której dzielone są dobra pomiędzy jednostki społeczeństwa. Rawls uważa, że jeżeli odnajdziemy zasadę sprawiedliwości, to będzie rodzaj prawa natury. Zasady sprawiedliwości muszą być uniwersalne. Idea równości wszystkich ludzi. Każdy człowiek powinien być rozpoznawalny jako podmiot abstrakcyjny, podmiot moralny; krytyka wolnego rynku i modelu arystokratycznego; tradycja umowy społecznej, legitymizacja ustroju. W sytuacji pierwotnej znajduje się każdy z nas, każdy z nas jest samotny; jest za zasłoną niewiedzy, która karze nam myśleć nie jako indywiduum. W takiej sytuacji będziemy formułować decyzje identyczne, gdyż posługujemy się wyłącznie rozumem i wolą. Wiemy, że jesteśmy istotami społecznymi i że dóbr w społeczeństwie jest za mało, więc trzeba podzielić je wg jakiejś z zasad sprawiedliwości (Hobbes). Wybieramy jedną z teorii w sposób egoistyczny . Egoizm w stanie pierwotnym działa jak altruizm. Nasze wybory są bezstronne.

I - 1 > 1; I - 2 > 7; I - 3 > 10 <<< czysty kapitalizm

II - 2 > 3; II - 2 > 5; II - 3 > 7 <<< państwo kapitalistyczno-opiekuńcze

III - 1 > 2; III - 2 > 2; III - 3 > 3 <<< socjalizm

I, II, III - ustrój

1,2,3 osoby reprezentacyjneZa zasłoną niewiedzy musimy podjąć maksimum - maksymalizacja minimum. Wg Rawls należy wybrać II, ponieważ trzeba postawić się w położeniu najbiedniejszego i wybrać najlepszą z możliwych opcji. Sprawiedliwość jest najwyższą warstwą państwa. Rawls był nakierowany na sprawiedliwość w sensie utylitarnym. Pozwala się działać nierównościom w społeczeństwie, a owoc pracy spada na najbiedniejszych.

Zasada dyferencji: każdemu po równo, chyba że nierówny podział dóbr jest z korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych, najbiedniejszych.

Zasada równych szans dla każdego: maksymalnie szeroka wolność wszystkich ludzi.

1. Liberalizm XIXw.: B. COSTANT, F. BASTIAT, J. S. MILL:

B. Constant: rozważania na temat wolności (>> Ateny - złota generacja sofistów); starożytni nie znali pojęcia wolności osobistej, to odkrycie nowożytności według niego; mieli jedynie wolność polityczną, mówiąc o wolności, właśnie ją mieli na myśli. W starożytności mowa o wolności politycznej, dziś o osobistej. Wiąże się to z rozwojem państw, mamy demokrację pośrednią. Nastąpił wzrost w sferze dóbr prywatnych. Nie ma powrotu do ducha republikańskiego Grecji, bo nastąpiły zmiany, jest bogactwo. Można wyróżnić okres dzieciństwa i dorosłości. Grecy byli na etapie pierwszym, później nabiera się dystansu, autoironii, sceptycyzmu, z którego nie da się zrezygnować.

Każdy utylitaryzm XIX-wieczny zakładał bezkrytyczne zaangażowanie. Liberalizm jest naszym przeznaczeniem.

F. Bastiat: zasada odpowiedzialności i sprawiedliwości. Mamy do czynienia z różnymi rodzajami sankcji. Dobrze, ponieważ za czyny powinno ponosić się odpowiedzialność. Dzięki temu uczymy się. Natura nagradza i karze za uczynki (picie>>>kac). Sankcje prawne to trzeci rodzaj sankcji. Ich dysponentem jest państwo. Wg niego to nie działa, szwankuje. Państwo to zbiorowa nieodpowiedzialność. Konsekwencje czynów jednostki spadają na zbiorowość w związku z czym zanika odpowiedzialność. Solidarność oznacza to, że biedni odczepią się od bogatych, przestaną być pasożytem, będą solidarni z innymi ludźmi. Biedni są niesolidarni, domagając się zasiłków, pomocy. Ciągle czegoś chcą od innych. Solidarne jest pozwolić innym żyć i wziąć się za siebie i własne życie. Nie mam prawa do owoców, które wynikają z cech indywidualnych (Rawls).

J. S. Mill: z prawdy wynika pożytek dla społeczeństwa, utylitarystyczna argumentacja na rzecz liberalizmu. Koncepcja pozytywnego bohatera: jeden z bohaterów liberalizmu (bo liberalizm ma dwie twarze). Mill formułuje pewien ideał osobowościowy (osoba krytyczna, oceniająca rzeczywistość, ekscentryczna, pełna niepokoju wewnętrznego, „artysta”, zaprzeczenie tradycyjnego modelu Berga). Mill krytykuje masy, które jednostki gnębią. Rządy mas to rządy miernoty. Przestrzega przed despotyzmem. Wszystkie dobre rzeczy są owocem oryginalności. Koncepcja opinii publicznej, która potrafi stworzyć presję bardziej dokuczliwą niż presja państwa. Presja opinii potrafi być wiele bardziej dotkliwa. Państwo nie wszystko widzi. Opinia publiczna widzi wszystko. Opinia publiczna jest wyrazem większości. Zawsze ktoś kogoś wyklucza w sferze opinii publicznej.

1. Liberalizm XX w.: L. von MISES:

Libertalianizm: dwa odłamy wolności: monarchizm (jedyne słuszne państwo to państwo minimalne, państwo jest złe z gospodarką kapitalistyczną) I anarcho-kapitalizm (państwo jest złe - nie potrzebujemy go; zostawiamy kapitalizm; wszystko da się zorganizować na zasadzie konkurencji, rywalizacji)

L. von Mises: kompromituje tradycyjne skłonności, które są bardzo niebezpieczne. Nie należy krytykować egoizmu, czy zachłanności, gdyż prowadzą do jednoznacznych zachowań. Wszyscy jesteśmy egoistami, więc wiemy, co chcemy osiągnąć (maksymalizacja naszego dochodu). Mises krytykuje wywyższanie roli robotników. Kapitalizm to nie system podaży. Panem na rynku jest konsument , a gospodarka jest systemem popytu. Konsumenci narzucają reguły gry.

Główne dzieło: Human action.

Unaukowienie nauk społecznych. Podmiotem nauk społecznych jest człowiek, więc nie da się jednoznacznie określić ich systemów.

Ekonomia

DZIAŁANIE CZŁOWIEKA NAUKA O OBIEKTYWN.

ŚWIECIE. EKONOMIA QUASI

PRZYRODNICZA,

funkcja antropol. Prakseologia ekonomia aspołeczna

ekonomia niehumanistyczna

jako sfera ludzkiej działalności, nauka społeczna

jedna. Istnieje natura ludzka => jest jedna wiele ekonomii: nie ma natury ludzkiej, są one

uniwersalna ekonomia zależne od historii, rasy, narodowości =>historyzm

Mises w swojej ekonomii: podmiot to człowiek, ale abstrahuje od biologicznych, antropologicznych właściwości człowieka. Traktuje człowieka abstrakcyjnie (kantowskie podejście), jako podmiot działający. „Człowiek jest istotą działającą” - kategoria działania jest aksjomatem.

Ekonomia ma charakter dedukcyjny.

Jego ekonomia jest ekonomią oryginalną, której nie da się wliczyć w ramy wcześniejszych podziałów ekonomii.

Ekonomia jako dział prakseologii ma być tym, co „wytycza” działanie racjonalne.

Definicja działania: świadoma i celowa aktywność.

EKONOMIA I PAKSEOLOGIA NIE WARTOŚCIUJĄ CELÓW!!

Prawo związku: opłaca się współpraca ludzi uprzywilejowanych i nieuprzywilejowanych, bogatych i biednych, itp. Często traktuje się taką współpracę jako zysk jednego i stratę drugiego - ekonomia jako gra o sumie zerowej. Mises mówi o ekonomii jako grze o sumie dodatniej: każdy zyskuje. Przykład uczonego i murarza: uczony wie, że zrobiłby lepiej wylewkę od murarza, opuszcza jednak, by zająć się tym, co potrafi robić najlepiej: odkrywa, analizuje, bada. Zatem na świecie jest harmonia, gdzie każdy ma swoje miejsce.

Ceny rynkowe wyrażone w pieniądzu. Bez cen wolnorynkowych podmiot nie wiedziałby jak podejmować decyzje. Ceny wolnorynkowe pozwalają na podjęcie decyzji, której celem jest zawsze maksymalizacja dochodów. Zatem opowiada się za wolnym rynkiem, własnością prywatną i ceną wolnorynkową.

LIBERALIZM GOSPODARCZY - uniwersalna odpowiedź na wymogi skutecznego działania.

Krytyka socjalistycznego rynku: jako tego, który chciał usystematyzować wolny rynek. Mises mówi: 1. to niemożliwe

2. to niewskazane ze względów etycznych - musi być wybór między totalitaryzmem a wolnością. Rynek socjalistyczny nie daje mi wyboru.

Laisse fair! - wolność do działania

Liberalizm jest krytykowany, ponieważ opiera się na pojęciu człowieka ekonomicznego.

W związku z tym dokonywane są często prostackie, czysto ekonomiczne decyzje, Kapitalizm nie uwzniośla, nie uczy empatii. Mises mówi o skutkach jakie by wynikały z poglądu moralizatorów, którzy nie każą brać chleba tańszego bez myślenia o konsekwencjach jego wyprodukowania. Kierowanie się współczuciem dla gospodarki byłoby katastrofalne: w cenie byłyby drogie i kiepskie produkty. Takimi nieekonomicznymi decyzjami rozregulowano by całą gospodarkę.

1. Liberalizm XX w.: A. von HAYEK:

F.A. von Hayek (1899-1992): także opuścił Austrię

„Droga do poddaństwa”, „Zgubna pycha rozumu”

Koncepcja ewolucji: rozróżnia dwa rodzaje ewolucji: biologiczną (solidarność; pojawienie się mutacji, lepsze przystosowanie się do środowiska) i kulturową (ład o charakterze rozszerzonych, otwieranie się na obcych; bazuje na wartościach przeciwnych niż biologiczna ewolucja - rywalizacja, niesolidarność).

Hayek: koncepcja wiedzy. Umysł to zestaw reguł. Wyposażony jest w 3 rodzaje reguł: dyskursywne (racjonalne - człowiek ma ich świadomość i potrafi je uzasadnić) = rozum, świadome, ale niedyskursywne (są w naszej świadomości, czasem możemy je zwerbalizować, ale nie mamy argumentów, by je uzasadnić; np. reguły języka) i nieuświadomione (dochodzą do głosu w sposób nieświadomy; mamy intuicje, bądź nieświadomy lęk; to największa warstwa ludzkiej wiedzy) = nieświadomość. Nasze reakcje, których poniekąd nie jesteśmy świadomi, nie wiemy skąd się biorą, pochodzą właśnie od tej warstwy.

To tylko niewielka część wiedzy, z jakiej człowiek robi użytek. Jeśli człowiek chce zredukować wiedzę do rozumu, to tak naprawdę chce ją zredukować. U Hayek'a to konstruktywizm.

W tej strukturze wiedzy tkwi największy argument, jaki Hayek i Mises wytoczyli przeciw socjalizmowi. Z tej koncepcji wiedzy wynika, że nie jest możliwa racjonalna gospodarka socjalistyczna. My chcemy być panami. Potrzebna jest wolność, gdzie człowiek sam podejmuje decyzje i ponosi za nie odpowiedzialność. Chodzi o jakość wiedzy, a nie o jej ilość.

Hayek ukazuje, że każdy krok ku opiekuńczości, jest krokiem ku zniewoleniu.

Dobrem gospodarki wolnorynkowej jest jej niesprawiedliwość / nierówność. Nikt nie zna przyszłości. Monopolista wie, bo sam narzuca ceny. W wolnym rynku, żaden producent nie zna ceny, jaka będzie. Pojawiają się więc otwarte drzwi, pole na szczęście. Hayek mówi, że wolny rynek jest jak gra, gdzie potrzeba też szczęścia. Nagrody otrzymuje ten, kto daje największy pożytek / radość społeczeństwu.

Skutki dla państwa

Powinno pozwolić się korzystać ludziom z wiedzy, czyli dać im wolność. Ludzie muszę być wolni, aby trwała ewolucja.

Gdyby człowiek był wszechwiedzący, wolność byłaby zbędna. Człowiek musi mieć prawo do mylenia, by raz na jakiś czas coś odkryć. Ewolucja zakłada wolność.

Etyka: koncepcja dziejów i wiedzy. Dla Hayek'a to główne ryzyko historii - różnice w obu ewolucjach, w ich wartościach.

Normy są wewnątrz cywilizacji. Cywilizacje konkurują ze sobą pod względem norm. Bardziej koherencyjna norma z danym systemem jest brana pod uwagę (element konserwatywny).

1. Współczesny libertarianizm: R. NOZICK:

Libertalianizm: MIses, Hayek, Rothbard, Nozick, Any Rand

Libertalianizm: dwa odłamy wolności: monarchizm (jedyne słuszne państwo to państwo minimalne, państwo jest złe z gospodarką kapitalistyczną) I anarcho-kapitalizm (państwo jest złe - nie potrzebujemy go; zostawiamy kapitalizm; wszystko da się zorganizować na zasadzie konkurencji, rywalizacji)

Nozick: „Anarchia, państwo, utopia”: nie sądzi, by państwo było do czegoś potrzebne, ale jest w stanie zaobserwować kroki, przeanalizować je, podejść do nich ze sceptycyzmem i zaakceptować, jeśli są konieczne. Obserwuje ewolucję ze stanu anarchii do stanu państwowego. Liberalizm z reguły sądzi, że jest rozwiązaniem dla całej ludzkości. Nozick uważa, że są święte prawa człowieka. Nie wnika skąd one się wzięły. Ja jestem swoim właścicielem - zasada samo posiadania (główna zasada libertarianizmu).

Nozick proponuje wziąć koncepcję Locke'a, bo jest najbardziej optymalistyczną koncepcją. Jedyny problem z naturą u Locke'a były nadproporcjonalne kary. Nozick akceptuje te instytucje, które są dobrowolne. Wszyscy jesteśmy w stanie natury. W grupie są dwie osoby będące przestępcami. Jak sobie poradzić? W sytuacji konfliktu zawiązują się 3 stowarzyszenia i 1 outsider. Każde ze stowarzyszeń musi być w gotowości. Pojawiają się jednak wady (nieustanna gotowość, pomoc, bezradność wobec wyimaginowanych, ale i wewnętrznych konfliktów) w obrębie stowarzyszeń, w związku z czym powstają stowarzyszenia ochrony, które sobie radzą z tymi problemami. Jeśli pojawia się konflikt między agencjami, muszą one ze sobą walczyć. Jedna z agencji ciągle wygrywa. W wyniku ciągłych walk, po pewnym czasie powstanie dominująca agencja ochrony, dysponująca arbitrażem wewnętrznym, policją, wojskiem, mająca moc obrony. Czy więc ta agencja jest państwem? Państwo to monopolista na legalną przemoc na damy terenie. To jeszcze nie państwo, bo nie ma monopolisty. Działa naturalne prawo obrony. Po kilku przegranych bitwach, wygrywająca agencja wymusza respektowanie prawa przez outsider'a, w związku z zajmowanym przez niego terytorium. Za włączenie jednak jest rekompensata, bo agencja posłużyła się przemocą. Lepsze jest państwo, niż naturalny stan natury. Nie ma przejścia z państwa minimalnego do państwa opiekuńczego.

Nozick krytykuje Rawls'a

Pierwotne zawłaszczenie u Nizick'a (analogia do Locke'a) - jeśli jestem swoim panem, to mam prawo; tam, gdzie coś jest owocem mojej pracy, jest też moją własnością; to, co posiadam jest wynikiem pierwotnego zawłaszczenia i wymiany własności. To, co robi Rawls jest niedopuszczalne, bo nie widzi, jak powstaje majątek - on dzieli mniej więcej po równo. Nozick ukazuje, że majątek zyskuje się systematycznie, podobnie jest z biedą. Nie można odbierać majątku bogatszej osobie, jeśli nie było oszustwa z jej strony. Sprawiedliwa może być jedynie procedura.

Anarchia - opis drogi od stanu natury. Pytanie: czy państwo jest konieczne i moralnie uzasadnione. Czy na każdym etapie musiało powstać państwo?

Państwo - czy droga od państwa minimalnego do opiekuńczego ma uzasadnienie moralne?

Utopia - utopijna koncepcja. Utopia libertariańska, skoncentrowana wokół wolności a nie wspólnoty.

Anarchia. Droga do państwa: chce rozważyć problem powstawania państwa. Dwa kryteria wspólnoty: a. dobrowolność

b. zgodność z prawem naturalnym - prawem posiadania.

Muszą być spełnione oba kryteria, by zaakceptować daną wspólnotę.

Wizja natury musi być optymistyczna, ponieważ z pesymistycznej z konieczności musi powstać państwo. Najbardziej odpowiednią jest wizja Lock'a - ogólna harmonia, jednak są przestępcy. Karanie przestępców musi być sprawowane przez państwo.

Nozick: są przestępcy. Jak sobie z nimi radzić? W stanie natury nie ma władcy. Dokonuje się zatem samosą ze strony najbliższych. Na terenie powstaje kilka STOWARZYSZEŃ OCHRONY (grupy wzajemnego wsparcia) => gdy dzieje się krzywda, wszystkie grupy stają w obronie. 1-szy etap. Większość się stowarzyszy dobrowolnie. Nie narusza to naszych praw.

Dla Nozicka wspólnota ma chronić ludzi prawych.

3 wady: 1. wśród nas może być histeryk, który wciąż wzywa do ochrony

2. w akcie obrony dopuszczamy się aktów, których normalnie nie zrobilibyśmy

3. problem, gdy osoba, która krzywdzi jest jednym z nas. Te wady powodują, że w sposób naturalny powstaną podziały ról.

Nozick nie przejmuje się uczuciami przestępcy.

Zatem powstanie wspólnota, gdzie większość zajmuje się swoimi interesami, a opłacana jest mniejszość - ochrona. Ale to już nie wspólnota, tylko AGENCJA OCHRONY. Ale nie jest to państwo ze względu na brak stałego terytorium, legalnego monopolu na przemoc na danym terenie.

Dalej: wielość agencji ochrony powoduje konflikty między nimi.

Wady: nie czujemy się wystarczająco bezpieczni, ponieważ nie ma prawa, które ustala relacje między agencjami. Każda agencja będzie bronić swoich członków: nie będzie ogólnego poczucia bezpieczeństwa.

Na takim terenie wyłoni się DOMINUJĄCA AGENCJA OCHRONY. Czy to będzie państwo? Jeszcze nie. Może na tym terenie będą autsajderzy, którzy nie chcą być pod opieką agencji ochrony. Są oni gotowi walczyć sami. Zatem nie ma monopolu na legalną przemoc, więc nie jest to państwo.

Dotychczasowe kroki nie gwałciły praw. Teraz Nozick mówi, że jeśli dojdzie do konfliktu między agencją a autsajderem i on się nie podporządkuje, możemy zmusić go by się podporządkował, siłą go zmusimy a nie prawem moralnym => wtedy będzie to PAŃSTWO. Skoro jednak pogwałcimy jego prawo, należy mu się z naszej strony rekompensata - wg Nozicka to już jest w porządku => kontrowersyjne.

13. Anarchizm: P. J. PROUDHON, M. BAKUNIN, P. KROPOTKIN:

---