IWONA GAC
„ ZESTAW ĆWICZEŃ ROZWIJAJĄCYCH PERCEPCJĘ WZROKOWĄ”
I. WSTĘP
„Percepcja wzrokowa, (...) jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń.”
Nawiązując do definicji zasadne wydaje się stwierdzenie, iż percepcję wzrokową powinniśmy stymulować u wszystkich dzieci, gdyż im więcej będą one miały doświadczeń tym lepiej i szybciej będą się do nich odwoływały, a co za tym idzie zminimalizujemy ryzyko powstawania deficytów rozwojowych.
Ćwiczenia przedstawione poniżej, dla dzieci z deficytami w obrębie percepcji wzrokowej, będą miały charakter korekcyjny lub usprawniający, natomiast dla pozostałych - będą to ćwiczenia rozluźniające, relaksacyjne. Mogą być stosowane zarówno w pracy indywidualnej, jak i grupowej. W każdym przypadku jednak powinniśmy uwzględnić kilka czynników:
Ćwiczenia powinny dobywać się regularnie ( lepsze efekty uzyskamy ćwicząc przez kilkanaście minut codziennie, niż np., godzinę raz w tygodniu).
Jeśli prowadzimy zajęcia w grupie to ćwiczenia kształtujące percepcję wzrokową powinny harmonizować z treścią materiału zajęciowego.
Czas i tempo wykonywania poszczególnych ćwiczeń muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka.
Zawsze należy upewnić się czy dziecko rozumie instrukcję (polecenie) do ćwiczenia.
Każde ćwiczenie powinno być wykonane w całości. Nie zostawiamy niedokończonych ćwiczeń i nie przechodzimy do kolejnego etapu, jeśli poprzedni nie został ukończony pomyślnie.
Stopniujemy skalę trudności materiału (zawsze od najłatwiejszego do najtrudniejszego).
Stymulowanie rozwoju percepcji wzrokowej zapewnia dziecku możliwość nabywania tych zdolności, których rozwój warunkuje prawidłową naukę czytania i pisania a także liczenia. Często się zdarza, iż pomimo prawidłowego ogólnego rozwoju dziecka, ma ono trudności z opanowaniem nauki w szkole. Przyczyny tych niepowodzeń mogą być różne, jednak mogą także wynikać z zaniedbań w rozwoju funkcji analizatora wzrokowego, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń diagnozowanych w późniejszych latach nauki szkolnej jako: dysleksja, dysgrafia i dysortografia.
Dziecko, którego percepcja wzrokowa w którymś ze swoich aspektów przebiega nieprawidłowo, angażuje zbyt dużo uwagi w proces rozpoznawania kształtów liter, kontrolowania kolejności znaków itp., przez co traci możliwość skupienia uwagi na rozumieniu treści tekstu. Ważne jest, więc aby odpowiednio wcześnie zadbać o prawidłowe funkcjonowanie percepcji wzrokowej ( doświadczenia).
II. WSKAZÓWKI OGÓLNE
1. Czas ćwiczeń
Ćwiczenia nie powinny być długotrwałe (ok. 20 - 25 minut) tak, aby nie były dla dziecka nużące. Należy jednak pamiętać, iż warunkiem ich skuteczności jest systematyczność. Powinny być kontynuowane do momentu, gdy dziecko nie będzie przejawiało żadnych trudności z ich poprawnym wykonaniem.
2. Indywidualizacja zajęć
Przygotowując zajęcia z wykorzystaniem ćwiczeń rozwijających percepcję wzrokową należy wziąć pod uwagę indywidualne predyspozycje dziecka np. nadpobudliwość lub specyfikę danej klasy. Dzieci młodsze będą potrzebowały więcej czasu na wykonanie zadania niż dzieci starsze. Czasami, może się także zdarzyć, iż uczniowie w tej samej grupie wiekowej wykonają ćwiczenia w różnym odstępie czasowym. Niektóre zadania mogą okazać się zbyt trudne(zwłaszcza dla dzieci młodszych), wówczas konieczne będą dodatkowe wyjaśnienia lub kilka prób. Podstawową zasadą jest stopniowanie trudności oraz rozpoczynanie od ćwiczeń najlepiej na materiale przedmiotowym z najbliższego otoczenia dziecka ( zabawki).
3. Samodzielność wykonywania zadań
Pomimo tego, iż oczywistym wydaje się samodzielna praca dziecka, pozwoliłam sobie o tym wspomnieć, gdyż często się zdarza (zwłaszcza niecierpliwym opiekunom) „pomaganie” dziecku lub wręcz wyręczanie go.
NIE RÓBMY TEGO! Pozwólmy dziecku na błędy, na pracę we własnym tempie. Ono właśnie w taki sposób zdobywa doświadczenia - i aby się w przyszłości mogło do nich odwołać - muszą to być doświadczenia dziecka. Jak mówi maksyma Konfucjusza: „ Powiedz mi a zapomnę
Pokaż a zapamiętam
Pozwól działać a zrozumiem.”
III. ASPEKTY PERCEPCJI WZROKOWEJ
OGÓLNY
Rozpoznawanie kształtów, wielkości, koloru. Rozwijamy w sposób szczególnie intensywny poprzez manipulowanie przedmiotami: składanie i rozkładanie klocków, obrysowywanie figur, rysowanie przy użyciu szablonu oraz samodzielne rysowanie prostych figur.
Ćwiczenie 1
Obrysuj wszystkie kwadraty.
Ćwiczenie 2
Które gwiazdy, przedstawione na rysunku są tej samej wielkości?
Ćwiczenie 3
Zaznacz identyczne chmury.
Ćwiczenie 4
Wśród wielu przedmiotów wskaż te, o takim samym kształcie.
KIERUNKOWOŚĆ ( położenie w przestrzeni)
Położenie w przestrzeni oznacza usytuowanie przedmiotu wobec obserwującego. Dzięki umiejętności oceny położenia możemy określić jak odległy jest przedmiot, po której stronie się znajduje ( lewa, prawa, góra, dół).
Ćwiczenie 1
Po prawej stronie słońca, u góry kartki, narysuj - chmurę. Nad słońcem narysuj kapelusz. Po lewej stronie słońca narysuj promienie. Po lewej stronie, na dole kartki, narysuj - drzewo, a po prawej stronie, na dole kartki - domek.
Ćwiczenie 2
Która nuta jest tak samo położona?
Ćwiczenie 3
Odszukaj figurę, która jest tak samo położona.
SEKWENCYJNOŚĆ ( układy)
Ćwiczenie 1
Narysuj tak samo i w tej samej kolejności.
Ćwiczenie 2
Znajdź taki sam ciąg znaków
Ćwiczenie 3
Dorysuj dalszy ciąg.
Ćwiczenie 4
Znajdź identyczny szlaczek.
STOSUNKI PRZESTRZENNE
Ćwiczenie 1
Ułóż rozsypane elementy tak, aby powstał zamek.
Ćwiczenie 2
Znajdź piłkę ukrytą pomiędzy stołem i krzesłem.
Ćwiczenie 3
Rozetnij obrazek wzdłuż zaznaczonych linii i ułóż jak puzzle.
ĆWICZENIA NA MATERIALE KONKRETNYM
Ćwiczenie 1
Wskaż różnice w obrazkach.
Ćwiczenie 2
Wytnij obrazki i ułóż historyjkę według kolejności wydarzeń.
Słońce uśmiechało się do nas na czystym, jasnym niebie. Nagle, nieoczekiwanie niebo zaczęło zmieniać kolor, pojawiły się białe chmurki. Po chwili, chmury stały się szare, niebo ciemniejsze, a słońce straciło uśmiech. Niestety pogoda pogarszała się coraz bardziej: słońce posmutniało, chmury poczerniały, a granatowe niebo roziskrzyły błyskawice.
Ćwiczenie 3
Porównaj i wskaż identyczne elementy, policz ile ich jest.
6. ĆWICZENIA NA MATERIALE SCHEMATYCZNYM
Ćwiczenie 1
Dopełnij kontury domków.
Ćwiczenie 2
Znajdź wśród różnych figur wszystkie kwadraty.
Ćwiczenie 3
Obrysuj krzyżyk.
7. ĆWICZENIA NA MATERIALE LITEROPODOBNYM
Ćwiczenie 1
Połącz w pary identyczne elementy.
Ćwiczenie 2
Odszukaj identyczny wzór.
Ćwiczenie 3
Znajdź identyczne.
8. SYMBOLIKA
Ćwiczenie 1
Znajdź wśród innych liter wielką i małą literę P,p i połącz je w pary
.
T a m
P d A B
D
M O W p t d
P
o b e y d p E
Ćwiczenie 2
Wśród wyrazów ukryła się sylaba „ -da”, odszukaj ją i otocz pętlą.
pogoda wygoda baba zabawa dzida ryba
pada wada żaba choroba woda
kłoda moda ruda zguba nuda
Ćwiczenie 3
Czym różnią się przedstawione poniżej wyrazy?
bada buda
poda pada
woda wada
lek lak
luk lok
Ćwiczenie 4
Znajdź i połącz w pary identyczne symbole. Czy znalazłeś symbole bez pary? Jeśli tak, policz ile ich jest.
7 9 1 8 6
6 7 3 8 9 1
0 4 5 5 4 2
9. OPERACJE, WYDZIELANIE, ROZPOZNAWANIE
Ćwiczenie 1
Dobierz w pary wielkie i małe litery, np.: O - o.
T n a m n Y
M O W t w A
o D e y N E
Ćwiczenie 2
Narysuj tak samo.
B
D
G
P
W
M
Ćwiczenie 3
Znajdź różnice w wyrazach
.
kot kat kit
lis las los
lek lak lok
rok rak ryk
bok bek buk
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj i nazwij rozsypane znaki. Powiedz, które z nich to cyfry?
O d b C
B 3 6 0 n
m 1 L E 7
2 f l p 9
Zabawy i ćwiczenia doskonalące percepcję słuchową:
Ćwiczenia rozwijające mowę i wzbogacające język:
rozumienie znaczenia słów,
uściślanie rozumienia zdań,
słuchanie treści opowiadań ustnych lub (łatwiejsze) słuchanie w powiązaniu z oglądaniem obrazków, przedstawienia; najtrudniejsze jest słuchanie z taśmy magnetofonowej, należy pamiętać o stopniowaniu trudności,
powtarzanie wyrazów, krótkich zdań po innej osobie,
układanie zdań z pojedynczych wyrazów,
opowiadanie treści obrazków (historyjek obrazkowych),
próby wypowiadania się:
rozmowy telefoniczne (kształcą zwięzłe wypowiadanie się),
opowiadanie różnych zdarzeń,
relacjonowanie własnych przeżyć,
nawiązywanie kontaktów społecznych,
zabawy tematyczne (np. do nieprzezroczystego worka wrzucamy bardzo różne przedmioty, uczestnicy wyciągają z worka po jednym przedmiocie, a potem zastanawiają się, jaką wokół tych przedmiotów można stworzyć akcję)
wspólne recytowanie wierszyków Jana Brzechwy czy Juliana Tuwima (istotne jest by wierszyki odznaczały się rytmem i zawierały rymy ułatwiające powtarzanie wersów z pamięci) - dorosły czyta jeden wers, dziecko powtarza,
uczenie się na pamięć choćby bardzo krótkich piosenek lub wierszyków, rymowanek, także fragmentów prozy, tabliczki mnożenia,
powtarzanie długich i krótkich zdań, powtarzanie cyfr, powtarzanie wyrazów trudnych i łatwych fonetycznie i znaczeniowo (np. absencja - absorbcja),
rozwiązywanie zagadek.
Kształcenie wrażliwości słuchowej:
odróżnianie z zamkniętymi oczami, tylko słuchowo, różnych szumów, trzasków, dźwięków wydawanych przez ptaki, zwierzęta, pojazdy, przedmioty; różnicowanie dźwięków, np. który był wyższy, głośniejszy, trwał dłużej, krócej,
liczenie i odtwarzanie dźwięków ze zwróceniem uwagi na ich cechy (czas trwania, tempo, natężenie),
wystukiwanie rytmu usłyszanych dźwięków,
ustawianie, grupowanie klocków (zapałek) w rytm uderzeń (np. I I II III),
zapisywanie układem kropek usłyszanej struktury rytmicznej (np. **** ** *** *),
odtwarzanie układów przestrzennych strukturami czasowymi (widząc układ klocków dziecko wystukuje ich strukturę, może też je wyśpiewać),
kojarzenie wzrokowo - słuchowe (patrząc na układy, słuchając uderzeń dziecko stara się skojarzyć układ klocków z odpowiednim rytmem).
Ćwiczenia analizy i syntezy zdaniowej:
podział zdania na wyrazy,
liczenie wyrazów w zdaniu,
zabawa „Jakie to zdanie”, np.: „Dzisiaj stop mamy stop ładną stop pogodę.” lub „Kaindian kadzisiaj kasię kanie kaspotyka.” ,
zdania z wkładką, tj. zawierające wyraz lub wyrazy niepasujące do treści zdania,
dokładanie wyrazów do zdania rozpoczętego przez inną osobę,
budowanie zdania z podanych wyrazów.
Ćwiczenia analizy i syntezy sylabowej:
podział wyrazu na sylaby i scalanie sylab tworząc wyraz,
zabawa w kończenie słów (podajemy pierwszą sylabę),
wyodrębnianie sylab w nagłosie, śródgłosie i wygłosie (na początku, w środku i na końcu wyrazu),
zabawy i ćwiczenia podobne do podanych niżej na materiale głoskowym,
rebusowe loteryjki,
wyszukiwanie wyrazów w wyrazie lub w zdaniach (np. „serweta”, „Kazię bardzo interesują książki.”),
liczenie sylab w wyrazie,
układanie wyrazów z sylab,
uzupełnianie wyrazów brakującymi sylabami.
Ćwiczenia analizy i syntezy głoskowej:
wyodrębnianie głosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie - wymienianie jak największej ilości wyrazów na daną głoskę albo z daną głoską, albo kończących się określoną głoską, np.
wymyśl jak najwięcej wyrazów zaczynających się na „k”, a może tylko nazwy zwierząt (np. kogut, koń, krokodyl),
zabawa „państwo - miasto”,
szukanie wyrazów (obrazków) zawierających daną głoskę,
zabawa „Kot prezydenta” (wymyślanie przeróżnych określeń na daną głoskę dot. kota, np. „Kot prezydenta jest biały, blady, barbarzyńcą, bezlitosny, bezkrytyczny, bestią” itp.,
ćwiczenie analizy i syntezy głoskowej, czyli dzielenie słów na głoski i scalanie głosek w słowa,
segregowanie obrazków ze względu na właściwości głoskowe w ich nazwach, np. po prawej stronie głoski „ą”, a po lewej - „ę”,
„łańcuch wyrazów” - budowanie ciągu wyrazów, w którym każdy następny wyraz zaczyna się głoską taką, jaką kończy się poprzedni, np.: płaszcz - czajnik - kolano - okno,
zabawa „Chory, bardziej chory, trup” (Co najmniej 2 osoby. Każdy po kolei dopowiada jedną głoskę tak, aby powstał jakiś wyraz. Ta osoba, która skończy wyraz jest chora. Gdy uczyni to po raz drugi, jest bardzo chora, a gdy po raz trzeci - jest trupem.),
tworzenie wyrazów z pierwszych lub ostatnich głosek wyrazu (obrazków), np. lis, oko, kok - sok,
analogiczne sposoby zabaw z sylabami,
określanie położenia głoski w wyrazie, np. jaką głoskę słyszysz po „l”, a jaką przed „l” w wyrazie „palto”,
układanie zdań, które będą miały we wszystkich wyrazach określoną głoskę, np. „ż” (obojętne czy „ż” czy „rz”, np.: Żona Jerzego podejrzewała męża o nierozważność.),
anagramy - tworzenie słów ze słów istniejących (np. ułożyć 10 wyrazów z wyrazu „krasnoludek”).
Ćwiczenia słuchu fonemowego - różnicowanie dźwięków mowy ludzkiej:
różnicowanie słów podobnie brzmiących (kilka podobnych do siebie wyrazów, np.: mary - dary - gary - czary),
różnicowanie sylab (jw.),
powtarzanie par słów opozycyjnych, np.: gary - dary, pary - bary,
powtarzanie wyrazów o znaczeniu kontrastowym, np.: biuro - pióro,
tworzenie rymów, np. bułka - półka, jaszczurka - wiewiórka,
nazywanie przedmiotów wskazanych, których nazwy różnią się głoskami,
odpoznawanie głoski wśród podobnych, np. który wyraz zaczyna się na „sz”: sala, szafa, czoło,
tworzenie par wyrazów różniących się tylko jedną głoską (nie literą), np.: wąż - mąż, kura - góra, smak - smok,
tworzenie nowych wyrazów poprzez dodanie, zamienienie, usunięcie głoski: tok - stok, tłok, otok, toki.
Opracowanie: pedagog PPP w Gorlicach mgr Agnieszka Załęska na podstawie dostępnej literatury
Wzory i obrazki - program rozwijający percepcję wzrokową M. Frosting i D.Horne.
opracowanie : mgr Jolanta Trela
Percepcja wzrokowa to zdolność do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych, a także do ich interpretacji poprzez skojarzenia z uprzednimi doświadczeniami.
Percepcja wzrokowa nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego spostrzegania.
Interpretacja bodźców wzrokowych dokonuje się nie na siatkówce , lecz w mózgu.
Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej ma bardzo istotny wpływ
na niemal wszystkie działania człowieka. Zaburzenia w tym zakresie
mają wpływ na spostrzeganie świata, a także utrudniają opanowanie wielu czynności i umiejętności.
Dziecko z zaburzoną percepcją wzrokową ma duże trudności w wykonywaniu podstawowych czynności samoobsługowych- wiązanie, zapinanie, itp.- nie potrafi też poprawnie rysować, wycinać. Będzie też miało wiele trudności
z opanowaniem pisania i czytania.
Dlatego też ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową mają duże znaczenie w pracy z dzieckiem upośledzonym.
Ćwiczenia wchodzące w zakres poziomu podstawowego uwzględniają następujące aspekty percepcji wzrokowej :
- koordynację wzrokowo-ruchową,
- spostrzeganie figury i tła,
- stałość spostrzegania,
- spostrzeganie położenia figury w przestrzeni
Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Jest to zdolność do zharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub którejś z jego części.
Spostrzeganie figury i tła
,, Figura,, jest tą częścią pola spostrzeżeniowego, która znajduje się w centrum naszej uwagi , na której koncentrujemy uwagę , np. Dziecko odbijające piłkę na boisku koncentruje swoją uwagę na piłce / w danej chwili jest to figura w polu spostrzeżeniowym/ , reszta otoczenia stanowi tło.
Umiejętność wyodrębniania pewnych bodźców i eliminowanie nieistotnych jest bardzo istotną umiejętnością w wykonywaniu wielu czynności.
Stałość spostrzegania
Jest to zdolność do rozpoznawania przedmiotu jako posiadającego określone
właściwości bez względu na zmienne wrażenia wywoływane przez ten przedmiot na siatkówce oka. Np. piłka pozostanie piłką bez względu na kolor czy wielkość. Litera A będzie znaczyła to samo pomimo różnego rodzaju czcionki, czy różnej wielkości.
Spostrzeganie położenia figury w przestrzeni
Zdolność do oceny położenia figury w przestrzeni w stosunku do obserwatora.
Obserwator jest w centrum i spostrzega przedmioty jako będące z przodu z tyłu, ponad ,poniżej itp.
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1.Ćwiczenia wstępne
Zanim dziecko przystąpi do wykonywania ćwiczeń zawartych w zeszycie ćwiczeń / opracowanych przez M.Frostig, D.Horne/, powinno wykonywać przez pewien czas ćwiczenia wstępne, przygotowujące je do ćwiczeń zasadniczych.
Ćwiczenia rozwijające świadomość ciała
- zabawy z wykorzystaniem lustra,
- zabawy z elementami gimnastyki,
- ukierunkowane ruchy ciała.
Oglądanie obrazków.
Odgrywanie scenek.
Ćwiczenia w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej
- zabawy manipulacyjne / wycinanie, naklejanie, wodzenie palcem,
nawlekanie koralików, czynności codzienne np. zapinanie guzików.
- zabawy rozwijające sprawność ruchową
Zabawy kształtujące umiejętność rozróżniania bodźców
- wskazywanie przedmiotów należących do tej samej kategorii
np. wyszukanie wszystkich piłek wśród zabawek,
- wybranie określonego przedmiotu pośród wielu innych, np. poszukanie
dużego klocka pośród małych klocków.
- sortowanie przedmiotów wg określonej cechy.
Ćwiczenia kształtujące stałość spostrzegania
- wyszukiwanie i sortowanie przedmiotów,
- rozpoznawanie przedmiotów na ilustracjach,
- łączenie przedmiotu z ilustracją.
Ćwiczenia w orientacji przestrzennej
- rozpoznawanie położenia swojego ciała wobec przedmiotów, ćwiczenia
ruchowe - czołgamy się pod krzesłem, stajemy na dywanie itd.
- układanie klocków wg podanego wzoru.
Ćwiczenia wstępne wprowadzamy zanim przystąpimy do pracy z zeszytem ćwiczeń. Niektóre ćwiczenia kontynuujemy także potem jako trening percepcyjny przed konkretnym ćwiczeniem, lub w celu utrwalenia pewnych umiejętności.
2. Zajęcia z kartami pracy
- dziecko wykonuje zadania zgodnie z instrukcją i w kolejności zawartej w zeszycie ćwiczeń[1],
- pracujemy w tempie dostosowanym do możliwości dziecka,
- jeżeli pojęcia zawarte w niektórych ćwiczeniach są zbyt trudne,
należy zastosować dodatkowe ćwiczenia utrwalające te pojęcia.
- każde ćwiczenie powtarzamy tyle razy , ile potrzeba dziecku
do prawidłowego wykonania,
- ilość prób jaką musiało wykonać dziecko zanim poprawnie wykonało
ćwiczenie zaznaczamy na indywidualnych kartach dziecka[2]. Pozwoli to
zorientować się jaka grupa ćwiczeń stwarza dziecku najwięcej kłopotów
i wymaga dodatkowego treningu.
M. Frostig, D. Horne „Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom wyższy. Instrukcje”s.5, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1986
25