nr |
nazwa |
początek* |
miejsce wyjścia z mózgowia** |
dalszy przebieg |
charakter |
obszar unerwienia |
I |
nn. węchowe (nn. olfactorii) |
nabłonek węchowy (nerwy przechodzą przez blaszkę dziurkowaną kości sitowej) |
opuszka węchowa |
pasmo węchowe → trójkąt węchowy → kresomózgowie |
czuciowy - włókna SVA (dośrodkowe trzewne specyficzne) |
nerw zmysłu węchu |
II |
n. wzrokowy (n. opticus)
|
warstwa zwojowa siatkówki (nerw wnika do czaszki przez kanał wzrokowy kości klinowej) |
skrzyżowanie wzrokowe, w pobliżu przysadki mózgowej (krzyżują się tam włókna biegnące z nosowych połówek siatkówek) |
pasmo wzrokowe → ciało kolankowate boczne |
czuciowy - włókna SSA (dośrodkowe somatyczne specyficzne) właściwie jest wypustką istoty białej międzymózgowia - aksony są zmielinizowane przez oligodendrocyty, jest otoczony przez wypustki opon mózgowych |
nerw zmysłu wzroku, ramię dośrodkowe (odprowadzające) odruchu źrenic na światło |
III |
n. okoruchowy (n. oculomotorius) |
jądra ruchowe: jądro n. III we wzgórkach górnych blaszki pokrywy, jądro Westphala-Edingera w śródmózgowiu |
dół międzykonarowy śródmózgowia |
boczna ściana zatoki jamistej → szczelina oczodołowa górna; po wejściu do oczodołu wł. GVE przełączają się w zwoju rzęskowym |
ruchowy i autonomiczny - włókna GSE (odśrodkowe somatyczne niespecyficzne) oraz GVE (odśrodkowe trzewne niespecyficzne - przywspółczulne) |
GSE: - mm. proste: górny, dolny i przyśrodkowy - m. skośny dolny - m. dźwigacz powieki górnej GVE: - m. zwieracz źrenicy (zwężenie) - m. rzęskowy (akomodacja) |
IV |
n. bloczkowy (n. trochlearis) |
jądra ruchowe: jądro n. IV we wzgórkach dolnych blaszki pokrywy śródmózgowia; włókna jeszcze w śródmózgowiu przechodzą na stronę przeciwną |
jako jedyny wychodzi po stronie grzbietowej, poniżej wzgórków dolnych blaszki pokrywy; zawija się dookoła konarów mózgu, przechodząc na powierzchnię podstawną mózgowia |
boczna ściana zatoki jamistej → szczelina oczodołowa górna |
ruchowy - włókna GSE |
m. skośny górny (obniża i obraca do wewnątrz) |
V |
n. trójdzielny (n. trigeminus) |
jądra ruchowe: jądro ruchowe n. V w moście jądra czuciowe: rozciągają się przez cały pień mózgu (od góry: jądro śródmózgowiowe, jądro czuciowe główne n. V, jądro rdzeniowe n. V) |
na granicy mostu i konara środkowego móżdżku |
po wyjściu z mózgowia tworzy zwój trójdzielny (leży na piramidzie k. skroniowej) i dzieli się na 3 gałęzie |
czuciowo-ruchowy - włókna GSA i SVE (odśrodkowe trzewne specyficzne) |
GSA - unerwienie czuciowe: twarzy, błon śluzowych jamy ustnej i nosowej, zatok, zębów, podniebienia twardego, opony twardej dołu przedniego i środkowego czaszki SVE (w V3): - mm. żwaczowe (skroniowy, żwacz, skrzydłowy boczny i przyśrodkowy) - m. napinacz błony bębenkowej - mm.: dźwigacz podniebienia, żuchwowo-gnykowy, przedni brzusiec m. dwubrzuścowego |
V1 |
n. oczny (n. ophthalmicus) |
zwój trójdzielny |
- |
ściana boczna zatoki jamistej |
czuciowy |
~ skóra czoła i grzbietu nosa; rogówka, spojówki, zatoka czołowa ~ jest dośrodkowym ramieniem odruchu rogówkowego |
V2 |
n. szczękowy (n. maxillaris) |
zwój trójdzielny |
- |
ściana boczna zatoki jamistej |
czuciowy |
skóra do wargi górnej włącznie i bocznej części nosa; śluzówka policzków, podniebienia miękkiego, zęby górne |
V3 |
n. żuchwowy (n. mandibularis) |
zwój trójdzielny |
- |
|
czuciowo-ruchowy |
czuciowo: skóra żuchwy (z wyj. kąta), część małżowiny usznej, śluzówka dna jamy ustnej, języka, zęby dolne; |
VI |
n. odwodzący (n. abducens) |
jądra ruchowe: jądro n. VI w moście |
dolna bruzda mostu |
zatoka jamista (zawartość) → szczelina oczodołowa górna |
ruchowy - włókna GSE |
m. prosty boczny (odwodzi oko) |
VII |
n. twarzowy (n. facialis) |
jądra ruchowe: jądro ślinowe górne (GVE), jądro ruchowe n. VII w moście (SVE) jądra czuciowe: jądro pasma samotnego w rdzeniu przedłużonym (SVA), dolna część jądra rdzeniowego n. V (GSA) |
kąt mostowo-móżdżkowy (włókna ruchowe jako właściwy nerw twarzowy, czuciowe - jako nerw pośredni) |
ciała neuronów czuciowych znajdują się w zwoju kolanka; gł. pień (SVE) wnika do przewodu słuchowego wewn. i kanału n. twarzowego, opuszcza czaszkę przez otwór rylcowo-sutkowy SVA: n. pośredni → zwój kolanka → struna bębenkowa → n. językowy od V3
GVE dla gr. łzowego: n. pośredni → n. skalisty większy → zwój skrzydłowo-podniebienny → n. jarzmowy od V2 → n. łzowy od V1; przez szczelinę oczodołowa dolną GVE dla ślinianek: struna bębenkowa → zwój podżuchwowy |
mieszany: GSA, SVA, GVA, GVE, SVE |
GSA: tylna powierzchnia ucha zewn. (gałąź uszna tylna) SVA: smak z 2/3 przednich języka GVA: podniebienie miękkie i przylegająca ściana gardła GVE (przywspółczulne): ~ gruczoł łzowy ~ ślinianka podżuchwowa i podjęzykowa SVE: mm. mimiczne, m. szeroki szyi, m. rylcowo-gnykowy, tylny brzusiec m. dwubrzuścowego, m. strzemiączkowy; ramię doprowadzające odruchu rogówkowego; odpowiada m. in. za zamykanie powiek; górna część jądra ruchowego, dla górnej części twarzy, dostaje włókna z obu półkul, dolna - tylko z przeciwnej półkuli ! |
VIII |
n. przedsionkowo-ślimakowy (nervus vestibulocochlearis) |
jądra czuciowe: pole przedsionkowe (4 jądra przedsionkowe, połączone z płatem grudkowo-kłaczkowym móżdżku) i ślimakowe (jądro ślimakowe grzbietowe i brzuszne) na pograniczu mostu i rdzenia przedłużonego |
kąt mostowo-móżdżkowy |
wnika do przewodu słuchowego wewnętrznego; jest ograniczony do kości skroniowej; w p. sł. wewn. są zwoje: przedsionkowy i spiralny (ślimakowy) zawierające ciała I-rz. neuronów dwubiegunowych |
wyłącznie czuciowy - SSA |
n. przedsionkowy: równowaga, kompensacyjne ruchy oczu; zaopatruje grzebienie kanałów półkolistych oraz plamki woreczka i łagiewki n. ślimakowy: słuch; rozpoczyna się w narządzie Cortiego |
IX |
n. językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus ) |
jądra ruchowe: jądro ślinowe dolne (GVE) i jądro dwuznaczne w rdzeniu przedłużonym (SVE) jądra czuciowe: jądro pasma samotnego w rdzeniu przedłużonym (SVA), dolna część jądra rdzeniowego n. V (GSA) |
rdzeń przedłużony, bocznie od oliwki w bruździe bocznej tylnej |
opuszcza czaszkę przez otwór szyjny
GVE: n. bębenkowy → n. skalisty mniejszy → zwój przyuszny → n. uszno-skroniowy od V3 |
mieszany - GSA, GVA, SVA, SVE, GVE |
GSA: część ucha zewn. i przewód słuchowy zewn. GVA: unerwia czuciowo: górną część gardła, błonę śluzową tylnej 1/3 języka, migdałki, jamę bębenkową, trąbkę słuchową, baroreceptory zatoki szyjnej i chemoreceptory kłębka szyjnego; jest ramieniem dośrodkowym odruchu gardłowego i odruchu zatoki szyjnej SVA: smak z tylnej 1/3 języka SVE: miesień rylcowo-gardłowy i mm. gardła (połykanie) GVE (przywspółczulne): ślinianka przyuszna
|
X |
n. błędny (n. vagus) |
jądra ruchowe: jądro grzbietowe n. X (GVE), jądro dwuznaczne (SVE) jądra czuciowe: jądro pasma samotnego w rdzeniu przedłużonym (GVA, SVA), dolna część jądra rdzeniowego n. V (GSA) |
rdzeń przedłużony, bocznie od oliwki w bruździe bocznej tylnej |
opuszcza czaszkę przez otwór szyjny |
mieszany - GSA, GVA, SVA, SVE, GVE |
GSA: opona twarda dołu tylnego czaszki, ucho zewn. (tylna pow.), błona bębenkowa GVA: gardło, krtań, przełyk, tchawica, narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej (do zgięcia lewego okrężnicy) SVA: kubki smakowe nagłośni SVE: mięśnie gardła, krtani, górnej części przełyku, języczka, m. dźwigacz podniebienia miękkiego, m. podniebienno-językowy GVE (przywspółczulne): trzewia szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej do lewego zgięcia okrężnicy |
XI |
n. dodatkowy (n. accesorius) |
jądra ruchowe: jądro dwuznaczne w rdzeniu przedłużonym; część rdzeniowa: rogi brzuszne C1-C6 |
korzenie czaszkowe - rdzeń przedłużony, bocznie od oliwki w bruździe bocznej tylnej korzenie rdzeniowe - szyjna część rdzenia kręgowego (C1-C6) |
korzenie rdzeniowe wchodzą do czaszki przez otwór potyliczny wielki, łączą się z czaszkowymi i jako pień n. XI wspólnie wychodzą przez otwór szyjny (razem z IX i X) |
ruchowy - SVE |
m. czworoboczny, m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy mm. wewnętrzne krtani |
XII |
n. podjęzykowy (n. hypoglossus) |
jądra ruchowe: jądro n. XII w rdzeniu przedłużonym |
rdzeń przedłużony, w bruździe bocznej przedniej - między oliwką a piramidą |
opuszcza czaszkę przez kanał nerwu podjęzykowego |
wyłącznie ruchowy - GSE |
mięśnie języka (wewn. i zewn.) |
* jądra czuciowe nie są początkiem nerwu, lecz dla większej czytelności wymieniono je razem z ruchowymi
** w przypadku nerwów czuciowych jest to miejsce wejścia do mózgowia
nerw |
badanie |
rodzaj uszkodzenia |
objawy uszkodzenia |
przyczyny uszkodzenia |
I |
dokładna ocena drożności nosa, potem badanie węchu dla każdego otworu nosowego z osobna, przy użyciu przyjemnie pachnących substancji (nie używać drażniących - działają na zakończenia n. V) |
|
|
|
|
|
|
|
|
II |
- ostrość wzroku - tablice Snellena lub orientacyjnie - widzenie barwne - tablice Ischihary - reakcja źrenic na światło - zwł. bezpośrednia - pole widzenia - perymetrem lub orientacyjnie - porównawczo (obserwacja przedmiotu) lub za pomocą paska |
całkowite przerwanie ciągłości po 1 str. |
|
|
|
|
zanik n. wzrokowego |
|
|
III, IV i VI |
badanie ruchomości gałek ocznych (obserwacja przedmiotu poruszanego w górę, w dół i na boki) |
|
|
|
III |
- badanie ruchomości gałek ocznych (obserwacja przedmiotu poruszanego w górę, w dół i na boki) - badanie reakcji na światło |
całkowite porażenie n. III |
|
|
|
|
ophtalmoplegia externa (porażenie włókien dla m. zewnętrznych oka) |
|
|
|
|
ophtalmoplegia interna (porażenie włókien dla m. wewnętrznych oka) |
|
|
|
|
uszkodzenie jądrowe n. III |
|
|
|
|
porażenie międzyjądrowe (pęczek podłużny przyśr.) |
|
|
IV |
badanie ruchomości gałek ocznych (obserwacja przedmiotu poruszanego w górę, w dół i na boki) |
|
|
|
VI |
badanie ruchomości gałek ocznych (obserwacja przedmiotu poruszanego w górę, w dół i na boki) |
|
|
|
V |
- badanie czucia na twarzy (porównawczo obie strony wg gałęzi) - czucie cebulaste: w kierunku od nosa do ucha to odpowiednio: śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony - odruch rogówkowy (dotknięcie rogówki gazikiem powoduje zamknięcie oczu) - ocena ruchomości żuchwy - odruch bródkowy (uderzanie młoteczkiem okolicy tuż pod dolna wargą powoduje zamykanie półotwartych ust) - badanie palpacyjne miejsc wyjścia poszczególnych gałęzi (strefy spustowe dla neuralgii n. V) |
uszkodzenie nadjądrowe jednostronne |
|
|
|
|
uszkodzenie nadjądrowe obustronne |
|
|
|
|
uszkodzenie jądrowe |
|
|
|
|
uszkodzenie włókien przedzwojowych |
|
|
|
|
uszkodzenie zwojowe |
|
|
|
|
neuralgia n. V (rwa twarzowa) |
|
- SM - guzach tylnej jamy czaszki - kolagenozach - konflikcie naczyniowo-nerwowym
|
VII |
- każemy choremu zmarszczyć czoło, zacisnąć powieki i wyszczerzyć zęby, obserwujemy w tym czasie, czy ruchy mimiczne po obu stronach twarzy są symetryczne - odruch rogówkowy - badanie czucia smaku (w 4 kwadrantach języka, 4 podstawowe smaki, chory nie mówi czy czuje tylko pokazuje skinieniem głowy /żeby substancja nie rozeszła się na całym języku/) |
uszkodzenie nadjądrowe (centralne) |
|
|
|
|
uszkodzenie jądrowe |
~ brak odruchu rogówkowego ~ objaw Bella - przy próbie zamykania powiek porażone oko patrzy do góry i na zewnątrz („bielmo”) |
|
|
|
uszkodzenie pnia |
|
|
|
|
porażenie obwodowe |
~ zniesienie czucia smaku w przednich 2/3 języka ~ zmniejszenie wydzielania łez i śliny ~ hiperakuzja - nadwrażliwość na dźwięki spowodowana porażeniem m. strzemiączkowego
|
|
|
|
połowiczy napadowy skurcz twarzy (hemispasmus faciei) |
|
|
|
|
zespół „łez krokodylich” |
|
|
VIII śl. |
- badanie orientacyjne: mowa, szept, zegarek - próby stroikowe: Webera, Rinnego, Schwabacha - służą do różnicowania chorób ucha wewnętrznego, zewnętrznego i środkowego |
podrażnienie n. słuchowego |
|
|
|
|
uszkodzenie obwodowe |
|
|
|
|
uszkodzenie korowe lub podkorowe |
|
|
VIII prz. |
- próba kaloryczna - próba obrotowa - próba mijania (wyciągnięte kończyny zbaczają w stronę słabszego błędnika) - próba Romberga (przy staniu z zamkniętymi oczami padanie na stronę słabszego błędnika) - próba Unterbergera (50 kroków w miejscu z zamkniętymi oczami, o patologii świadczy obrót wokół osi ciała o min. 45st. w stronę słabszego błędnika) |
uszkodzenie obwodowe |
|
|
|
|
uszkodzenie jądrowe (pień mózgu) |
|
|
|
|
uszkodzenie ośrodkowe (móżdżek) |
|
|
|
|
zespół Meniera |
|
|
IX i X |
- oglądanie tylnej części jamy ustnej (języczek, podniebienie miękkie) - badanie odruchów gardłowych i podniebiennych (szpatułką) |
porażenie nn. IX i X |
|
|
|
|
zespół opuszkowy |
|
|
|
|
z. rzekomoopuszkowy |
~ objawy deliberacyjne (prymitywne): pyszczkowy, dłoniowo-bródkowy, objaw gładzizny ~ objawy piramidowe ~ nietrzymanie afektu (patologiczny śmiech lub płacz) |
|
XI |
chory unosi do góry barki, a potem skręca głową w obie strony (badamy wtedy napięcie m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego) |
porażenie jednostronne |
|
|
|
|
porażenie obustronne |
|
|
|
|
uszkodzenie jądrowe |
|
|
|
|
uszkodzenie pnia |
|
|
XII |
należy kazać choremu wysunąć język |
porażenie nadjądrowe = ośrodkowe (jednostronne) |
|
|
|
|
jednostronne uszkodzenie jądrowe |
|
|
|
|
jednostronne uszkodzenie obwodowe |
|
|
|
|
uszkodzenie obwodowe obustronne |
|
|