Grupa A

1. Interakcyjny wpływ czynników rozwojowych.

Zasada interakcyjnego wpływu czynników rozwojowych mówi o tym, że przebieg i efekty rozwoju człowieka są wypadkową współdziałania wielu czynników:

1. Genetycznych(biologicznych, naturalnych)- wrodzone zadatki anatomiczno- fizjologiczne organizmu, czyli to, co się dziedziczy- indywidualny wzorzec tempa rozwoju, budowę fizyczną i wygląd zewnętrzny(kształt głowy, nosa, kolor oczu, włosów), płeć, właściwości układu hormonalnego(produkcja i stężenie w organizmie hormonów, np. testosteronu, adrenaliny), typ układu nerwowego(struktura, funkcjonowanie, zestaw neuroprzekaźników, typ temperamentu- indywidualne zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, aktywność(silny temperament-obniża siłę docierających bodźców, więc jest zwiększone zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, osoba jest aktywna, słaby temperament- wzmacnia siłę docierających bodźców, więc jest zmniejszone zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, osoba jest bierna), stronność ciała(prawo- lub lewostronność), niektóre choroby(Zespół Downa, Pląsawica Huntintona, anemia sierpowata), predyspozycje do pewnych chorób(schizofrenia, psychoza maniakalno- depresyjna, choroby nowotworowe), karnacja, grupa krwi, skłonność do tycia, uzależnień, metabolizm, budowa receptorów.

2. Środowiskowych- środowisko społeczne- rodzina(liczebność, wykształcenie, stan materialny, klimat rodzinny), przynależność do grupy społecznej(np. grupy rówieśniczej, która ma największy wpływ na rozwój jednostki w okresie dojrzewania), szkoła, oświata(klimat, zasady postępowania, skład grona pedagogicznego, klasy, program nauczania), kultura(zasady, normy, obyczaje, prawo, poziom cywilizacyjny do dyspozycji ucznia, wątki światopoglądowe, wiara, system ekonomiczno- polityczny, społeczny, reformy, też np. w okresie płodowym dla dziecka mają znaczenie warunki, w jakich żyje matka.

3. Aktywność własna jednostki- doświadczenia podmiotu, rodzaj uczestnictwa jednostki we własnym rozwoju, czyli to wszystko, co robi, czego doświadcza, np. upodobania, zainteresowania(sport, kino, teatr, literatura) i co ma wpływ na rozwój.

Doświadczenia zdobywane przez jednostkę w toku własnej aktywności sensoryczno- motorycznej i działalności przedmiotowej jest nie tylko źródłem wiedzy i podstawą kształtowania się adekwatnej struktury czynności podmiotu, ale także podstawą przekonań o rzeczywistości i opinii o sobie samym, w tym także poczucia własnej wartości o znacznej sile, dużej autentyczności przeżycia i trwałości.

Zakodowane i przetworzone symbolicznie doświadczenie jednostki oddziałuje na jej postępowanie i działalność, uczestnicząc w mechanizmie wyboru celów i organizowaniu, programowaniu i kontroli aktów działania.

Aktywność jednostki ma tę szczególną cechę, że będąc wyznacznikiem je rozwoju psychicznego, podlega sama kształtowaniu i doskonaleniu wraz z wiekiem. W ciągu życia poszerzają się dziedziny aktywności człowieka i usprawniają się rozmaite wykonywane przez niego czynności.

Aktywność własna jednostki zależna jest od jej temperamentu, czyli jest genetycznie zdeterminowana, sterowana przez temperament. Warto również zaznaczyć, że temperament się nie zmienia, a jedynie modyfikowane są sposoby jego objawiania, dlatego, że ludzie wyrabiają sobie system wartości i tak np. chłopak, który ma słaby temperament i nie lubi chodzić na imprezy, bo tam za dużo hałasu i bodźców to, chociaż nie ma ochoty to i tak tam pójdzie ze swoją dziewczyną, która uwielbia imprezować, bo bardzo mu na niej zależy i jest wysoko w jego hierarchii wartości, albo pracownik o silnym temperamencie, chociaż jest zły na szefa to mu się nie sprzeciwi, bo praca jest dla niego ważna i stara się kontrolować swój temperament, dlatego wyładuje się w domu.

Przykłady interakcyjnego wpływu czynników rozwojowych:

• Wpływ środowiska na układ nerwowy- środowisko i bodźce z niego docierające do jednostki uruchamiają jej aktywność własną, co powoduje zmiany w jej układzie nerwowym- np. bodźce docierające z otoczenia mają wpływ na rozbudowanie sieci neuronalnej albo też, jeśli impulsy nerwowe nie przepływają przez jakąś część sieci neuronalnej, to połączenie nerwowe w tym miejscu staje się nieaktywne, co przyczynia się do rozerwania sieci neuronalnej neuronalnej danym miejscu

Podsumowując - siec neuronalna umożliwia dziecku wykonywanie podstawowych funkcji po urodzeniu, dalsze jej rozbudowywanie następuje poprzez doświadczenia jednostki.

• Doświadczenia jednostki mają również wpływ na zmianę gospodarki neuro- hormonalnej, np. trauma, silny stres związany z przykrymi przeżyciami, przyczyniają się do nadprodukcji noradrenalny w jej organizmie- hormonu stresu, zmniejsza się ilość serotoniny, która umożliwia kontrolę emocji. Może też nastąpić wzrost poziomu testosteronu.

• Film na wykładzie- o dzieciach z uszkodzonym układem nerwowym- dzięki oddziaływaniom środowiska- ćwiczeniom, zabawie, nowym doświadczeniom nastąpiło pobudzenie mózgu, poprawa jego funkcjonowania. Udowodniono, na przykładzie chłopca, któremu usunięto lewą półkulę mózgu, że dzięki rehabilitacji i ćwiczeniom(motorycznym, nauce czytania, pokazywaniu obrazków, powtarzaniu nazw przedmiotów) następuje pobudzenie pnia mózgu i wyższych jego partii i prawa półkula przejmuje funkcje lewej, np. mowę. Istnieje coś takiego jak mechanizmy plastyczności mózgu, czyli naturalne możliwości układu nerwowego do samonaprawy, stymulowane ćwiczeniami.

• Dzieci, które odziedziczyły gen, powodujący, że są niezwykle wysokie mają większy potencjał w dziedzinie umiejętności gry w koszykówkę lub siatkówkę

• W środowisku stabilnym i bogatym w zasoby dziecko może rozwijać swoje zdolności - np. odziedziczyło po rodzicach zamiłowania muzyczne i będzie rozwijać swoje upodobania, jeśli dostarczą mu odpowiedniego środowiska pełnego muzyki

• W środowisku niekorzystnym, zdezorganizowanym dziecko ma większe możliwości do ujawniania agresji, przemocy lub innych zaburzeń w zachowaniu spowodowanych jego predyspozycjami genetycznym

• Od płci zależy zestaw oczekiwań społecznych- chłopcom się mówi, że nie mogą płakać, a to przecież odruch bezwarunkowy, wymaga się od nich więcej niż od dziewczynek, mówiąc, że są leniwi, ale zdolni, a dziewczynkom, że są pracowite, ale niezbyt mądre. Ponadto zabawki dla chłopców są bardziej rozwijające- klocki, puzzle.

2. Podać sferę rozwoju

1. chwyt nożycowy- okres niemowlęcy

2. skok pokwitaniowy- okres adolescencji

3. nauczyciel jako jeden z najważniejszych autorytetów- młodszy wiek szkolny

4. rozumienie zasady stałości masy- wiek przedszkolny

5. operacje formalne- okres adolescencji

6. intensywny proces socjalizacji- okres przedszkolny

7. kombinacje czynności ruchowych- okres przedszkolny

8. tzw. monitoring kognitywny- okres adolescencji

9. intensywne doskonalenie koordynacji wzrokowej- młodszy wiek szkolny

10. dobry poziom słuchu fonematycznego- młodszy wiek szkolny-

11. kompleks „ożywienia” na widok matki- okres niemowlęcy

12.myślenie sensomotoryczne- okres niemowlęcy

13. intensywny trening czystości- okres pomiemowlęcy

14. okres bazgrol w rysunku- okres poniemowlecy

15. początek zabaw tematycznych- okres poniemowlecy

3. Rady dla matki, która ma dziecko w wieku przedszkolnym.

- należy pamiętać, że w tym okresie wzrasta sprawność motoryczna dziecka, które staje się bardziej ruchliwe, jest skłonne wykonywać kombinacje różnych czynności ruchowych, dlatego należy mu zapewnić dostęp np. do sprzętu sportowego- rolek, łyżew, roweru, piłki, skakanki, albo zapisać na dodatkowe zajęcia, np. pływanie, taniec.

- w tym okresie następuje usprawnienie motoryki rąk i koordynacji wzrokowo- ruchowej, dlatego należy nakłaniać dziecko do wykonywania różnych czynności wymagających precyzyjnych ruchów rąk, np. trzymania ołówka, wycinania różnych kształtów papieru, rysowania, odwzorowywania różnych przedmiotów-, co w dodatku wspiera aktywność jednej z rąk i usprawnia ją motorycznie.

- w tym wieku u dziecka następuje szybki wzrost zasobu słów(ok. 10 słów dziennie), dlatego też trzeba z dzieckiem dużo rozmawiać, czytać mu książki, żeby je następnie opowiadało, streszczało, pokazywać różne obrazki i zachęcać, żeby nam opowiadało, co na nich widzi-, aby zdobyło umiejętność mówienia pełnymi zdaniami, określało przyczyny i skutki różnych zjawisk, zdobyło orientację w przestrzeni i czasie.

4. Okres niemowlęcy z uwzględnieniem wszystkich sfer

1. Sfera motoryczno- somatyczna

W 1 r.ż. dziecko intensywnie się rozwija, wzrost zwiększa się o 50%, a waga podwaja się po 3-4 miesiącach. W tym okresie szybko rozwija się aparat ruchu, czyli kościec i mięśnie. Obserwuje się intensywny rozwój tkanki tłuszczowej, co sprzyja termoregulacji. W tym okresie ma również miejsce szybki przyrost masy tkanki mózgowej. Zmiany w układzie nerwowym to przede wszystkim- mielinizacja włókien nerwowych nerwów czaszkowych oraz rozrost pól i okolic kory. Procesy te powodują wzrost dokładności i szybkości przewodzenia nerwowego. Od 6 miesiąca rozpoczyna się proces wyżynania się zębów mlecznych trwa do 3 r.ż.

Rozwój postawy ciała, lokomocji- zanim dziecko opanuje kolejne nawyki ruchowe, musi zdobyć kontrolę nad pozycją ciała tj. postawą. W 3 m.ż. dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowę, w 8 m.ż. potrafi siedzieć samodzielnie bez podparcia 10 stać, trzymając się oparcia. Następuje też rozwój lokomocji- obroty w pozycji leżącej- 3 m.- z pleców na bok, 5 m.- z brzucha na plecy, 6m.- z pleców na brzuch. W 8 m.- samodzielnie siada i pełza, w 9-10m.- raczkuje, wstaje przy pomocy podparcia, 11-12 m.- samodzielnie chodzi.

Rozwój chwytu- rozwój ruchowy obejmuje również zmiany w zakresie chwytu i manipulacji.

0-2m- chwyt bezwarunkowy, nieskoordynowane, tzw. ruchy błędne.

2-4 m.- okres neutralny- zanika odruch bezwarunkowy.

4-5 m.- początek chwytu dowolnego- chwytają obie ręce, pracuje bark, brak dominacji jednej ręki- ruch wahadłowy, chwyt całą dłonią, palce owijają przedmiot, następnie następuje jego zbliżenie do ust i wypuszczenie.

5-6 m.- chwyt 4 palcami- nakładkowy- z wyłączenie kciuka. Dziecko sięga ku przedmiotowi jedną ręką- postukuje, potrząsa przedmiotem, nie jest w stanie utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie.

7-8m.- chwyt „nożycowy”, kontrolowany wzrokiem- przywodzenie kciuka do pozostałych palców, dziecko sięga po przedmiot jedną ręką, zaczyna się przewaga jednej ręki.

9 m.- chwyt pęsetkowy- przeciwstawienie kciuka i palca wskazującego, chwytanie opuszkami palców- dziecko chwyta, jednocześnie kilka przedmiotów, angażując obie ręce, manipuluje przedmiotami, używając obu rąk.

Istotnym aspektem rozwoju manipulacji jest koordynacja wzrokowo- ruchowa. Chwytanie i sięganie przebiega pod kontrolą wzroku od okresu chwytu dowolnego, od 4 m. Od tej pory dziecko opanowuje przekładanie przedmiotów, poszukiwanie przedmiotów, które zniknęły z pola widzenia. Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko manipuluje przedmiotem używając obu rąk. Zaczyna się zróżnicowanie chwytu prawej i lewej ręki. Doskonali się chwytanie drobnych przedmiotów przy użyciu chwytu pęsetkowego.

2. Sfera poznawcza

Dziecko już od pierwszych dni swojego życia identyfikuje bodźce, które są ważne dla jego orientacji w otoczeniu. Już od urodzenia wszystkie jego zmysły są zdolne odbierać bodźce z otoczenia, chociaż wybiórczo i nieprecyzyjnie. Powoli uczy się różnicować i z czasem potrafi to czynić nawet w odniesieniu do tych, które wydają się podobne- np.. różnicuje odcienie kolorów.

Wzrok, stanowiący dla człowieka podstawowy zmysł orientacji w otoczeniu, w okresie wczesnego dzieciństwa rozwija się bardzo intensywnie. Noworodek reaguje na zmianę intensywności światła- otwiera oczy w ciemności i zamyka je przy ostrym świetle. Do ok. 3 m.ż. proces akomodacji soczewek nie zachodzi prawidłowo, co powoduje, ze niemowlę może widzieć jedynie obiekty znajdujące się w bardzo bliskiej odległości, oddalone od niego o 21 cm. Niemowlę widzi, zatem twarz matki w sytuacji karmienia lub zabiegów pielęgnacyjnych. W wieku 12 miesięcy ostrość wzroku dziecka dorównuje ostrości wzroku dorosłego. Noworodki odróżniają kolor czerwony od zielonego, przy czym preferują barwę żółtą i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej. W 5 m. ż. dziecko spostrzega głębię przedmiotów.

Po urodzeniu dziecko dysponuje układem nerwowym i receptorami. Spostrzeganie odbywa się zza pomocą receptorów- tu i teraz, układ nerwowy przekształca informacje w ślady pamięciowe, ale niemowlę nie potrafi z nich korzystać, bo synapsy i sieć neuronalna są jeszcze słabo rozwinięte.

Dziecko w tym okresie poznaje świat polisensorycznie- przy pomocy wszystkich zmysłów. Najważniejszą rolę w tym okresie odgrywają kontaktoreceptory-(receptory-dotyku, smaku, węchu), bo to głównie dzięki nim czerpie informacje o świecie zewnętrznym. Ważny jest w tym okresie kontakt dotykowy z opiekunem- kontakt zmysłowy, karmienie piersią, dzięki któremu kształtuje się przywiązanie między matką i dzieckiem.

W tym okresie myślenie dziecka ma postać sensomotoryczną- zmysłowo- ruchową, dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, wykorzystując w tym celu także działanie, operowanie motoryczne na przedmiocie.

0-2 m.ż- dziecko ogranicza się do ćwiczenia odruchów wrodzonych.

Ok. 4 m.ż.- zaczyna różnicować znane twarze i podstawowe barwy.

Do komunikowania się z otoczeniem małe dziecko wykorzystuje zachowania niewerbalne, używając takich środków jak- płacz, spojrzenie, ruchy, gesty ciała, mimika, wokalizacja.

Ok. 4 m.ż- dziecko zaczyna głużyć, ok. 5 m.ż.- gaworzyć-pełni to funkcję ekspresji emocji, wytwarzane są wzory dźwięków, ok. 11/12 m.z.- następuje początek mowy właściwej- pierwsze słowa dziecka- 2 sylabowe- mowa czynna, rozumienie kilkunastu słów, poleceń- mowa bierna.

3. Sfera emocjonalna

W okresie tym następuje różnicowanie się uczuć, wytwarzanie więzi między dzieckiem a osobą dorosłą oraz początki interakcji z innymi dziećmi.

Do 3 m.ż.- stany pobudzenia emocjonalnego są słabo zróżnicowane- dziecko jest zdolne do przeżywania zadowolenia lub niezadowolenia, łatwo zmieniające się Dziecko wyposażone jest w 4 emocje pierwotne- strach- reakcja na silny dźwięk, bodziec wzrokowy, radość- zadowolenie z własnego organizmu(sucho, nic nie boli), wstręt- reakcja na bodźce związane ze zmysłem węchu i smaku, złość- reakcja na unieruchomienie głowy dziecka lub zmysłów wzroku i słuchu w postaci płaczu, gwałtownych ruchów.

Później dziecko uczy się nowych źródeł emocji, poszerza je, emocje pierwotne przekształcają się w inne- np. strach w lęk, zadowolenie w radość.

Ok. 11-12 m.ż- źródłem jego emocji stają się inni ludzie, własne działania i ich efekty. Pojawiają się przywiązanie, radość, zazdrość, nieśmiałość. Nadal jednak są to stany nietrwałe, łatwo zmieniające się od pozytywnych do negatywnych odwrotnie.

4. Sfera społeczna

Ok. 3 m.ż.- pojawia się u dziecka ożywienie na widok matki- tzw. kompleks ożywienia.

4-5 m.ż.- okazuje niezadowolenie, gdy nikt się nim nie zajmuje, obserwuje inne dzieci, reaguje uśmiechem na obecność innych.

Ok 6-8 m.ż.- widoczne są oznaki przywiązania do opiekuna(matki)- rozwija się ono do urodzenia, przejawia się w postaci nieufności wobec innych osób, protestu, negatywnych emocji, gdy matka je opuszcza, redukcja negatywnych emocji w obecności opiekuna.

Ok. 8-9 m.ż.- dziecku próbuje współdziałać z innymi- daje zabawki, obserwuje inne dzieci, uśmiecha się do nich, naśladuje ich ruchy, reaguje protestem na zabieranie zabawki, różnicuje w wyglądzie twarzy wyraz radości od strachu.

11/12 m.ż- zabawa z matką lub rodzeństwem, próby zwracania na siebie uwagi innych, rówieśników poprzez gaworzenie, dziecko złości się, gdy rówieśnik oddala się, porzuca zabawkę i dąży do nawiązania kontaktu z rówieśnikiem.

Ok. 12 m.ż- następuje początek tzw. „odniesienia społecznego”- dziecko zaczyna odczuwać, ze jest częścią układu społecznego, nie wyodrębnia siebie jeszcze ze świata społecznego, nie ma poczucia odrębności fizycznej i psychicznej.

5. Odruchy bezwarunkowe.

Już noworodek zaopatrzony jest w stereotypowe, automatyczne reakcje na określone bodźce, zwane odruchami.

Odruchy bezwarunkowe są przekazywane genetycznie każdemu przedstawicielowi danego gatunku. Ich obecność lub brak dostarcza informacji na temat mózgu i centralnego układu nerwowego dziecka. Niektóre odruchy wrodzone występują przez całe życie- oddychanie, wydalanie, trawienie, praca serca, czkawka. Ale te, które są szczególnie interesujące powinny zanikać w 1 roku życia, co wskazuje na rozwój bardziej zaawansowanych funkcji mózgu. Istnieją wrodzone odruchy prymitywne- nie wiemy, jaki jest ich cel, biologiczna funkcja- np. odruchy Moro i Babińskiego; oraz wrodzone odruchy przystosowawcze- pozwalające noworodkowi przetrwać- np. odruch poszukiwania piersi, odruch ssania.

Przykłady odruchów bezwarunkowych oraz bodźców, które je wywołują:

- odruch poszukiwania piersi- jeśli dotkniemy policzka noworodka w pobliżu ust, odwraca on głowę i ustami zaczyna poszukiwanie piersi. Odruch ten jest przystosowawczy, ponieważ pomaga dziecku w znalezieniu brodawki piersi matki, żeby mogło jeść. Pojawia się już w 2-3 miesiącu życia płodowego i jest pierwszym wskaźnikiem, że płód może reagować na dotknięcie. Zanika na ogół w wieku 3-4 miesięcy.

- odruch chwytny- jest wywoływany przez naciśnięcie wewnętrznej części dłoni dziecka, na przykład palcem. Dziecko odpowiada poprzez mocne złapanie palca. Dzięki temu odruchowi noworodki są w stanie utrzymać własny ciężar ciała. Odruch ten zanika w 3-4 miesiącu życia i dzieci nie są w stanie utrzymać ciężaru własnego ciała aż do wieku 4-5 lat.

- odruch Moro- reakcja dziecka na utratę oparcia dla głowy lub na głośny dźwięk. Najpierw noworodek prostuje ręce i otwiera dłonie, wygina plecy w łuk i prostuje nogi, następnie wykonuje rękoma ruch przytulania do piersi(obejmowania) z dłońmi zaciśniętymi. Brak odruchu Moro jest sygnałem uszkodzenia mózgu, również jego utrzymywanie się po 6-7 miesiącach stanowi powód do zmartwienia. W istocie, jak w przypadku wielu innych odruchów występujących u noworodka, biologiczna funkcja odruchu Moro nie jest znana- odruch prymitywny.

- odruch Babińskiego- jest reakcją na delikatne pociągnięcie ręką po stopie dziecka od pięty do palców. Następuje grzbietowe wygięcie dużego palca, rozszerzenie pozostałych palców, wygięcie stopy do wewnątrz. Na ogół zanika pod koniec 1 roku życia, zastępuje go odruch podeszwowy dużego palca. Odruch ten nie występuje u niemowląt uszkodzeniem dolnej części rdzenia kręgowego.

- odruch kroczenia- reakcja dziecka na trzymanie go w pozycji wyprostowanej, lekko odchylonego do przodu, z nogami dotykającymi twardego, płaskiego podłoża, polegająca na przemiennym poruszaniu nogami. Odruch ten zanika około 3 miesiąca życia, z powodu rosnącego ciężaru nóg dziecka.

- odruch pływania- reakcja na położenie dziecka na brzuchu w wodzie, polegająca na naprzemiennym ruchu rąk, wydychaniu powietrza ustami. Następuje odruchowe zatrzymanie oddechu, woda płynie do żołądka. Odruch ten wskazuje na koordynację rąk i nóg, zanika w 6 miesiącu życia.

Niektóre z odruchów bezwarunkowych przekształcają się w odruchy warunkowe- np. odruch ssania- przy pomocy narządu odpowiedzialnego za równowagę- błędnika, dzięki nabytemu doświadczeniu, dziecko wie, że będzie karmione, jeśli znajdzie się w określonej pozycji, bo powstały w jego korze mózgowej ślady pamięciowe, albo też widzi butelkę i już chce ssać, bo mózg zakodował ten bodziec.

6. Osobowość w wieku wczesnoszkolnym.

* Budowanie struktur poznawczych

Budowanie uogólnionych przekonań na temat rzeczywistości i swojego w niej miejsca- początek kształtowania trwałych preferencji i postaw.

Ok. 12 r.ż.- ukształtowane są podstawy obrazu świata w kategoriach opisu i wartości- tzw. dziecięca koncepcja świata.

* Początek procesów internalizacji norm i standardów zachowań prezentowanych przez ważne dla dziecka osoby- początek struktury programów czynności(charakteru).

* Budowanie samowiedzy- struktury „Ja”

* Kształtowanie się świadomości siebie jako podmiotu własnych działań poprzez:

• porównywanie siebie z innymi

• porównywanie siebie w różnych rolach i sytuacjach

* Wzbogacanie i integrowanie doświadczeń o sobie i wiedzy o swoich:

• sukcesach i niepowodzeniach

• możliwościach i zdolnościach

• kompetencjach i rolach społecznych

Prowadzi to do rozbudowania Ja- realnego, urealistycznienia i uogólnienia samooceny.

* Początek poczucia własnej wartości, opartego na:

• bezpośrednim porównywaniu własnych wyników z wynikami innych

• porównywaniu oczekiwań z realnymi wynikami

• informacjach i ocenach o sobie płynących od innych, głównie w wymiarach ważnych dla samego siebie dziecka a przekazywanych przez osoby dla niego znaczące

• poczucie wsparcia społecznego, głównie od rodziców i rówieśników

* Intensywny trening sprawności i kompetencji prowadzi do ogólnych przekonań o własnej skuteczności(poczucie sprawstwa) i możliwości wpływania na swoje otoczenie(poczucie kontroli zdarzeń)

* Pozytywne doświadczenia w tym zakresie prowadzą do wysokiej samooceny, akceptacji samego siebie, ukształtowania się motywacji wewnętrznej i tzw. wewnątrzsterowności.

Grupa B

1. Z czym się rodzimy? Jakie możliwości mamy zaraz po urodzeniu?(czyli to jest to co się dziedziczy)

- Indywidualny wzorzec tempa rozwoju- indywidualny wzorzec okresów przyspieszeń i zahamowań rozwoju

- Budowę fizyczną i wygląd zewnętrzny- kształt głowy, nosa, kolor oczu, włosów, karnację, kształt palców, paznokci, długość stóp, itp.

- Płeć

- Grupę krwi

- Właściwości układu nerwowego- jego strukturę i funkcjonowanie, zestaw neuroprzekaźników

- Typ temperamentu- indywidualne zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, aktywność

- Właściwości układu hormonalnego- produkcja i stężenie w organizmie hormonów, np. testosteronu, adrenaliny, itp.

- Stronność ciała- prawo- lub lewostronność

- Niektóre choroby- np. zespól Downa, pląsawica Huntintona, anemia sierpowata, itd.

- Predyspozycje do pewnych chorób- schizofrenia, psychoza maniakalno- depresyjna, choroby nowotworowe

- Odruchy bezwarunkowe- jednakowe dla osobników danego gatunku

Na co mają wpływ geny?

- Ogólny stan zdrowia- ogólna odporność organizmu na czynniki szkodliwe

- Ogólne zasady metabolizmu- tendencja do tycia, podatność na uzależnienia, itp.

- Ogólna aktywność- ekstrawersja, introwersja, męczliwość

- Sposoby ekspresji- mimika, pantomimika, manieryzm

- Zdolności ogólne- iloraz inteligencji, maksymalne(potencjalne) możliwości poznawcze

- Uzdolnienia szczegółowe- np. muzyczne, plastyczne, motoryczne

- Zaburzenia umiejętności pisania- dysleksja

-Podatność na lęki- tendencja do rozpaczania, zamartwiania się

- Odporność na stres- umiejętność radzenia sobie ze stresem

- Skłonność do zachowań agresywnych, aspołecznych, antyspołecznych

2. Podać sferę rozwoju:

1. tworzenie neologizmów- okres przedszkolny

2. odkrycie istnienia umysłu, początki tzw. decentralizacji- wiek poniemowlęcy

3. budowanie prostych zdań złożonych z 2/3 słów- okres poniemowlęcy

4. gaworzenie- okres niemowlęcy

5. kierowanie się w zachowaniu formalnymi normami szkoły- młodszy wiek szkolny

6. intensywne poszukiwanie odpowiedzi na pytanie kim jestem- okres adolescencji

7. kryzys dotychczasowych autorytetów- okres adolescencji

8. rozumienie zasady stałości ilości- wiek przedszkolny

9. raczkowanie- okres niemowlęcy

10. segregacja płciowa w grach i zabawach- młodszy wiek szkolny

11. odwzorowywanie podstawowych figur geometrycznych- wiek przedszkolny

12. myślenie hipotetyczno- dedukcyjne- okres adolescencji

13. budowanie pociągów z klocków- okres poniemowlęcy

14. chwyt pęsetkowy- okres niemowlęcy

15. rysowanie kółka- okres poniemowlęcy

3. Rady dla matki, która ma dziecko w wieku poniemowlęcym

• nie zabraniać dziecku przeżywania emocji- należy dziecku o nich mówić, nazywać je, tłumaczyć ich źródło, np. dlaczego się złości. Należy dziecku wskazywać w jaki sposób ma przeżywać emocje, tak, żeby nie robiło krzywdy sobie i innym, np. dając mu worek, poduszkę, pluszaka, żeby się na nim rozładowało, a potem zapytać czy jest już dobrze i złość minęła. Trzeba też pozwalać dziecku na płacz, bo łzy uwalniają złe emocje i hormon stresu- noradrenalinę.

• Pamiętać, że dziecko w tym okresie ma silną potrzebę kontaktów z dorosłymi, lubi naśladować rodziców, ich zachowanie, gesty, trzeba poświęcać mu więcej czasu, pozwalać na uczestniczenie w pracach rodzinnych- co sprzyja ukierunkowaniu prospołecznemu i przyszłości będzie się mogło na nim polegać.

• należy stwarzać dziecku możliwości do kontaktu z rówieśnikami, bo jak pójdzie do przedszkola, a później do szkoły to się może zgubić w tłumie, będzie się bać kontaktów z innymi, nie będzie wiedzieć jak się bronić, stanie się ofiarą klasową

• rozwijać u dziecka umiejętność posługiwania się przedmiotami codziennego użytku, np. niech dziecko samo próbuje zdejmować i nakładać części ubrania, myć twarz i wycierać ją ręcznikiem. Nie można też zaniedbać treningu czystości, który prowadzi do kontroli własnego ciała i podporządkowania się ustalonym społecznie regułom postępowania.

• Pamiętać, ze w tym okresie dziecko odkrywa swoją odrębność cielesną(1,5 r.ż) i psychiczną(2,5r.ż), często się buntuje, mówi „nie” i stawia opór, zaczyna się u niego budzić samoświadomość, dlatego nie można łamać jego oporu, trzeba znaleźć rozsądne granice w kontakcie z nim, mając świadomość, że ma swój odrębny świat, np. powinien mieć wybór w jedzeniu, ubiorze, musi doświadczyć tzw. sprawstwa- czyli, że jest przyczyną pewnych skutków, co umożliwi mu w przyszłości kontrolowanie otoczenia i podejmowanie decyzji.

4. Okres dojrzewania ze wszystkim sferami

1. Sfera somatyczno- motoryczna

Następuje w tym okresie skok pokwitaniowy- akceleracja, wzmożone tempo przyrostu długości i ciężaru ciała w stosunkowo krótkim czasie- u dziewcząt- 10/11- 12/13 r.ż., natomiast u chłopców- 12-15 r.ż. Skok pokwitaniowy dotyczy zarówno układu kostnego i mięśniowego, jak i pozostałych części ciała.. Budowa ciała dziewcząt chłopców różnicuje się znacznie- drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe, intensywny rozwój narządów płciowych. U chłopców rozrastają się ramiona, a sylwetka staje się bardziej kanciasta, u dziewcząt rozrasta się miednica, przygotowując ich organizm do przyszłego macierzyństwa oraz podskórna tkanka tłuszczowa, powodująca zaokrąglenie się sylwetki. Wkrótce po zakończeniu skoku pokwitaniowego organizm uzyskuje dojrzałość płciową. U dziewcząt zapowiada ja menstruacja, natomiast chłopców obecność spermy w moczu może być pierwszym sygnałem seksualnej dojrzałości, a jest nim niewątpliwie wystąpienie wytrysku nasienia, które zazwyczaj pojawia się podczas snu.

U dziewcząt rozwijają się piersi- powiększają się i wysuwają do przodu sutki, u chłopców najpierw powiększają się jądra, dopiero potem penis.

Widoczne są dysproporcje w sylwetkach ciała- tzw. sylwetka wyrostka/ podlotka.

Nadpobudliwość ruchowa, ruchy niezgrabne, ociężałe.

W II fazie widoczny jest dymorfizm płciowy w motoryce- dziewczęta- ruchy płynne, precyzyjne, elastyczne, natomiast u chłopców- wzrost siły motoryki.

OUN(podwzgórze) uaktywnia układ hormonalny, który rozpoczyna intensywną produkcję estrogenu- u dziewcząt i testosteronu- u chłopców.

Następuje rozwój połączeń w obrębie płatów czołowych i przedczołowych, co ma wpływ na rozwój myślenia hipotetyczno- dedukcyjnego.

Zmiany hormonalne wpływają na wzrost wrażliwości i pobudliwości układu nerwowego, zachwianiu ulega równowaga procesów pobudzenia i hamowania- zmiany w sferze emocjonalnej.

Specyficzne tempo rozwoju układu kostnego, mięśniowego, sercowo- naczyniowego powoduje częste bóle mięśniowe, wahania ciśnienia krwi, podatność na choroby i omdlenia.

Na bazie zmian hormonalnych rozwijają się potrzeby seksualne- początkowo mają postać stanu ogólnego pobudzenia, a następnie przyjmują formę dążenia ku osobie płci przeciwnej(najczęściej).

2. Sfera poznawcza

Następuje doskonalenie wszystkich funkcji poznawczych, przechodzenie- od rzeczywistości do możliwości, od konkretu do abstrakcji, od tu i teraz do przyszłości.

Widoczny jest rozwój wszystkich zmysłów, który osiąga szczytową sprawność- najniższe progi wrażliwości, największa czułość zmysłów.

Pamięć- dominuje pamięć dowolna i logiczna, a w procesach uczenia się widoczne są wyższe formy uczenia- przez rozumienie, rozwiązywanie problemów.

Myślenie- faza operacji formalnych- myślenie abstrakcyjne, hipotetyczno- dedukcyjne(dzięki rozwojowi połączeń w obrębie płatów czołowych i przedczołowych). Myślenie to charakteryzuje się bardziej logicznym i abstrakcyjnym, a także mniej egocentrycznym myśleniem. Dorastający głębiej wnika w problemy, dostrzega różne opcje, stawia dociekliwe pytania, szuka racjonalnych wyjaśnień, łącząc krytycyzm i odrzucając dotychczasowe autorytety. Zaczyna posługiwać się ironią, parodią i metaforą. Według Piageta charakterystyczne cechy tego myślenia to:

- rozumowanie- „jeśli- to…”

- rozumienie przenośni, symboli, pojęć przestrzennych czasowych,

- wykrywanie zależności, zestawiane sądów, wyprowadzanie wniosków

- stawianie hipotez, rozwiązywanie problemów teoretycznych, społecznych, filozoficznych, moralnych

- metaforyczne ujmowanie zdarzeń

- krytycyzm wobec otoczenia, wykrywanie sprzeczności i niekonsekwencji

- zdolność do refleksji i autorefleksji, formułowanie własnych wniosków i poglądów

Uwaga- rozwój uwagi dowolnej

Wyobraźnia- bardzo żywa, połączona z wrażliwością emocjonalną, rozwija się młodzieńcza twórczość- pamiętniki, poezja, eseje, listy, twórczość muzyczna i plastyczna.

Widoczny jest tzw. monitoring kognitywny(poznawczy)- obserwacja i analiza własnego umysłu, psychiki.

3. Sfera emocjonalna

I. Wczesna adolescencja

Widoczna jest wzmożona emocjonalność, zmiany w treściach przeżyć oraz ich formie- przebiegu, dynamice, wyraźne gwałtowne reakcje emocjonalne.

Następuje znaczny wzrost pobudliwości i chwiejność(labilności) emocjonalnej- oscylacja między nastrojami krańcowymi.

Duża jest wrażliwość na bodźce natury seksualnej oraz silne potrzeby- samostanowienia, akceptacji, uznania, sukcesu, miłości.

Obserwuje się przewagę emocji negatywnych nad pozytywnymi- złość, gniew, obawy przed ośmieszeniem, odrzuceniem, poczucie wstydu, winy.

Widoczna jest tendencja do maskowania emocji negatywnych- manifestowanie nonszalancji, sarkazmu, ironii, przekory.

Nie oba jest wielu dorastającym osobom pogoń za sensacją, siłą przeżyć- tendencje do zachowań ryzykownych, których celem jest potwierdzenie dorosłości, radzenie sobie z lękiem, zdobycie akceptacji i uznania rówieśników.

Istnieje tzw. „bezprzedmiotowość uczuć”- odczuwanie wyraźnych emocji bez możliwości wskazania ich przyczyny, stany nieokreślonych tęsknot, lęków, pragnień.

Ogólnie mówiąc sfera emocjonalna w tym okresie dominuje nad innymi sferami rozwoju- tzw. okres „burzy i naporu”.

II. Późna adolescencja(młodzieńczość)

Następuje wyrównywanie procesów pobudzenia i hamowania- zwiększa się równowaga emocjonalna, wyrównywanie emocji pozytywnych i negatywnych.

Widoczny jest wzrost tolerancji na zwłokę oraz wzrost kontroli reakcji emocjonalnych.

4. Sfera społeczna

Widoczny jest kryzys dotychczasowych autorytetów- rodziców i nauczycieli- apogeum 15-16 r.ż., następuje powrót do rodziny na nowych zasadach- tzw. „odpępowienie”- 17-18 r.ż.

Widoczne są konflikty z dorosłymi, tendencje do unikania ich kontroli, przekora, których źródła można szukać w nieokreślonym statusie dorastającego.

Następuje ogromny wzrost znaczenia grupy rówieśniczej, która zaspokaja potrzeby bezpieczeństwa, uznania, przynależności, określa standardy zachowania i wartościowania, wpływa na kształtowanie poczucia własnej wartości i tożsamości, czasem zastępuje rodzinę.

Obserwuje się również niewolniczy(często) konformizm wobec grupy rówieśniczej- szczyt 13/14 r.ż.- tzw. „kultura młodzieżowa”, która wpływa na wzmacnianie tożsamości młodzieży i odcinanie się ich od świata dorosłych.

Relacje dziewcząt/chłopców- 10/12 r.ż.- antagonizmy między osobami o różnej płci, dziewczęta i chłopcy unikają się wzajemnie; 12/14 r.ż.- dziewczęta interesują się chłopcami, często starszymi i dążą do zwrócenia ich uwagi, chłopcy nadal przedkładają własne towarzystwo; 14/16 r.ż.- chłopcy zwracają się ku dziewczętom, tworzą się „pary”, 16/19 r.ż.- pierwsze miłości i pierwsze doświadczenia seksualne.

Okres moralności autonomicznej- początkowo pryncypialny stosunek do zasad moralnych- obowiązują one zawsze i wszędzie, następnie relatywizm moralny- złożone sytuacje społeczne wymagają plastycznego postępowania i bezwzględne stosowanie zasad może być przyczyną konfliktów.

5. Dysleksja- przyczyny jej powstawania, objawy tzw. ryzyka dyslektycznego

Przyczyny dysleksji -

różne koncepcje teoretyczne:

• uwarunkowania konstytucjonalne- czyli wrodzony charakter dysleksji, mikrouszkodzenia OUN powstają w okresie prenatalnym i okołoporodowym w wyniku działania czynników patogennych

• według koncepcji genetycznej przyczyną dysleksji są zmiany neurologiczne, ale przekazywane przez geny

• koncepcja hormonalna upatruje przyczyn dysleksji w nadmiernej produkcji testosteronu w okresie prenatalnym, co powoduje zwolniony rozwój lewej półkuli mózgu

Niezależnie od koncepcji bezpośrednią przyczyną trudności o charakterze dyslektycznym jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka, co oznacza, że niektóre funkcje rozwijają się dobrze, inne zaś z wyjątkowym opóźnieniem.

Objawy tzw. ryzyka dysleksji

• obniżona sprawność ruchowa

• mała sprawność rąk

• słaba koordynacja wzrokowo -ruchowa

• opóźniony rozwój lateralizacji

• problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek

• zaburzeniarozwoju percepcji wzrokowej

• zaburzona analiza i synteza słuchowa i wzrokowa

6. Osobowość wieku przedszkolnym

* Związek mechanizmów kształtowania osobowości z typem temperamentu dziecka, rozwojem jego sfery poznawczej, społecznej i emocjonalnej.

* Mechanizmy i narzędzia budowania osobowości:

• identyfikacja z osobami znaczącymi

• naśladowanie i modelowanie

• sytuacje i doświadczenia, typowe, codzienne

• sytuacje wyjątkowe, doświadczenia traumatyczne

* Budowanie poczucia własnej podmiotowości- dziecko ma świadomość, iż jest sprawcą pewnych zdarzeń i skutków( w 3 r.ż objawem jest obstawanie przy swoim pragnieniu robienia czegoś samodzielnie).

* Ustalanie tożsamości płciowej

Dziecko wie, że natura dziewczynki/chłopca jest stała i niezależna od ubioru czy długości włosów- tzw. stałość płci. Jest świadome stabilności płci, tzn. , iż przez całe życie jesteśmy osoba tej samej płci, poznaje jakie zachowania wiążą się z faktem bycia dziewczynką/chłopcem- uczy się roli społecznej związanej z płcią, z czym wiąże się bycie dziewczynką/chłopcem w danej kulturze.

* Następuje rozwój zdolności do samokontroli, czyli działania zgodnie z oczekiwaniami osób znaczących, nawet przy braku zewnętrznej kontroli, objawia się w możliwości powstrzymywania się od:

• natychmiastowego działania- stosowanie się do poleceń i reguł

• ujawniania emocji(4 r.ż.- początek kontroli emocji)

• szybkiego wyprowadzania wniosków(5-10 r.ż.- rozwaga w odpowiadaniu na pytania)

• dokonywania wyborów bez rozważania sytuacji(4-6 r.ż.- początek planowania działań)

• domagania się natychmiastowej nagrody(odraczanie gratyfikacji)

* Kształtuje się poczucie obowiązku

* Początki obrazu własnej osoby i samooceny- związane x myśleniem konkretnym- samowiedza zawiera pojedyncze, niezależne od siebie informacje na temat różnych aspektów własnej osoby; w skład obrazu samego siebie wchodzą najczęściej- imię, płeć, posiadane przedmioty, codzienne zachowania.

Test C

1. Czynniki biologiczne mające wpływ na rozwój.

- Indywidualny wzorzec tempa rozwoju- indywidualny wzorzec okresów przyspieszeń i zahamowań rozwoju

- Budowę fizyczną i wygląd zewnętrzny- kształt głowy, nosa, kolor oczu, włosów, karnację, kształt palców, paznokci, długość stóp, itp.

- Płeć

- Grupę krwi

- Właściwości układu nerwowego- jego strukturę i funkcjonowanie, zestaw neuroprzekaźników

- Typ temperamentu- indywidualne zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, aktywność

- Właściwości układu hormonalnego- produkcja i stężenie w organizmie hormonów, np. testosteronu, adrenaliny, itp.

- Stronność ciała- prawo- lub lewostronność

- Niektóre choroby- np. zespól Downa, pląsawica Huntintona, anemia sierpowata, itd.

- Predyspozycje do pewnych chorób- schizofrenia, psychoza maniakalno- depresyjna, choroby nowotworowe

- Odruchy bezwarunkowe- jednakowe dla osobników danego gatunku

Na co mają wpływ geny?

- Ogólny stan zdrowia- ogólna odporność organizmu na czynniki szkodliwe

- Ogólne zasady metabolizmu- tendencja do tycia, podatność na uzależnienia, itp.

- Ogólna aktywność- ekstrawersja, introwersja, męczliwość

- Sposoby ekspresji- mimika, pantomimika, manieryzm

- Zdolności ogólne- iloraz inteligencji, maksymalne(potencjalne) możliwości poznawcze

- Uzdolnienia szczegółowe- np. muzyczne, plastyczne, motoryczne

- Zaburzenia umiejętności pisania- dysleksja

-Podatność na lęki- tendencja do rozpaczania, zamartwiania się

- Odporność na stres- umiejętność radzenia sobie ze stresem

- Skłonność do zachowań agresywnych, aspołecznych, antyspołecznych

2. Podać sferę rozwoju:

1. faza schematu uproszczonego rysunku- okres przedszkolny

2. kształtowanie przywiązania do opiekuna- okres niemowlęcy

3. operacje konkretne- młodszy wiek szkolny

4. głowonogi jako schemat postaci człowieka- okres poniemowlęcy

5. gaworzenie- okres niemowlęcy

6. sylwetka podlotka/ wyrostka- okres adolescencji

7. budowanie pierwszych babek z piasku- okres poniemowlecy

8. rozumienie zasady stałości przedmiotu- wiek przedszkolny

9. bardzo duży konformizm w wobec grupy rówieśniczej- okres adolescencji

10. rozwój samoobsługi- samodzielne ubieranie i rozbieranie- wiek przedszkolny

11. decentralizacja poznawcza- wiek przedszkolny

12. pierwsze samodzielne kroki- okres niemowlęcy

13. bardzo silna potrzeba samostanowienia- okres adolescencji

14. dysponowanie ok. 15/20 tys. słów- wiek przedszkolny

15. pierwszy okres negatywizmu i uporu- wiek poniemowlęcy

3. Rady dla matki, która ma dziecko w wieku niemowlęcym

• przytulać się, troszczyć się o dziecko, okazywać mu miłość, brać na ręce gdy płacze i jest mu źle, aby poczuło się bezpiecznie. Ważne jest ukształtowanie prawidłowej relacji emocjonalnej- przywiązania między matką a dzieckiem. Jeśli nastąpi długotrwały brak kontaktu emocjonalnego z matką- brak uśmiechu, przytulania, pieszczenia, głaskania, dotykania, przywierania, może dojść do zaburzeń, zahamowań rozwoju psychicznego a nawet fizycznego dzieci, tzw. choroba sieroca,

• uważać, żeby dziecko nie brało do ust małych przedmiotów, bo może się nimi zadławić

• zapewnić dostęp do odpowiedniej ilości bodźców zewnętrznych -np. słuchowo- wzrokowych- można zawiesić dziecku nad łóżeczkiem kolorową grzechotkę(tak żeby była w zasięgu jego wzroku i ręki), można pokazywać również dziecku trzymaną w ręku zabawkę i mówić do niego.

• dla swobodnego rozwoju motoryki należy ułatwić dziecku zmianę pozycji ciała

• w kontakcie dziecka z przedmiotami kłaść nacisk na ćwiczenie odruchu chwytnego, dziecko ma chwytać przedmioty, badać ich kształt, właściwości

• zapewnić dziecku odpowiednią przestrzeń do stania i chodzenia, zapewniać pomocne oparcie

• czytać książki, co pobudza wyobraźnię dziecka, zachęcać do wymawiania pierwszych prostych słów i zwrotów.

• nie karać fizycznie, tylko słowne upomnienia

• dbać, aby ojciec uczestniczył w wychowaniu dziecka dla jego prawidłowego rozwoju

4. Wiek wczesnoszkolny ze wszystkim sferami.

1. Sfera somatyczno- motoryczna

Zmiany fizyczne nie są już tak wyraźne- waga i wzrost przyhamowują na rzecz wewnętrznego rozrastania i dojrzewania organizmu.

Nie ma już dużo miejsc chrzęstnych w organizmie, większe ryzyko złamań, w 7-8 r.ż. kościec jest jeszcze bardzo słaby- łatwo ulega deformacjom, nie powinien być znacznie obciążany.

Następuje dalsza koordynacja działania dużych grup mięśni- zwiększa się szybkość i siła działań- duża potrzeba ruchu- uczestnictwo w grach zespołowych i sportowych.

Rozwój drobnych grup mięśni- większa precyzja motoryki, chociaż nadal przewaga ruchów zamaszystych silnych nad wymagającymi dokładności.

Rozwój koordynacji wzrokowo- ruchowej- precyzja pracy rąk- możliwe pisanie, rysowanie, wycinanie, gra na instrumentach.

Prawie zakończony rozrost mózgu w zakresie ciężaru, trwa proces mielinizacji w obrębie wyższych pięter mózgu. Układ nerwowy jest w tym okresie bardzo słaby- dziecko silniej odbiera bodźce zewnętrzne, większa siła przeżyć, lek, małą tolerancja na inność.

Wzrasta odporność organizmu na zachorowanie.

Wzrasta ryzyko uszkodzeń ciała w wyniku nieszczęśliwych wypadków- skaleczenia, złamania, oparzenia.

2. Sfera poznawcza

Myślenie przybiera formę operacji konkretnych- 6-7 r.ż.- przekształcanie w umyśle informacji na podstawie doświadczeń bez konieczności dokonywania działań na przedmiocie.

-odwracalność czynności umysłowych- zrozumienie, że zarówno działania fizyczne, jak i umysłowe są odwracalne.

- zdolność nabywania i przetwarzania informacji o świecie i o sobie na poziomie konkretu, z próbami operowania symbolami,

- zmniejszenie się zależności myślenia od bezpośrednio danych zmysłowych, a oparcie się na wyobrażeniach- myślenie oglądowo- obrazowe,

- wytworzone pojęcie stałości liczby, długości, wagi i objętości- możliwe operacje na pojęciach fizycznych, matematycznych oraz społecznych.

- pojawienie się myślenia logicznego- przeprowadza wnioskowanie o charakterze przyczynowo- skutkowym- znaczny postęp w zdolnościach wnioskowania,

- decentralizacja poznawcza- umiejętność ujmowania rzeczywistości z różnych punktów widzenia, a następnie integrowania ich w ogólny obraz stanu rzeczy

- stopniowe doskonalenie korzystania z pojęć abstrakcyjnych

Aktywność poznawcza dziecka staje się dowolna, selektywna i systematyczna.

Znacznie poszerza się zakres wiedzy, w tym o informacje dotyczące zjawisk odległych w czasie i przestrzeni.

Wykorzystywanie słowa pisanego- nauka czytania i pisania.

Ćwiczenie czynności umysłowych- analizy, syntezy, rozumowania, wnioskowania.

Percepcja- zostaje ukierunkowana i zorganizowana- patrzenie- obserwowanie.

Dobry poziom słuchu fonematycznego- umiejętność analizy i syntezy dźwięków mowy(fonemów)

Uwaga- coraz bardziej jest dowolna, przerzutna, podzielna, kontrolowana wewnętrznie, choć występują tu znaczne różnice indywidualne.

Strategie koncentracji uwagi- uczeń potrafi powiedzieć, kiedy? Na co? W jaki sposób? Należy zwracać uwagę.

Pamięć/ uczenie się- pamięć w coraz większym stopniu jest dowolna i logiczna, wzrasta jej szybkość, trwałość i pojemność. Dziecko potrafi w sposób zamierzony uczyć się i odtwarzać materiał, tworzy strategie zapamiętywania, np. stosując własne techniki powtarzania, osiąga zdolność świadomego i kontrolowanego rozwiązywania problemów(nadal konkretnych).

Mowa- następuje dalszy wzrost zasobu słów- 5-10 tys. rocznie, znaczny postęp sprawności komunikacyjnych- nawiązywanie rozmowy, podtrzymywanie wątku w rozmowie, przekonywanie, grzeczne odmawianie, komentarze, umiejętność czytania i pisania(mowa pisana)

Następuję rozwój zainteresowań- np. sportem, komputerem.

3. Sfera emocjonalna

Następuje dalsze zwiększenie regulacyjnej roli ośrodków korowych- intelektualizacja emocji, rozwój uczuć wyższych.

Dochodzi do dalszego różnicowania źródeł emocji- ważne miejsce w tym zakresie zajmuje życie szkolne.

Procesy emocjonalne stają się bardziej stałe(nastroje i ustosunkowania emocjonalne) oraz bardziej adekwatne do wywołującej je przyczyny.

Pojawiają się nowe uczucia wyższe- poczucie sprawiedliwości, dumy, solidarności, poczucie obowiązku.

Związek z rodzicami nie jest już taki jawnie czuły, mniej jest zachowań przywiązaniowych, ale więź emocjonalna nie słabnie.

Dziecko staje się na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje- lęku, złości i nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny- panuje nad wybuchami emocji.

4. Sfera społeczna

Dziecko wchodzi w nową rolę, środowisko społeczne, idzie do szkoły, staje się uczniem, co wiąże się z określonymi prawami, obowiązkami, etykieta.

Poszerza swoje kontakty, wykonuje nowe obowiązki i zadania.

Następują istotne jakościowe przeobrażenia w stosunkach dorosłymi, pojawiają się nowe „osoby znaczące”, nowe autorytety- np. nauczyciele- są ważni dla jego rozwoju, osobowości, najczęściej są wokół dziecka, spełniają najważniejsze potrzeby, dzieci identyfikują się z nimi, przyjmują ich system wartości( 11/12 r.ż- nauczyciele przestają być autorytetem, ważniejsi rówieśnicy).

Następują również zmiany w percepcji i akceptacji autorytetów- od konkretnych osób/opiekunów do ogólnych kategorii- np.- zawodu- strażaka, policjanta, itp.

Wzrasta znaczenie kontaktów z rówieśnikami, w tym także poza domem i poza szkołą.

7-9 r.ż. - kierowanie się normami instytucji/ szkoły

10- 11 r.ż.- częstsze uwzględnianie norm grupy rówieśniczej- lojalność wobec kolegów(okres gimnazjum)

I- II klasa- dziecka nie interesuje opinia kolegów, tylko nauczyciela, w IV klasie wyraźnie liczy się z opinią klasy.

Następuje również segregacja płciowa w zabawach i przyjaźniach.

Agresja- u chłopców słabnie agresja fizyczna, wzrasta werbalna, u dziewcząt wzrasta agresja społeczna, które celem jest zniszczenie czyjegoś poczucia własnej wartości.

Następują również zmiany w spostrzeganiu innych ludzi- uwzględnianie właściwości wewnętrznych, sądy wartościujące, porównywanie zachowań.

Decentralizacja społeczna- umiejętność przyjmowania punktu widzenia innej osoby w zakresie percepcji, myślenia i odczuwania.

Planowe i zorganizowane wprowadzanie w szerszy krąg społeczny- środowisko, kulturę.

Podsumowując można powiedzieć, ze dziecko w tym okresie staje się uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy dzieci.

Przyjęte na początku szkoły podstawowej wzorce związków międzyludzkich mogą mieć większy wpływ na życie dorosłe, niż zachodzące w tym samym czasie zmiany poznawcze.

5. Skrzyżowana lateralizacja, objawy.

Lateralizacja skrzyżowana- występuje, gdy nie ma wyraźnej dominacji jednej strony nad drugą- np. gdy leworęczność występuje razem z prawoocznością i prawonożnością lub praworęczność z lewoocznością i prawonożnością. Można spotkać różne rodzaje takich kombinacji. Ma się problemy, zaburzenia ze współdziałaniem oka i ręki- koordynat koordynacją wzrokowo- ruchową.

Objawy:

- zaburzenia współdziałania oka i ręki- koordynacji wzrokowo- ruchowej

- rysowanie, pisanie niekształtnych liter, w nierównych odstępach, opuszczanie linijki

- problemy z czytaniem- przeskakiwanie liter, opuszczanie sylab, wyrazów, zmiana kolejności liter

- problemy z odwzorowywaniem figur geometrycznych, rozpoznawaniem liter, cyfr, podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni- p-b-d-g

- problemy z orientacją przestrzenną

problemy w nauce- np. z geografią, fizyką, gdzie konieczna jest znajomość kierunków, orientacja w przestrzeni

6.Osobowość w okresie dojrzewania.

* Następuje rozbudowywanie struktur poznawczych- scalanie dotychczasowej wiedzy i doświadczenia, uogólnianie i integrowanie wiedzy o świecie i panujących w nich relacjach; włączanie elementów abstrakcyjnych, filozoficznych, moralnych.

* Rozbudowa sieci wartości:

• zadawanie pytań o dobro i zło, wolność, godność jednostki, granice tolerancji, istotę i granice prawdy

• budowanie światopoglądu

• poszukiwanie filozofii i sensu życia

• tworzenie długofalowych planów związanych z wyborem głównych dla siebie celów działania

* Intensywne poszukiwanie i krystalizowanie poczucia tożsamości:

• scalanie dotychczasowej wiedzy o sobie jako ciągłości swojego istnienia, połączonego ze zmianami siebie

• integracja własnej przeszłości z teraźniejszością i koncepcją przyszłości

• identyfikacja z własną płcią i związaną z nią rolą społeczną

• sile poczucie własnej odrębności(inności)

Na okres dojrzewania przypada kryzys tożsamości, aby go pokonać młody człowiek musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie zawartą w pełnionych przez niego rolach(syna, córki, ucznia, przyjaciela) i uzyskać integrację swojej przeszłość i z teraźniejszością i koncepcją przyszłości.

Niektórzy dorastający unikają przechodzenia przez trudny proces poszukiwań własnej tożsamości, przejmując gotowe wzory tożsamości ukształtowane przez zbiorowość- grupę rówieśniczą- tzw. tożsamość syntetyczna. U innych dorastających, w niekorzystnych warunkach wychowawczych, wytwarza się opozycja w stosunku do przypisanych im ról, prowadząca do poczucia depersonalizacji i alienacji, przeżywanych jako wewnętrzna dezorganizacja i pustka- tzw. negatywna tożsamość.

Wzrasta również realizm w ocenie samego siebie, i to pomimo młodzieńczego egocentryzmu, dorastający są wobec siebie coraz bardziej krytyczni. Realizm w ocenianiu samego siebie jest też zależny od płci, stwierdzono, ze samoocena dziewcząt jest bardziej adekwatna do rzeczywistości.

* Budowa Ja- idealnego jako wizji siebie i swojej przyszłości.