Psychologia rozwojowa-
Współcześnie psychologia rozwojowa obejmuje określanie i tworzeniewyników sprzyjających optymalizacji rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego,społecznego, osobowościowego człowieka, wiąże się to z opracowaniem praktycznych metod dotyczących stymulowania rozwoju w zakresie zdolności poznawczych i twórczych, kształtowanie odporności na sytuacje trudne oraz nabywanie umiejętności rozwiązywania problemów życia codziennego.
Przedmiotem badań psychologii rozwojowej jest rozwój czyli zmiana czy raczej ciąg zmian psychiki i zachowania się człowieka.
Przedmiot badań psychologii rozwojowej można sformułować w postaci pytań:
- Co się zmienia?
- Czego dotyczą zmiany, które bada psychologia rozwojowa człowieka?, czyli jakie cechy lub funkcje człowieka stanowią układ edukacyjny?, jakie zmienne należy uwzględnić w związku z badanymi zmianami.
- czym jest zmiana? Jak można określić i opisać zmianę? Jakiego rodzaju zmiany są przedmiotem zainteresowań psychologii rozwojowej? Jaki jest przebieg dokonywania się zmian?
- jakie czynniki poprzedzają pojawienie się zmian, jaka jest rola tych czynników w powstawaniu zmian i ewentualnie w ich przebiegu lub następstwach
Przedmiot badań psychologii rozwojowej
Bierzemy pod uwagę rozwój, to na czym polega zmiana i jak ją można opisać oraz to jak dochodzi do zmiany w badanych zjawiskach.
Można postawić też kolejne pytania.
Niemal od początków istnienia psychologii rozwojowej towarzyszy jej pytanie:
- czy rozwój psychiczny zależy od dziedziczności czy od środowiska?
Pytanie to jest przedmiotem sporów trwających od dziesięcioleci, można wyróżnić 3 podstawowe stanowiska:
* biologiczne - uznaje dominującą rolę dziedziczności czynników bilogicznych
* socjologiczne- zakłąda istostny wpływ środowiska na przebieg i rezultaty rozwoju
* interakcjonistyczna- zakłada współdziałąnie czynników obu grup w rozwoju człowieka.
Inne istotne problemy zawierają się w pytaniach:
- jaki jest charakter rozwoju? Czy charakteryzuje go ciągłość czy nie?
- czy w życiu człowieka występują okresy o szczególnym znaczeniu dla dalszego rozwoju lub okresy szczególnej podatności na zmiany rozwojowe?
- czy takie okresy mogą dotyczyć rozwoju ogólnie czy zmian danego rozwoju?
Kolejne pytania:
-jaką rolę w rozwoju psychicznym człowieka odgrywają rózne zdarzenia życiowe i sposoby radzenia sobie z nimi?
- czy rozwój polega tylko na nowych osiągnięciach (ma charakter progresywny)czy raczej ma charakter mieszany, zysków i strat, progresjii i regresji jednocześnie?
Odpowiedzi na te pytania i inne problemy ogólne ma podstawowe znaczenie zarówno dla gromadzenia wiedzy i rozwoju jak i dla konstruowania teorii wyjaśniających zmiany rozowjowe psychiki i zachowania człowieka. Wymienione wyrzej pytania i problemy stanowią oś wokół której koncentrują się głównie badania i teorie dotyczące rozwoju psychiki i zachowania się człowieka a przede wszystkim pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej.
Rozwój psychiczny może też być traktowany jako nabywanie pewnych osiągnięć czy umiejętności jakich społeczeństwo oczekuje od jednostki w danym okresie rozwojowym a także celów jakie człowiek od urodzenia realizuje w sposów mniej lub bardziej świadomy i skuteczny.
Zagadnienia rozwojowe w ciągu życia:
Koncepcja HAVIGHURSTA
(co powinniśmy robić w danych okresach rozwojowych, co powinno być opanowane)
Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo:
- uczenie się chodzenia
- uczenie się przyjmować podarunki
- uczenie się mówienia
- - \\- kontroli nad wydalaniem
- -\\- rozróżniania płci i skromności seksualnej
- tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu zeczywistości społecznej i fizycznej
- nabywanie umiejętności czytania
Średnie dzieciństwo:
- uczenie się sprawności fizycznych potzrebnych w codziennych zabawach
- wytwarzanie zdrowych postaw wobec camego siebie i wzrastającego organizmu
- uczenie się przebywania z rówieśnikami
- -\\- własnych ról męskich lub kobiecych
- rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania, liczenia
- rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym
- rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości
- osiąganie niezależności osobistej
- rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji
ADOLESCENCJA- okres dojrzewania
osiąganie nowych bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci
- ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej
- akceptacja swoejego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem
- osiąganie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych
- przygotowanie się do małrzeństwa i życia w rodzinie
- przygotowanie do kariery zawodowej
- rozwijanie ideologii(sieci wartości i systemu estetycznego)
- dążenie i osiągnięcia postępowania odpowiedzialnego społecznie
Wczesna dorosłość:
- wybór małżonka, małżonki
- uczenie się współżycia z małżonkeim
- założenie rodziny
- wychowywanie dzieci
- prowadzenie domu
- rozpoczęcie pracy zawodowej
- przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej
- znalezienie pokrewnej grupy społecznej
Wiek średni:
- wspomaganie dorastających dzieci tak aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi
- osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej
- uzyskanie i utrzymanie zadowalającej sprawności w pracy zawodowej
- przeżycie kryzysu wieku średniego
- wypełnianie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych
- traktowanie małżonka jako osoby
- akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego
- przystosowanie do starzenia się rodziców
Późna dojrzałość:
- przystosowanie się do spatku sił fizycznych
- przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów
- pogodzenie się ze śmiercią małżonka
- utzrymanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku
- przyjmowanie i dostosowanie się do zmienionych ról społecznych
- urządzenie w sposób dogodny, fizycznych warunków bytu.
Okres prenatalny
Rozwój dziecka zaczyna się już od momentu połączenia komórek płciowych rodziców. Im wcześniej etap rozwoju, tym bardziej burzliwego tempo zmian. W wyniku tych zmian w ciągu 9 miesięcy z 1 zapłodnionej komórki powstaje wysoko wyspecjalizowany organizm, którego sam mózg składa się z 12 miliardów komórek, pomiędzy którymi istnieją miliony połączeń. Niewątpliwym cudem natury jest fakt, że cały zapis wszystkich cech naszego organizmu, dot. budowy ciała i funkcjonowania każdej komórki naszego ciała, wyglądu zewnętrznego, zdolności, temperamentu, predyspozycji, osobowościowych oraz podatności na choroby mieści się z zaledwie dwóch komórkach:
Komórce jajowej wielkości 0, 15 mm i o wadze 1 milionowej części grama
Plemniku wielkości ,03 mm i o wadze 90 tysięcy razy mniejszej od wagi komórki jajowej.
Cały rozwój dziecka przed narodzeniem wskazuje, że jest to proces celowych zmian, które są zaprogramowane genetycznie, ale które są również zależne od wpływów wewnętrznych i zewn. wobec organizmu matki. Im wcześniej etap rozwoju , tym bardziej intensywnie tempo przemian i tym samym większa wrażliwość na negatywne czynniki.
Fazy rozwoju prenatalnego
Faza jajowa- trwa od momentu zapłodnienia do końca 2 tygodnia ciąży. Dokonuje się wówczas wielokrotny podział zapłodnionej komórki jajowej, wędrówka zapłodnionej komórki, zagnieżdżenia się jej w macicy.
Faza embrionalna- od 3 do 8 tygodnia. Powstają organy i narządy . Pod koniec tego okresu embrion przybiera kształt postaci ludzkiej miniaturowych rozmiarów.
Płodowa- trwa od 9 tygodnia do momentu narodzin dziecka. Następuje dalszy rozwój już istniejących części ciała, wzrost i przybiera na wadze. Dziecko stopniowo szykuje się do życia poza lonem matki.
I trymest
Pierwsze trzy miesiące życia dziecka to okres najbardziej intensywnego rozwoju. Z zapłodnionej komórki jajowej powstanie istota , która przypomina wyglądem miniaturowego człowieka, ma wszystkie podstawowe narządy wewnętrzne.
1 miesiąc
okres szybkich podziałów zapłodnionej komórki i jej wędrówka wzdłuż do macicy. Tym czasie zarodek ludzki podwaja swoją wielkość każdego dnia, czyli po upływie pierwszego miesiąca jest 10 tysięcy razy większy niż był na samym początku. Powstają zawiązki poszczególnych układów:
13 dnia - zawiązki ukł nerwowego
Pomiędzy 19 a21 dniem powstaje rdzeń kręgowy
20 dnia powstają zawiązki mózgu
21 dzień- kształtuje się serce
4 tydzień- powstają związki pozostałych układów: nerek, wątroby, trzustki, żołądka, tchawicy, płuc, kończyn, części twarzy, pierwsze 40 par mięśni.
Po 1 mc zarodek ma 0,5 cm i składa się z kilku mln komórek.
2 miesąc
Rozpoczęło się formowanie kości
Są ukształtowane wszystkie narządy wewnętrzne zajmują właściwe miejsce
Narządy podejmują swoje funkcje( mózg wysyła impulsy itp.)
Jest już ukształtowana waz dziecka
W buz są już zawiązki zębów mlecznych
Porusza kończynami, są już widoczne łokcie kolana oraz kciuk
Zarysy linii papilarnych
Kończąc 2 mc dziecko mierzy ok. 3 cm (powiększyło swoje rozmiary 40 tys razy ) a waży 10gram ( waga wzrosła 50 razy)
3 miesiąc
Niektóre części ciała reagują na dotyk
Twarz przybiera proporcje dziecięce
Ukształtowane są zasadnicze części mózgu
Szczególnie aktywnie rozwija się aktywność ruchowa. Dziecko już potrafi:
Ruszać palcami
Obracać stopą, dłońmi, głową
Otwierać i zamykać usta
Kołysze biodrami
Ściąga brwi i grymasi mięśniami twarzy
Zgina i prostuje ręce i nogi
Waży ok 25- 30 g i mierzy 7-10 cm
Odczucia matki:
Matka w 1 miesiącu najczęściej nie jest świadoma, że jest w ciąży.
W 2 i 3 m-cu u 75% kobiet występują tzw. „ dolegliwości pierwszego okresu ciąży.”- nudności, mdłości, wymioty, bóle i zawroty głowy, skoki temperatury wahania nastroju.
II trymestr- Jest to okres, gdy dziecko rośnie i przybywa na wadze Pojawiają się przejawy życia psychicznego.
4 miesiąc
Obserwuje się, iż dziecko połyka wody płodowe i jest wrażliwe na ich smak ( lub słodkie, grymasi gdy są kwaśne)
Połykanie wód płodowych służy ćwiczeniu mięśni, które będą po urodzeniu potrzebne do:
Przyjmowania pokarmów,
Oddychania;
Wydawania dźwięków.
Cała powierzchnia ciała dziecka jest wrażliwa na dotyk- z wyjątkiem boków i czubka głowy. Te części ciała dziecka są najbardziej narażone na ucisk w czasie porodu, więc pozostają niewrażliwe.
Dziecko nie leży spokojnie w łonie matki, lecz często się obraca, przekręca, zmienia pozycje. Balansowanie w wodach płodowych pozwala ćwiczyć zmysł równowagi.
Dynamicznie dojrzewa mózg dziecka. ( tworzy się cała masa połączeń w mózgu, odbiera np. smaki)
5 miesiąc
Dziecko zaczyna reagować na nagłe i intensywne zmiany zachodzące w otoczeniu matki. Zmiany te dotyczą:
Temperatury
Dźwięku
Oświetlenia
W tych sytuacjach dziecko reaguje zwiększeniem ruchliwości, zmianą pozycji ciała, przyspieszeniem akcji serca, odwróceniem głowy.
6 miesiąc
Proporcje ciała zbliżone do tych, które będzie miało po urodzeniu. Można zaobserwować, że dziecko ssie palec. W okresie snu dziecka pojawia się faza REM- faza marzeń sennych (pogrążenie się w marzeniach, wspomnieniach).
Dziecko nabywa już pewnych przyzwyczajeń. Uczy się rytmu naprzemiennej akywności: okresy snu, jedzenia, ruchu i odpoczynku. Kończąc 6 mc osiąga ok 35 cm długości, waży 50-90 dag.
Cykle aktywności mogą trwać nawet 45 minut.
Odczucia matki:
W 4 mc matka zaczyna odczuwać ruchy dziecka.
Od 5 miesiąca matka wyraźnie odczuwa co robi maluch: kopie, przeciąga się, energiczne szuka odpowiedniej pozycji, ma czkawkę, śpi
Jest to najprzyjemniejszy okres ciąży. Minęły już pierwsze objawy ciążowe. Większość kobiet rozkwita, mają dużo energii, zadowolenia.
III trymestr- W tym okresie najbardziej widoczną zmianą jest przybieranie dziecka na wadze. Pod koniec 9 mc mierzy 50-60 cm i waży średnio 3 kg.
Układ nerwowy dziecka intensywnie się doskonali, powstają ośrodki nerwowe dla poszczególnych zmysłów.
Dziecko odczuwa już ból ( wcześniaki na silne negatywne bodźce…
Następuje utrwalenie się rytmiczności w zakresie snu dziecka.
Dziecko ma coraz mniej przestrzeni, żeby się ruszać, na miejsce aktywności ruchowej pjawia się aktywność kory mózgowej./
Dziecko jest bardzo wrażliwe na dźwięki.
Zauważalne są różnice indywidualne w osobowościach dziecka- intensywność i rodzaj aktywności dziecka w tym czasie pozwala na przewidywanie, z pewną dozą prawdopodobieństwa, jego ruchliwości po urodzeniu.
Dziecko towarzyszy mamie w jej odczuwaniu emocji i współprzeżywa razem z nią.
Dziecko pamięta z okresu prenatalnego:
Bicie serca mamy
Głos mamy
muzykę często słuchaną przez mamę,
rytm chodzenia mamy
odczucia matki
8-15kg kobieta tyje w ciąży , źle jak tylko 6kg
100-120 średnio w pasie
Najbardziej matce przeszkadzają dodatkowe kg i większa objętość
Macica zwiększa się dwókrotnie
Pociąga to za sobą problemy w codziennym funkcjonowaniu
Narządy wewnętrzne są ściśnięte i wypchnięte do góry wynikiem tego są problemy z oddychaniem przyjmowaniem pokarmów, wypróżnianiem
Probremem róznież staje się ubieranie
Najbardziej niesamowitym doznaniem w okresie ciąży jest odczuwane przez matkę ruchy dziecka, jak wzajemnakomunikacja.
Rozwój ruchowy
Aktywność jest ważnym wyznacznikiem rozwoju psychicznego człowieka, aktywność jednak ma tąszczególną cechę, że będąc wyznacznikiem rozwoju psychicznego sama podlega kształtowaniu i doskonaleniu wraz z wiekiem.
Progresywny charakter aktywności człowiekapolega na tym że:
- w okresie życia poszeżają sie dziedziny działalności człowieka
- usprawniają się rozmaite wykonywane przez niego czynności
W związku z pojawieniem się nowych potzreb i nowych działań w coraz bardziej złożonym środowisku, człowiek zmienia repertuarswoich czynności, działań kształtuje takie ich formy i rodzaje które zapewniają mu optyczną regulację stosunków ze światem zewnętrznym.
Aktywność człowieka przejawia się już przed narodzeniem w okresie prenatalnym
Aktywność człowieka nie jest przypadkowa jest zorganizowana w:
- stany pobudzenia
- rytmy dobowe
- wrodzone zorganizowane zachowanie
Aktywność noworodka:
- stany pobudzenia noworodka pojawiają się w rytmicznym celu
Noworodek używa płaczu , wzroku i ssania jako narzędzi służących kontroli różnych apektów środowiska. Narzędzia te mają oczywiście ograniczenia, Dziecko jest zupełnie zależne od innych.
Od sytuacji ograniczonych mozliwości w trakcie rozwoju dojdziemy do pauzyjnej i celowej manipulacji.
Rozwój motoryczny:
Można go podzielić na dwie kategorie:
- lokomocja oraz rozwój postawy (dotyczą kontroli nad tłowiem i koordynacji ruchów rąk i nóg)
- manipulacja (zdolność do używania własnych rąk jako narzędzi)
R.M nie rozwija się w kolejności przypadkowej rozwijanie sprawności ruchowej jest podporządkowane ogólnym kierunką:
CEFALOKAUDALNY- kontrola nad ciałem rozwija się od głowy do stóp
- noworodek położony na brzuchu jest w stanie przekręcićgłówkę zjednej strony na drugą
- 3 mc główkę utrzymuje w pozycji pionowej opierając się na rączkach
-6mc dziecko potrafi usiąść
- 9 mcy dziecko potrafi się przesówać doprzodu pełzająclub raczkując
- 12 mcy potrafi staći zaczyna samodzielnie chodzić
PROKSYMODYSTALNY- rozwój odbywa się w kierunku od centrum do ogółu
- Noworodek jest w stanie ustawić się w kierunku danego przedmiotu a nie jest w stane go schwytać
- 2 mc dziecko wyciąga ręce w kierunku danego przedmiotu
- 4mc dziecko potrafi czasem chwycić przedmiot, używa do tego całej dłoni
- 6 mcy dziecko chwyta przedmiot jedną ręką lecz palce są wyprostowane, może przekładać przedmiot z jednej ręki do drugiej
-9 mcy dziecko moze chwycić pastylkę przy użyciu palca wskazującego i kciuka
- 12 mcy dziecko jest w stanie utrzymaćkredkę i zostawić ślady na papierze
Rozwój motoryczny:
W znacznym stopniu jest powodowany przez samo dziecko ponieważ pragnie ono odziaływać na otaczający go świat. Dzięki rozwojowi motorycznemu dziecko uzyskuję kontrolę nad własnym ciałem
Dziecko 2 letnie jest w stanie dosc skutecznie poruszać się i manipulować przedmiotami. Stanowi to bazę dla kolejnych sprawności.
3 podstawowe ukłądy ruchów:
Ruchy lokomocyjne:
chodzenie
bieganie
skakanie
wspinanie się
przeskakiwanie
Ruchy manipulacyjne:
rzucanie
łapanie
kopanie
uderzanie
przesówanie
Ruchy stabilizacyjne kontrola ciała uwzględniającagrawitację
schylanie sie
wyciąganie się
obracanie się
kołysanie się
kręcenie się
stanie prosto
chodzenie po równoważni
Letaralizacja:
W trakcie rozwoju motoryki ustalonezostaje ręczność czyli preferencje a w konsekfencji dominacje posługiwania się jedną ręką
Większość niemowląt jest oburęczna.
Od ok 18 mc wyróznia się większą aktywnośćjednejręki a ustala się ona na trwałe gdy dziecko wkracza w wiek szkolny.
Ok 95% ludzi preferuję prawą rękę trudno jednak określić jakie czynniki wpływają na kształtowanie się dominacji jednej ręki może to być skutkiem działania wyników środowiskowych bądź genetycznych.
-Gdy oboje rodzice są praworęczni to istnieje 92% prawdopodobieństwo, że ich dzieci będą też praworęczne
- gdy jedno z rodziców jest leworęczne to istnieje 80% szans na to,że dziecko będzie praworęczne
- gdy oboje rodzice są leworęczni to jest 50% szans że dziecko będzie praworęczne
Należy wziąć także pod uwagę wpływy środowiska np. leworęczni rodzicemogą być modelami dla dziecka któ®e ich naśladuje też urzywając lewej ręki. Ponieważ większość ludzi jest praworęczna to osoby leworęczne co krok napotykają trudności.
Rodzaje motoryki:
2 rodzaje:
- Duża: dotyczy ruchów całego ciała wymaga koordynacji ruchów dużych partii całego ciała, obejmuje takie ruchy jak :
*Upadanie
*Skakanie przez skakankę
*Zabawy na huśtawce
- Mała dotyczy ruchów rąk wymaga koordynacji działania drobnych części ciała przede wszystkkim rąk i obejmuje takie rodzaje czynności jak:
*przewracanie kartek książki
*urzywanie scyzoryka
*dopasowywanie elementów kładanki
Stadia rozwoju sprawności motorycznej:
- faza poznawcza
Dziecko dąży do zrozumienia sprawnościi zwiazanych z nią wymagań, dziecko rozwija pewne strategie odowłujące się do podobnych poprawnie wykonywanych wcześniej zadań często zdarzają się pomyłki
-faza skojarzeniowa
Uczenie się metodą prób i błędów, błedy pojawiające się w trakcie wykonywania czynności są rozpoznawane i naprawiane w przyszłości zmienia się strategia z „co robić?” na jak to zrobić.
- faza automatyczna:
Charakteryzuje się niewielką ilością błedów czynności są wykonywane z dużą wprawą, dzieci zdają się reagować częściej automatycznie.
Motoryka rozwija się i doskonali aż do okresu dorosłości po którym wraz z procesami starania obniązają sie zdolności koordynacji sprawności motorycznej
Rozwój poznawczy
Dojrzewanie a uczenie się gł. Problem wynika z faktu iż nadal nie potrafimy wyjaśnić interakcji pomiędzy dojrzewaniem- ciągiem zmian biologicznych jakie zachodzą w ciągu życia, a uczeniem się ciągiem zmian które pojawiają się w wyniku doświadczenia, jakie prowadzi jednostka w otaczającym ją świecie.
Większość psychologów uważa, że interakcje społeczne pomiędzy dzieckiem a otaczającymi go ludźmi, stymulacja ze strony przedmiotów i zdarzeń w otoczeniu wnoszą istotny wkład w rozwój poznawczy dziecka. Jakość otoczenia w jakim przebywa dziecko może stanowić czynnik wpływający na tempo rozwoju intelektualnego.
Rozwój poznawcy:
Termin „poznawczy” wywodzi się od łacińskiego „cognoso” wiedzieć i odnosi się do tych wszystkich form aktywności które są związane z;
- nabywaniem
-przetwatzaniem
- organizowaniem
- używaniem wiedzy
Zdolności poznawcze obejmują procesy:
- spostrzegania
- pamięć
- inteligencja
-poziom myślenia
- uwaga
- język
Rozwój poznawczy:
Nasza wiedza o sobie samych i o świecie, którą posiadamy, dotarła do nas za pośrednictwem naszych zmysłów.
W rozumieniu percepcyjnym można wyróżnić procesy:
odbieranie wrażeń- wykrywaniei róznicowanie informacji społecznej (np. zdolność słyszenia danego tonu i odróżnianie wysokiego tonu od niskiego)
spostrzeganie- interpretowanie wrażeń może obejmować:
rozpoznawanie (to już słyszałam)
identyfikacja (ten dźwięk wydał klarnet)
uwaga odnosi się do selektywności percepcji, selekcja określonych danych sensorycznych do przetwarzania percepcyjnego i poznawczego
Teoria Piaget`a:
Prowadził szcegółowe obserwacje zachowania dzieci, rozmawiał z dziećmi, słuchał rozmów jakie prowadziły między sobą, badał myślenie dzieci.
Na podstawie tych badań sformułował teorię która sugeruje że dzieci rozwijają bardziej wyrafinowane sposoby myślenia. Gł na skutek dojrzewania.
POJĘCIE- jest pewną ideą jaką jednostka posiada o danej klasie przedmiotów lub zdarzeń zagrupowanych na podstawie tego co jest im wspólne. Dzięki pojęciom jesteśmy w stanie myśleć o świecie i rozumieć go małe dziecko posiada pojęcie np. „mamy”, „taty”, „psa”, „kota”,”twardości”itd.
Gdy dzieci napotykają nowe przedmioty lub doświadczenia próbują zrozumieć je przez dopasowanie ich do już istniejących pojęć.
Piaget przedstawił struktórę intelektu w kategoricha schematów i operacji.
Schemat- jest wewnętrzną reprezentacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych.
Noworodek jest wyposażony w szereg wrodzonych schematów które odpowiadają reakcją odruchowym (np schemat patrzenia, płacu, chwytania, ssania itd.) w miarę rozwoju te wrodzone schematy integrują się ze sobą i stają się bardziej rozwinięte, powstają takze całkowicie nowe schematy. Najistotniejsze są schematy składające się z wiedzy o ramach i zdarzeniach oraz z wiedzy jak robić różne rzeczy.
Operacja- jest strukturą umysłową wyrzszego rzędu, która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem wieku szkolnego.
Operacje pozwalają dziecku zrozumieć bardziej złożone regóły funkcjonowania otoczenie ich cechą charakterystyczną jest odwracalność.
Dziecięce stymulatory zmieniają się wraz z wiekiem. Stąd Piaget określa schematy i operacje jako zmienne struktury poznawcze.
Piaget wyróżnił także niezmienne funkcje poznawcze jest to adaptacja do środowiska.
Adaptacja zachodzi poprzez procesy:
asymilacji- to proces w którym nowy przedmiot lub idea zostanie zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności (schematów) jakie dziecko już zna. Umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą istniejących już schematów.
Akomodacji- jest komplemetarnym procesem który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak aby pasowały one do nowych przedmiotów, sytuacji lub informacji. Polega na zmianie istniejących schematów lub wytwarzaniu nowych.
Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę znajduje się w stanie równowagi, gdy ten stan zostanie zaburzony - jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego innego podejścia- to procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia go. Piaget mówi o procesie równoważenia którego rolą jest zapewnianie że akomodacja zostanie skonsolidowana przez asymilację oraz że zostanie zachowana między nimi równowaga.
Piaget opisał stadia rozwoju intelektualnego, stwierdził że dzieci przechodzą przez każde z tych stadiów kolejno w stałym pożądku i podobnym wieku, tempo przechodzenia przez poszcególne stadia jest w pewnym stopniu zależna od indywidualnego doświadczenia dziecka ale zdeterminowana jest przez biologiczne procesy dojrzewania.
- rozwój nie może zostać przyśpieszony dziecko musi dojrzeć do przejścia do następnego stadium.
Stadia rozwoju poznawczego wg teorii Piageta
stadium sensoryczno- motoryczne od urodzenia do końca 2 rź, bezpośrednie spostzreganie i aktywność motoryczna
stadium sensoryczno-motoryczne brak pojęcia stałości przedmiotu co znika z pola widzenia znika rónież z umysłu dziecka niejako przestaje dla niego istnieć Myślenie dziecka jest zdominowane przez tu i teraz.
Stadium przedoperacyjne od 2 do 7 rż to 2 okres przejściowy który kończy pojawienie się myślenia operacyjnego. Jednakże możliwości dziecka są zdominowane przez spostrzeganie.
Piaget opisał ograniczenia jakim podlega dziecięce myślenie są to egocentryzm i centracja
Egocentryzm- dziecięca niezdolność do ujmowania świata z punktu widzenia innego niż własny. Dziecko nie potrafi zrozumieć że mogą istnieć inne punkty widzenia.
Centracja- koncentrowanie się na jednej tylko właściwości sytuacji i pomijaniu wszystkich innych nawet najbardziej istotnych (eksperymenty nad pojęciami stałości)
Stadium operacji komunikatywnych od 7 do 11 rż nabieranie odwracalnego myślenia, zdolność do decentracji.
-dziecko potrafi zrozumieć pojęcie stałości gdyż uważa ono iż transformacje mogą zostać odwrócone oraz myślenie dziecka nie jest zdominowane przez 1 tylko właściowść przedmiotu.
- dziecko staje się też mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenia z różnych pkt. Widzenia.
- wzrasta zdolność dziecka do posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikownie, szeregowanie.
- dzicko aby rozwinąć problem w sposób logiczny potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach.
Stadium operacji formalnych od 11 rż zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów lub wydarzeń.
- myślenie dziecka w coraz większym stopniu przypomina myślenie dorosłego.
- zdolne jest dorozwiązywaniaproblemów w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez wyłącznie hipotez i równoczesnego badania.
Rozwój mowy
Język jest zdolnością do porozumiewania się z innymi
Język obejmuje wszystkie środki komunikowania się za pomocą których wyrażamy wszystkie myśli i ucziucia posługując się przy tym róznorodnymi formułami takkimi jak:
- pismo
- mowa
-znaki
- wyraz twarzy
- gesty
- pantomima
-sztuka
Nie wszystkie dźwięki wydawane przez człowieka można zaliczyć do mowy, dźwięki pojawiające się przy krzyku lub innych formach ekspresji dźwiękowej nie należą do mowy. Jeżeli z wydawanymi dźwiękami nie kojaży się ich znaczenie.
Wszystkie zmiany głosowe które pojawiają się przedtem zanim dziecko powiąze znaczenie z urzywanymi dźwiękami- należa do okresu przygotowującego rozwój mowy.
Okres w którym zaczyna się właściwa mowa jest sprawą indywidualną i rózni się u poszczególnych dzieci.
Mowa słóży nie tylko do przekazywania myśli uczuć i emocji. Słóży także do :
Zdobywania wiadomości
Wyrażania toku rozumowania jednostki
Dawania ujścia emocją i uczuciom
Wywoływania działąnia u innych
Zaspokajania potzreb społecznych ludzi
Utrwalania poczucia własnej wartości
Mowa stanowi ognisko łączące ludzi.
Nabywanie języka: natura czy wychowanie:
Wiele wypowiedzi mówionych i słyszanych przez nas kazdego dnia to wypowiedzi, których nigdy dotąd nie używaliśmy i z którymi nigdy dotąd nie spotkaliśmy się w tej formie. Mimo tego sprawiają nam one tylki niewielkie kłopoty (mogłoby to wskazywać na podłoże genetyczne)
Nie mamy do czynienia z jednym językiem używanym przez wszystkich ludzi . istnieją tysiące języków a języki te nie mają identycznej struktury. Pożądek słów konieczny do tego aby zadać pytanie w języku szwedzkim jest inny niż w języku japońskim (mogłoby to wskazywać na podłoze środowiskowe)
Bez względu na język swoich biologicznych rodziców, dziecko mówi i rozumie tylko ten język w którym ma kontakt (np. rodzina z adoptowanym dzieckiem z zagranicy)
Jest możliwe że wszyscy ludzie po prostu przynoszą najprostrze struktury jezykowe w swoich genach
Dziecko nie rodzi się z żadną uprzednio zmagazynowaną w mózgu możliwą wypowiedzią któ®a którą mogłyby użyć albo zrozumieć. Przeciwnie, przynajmniej kilka aspektów języka zostaje przez dziecko nabytych poprzez interakcję z otoczeniem.
Fakt- że pomimo swojego skomplikowania- język jest przyswajany raczej łatwo i to przez bardzo małe dzieci. Świuadczy także o poważnej roli jakie tu odgrywają wrodzone procesy bilogiczne.
Nabywanie mowy
Nauka mowy jest długim i skomplikowanym procesem. W większości sfer rozwój rozpoczyna się w momencie narodzin a czasem jeszce przed narodiznami. Natomiast rozwój mowy rozpoczyna się dopiero w wieku 12-15 miesięcy. Oznacza to że do tej pory komunikacja przebiega w formie przedsłownej.
FORMY PRZEDSŁOWNE:
Wczesna wokalizacja dziecka nie jest przypadkowa,ale stanowi dający się przewidywać bieg wydażeń.
krzyk
W pierwsszysch dniach życia większość wokalizacji dziecka przejawia się w formie krzyku. Krzyk jest formą wyładowania napięcia wywołanego przyczyną wewnętrzną lub zewnętrzną. Najczęstrze przyczyny krzyku:
Głód
Kolka, ból
Niewygodna pozycja, skrępowanie ruchów
Ostre światło
Hałas
Zmęczenie
głużenie i gawożenie
Głużenie- pojawia się ok 2 miesiąca życia dziecka.obejmuje takie dźwięki jak grychanie, gulgotanie, miałczenie. Występuje wówczas gdy dziecko jest zadowolone.
Gawożenie- dziecko łaczy samogłoski ze spółgłoskami. Następnie dziecko łączy je w pewne sylaby (ma-ma-ma) jest rodzajem ćwiczeń w wytwarzaniu dowolnych dźwięków, jest też formą zabawy.
gesty
Do powszechnie zaobserwowanych gestów wczesnego dzieciństwa należą:
Wyrzucanie smoczka z ust
Wyrzucaniu pokarmu z ust
Uśmiechanie się i wyciaganie ramion
Kręcenie, piszczenie i krzyk podczas ubieranie
Dąsanie się i obrażanie
Dziecko zaczyna używać po raz pierwszy gestykulacji ok 8-10 miesiąca życia.jedną z funkcji gestykulacji jest komunikowanie próźb. Dziecko sygnalizuje swoje potzreby przez rózne zachowania niewerbalne.
Nabywanie mowy (właściwej)
W wieku ok 12m-cy większośc dzieci wydaje dźwięki które można uznać za pierwsze słowa. Pod koniec 1 roku życia dziecko zaczyna wymawiać kilka specyficznych dźwięków lub ich kombinacji. Następnie dziecko zaczyna wiązać te dźwięki poszcególnymi przedmiotami, sytuacjami, lub ludźmi. Tak powstają pierwsze słowa.
Główne zadania uczenia sie mowy :
Rozumienie mowy innych
Tworzenie słownika
Wiązanie słów w zdania
Wymowa
1,rozumienie:
Rozumnienie mowy innych poprzedza używanie słow. W każdym okresie życia zakres słownika biernego (słowa rozuiane) jest szerszy niż słownika czynneho (słowa wymawiane)
Początkowo niemowlę reaguje afektywnie na informacje mówiącego i na sytuację z którą kojaży zasłyszane słowo. Później reaguje już ono na samo słowo nie wiążąc go z sytuacją w któ®ej je przyswoiło.
Poziom rozumienia słów zależy od wieku:
16 tydzień- niemowlę odwraca głowę w stronę głosu ludzkiego, uśmiecha się
6-8 miesiąc- dziecko przystosowuje się do słów
12miesiąc- dziecko przystosowuje sie doprostych poleceń
6 lat- słownik bierny dziecka jest na tyle bogaty że może ono rozróżniać instrukcje podawane przez rzne osoby, rozumie znaczenie opowiadań.
2. tworzenie słownika:
Rozróżniamy 2 rodzaje słownika;
- słownik ogólny- składa się ze słów o znaczeniu ogólnym któ®e mogą być używane w rozmaitych sytuacjach
- słownik specjalny- skłąda się ze sów o znczeniu specjalnym któ®e mogą być używane tylko w określonych sytuacjach.
Słownik ogólny słowa o znaczeniu bardziej ogólnym są są bardziej potzrebne niż słowa o znaczeniu specjalnym- uczymy się go wcześniej. Dziecko uczy się najpierw które są mu najbardziej potzrebne i które są najłatwiejsze do wyuczenia (nazwy osób i przedmiotów)
W trakcie rozwoju mowy wzrasta zasób słów. To ile słó pojawi się w sowniku dziecka zależy w duzej mierze od inteligencji dziecka. Jego motywacji oraz szans na naukę nowych słów.
Słownik specjalny obejmuje takie dziedziny jak:
słownik wyrazów trudnych, niezrozumianych
słownik grzecznościowy
słownik barw
słownik liczb
słownik czasu
słownik monet
To kiedy dziecko rozwija słownik specjalny zależy od jego zainteresowań i od stymulacji otoczenia.
Tworzenie słownika
Dziecko w okresie przedszkolnym bardzo szybko poszerzaswój zasób słów. Część słó dziecko słyszy w swoim otoczeniu, jednakże część słów dziecko tworzy samo poprzez analogię do słów już mu znanych.dziecko twoży tzw. Neologizmy- nowe słowa, które dziecko tworzy, analogicznie do znanych już wyrazów.
gł. Zadania uczenia się mowy:
3.formułowanie zdań- łaczenie wyrazów w zdania przeważnie zaczyna się przed ukończeniem 2 roku życia. Około 2 roku życia dziecko łaczy słowa w krótkie zdania, przeważnie niekompletne, które jednak przy pomocy gestów wyrażają pewną myśl, w wieku 4 lat zdania dziecka są juz kompletne, w wieku 5 lat dziecko stosuje niemal wszystkie części mowy.
4.wymowa
Pierwsze zdania wymawiane przez dziecko mają prostą strukturę do 4-5 r.z dziecko żadko stosuje zdania złożone, podrzędnie, nadrzędnie.
Długość zdania wzrasta do 9-10 lat a po tym okresie nie zwiększa się a raczej obniża.
Głównym zadania uczenia się mowy: wymowa
Małe dzieci uczą się wymawiać słowa poprzez naśladownictwo. Dziecko powtarza dźwięki słyszane od innych
12-18 miesięcy - mowa dziecka jest przeważnie niezrozumiała , wymowa jest bardzo słaba.
18 miesiąc - 3 rok życia - wymowa staje się coraz lepsza, choć dziecko wypowiada słowa jeszcze niedokładnie
Po 3 roku życia zaznacza się wyraźna poprawa w wymowie
5-6 rok życia - zanika większość form dziecięcych , wymowa staje się poprawna
OKRES DORASTANIA
Dorastanie jest okresem bujnego rozwoju fizycznego, jest również zintensyfikowaniem przeżyć i działań. Jest także czasem, w którym rozpada się poprzedni, bezpieczny i przyjazny świat dzieciństwa.
W okresie dorastania człowiek uzyskuje 2 nowe zdolności:
1) Zdolność do samodzielnego kształtowania własnego życia
2) Zdolność do dawania nowego życia
Akceleracja rozwoju (trend sekularny) - przyspieszenie rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży z pokolenia na pokolenie.
Młodzież znajduje się w stanie wewnętrznego konfliktu pomiędzy potrzebą bycia dorosłym i samodzielnym pragnieniem zachowania przywilejów dzieci.
Niezrównoważenie młodzieży w okresie dorastania przejawia się w:
• Chaosie przeżyć i działań
• Szybko po sobie następujących stanach energii i lenistwa, radości i smutku , brawury i nieśmiałości, towarzyskości i pragnienia samotności.
Tożsamość osobowa jest przekonaniem o własnej ciągłości i niezmienności, co pozwala jednostce , mimo następujących zmian z otoczenia, w jej psychice, w jej wyglądzie - na traktowanie sobie jako ciągle tej samej osoby.
Rozwiązanie kryzysu tożsamości jest głównym zadaniem okresu dorastania.
Największą rolę odgrywają 3 czynniki:
Cechy osobowości młodego człowieka
Środowiska rodzinne
Środowisko rówieśnicze
Poczucie tożsamości ma charakter dynamiczny, zaczyna kształtować się już w dzieciństwie, lecz największego znaczenia nabiera w okresie dorastania.
Kształtowanie się tożsamości to wieloletni proces, w trakcie którego jednostka próbuje podejmować różne role , ideologie, religie, rozpatruje różne możliwości zrobienia kariery zawodowej, zawiera znajomość i przyjaźnie z różnymi osobami , szuka partnera życiowego
Ukształtowanie tożsamości stanowi zakończenie okresu dzieciństwa. Dojrzała tożsamość podlega ciągłym zmianom.
Badaniem problematyki tożsamości jako pierwszy zajął się ERIK ERIKSON> następnie rozszerzył ją James MARCIA wyodrębniając 4 sposoby radzenia sobie z problemem tożsamości.
Współczesne tematykę tożsamości zajmuje się m. in. Wim Meeus, który zwrócił uwagę ma rozwojowy charakter poczucia tożsamości
4 statusy tożsamości
Statusy tożsamości zostały wyodrębnione w oparciu o kombinację poziomów (wysokich i niskich) 2 wymiarów tożsamości:
Poszukiwanie
Zaangażowanie
Statusy można podzielić na statusy wysokie i statusy niskie w zależności od poziomu poszukiwania.
• Tożsamość rozproszona - niski poziom poszukiwania, niski poziom zaangażowania
Osoby z tym statusem w przeszłości mogły, ale nie musiały , doświadczyć okresu kryzysu. Osoby te charakteryzuje brak zdecydowanego zaangażowania się w cokolwiek, brak ukształtowanych przekonań. Jednostki te mogą dość łatwo dokonywać wyborów, gdyż jest im obojętne co wybiera
• Tożsamość przekazywana - niski poziom poszukiwania , wysoki poziom zaangażowania
Osoby z tym statusem nie doświadczyły okresu kryzysu, nie poszukiwały ani nie rozważały alternatyw , a jednocześnie posiadają silne i sztywne przekonania. Źródłem tych przekonań nie są własne decyzje lecz identyfikacje z osobami znaczącymi
Wysokie statusy tożsamości
• Tożsamość odraczana - wysoki poziom poszukiwania , niski poziom zaangażowania.
Osoby z tym statusem przeżywają ciągłe kryzysy . osoby te cechuje ciągłe poszukiwanie . Nie posiadają jeszcze trwałego zaangażowania i nie podjęły ważniejszych decyzji życiowych , lecz ciągle zdobywają potrzebne informacje i starają się wybrać najlepsze spośród rozważanych alternatyw.
• Tożsamość nabywana - wysoki poziom poszukiwania, wysoki poziom zaangażowania.
Osoby z tym statusem doświadczyły już i rozwiązały swój kryzys tożsamości , przeanalizowały dokładnie różne alternatywy i dzięki temu dokonały osobistych wyborów o doszły do własnych decyzji i ważnych życiowo postanowień.
Statusy tożsamości są rozpatrywane osobno dla 4 różnych sfer ważnych dla funkcjonowania jednostki:
1) Relacje z rodzicami
2) Relacje z rówieśnikami
3) Ideologia
4) Szkoła/ zawód.
Jest teoretycznie możliwe, że jedna osoba może mieć inny status tożsamości w każdej ze sfer.
Rozwój umysłowy
Osiągnięcie najwyższego stadium rozwoju poznawczego wg teorii Piageta - stadium operacji formalnych
Myślenie staje się racjonalne
Rozwiązywanie problemów o charakterze hipotetycznym
Duża giętkość myślenia
Rozwija się myślenie abstrakcyjne.
Egocentryzm młodzieńczy - jest to tendencja do zajmowania się własnymi myślami przy jednoczesnym rozważaniu, co myślą inni.
Konsekwencją egocentryzmu dorastających mogą być 2 typy myślenia:
Tworzenie wyimaginowanych słuchaczy - to złudzenie , że inni ludzie są równie zainteresowani tym, jak młodzi się zachowują i jak wyglądają, jak sami dorastający. Z tego względu młodzi sądzą, że są w centrum uwagi. Skutkiem tego wielu dorastających sądzi , żę ich koledzy stale zwracają uwagę na ich zachowanie i osądzają je
Egocentryczne fantazjowanie na własny temat - egocentryczne fantazjowanie na własny temat. Polega na tworzeniu i opowiadaniu o sobie różnych historii, co odzwierciedla przekonanie młodzieży o swojej niezwykłości. Może dotyczyć to np. mylnych przekonań, że nie umrą, że prowadzą wspaniałe życie, że są odporni na choroby przenoszone drogą płciową, na niechcianą ciąże, na wypadki
Wpływ rodziców na rozwój dorastającego dziecka
Życie rodzinne znajduje się pod ogromnym ciśnieniem ze względu na pragnienie autonomii, w tym poszukiwanie indywiduacji - pojawia się, gdy młodzi zaczynają uwalniać swoje postawy i przekonania od podstaw i przekonań swoich rodziców. W tym czasie rodzice często zmuszeni do zmodyfikowania relacji dziecko - rodzic.Relacje pomiędzy dorastającymi a rodzicami zależą od stylu wychowania
Autorytarny styl wychowania
Rodzice ustalają standardy zachowań do których dzieci muszą się nagiąć. Dominuje surowość i siła. Nacisk jest kładziona na respektowanie autorytetu oraz na zachowanie porządku i tradycyjnej struktury.
Tak kontrola wywołuje i dorastających bunt. Często dochodzi do walki o władzę pomiędzy rodzicem a dorastającym lub powoduje u dorastających zależność, uległość, konformizm
Demokratyczny styl wychowania
Styl ten obejmuje dyskusje z dorastającym dzieckiem o sprawach rodzinnych, przy rzeczywistym uwzględnieniem autonomii. Rodzice tworzą dorastającym szerokie możliwość podejmowania decyzji, ale zachowują też autorytet.
Styl ten rozwija u dorastających zaufanie, kompetencję i niezależność, dzieci takich rodziców są mniej skore do buntu.
Premisywny styl wychowania
Rodzice dają swoim dzieciom bardzo duże wsparcie emocjonalne, ale zarazem sprawują nad nimi niewielką kontrolę. Dorastającym często wolno wychodzić gdzie chcą wracać kiedy chcą. Taki brak kontroli może spowodować , że młodzi ludzie staną się samolubni , niepewni, niedojrzali.
07.06
Egzamin 12.06 - rozwojowa 11.30 - 12 Narutowicza
Poprawka 16.09. godzina 10
smugowa 10/12 10/14. 17.06 , 20.06 11-14. 25.06 11-13
po egzaminie z rozwojowej wpisy
Dorosłość - 07.06.2013
Dorosłość to okres wszechstronnego rozwoju różnych sfer osobowości i funkcjonowanie społecznego .
Na doskonalenie się, badania i eksperymentowanie pozwalają na aktywność dorosłego.:
Rozwój kariery zawodowej
Wybór niezależnej drogi życiowej
Uczestnictwo w intymnym związku
Bycie rodzicami.
Sprostowanie wymaganiom jakie stawia okres dorosłości wymaga znacznemu poziomu dojrzałości - czyli stanu wiążącego się osiągnięciem przez jednostkę dobrego samopoczucia
7 wymiarów dojrzałości - ALLport
Allport wymienił 7 specyficznych wymiarów czy kryteriów dojrzałości, które ujawniają się w trakcie dorosłości.
Zasięgja - wymaga od jednostek stopniowego rozumienia otaczających je zróżnicowanych środowisk. Rozwijają się silne więzi z przedstawicielami ołci przeciwnej oraz pozostaje
zainteresowanie obowiązkami o charakterze zawodowym, moralnym i obywatelskim
Ciepłe odnoszenie się do innych - zdolność do wchodzenia w ciepłe relacje z innymi, bycie w bliskim kontakcie z innymi oraz wykazywanie wrażliwości na innych. Bliskość to rozumienie innych osób, akceptacja ich i empatia w stosunku do innych. W pełni dojrzała osoba wysoko sobie ceni platoniczną miłość i poczucie jedności z innymi. Bliskość to także poczucie jedności z innymi. Bliskość to także tolerancja na słabość i braki u innych
Bezpieczeństwo emocjonalne - szczególnie 4 aspekty:
Akceptacja siebie - zdolność do pełnego uznawania siebie, zwłaszcza zaś swojej niedoskonałości
Akceptacja emocji - uznawanie występujących emocji jako normalnej części swojej osoby
Odporność na frustrację - zdolność do kontynuowania działalności nawet w sytuacji stresu
Swobodne wyrażanie siebie - dojrzała osoba świadoma swoich emocji, nie obawia się ich, kontroluje ich ekspresję.
Realistyczna percepcja - umiejętność utrzymywania kontaktu z rzeczywistością, bez zniekształcenia i wypaczania otoczenia, gdy dojdzie do realizacji własnych celów i potrzeb. Dojrzały umysł zapewnia wierne spostrzeganie otaczającego świata.
Dysponowanie kwalifikacji i kompetencjami - wyposażenie w określonego typu umiejętności czy kompetencje. Dorośli dokładają starań, by doskonalić wszelkie umiejętności, aby móc wyrażać swoje kompetencje poprzez określony typ aktywności
Wiedza o sobie - zawiera 3 zdolności:
Wiedzę o tym co można zrobić
Wiedzę o tym czego nie można zrobić
Wiedzę o tym co powinno się zrobić
Stabilna i spójna filozofia życiowa - obejmuje pojęcie wiodącego celu, ideałów, potrzeb i wartości. Dojrzali ludzie są skłonni w wywarzony sposób radzić sobie z niepowodzeniem, jeśli nie uda się tych celów osiągnąć.
Allport kładzie duży nacisk na różnice indywidualne - różne wymiary mogą znaleźć odmienny wyraz u różnych ludzi.
Wymiary te nie muszą występować u każdego człowieka. Nieprzychylne warunki mogą powstrzymywać rozwój osobowości i przeszkodzić w osiągnięciu dojrzałości.
STYL ŻYCIA.
Dojrzałość to także okres wyboru stylu życia. Najczęściej wybieranie możliwości to:
Małżeństwo
Kahabitacja - konkubinat
Rodzicielstwo
Samotne życie ( Singiel)
Separacja, rozwód
Rodzina zrekonstruowana
Samotne rodzicielstwo
Małżeństwo bezdzietne
Kariera zawodowa
Związki homoseksualne
Patologia (nałogi, alkohol, narkomania , itp.)