Rynek produktów ogrodniczych w Polsce

Produkcja i spożycie produktów ogrodniczych w UE

Produkcja owoców i warzyw oraz ich przetworów w UE-15 jest w miarę stabilna. W ostatnich latach globalna produkcja owoców w UE-15 wahała się wokół 31-34 mln ton, produkcja warzyw wynosiła 52-54 mln ton, a przetworów owocowych i warzywnych - 35-40 mln ton. Obniża się produkcja jabłek, wiśni i owoców jagodowych, a także mrożonych owoców i zagęszczonych soków owocowych. Rośnie natomiast produkcja mrożonych warzyw i przetworów pomidorowych wtórnego przerobu (keczupu i sosów).

Tabela 1. Produkcja owoców i warzyw w Unii Europejskiej1 (w mln ton)

Łączne spożycie owoców i ich przetworów w UE -15 w ostatnich latach obniżało się i wyniosło w 2002 roku ok. 180 kg (w przeliczeniu na owoce świeże), wobec 189 kg w 1999 roku. Spożycie warzyw i ich przetworów jest w miarę stabilne i wynosi ok. 185 kg. Konsumpcja produktów ogrodniczych i ich przetworów w UE-15 jest zdecydowanie wyższa niż we wszystkich nowych krajach członkowskich, a największe są różnice w spożyciu przetworów owocowych i warzywnych oraz owoców południowych.

Handel zagraniczny i obroty wewnętrzne w UE

W UE-15 produkcja owoców świeżych pokrywa ok. 85% zapotrzebowania. Spośród owoców uprawianych w Europie wskaźnik ten jest najniższy dla wiśni, malin i porzeczek, a najwyższy dla brzoskwiń, nektarynek, winogron oraz owoców cytrusowych (poza grejpfrutami).

Produkcja warzyw przekracza zapotrzebowanie, a największe są nadwyżki ogórków, cebuli, pomidorów, papryki i sałaty.

W obrotach zewnętrznych (zarówno w imporcie, jak i eksporcie) największy udział miały: pomidory, cebula, ogórki i papryka.

W UE-15 wyższa od zapotrzebowania jest produkcja większości przetworów owocowych i warzywnych. „Stara” Wspólnota jest jedynie importerem netto koncentratów soków owocowych (poza zagęszczonym sokiem winogronowym), mrożonych owoców i warzyw, a także suszy owocowych i warzywnych (głównie suszonych śliwek i cebuli). Produkcja zagęszczonego soku jabłkowego pokrywa zapotrzebowanie Wspólnoty w 60-70%. Dla mrożonych owoców wskaźnik ten wynosi 30-40%, a dla mrożonych warzyw - 80%.


Rozszerzenie UE o nowe kraje członkowskie przyczyniło się do zwiększania nadwyżek na rynku UE- 25 warzyw świeżych i przetworów o wyższym stopniu przetworzenia. Wskaźnik pokrycia zapotrzebowania na owoce świeże produkcją wewnętrzną Wspólnoty wzrósł do 87-88%, a owoców miękkich - do ponad 90%, bowiem czołowymi dostawcami tych owoców do „starej” UE są nowi członkowie - głównie Polska.

Relacja produkcji do zapotrzebowania na rynku zagęszczonych soków owocowych zwiększyła się do 80%, mrożonych owoców do ponad 70%, a mrożonych warzyw - do 90%.

Produkcja, spożycie i ceny w Polsce

W Polsce globalna produkcja owoców wykazuje systematyczną, choć powolną, tendencję wzrostową i dotyczy to większości gatunków owoców. W ostatnich latach najszybsze jest tempo wzrostu produkcji jabłek. Nie zmienia się produkcja większości warzyw gruntowych. Stale obniżają się tylko zbiory pomidorów.

Szybkim tempem wzrostu charakteryzuje się produkcja i eksport przetworów owocowych i warzywnych - zarówno produktów półprzetworzonych, jak i gotowych do spożycia. Polska jest w pełni samowystarczalna w produkcji większości produktów ogrodniczych.

Zdecydowanie wyższa od potrzeb wewnętrznych jest przede wszystkim produkcja koncentratów soków owocowych oraz mrożonych owoców i warzyw.

Produkty te stanowią podstawę polskiego eksportu i produkcji przetworów owocowych i warzywnych. Bilans handlu zagranicznego większością produktów strefy umiarkowanej jest w Polsce dodatni. Dotyczy to zarówno obrotów w ramach rozszerzonej Wspólnoty, jak i obrotów zewnętrznych. Import netto notowany jest jedynie w obrotach pomidorami i ich przetworami.

Spożycie owoców i ich przetworów (w przeliczeniu na owoce świeże) jest w Polsce najniższe spośród wszystkich krajów „starej” Wspólnoty i stanowi ok. 50% średniej konsumpcji w UE-15. Spożycie warzyw i ich przetworów stanowi ok. 75% średniej w UE-15 i jest niższe jedynie od notowanego w Grecji, Portugalii, Włoszech, Hiszpanii, Belgii i Francji. W Polsce zdecydowanie wyższe niż w większości krajów UE-15 jest spożycie cebuli, kapusty, marchwi, buraków, ogórków oraz owoców jagodowych, a spośród przetworów - soków pitnych i napojów, a także warzyw kwaszonych.

Ceny większości polskich produktów ogrodniczych, zarówno na poziomie rolnictwa, przetwórstwa, jak i handlu, są znacznie niższe niż w krajach UE położonych w strefie klimatu umiarkowanego.

Przykładowo ceny jabłek i śliwek są w Polsce o 30% niższe niż w Niemczech, Belgii czy Holandii. W Niemczech ceny owoców miękkich do przetwórstwa są wyższe o 30-40%, zaś jabłek przemysłowych o 40-50%.

Znacznie niższe niż w krajach UE są w Polsce przede wszystkim ceny kierowanych na rynek produktów świeżych takich podstawowych warzyw, jak marchew, kapusta czy buraki. Ceny zbytu większości przetworów stanowią od 15-70% cen w Niemczech, przy czym różnice te są największe w produkcji mrożonych owoców i zagęszczonego soku jabłkowego.

Wykres 1. Ceny skupu owoców i warzyw w Polsce w % poziomu cen w Niemczech (średnio w latach 1998-2002)




Wykres 2. Ceny zbytu wybranych przetworów owocowych i warzywnych w Polsce w % poziomu cen w Niemczech w 2002 r.

Pozycja Polski na unijnym rynku

Zbiory owoców w Polsce stanowiły (średnio w latach 2001-2003) ok. 13% zbiorów owoców (klimatu umiarkowanego) w UE-15, 60% zbiorów w nowych krajach członkowskich i 12% produkcji w UE-25. Dla warzyw świeżych wskaźniki te wynosiły odpowiednio: 10, 60 i 8%. Polska jest największym w rozszerzonej Wspólnocie producentem wiśni, porzeczek, kapusty, marchwi i trzecim (obok Francji i Włoch) producentem jabłek. W łącznej produkcji owoców zajmujemy piąte miejsce (po Hiszpanii, Włoszech, Niemczech i Francji), a w produkcji warzyw - czwarte miejsce (po Włoszech, Hiszpanii i Francji).

Wykres 3. Struktura produkcji owoców w UE-15 i w Polsce (średnia z lat 2001-2003)




Wykres 4. Struktura produkcji warzyw w UE-15 i w Polsce (średnia z lat 2001-2003)




Wykres 5. Udział krajów rozszerzonej UE w produkcji owoców i warzyw w % (średnia z lat 2001-2003)

Mniejszy i oceniany na ok. 6-8% jest udział naszego kraju w łącznej produkcji przetworów owocowych i warzywnych, przy czym udział ten jest znacznie wyższy w produkcji zagęszczonych soków owocowych oraz mrożonek owocowych (ponad 20%) i warzywnych (ok. 15%).

Polska jest największym w UE-25 producentem koncentratu soku jabłkowego, soków zagęszczonych z owoców miękkich, a także owoców mrożonych i trzecim (po Belgii i Hiszpanii) producentem warzyw mrożonych. Jesteśmy największym dostawcą tych produktów do krajów rozszerzonej Wspólnoty. Udział pochodzącego z Polski zagęszczonego soku jabłkowego w ogólnym imporcie UE-15 wyniósł w sezonie 2003/04 ok. 30%, W unijnym imporcie mrożonek owocowych wskaźniki te wynosiły odpowiednio 45 i 60%, a w przywozie mrożonych warzyw - 15 i 40%.

Polska nie liczy się natomiast w realizowanym przez UE-15 imporcie owoców deserowych, a także warzyw świeżych (poza cebulą).

Polska jest zatem przede wszystkim dostawcą surowca dla zakładów przetwórczych Wspólnoty, a wynika to ze zdecydowanie niższych cen w naszej ofercie w stosunku do cen unijnych.

Przeszkodą we wzroście sprzedaży produktów świeżych był w dużym stopniu mechanizm ochrony przed importem w postaci tzw. cen wejścia oraz niska sprawność organizacji produkcji i sprzedaży w naszym kraju (brak możliwości skompletowania dużych partii jednolitych jakościowo produktów).

Zmiany na polskim rynku ogrodniczym po integracji z UE

Integracja z UE przyczyni się do większego wykorzystania przewagi kosztowo-cenowej, jaką mają polskie produkty w porównaniu z wytwarzanymi w UE.

Wynikać to będzie z:

 eliminacji cen wejścia, co przy uproszczeniu procedur eksportowych spowoduje wzrost eksportu do UE świeżych produktów ogrodniczych, głównie jabłek i ogórków

 spodziewanego przyspieszenia procesu tworzenia wspieranych z funduszy unijnych grup i organizacji producentów; przyczyni się to do wzrostu skali podaży zarówno na rynku produktów świeżych, jak i przetworzonych

 rosnącej koncentracji w branży przetwórstwa owoców i warzyw oraz zwiększającej się ich siły marketingowej; systematycznie poprawia się też oferta podażowa liderów sektora

 spadkowej tendencji w produkcji owoców miękkich, jabłek oraz soków zagęszczonych i owoców mrożonych w UE-15, co wpływa na wzrost zapotrzebowania na te produkty w nowych krajach członkowskich, a zwłaszcza w Polsce.

---