Grupa A
1. Interakcyjny wpływ czynników rozwojowych.
Zasada interakcyjnego wpływu czynników rozwojowych mówi o tym, że przebieg i efekty rozwoju człowieka są wypadkową współdziałania wielu czynników:
1. Genetycznych(biologicznych, naturalnych)- wrodzone zadatki anatomiczno- fizjologiczne organizmu, czyli to, co się dziedziczy- indywidualny wzorzec tempa rozwoju, budowę fizyczną i wygląd zewnętrzny(kształt głowy, nosa, kolor oczu, włosów), płeć, właściwości układu hormonalnego(produkcja i stężenie w organizmie hormonów, np. testosteronu, adrenaliny), typ układu nerwowego(struktura, funkcjonowanie, zestaw neuroprzekaźników, typ temperamentu- indywidualne zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, aktywność(silny temperament-obniża siłę docierających bodźców, więc jest zwiększone zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, osoba jest aktywna, słaby temperament- wzmacnia siłę docierających bodźców, więc jest zmniejszone zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, osoba jest bierna), stronność ciała(prawo- lub lewostronność), niektóre choroby(Zespół Downa, Pląsawica Huntintona, anemia sierpowata), predyspozycje do pewnych chorób(schizofrenia, psychoza maniakalno- depresyjna, choroby nowotworowe), karnacja, grupa krwi, skłonność do tycia, uzależnień, metabolizm, budowa receptorów.
2. Środowiskowych- środowisko społeczne- rodzina(liczebność, wykształcenie, stan materialny, klimat rodzinny), przynależność do grupy społecznej(np. grupy rówieśniczej, która ma największy wpływ na rozwój jednostki w okresie dojrzewania), szkoła, oświata(klimat, zasady postępowania, skład grona pedagogicznego, klasy, program nauczania), kultura(zasady, normy, obyczaje, prawo, poziom cywilizacyjny do dyspozycji ucznia, wątki światopoglądowe, wiara, system ekonomiczno- polityczny, społeczny, reformy, też np. w okresie płodowym dla dziecka mają znaczenie warunki, w jakich żyje matka.
3. Aktywność własna jednostki- doświadczenia podmiotu, rodzaj uczestnictwa jednostki we własnym rozwoju, czyli to wszystko, co robi, czego doświadcza, np. upodobania, zainteresowania(sport, kino, teatr, literatura) i co ma wpływ na rozwój.
Doświadczenia zdobywane przez jednostkę w toku własnej aktywności sensoryczno- motorycznej i działalności przedmiotowej jest nie tylko źródłem wiedzy i podstawą kształtowania się adekwatnej struktury czynności podmiotu, ale także podstawą przekonań o rzeczywistości i opinii o sobie samym, w tym także poczucia własnej wartości o znacznej sile, dużej autentyczności przeżycia i trwałości.
Zakodowane i przetworzone symbolicznie doświadczenie jednostki oddziałuje na jej postępowanie i działalność, uczestnicząc w mechanizmie wyboru celów i organizowaniu, programowaniu i kontroli aktów działania.
Aktywność jednostki ma tę szczególną cechę, że będąc wyznacznikiem je rozwoju psychicznego, podlega sama kształtowaniu i doskonaleniu wraz z wiekiem. W ciągu życia poszerzają się dziedziny aktywności człowieka i usprawniają się rozmaite wykonywane przez niego czynności.
Aktywność własna jednostki zależna jest od jej temperamentu, czyli jest genetycznie zdeterminowana, sterowana przez temperament. Warto również zaznaczyć, że temperament się nie zmienia, a jedynie modyfikowane są sposoby jego objawiania, dlatego, że ludzie wyrabiają sobie system wartości i tak np. chłopak, który ma słaby temperament i nie lubi chodzić na imprezy, bo tam za dużo hałasu i bodźców to, chociaż nie ma ochoty to i tak tam pójdzie ze swoją dziewczyną, która uwielbia imprezować, bo bardzo mu na niej zależy i jest wysoko w jego hierarchii wartości, albo pracownik o silnym temperamencie, chociaż jest zły na szefa to mu się nie sprzeciwi, bo praca jest dla niego ważna i stara się kontrolować swój temperament, dlatego wyładuje się w domu.
Przykłady interakcyjnego wpływu czynników rozwojowych:
Wpływ środowiska na układ nerwowy- środowisko i bodźce z niego docierające do jednostki uruchamiają jej aktywność własną, co powoduje zmiany w jej układzie nerwowym- np. bodźce docierające z otoczenia mają wpływ na rozbudowanie sieci neuronalnej albo też, jeśli impulsy nerwowe nie przepływają przez jakąś część sieci neuronalnej, to połączenie nerwowe w tym miejscu staje się nieaktywne, co przyczynia się do rozerwania sieci neuronalnej neuronalnej danym miejscu
Podsumowując - siec neuronalna umożliwia dziecku wykonywanie podstawowych funkcji po urodzeniu, dalsze jej rozbudowywanie następuje poprzez doświadczenia jednostki.
Doświadczenia jednostki mają również wpływ na zmianę gospodarki neuro- hormonalnej, np. trauma, silny stres związany z przykrymi przeżyciami, przyczyniają się do nadprodukcji noradrenalny w jej organizmie- hormonu stresu, zmniejsza się ilość serotoniny, która umożliwia kontrolę emocji. Może też nastąpić wzrost poziomu testosteronu.
Film na wykładzie- o dzieciach z uszkodzonym układem nerwowym- dzięki oddziaływaniom środowiska- ćwiczeniom, zabawie, nowym doświadczeniom nastąpiło pobudzenie mózgu, poprawa jego funkcjonowania. Udowodniono, na przykładzie chłopca, któremu usunięto lewą półkulę mózgu, że dzięki rehabilitacji i ćwiczeniom(motorycznym, nauce czytania, pokazywaniu obrazków, powtarzaniu nazw przedmiotów) następuje pobudzenie pnia mózgu i wyższych jego partii i prawa półkula przejmuje funkcje lewej, np. mowę. Istnieje coś takiego jak mechanizmy plastyczności mózgu, czyli naturalne możliwości układu nerwowego do samonaprawy, stymulowane ćwiczeniami.
Dzieci, które odziedziczyły gen, powodujący, że są niezwykle wysokie mają większy potencjał w dziedzinie umiejętności gry w koszykówkę lub siatkówkę
W środowisku stabilnym i bogatym w zasoby dziecko może rozwijać swoje zdolności - np. odziedziczyło po rodzicach zamiłowania muzyczne i będzie rozwijać swoje upodobania, jeśli dostarczą mu odpowiedniego środowiska pełnego muzyki
W środowisku niekorzystnym, zdezorganizowanym dziecko ma większe możliwości do ujawniania agresji, przemocy lub innych zaburzeń w zachowaniu spowodowanych jego predyspozycjami genetycznym
Od płci zależy zestaw oczekiwań społecznych- chłopcom się mówi, że nie mogą płakać, a to przecież odruch bezwarunkowy, wymaga się od nich więcej niż od dziewczynek, mówiąc, że są leniwi, ale zdolni, a dziewczynkom, że są pracowite, ale niezbyt mądre. Ponadto zabawki dla chłopców są bardziej rozwijające- klocki, puzzle.
2. Podać sferę rozwoju
1. chwyt nożycowy- okres niemowlęcy
2. skok pokwitaniowy- okres adolescencji
3. nauczyciel jako jeden z najważniejszych autorytetów- młodszy wiek szkolny
4. rozumienie zasady stałości masy- wiek przedszkolny
5. operacje formalne- okres adolescencji
6. intensywny proces socjalizacji- okres przedszkolny
7. kombinacje czynności ruchowych- okres przedszkolny
8. tzw. monitoring kognitywny- okres adolescencji
9. intensywne doskonalenie koordynacji wzrokowej- młodszy wiek szkolny
10. dobry poziom słuchu fonematycznego- młodszy wiek szkolny-
11. kompleks „ożywienia” na widok matki- okres niemowlęcy
12.myślenie sensomotoryczne- okres niemowlęcy
13. intensywny trening czystości- okres pomiemowlęcy
14. okres bazgrol w rysunku- okres poniemowlecy
15. początek zabaw tematycznych- okres poniemowlecy
3. Rady dla matki, która ma dziecko w wieku przedszkolnym.
- należy pamiętać, że w tym okresie wzrasta sprawność motoryczna dziecka, które staje się bardziej ruchliwe, jest skłonne wykonywać kombinacje różnych czynności ruchowych, dlatego należy mu zapewnić dostęp np. do sprzętu sportowego- rolek, łyżew, roweru, piłki, skakanki, albo zapisać na dodatkowe zajęcia, np. pływanie, taniec.
- w tym okresie następuje usprawnienie motoryki rąk i koordynacji wzrokowo- ruchowej, dlatego należy nakłaniać dziecko do wykonywania różnych czynności wymagających precyzyjnych ruchów rąk, np. trzymania ołówka, wycinania różnych kształtów papieru, rysowania, odwzorowywania różnych przedmiotów-, co w dodatku wspiera aktywność jednej z rąk i usprawnia ją motorycznie.
- w tym wieku u dziecka następuje szybki wzrost zasobu słów(ok. 10 słów dziennie), dlatego też trzeba z dzieckiem dużo rozmawiać, czytać mu książki, żeby je następnie opowiadało, streszczało, pokazywać różne obrazki i zachęcać, żeby nam opowiadało, co na nich widzi-, aby zdobyło umiejętność mówienia pełnymi zdaniami, określało przyczyny i skutki różnych zjawisk, zdobyło orientację w przestrzeni i czasie.
4. Okres niemowlęcy z uwzględnieniem wszystkich sfer
1. Sfera motoryczno- somatyczna
W 1 r.ż. dziecko intensywnie się rozwija, wzrost zwiększa się o 50%, a waga podwaja się po 3-4 miesiącach. W tym okresie szybko rozwija się aparat ruchu, czyli kościec i mięśnie. Obserwuje się intensywny rozwój tkanki tłuszczowej, co sprzyja termoregulacji. W tym okresie ma również miejsce szybki przyrost masy tkanki mózgowej. Zmiany w układzie nerwowym to przede wszystkim- mielinizacja włókien nerwowych nerwów czaszkowych oraz rozrost pól i okolic kory. Procesy te powodują wzrost dokładności i szybkości przewodzenia nerwowego. Od 6 miesiąca rozpoczyna się proces wyżynania się zębów mlecznych trwa do 3 r.ż.
Rozwój postawy ciała, lokomocji- zanim dziecko opanuje kolejne nawyki ruchowe, musi zdobyć kontrolę nad pozycją ciała tj. postawą. W 3 m.ż. dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowę, w 8 m.ż. potrafi siedzieć samodzielnie bez podparcia 10 stać, trzymając się oparcia. Następuje też rozwój lokomocji- obroty w pozycji leżącej- 3 m.- z pleców na bok, 5 m.- z brzucha na plecy, 6m.- z pleców na brzuch. W 8 m.- samodzielnie siada i pełza, w 9-10m.- raczkuje, wstaje przy pomocy podparcia, 11-12 m.- samodzielnie chodzi.
Rozwój chwytu- rozwój ruchowy obejmuje również zmiany w zakresie chwytu i manipulacji.
0-2m- chwyt bezwarunkowy, nieskoordynowane, tzw. ruchy błędne.
2-4 m.- okres neutralny- zanika odruch bezwarunkowy.
4-5 m.- początek chwytu dowolnego- chwytają obie ręce, pracuje bark, brak dominacji jednej ręki- ruch wahadłowy, chwyt całą dłonią, palce owijają przedmiot, następnie następuje jego zbliżenie do ust i wypuszczenie.
5-6 m.- chwyt 4 palcami- nakładkowy- z wyłączenie kciuka. Dziecko sięga ku przedmiotowi jedną ręką- postukuje, potrząsa przedmiotem, nie jest w stanie utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie.
7-8m.- chwyt „nożycowy”, kontrolowany wzrokiem- przywodzenie kciuka do pozostałych palców, dziecko sięga po przedmiot jedną ręką, zaczyna się przewaga jednej ręki.
9 m.- chwyt pęsetkowy- przeciwstawienie kciuka i palca wskazującego, chwytanie opuszkami palców- dziecko chwyta, jednocześnie kilka przedmiotów, angażując obie ręce, manipuluje przedmiotami, używając obu rąk.
Istotnym aspektem rozwoju manipulacji jest koordynacja wzrokowo- ruchowa. Chwytanie i sięganie przebiega pod kontrolą wzroku od okresu chwytu dowolnego, od 4 m. Od tej pory dziecko opanowuje przekładanie przedmiotów, poszukiwanie przedmiotów, które zniknęły z pola widzenia. Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko manipuluje przedmiotem używając obu rąk. Zaczyna się zróżnicowanie chwytu prawej i lewej ręki. Doskonali się chwytanie drobnych przedmiotów przy użyciu chwytu pęsetkowego.
2. Sfera poznawcza
Dziecko już od pierwszych dni swojego życia identyfikuje bodźce, które są ważne dla jego orientacji w otoczeniu. Już od urodzenia wszystkie jego zmysły są zdolne odbierać bodźce z otoczenia, chociaż wybiórczo i nieprecyzyjnie. Powoli uczy się różnicować i z czasem potrafi to czynić nawet w odniesieniu do tych, które wydają się podobne- np.. różnicuje odcienie kolorów.
Wzrok, stanowiący dla człowieka podstawowy zmysł orientacji w otoczeniu, w okresie wczesnego dzieciństwa rozwija się bardzo intensywnie. Noworodek reaguje na zmianę intensywności światła- otwiera oczy w ciemności i zamyka je przy ostrym świetle. Do ok. 3 m.ż. proces akomodacji soczewek nie zachodzi prawidłowo, co powoduje, ze niemowlę może widzieć jedynie obiekty znajdujące się w bardzo bliskiej odległości, oddalone od niego o 21 cm. Niemowlę widzi, zatem twarz matki w sytuacji karmienia lub zabiegów pielęgnacyjnych. W wieku 12 miesięcy ostrość wzroku dziecka dorównuje ostrości wzroku dorosłego. Noworodki odróżniają kolor czerwony od zielonego, przy czym preferują barwę żółtą i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej. W 5 m. ż. dziecko spostrzega głębię przedmiotów.
Po urodzeniu dziecko dysponuje układem nerwowym i receptorami. Spostrzeganie odbywa się zza pomocą receptorów- tu i teraz, układ nerwowy przekształca informacje w ślady pamięciowe, ale niemowlę nie potrafi z nich korzystać, bo synapsy i sieć neuronalna są jeszcze słabo rozwinięte.
Dziecko w tym okresie poznaje świat polisensorycznie- przy pomocy wszystkich zmysłów. Najważniejszą rolę w tym okresie odgrywają kontaktoreceptory-(receptory-dotyku, smaku, węchu), bo to głównie dzięki nim czerpie informacje o świecie zewnętrznym. Ważny jest w tym okresie kontakt dotykowy z opiekunem- kontakt zmysłowy, karmienie piersią, dzięki któremu kształtuje się przywiązanie między matką i dzieckiem.
W tym okresie myślenie dziecka ma postać sensomotoryczną- zmysłowo- ruchową, dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, wykorzystując w tym celu także działanie, operowanie motoryczne na przedmiocie.
0-2 m.ż- dziecko ogranicza się do ćwiczenia odruchów wrodzonych.
Ok. 4 m.ż.- zaczyna różnicować znane twarze i podstawowe barwy.
Do komunikowania się z otoczeniem małe dziecko wykorzystuje zachowania niewerbalne, używając takich środków jak- płacz, spojrzenie, ruchy, gesty ciała, mimika, wokalizacja.
Ok. 4 m.ż- dziecko zaczyna głużyć, ok. 5 m.ż.- gaworzyć-pełni to funkcję ekspresji emocji, wytwarzane są wzory dźwięków, ok. 11/12 m.z.- następuje początek mowy właściwej- pierwsze słowa dziecka- 2 sylabowe- mowa czynna, rozumienie kilkunastu słów, poleceń- mowa bierna.
3. Sfera emocjonalna
W okresie tym następuje różnicowanie się uczuć, wytwarzanie więzi między dzieckiem a osobą dorosłą oraz początki interakcji z innymi dziećmi.
Do 3 m.ż.- stany pobudzenia emocjonalnego są słabo zróżnicowane- dziecko jest zdolne do przeżywania zadowolenia lub niezadowolenia, łatwo zmieniające się Dziecko wyposażone jest w 4 emocje pierwotne- strach- reakcja na silny dźwięk, bodziec wzrokowy, radość- zadowolenie z własnego organizmu(sucho, nic nie boli), wstręt- reakcja na bodźce związane ze zmysłem węchu i smaku, złość- reakcja na unieruchomienie głowy dziecka lub zmysłów wzroku i słuchu w postaci płaczu, gwałtownych ruchów.
Później dziecko uczy się nowych źródeł emocji, poszerza je, emocje pierwotne przekształcają się w inne- np. strach w lęk, zadowolenie w radość.
Ok. 11-12 m.ż- źródłem jego emocji stają się inni ludzie, własne działania i ich efekty. Pojawiają się przywiązanie, radość, zazdrość, nieśmiałość. Nadal jednak są to stany nietrwałe, łatwo zmieniające się od pozytywnych do negatywnych odwrotnie.
4. Sfera społeczna
Ok. 3 m.ż.- pojawia się u dziecka ożywienie na widok matki- tzw. kompleks ożywienia.
4-5 m.ż.- okazuje niezadowolenie, gdy nikt się nim nie zajmuje, obserwuje inne dzieci, reaguje uśmiechem na obecność innych.
Ok 6-8 m.ż.- widoczne są oznaki przywiązania do opiekuna(matki)- rozwija się ono do urodzenia, przejawia się w postaci nieufności wobec innych osób, protestu, negatywnych emocji, gdy matka je opuszcza, redukcja negatywnych emocji w obecności opiekuna.
Ok. 8-9 m.ż.- dziecku próbuje współdziałać z innymi- daje zabawki, obserwuje inne dzieci, uśmiecha się do nich, naśladuje ich ruchy, reaguje protestem na zabieranie zabawki, różnicuje w wyglądzie twarzy wyraz radości od strachu.
11/12 m.ż- zabawa z matką lub rodzeństwem, próby zwracania na siebie uwagi innych, rówieśników poprzez gaworzenie, dziecko złości się, gdy rówieśnik oddala się, porzuca zabawkę i dąży do nawiązania kontaktu z rówieśnikiem.
Ok. 12 m.ż- następuje początek tzw. „odniesienia społecznego”- dziecko zaczyna odczuwać, ze jest częścią układu społecznego, nie wyodrębnia siebie jeszcze ze świata społecznego, nie ma poczucia odrębności fizycznej i psychicznej.
5. Odruchy bezwarunkowe.
Już noworodek zaopatrzony jest w stereotypowe, automatyczne reakcje na określone bodźce, zwane odruchami.
Odruchy bezwarunkowe są przekazywane genetycznie każdemu przedstawicielowi danego gatunku. Ich obecność lub brak dostarcza informacji na temat mózgu i centralnego układu nerwowego dziecka. Niektóre odruchy wrodzone występują przez całe życie- oddychanie, wydalanie, trawienie, praca serca, czkawka. Ale te, które są szczególnie interesujące powinny zanikać w 1 roku życia, co wskazuje na rozwój bardziej zaawansowanych funkcji mózgu. Istnieją wrodzone odruchy prymitywne- nie wiemy, jaki jest ich cel, biologiczna funkcja- np. odruchy Moro i Babińskiego; oraz wrodzone odruchy przystosowawcze- pozwalające noworodkowi przetrwać- np. odruch poszukiwania piersi, odruch ssania.
Przykłady odruchów bezwarunkowych oraz bodźców, które je wywołują:
- odruch poszukiwania piersi- jeśli dotkniemy policzka noworodka w pobliżu ust, odwraca on głowę i ustami zaczyna poszukiwanie piersi. Odruch ten jest przystosowawczy, ponieważ pomaga dziecku w znalezieniu brodawki piersi matki, żeby mogło jeść. Pojawia się już w 2-3 miesiącu życia płodowego i jest pierwszym wskaźnikiem, że płód może reagować na dotknięcie. Zanika na ogół w wieku 3-4 miesięcy.
- odruch chwytny- jest wywoływany przez naciśnięcie wewnętrznej części dłoni dziecka, na przykład palcem. Dziecko odpowiada poprzez mocne złapanie palca. Dzięki temu odruchowi noworodki są w stanie utrzymać własny ciężar ciała. Odruch ten zanika w 3-4 miesiącu życia i dzieci nie są w stanie utrzymać ciężaru własnego ciała aż do wieku 4-5 lat.
- odruch Moro- reakcja dziecka na utratę oparcia dla głowy lub na głośny dźwięk. Najpierw noworodek prostuje ręce i otwiera dłonie, wygina plecy w łuk i prostuje nogi, następnie wykonuje rękoma ruch przytulania do piersi(obejmowania) z dłońmi zaciśniętymi. Brak odruchu Moro jest sygnałem uszkodzenia mózgu, również jego utrzymywanie się po 6-7 miesiącach stanowi powód do zmartwienia. W istocie, jak w przypadku wielu innych odruchów występujących u noworodka, biologiczna funkcja odruchu Moro nie jest znana- odruch prymitywny.
- odruch Babińskiego- jest reakcją na delikatne pociągnięcie ręką po stopie dziecka od pięty do palców. Następuje grzbietowe wygięcie dużego palca, rozszerzenie pozostałych palców, wygięcie stopy do wewnątrz. Na ogół zanika pod koniec 1 roku życia, zastępuje go odruch podeszwowy dużego palca. Odruch ten nie występuje u niemowląt uszkodzeniem dolnej części rdzenia kręgowego.
- odruch kroczenia- reakcja dziecka na trzymanie go w pozycji wyprostowanej, lekko odchylonego do przodu, z nogami dotykającymi twardego, płaskiego podłoża, polegająca na przemiennym poruszaniu nogami. Odruch ten zanika około 3 miesiąca życia, z powodu rosnącego ciężaru nóg dziecka.
- odruch pływania- reakcja na położenie dziecka na brzuchu w wodzie, polegająca na naprzemiennym ruchu rąk, wydychaniu powietrza ustami. Następuje odruchowe zatrzymanie oddechu, woda płynie do żołądka. Odruch ten wskazuje na koordynację rąk i nóg, zanika w 6 miesiącu życia.
Niektóre z odruchów bezwarunkowych przekształcają się w odruchy warunkowe- np. odruch ssania- przy pomocy narządu odpowiedzialnego za równowagę- błędnika, dzięki nabytemu doświadczeniu, dziecko wie, że będzie karmione, jeśli znajdzie się w określonej pozycji, bo powstały w jego korze mózgowej ślady pamięciowe, albo też widzi butelkę i już chce ssać, bo mózg zakodował ten bodziec.
6. Osobowość w wieku wczesnoszkolnym.
* Budowanie struktur poznawczych
Budowanie uogólnionych przekonań na temat rzeczywistości i swojego w niej miejsca- początek kształtowania trwałych preferencji i postaw.
Ok. 12 r.ż.- ukształtowane są podstawy obrazu świata w kategoriach opisu i wartości- tzw. dziecięca koncepcja świata.
* Początek procesów internalizacji norm i standardów zachowań prezentowanych przez ważne dla dziecka osoby- początek struktury programów czynności(charakteru).
* Budowanie samowiedzy- struktury „Ja”
* Kształtowanie się świadomości siebie jako podmiotu własnych działań poprzez:
porównywanie siebie z innymi
porównywanie siebie w różnych rolach i sytuacjach
* Wzbogacanie i integrowanie doświadczeń o sobie i wiedzy o swoich:
sukcesach i niepowodzeniach
możliwościach i zdolnościach
kompetencjach i rolach społecznych
Prowadzi to do rozbudowania Ja- realnego, urealistycznienia i uogólnienia samooceny.
* Początek poczucia własnej wartości, opartego na:
bezpośrednim porównywaniu własnych wyników z wynikami innych
porównywaniu oczekiwań z realnymi wynikami
informacjach i ocenach o sobie płynących od innych, głównie w wymiarach ważnych dla samego siebie dziecka a przekazywanych przez osoby dla niego znaczące
poczucie wsparcia społecznego, głównie od rodziców i rówieśników
* Intensywny trening sprawności i kompetencji prowadzi do ogólnych przekonań o własnej skuteczności(poczucie sprawstwa) i możliwości wpływania na swoje otoczenie(poczucie kontroli zdarzeń)
* Pozytywne doświadczenia w tym zakresie prowadzą do wysokiej samooceny, akceptacji samego siebie, ukształtowania się motywacji wewnętrznej i tzw. wewnątrzsterowności.
Grupa B
1. Z czym się rodzimy? Jakie możliwości mamy zaraz po urodzeniu?(czyli to jest to co się dziedziczy)
- Indywidualny wzorzec tempa rozwoju- indywidualny wzorzec okresów przyspieszeń i zahamowań rozwoju
- Budowę fizyczną i wygląd zewnętrzny- kształt głowy, nosa, kolor oczu, włosów, karnację, kształt palców, paznokci, długość stóp, itp.
- Płeć
- Grupę krwi
- Właściwości układu nerwowego- jego strukturę i funkcjonowanie, zestaw neuroprzekaźników
- Typ temperamentu- indywidualne zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, aktywność
- Właściwości układu hormonalnego- produkcja i stężenie w organizmie hormonów, np. testosteronu, adrenaliny, itp.
- Stronność ciała- prawo- lub lewostronność
- Niektóre choroby- np. zespól Downa, pląsawica Huntintona, anemia sierpowata, itd.
- Predyspozycje do pewnych chorób- schizofrenia, psychoza maniakalno- depresyjna, choroby nowotworowe
- Odruchy bezwarunkowe- jednakowe dla osobników danego gatunku
Na co mają wpływ geny?
- Ogólny stan zdrowia- ogólna odporność organizmu na czynniki szkodliwe
- Ogólne zasady metabolizmu- tendencja do tycia, podatność na uzależnienia, itp.
- Ogólna aktywność- ekstrawersja, introwersja, męczliwość
- Sposoby ekspresji- mimika, pantomimika, manieryzm
- Zdolności ogólne- iloraz inteligencji, maksymalne(potencjalne) możliwości poznawcze
- Uzdolnienia szczegółowe- np. muzyczne, plastyczne, motoryczne
- Zaburzenia umiejętności pisania- dysleksja
-Podatność na lęki- tendencja do rozpaczania, zamartwiania się
- Odporność na stres- umiejętność radzenia sobie ze stresem
- Skłonność do zachowań agresywnych, aspołecznych, antyspołecznych
2. Podać sferę rozwoju:
1. tworzenie neologizmów- okres przedszkolny
2. odkrycie istnienia umysłu, początki tzw. decentralizacji- wiek poniemowlęcy
3. budowanie prostych zdań złożonych z 2/3 słów- okres poniemowlęcy
4. gaworzenie- okres niemowlęcy
5. kierowanie się w zachowaniu formalnymi normami szkoły- młodszy wiek szkolny
6. intensywne poszukiwanie odpowiedzi na pytanie kim jestem- okres adolescencji
7. kryzys dotychczasowych autorytetów- okres adolescencji
8. rozumienie zasady stałości ilości- wiek przedszkolny
9. raczkowanie- okres niemowlęcy
10. segregacja płciowa w grach i zabawach- młodszy wiek szkolny
11. odwzorowywanie podstawowych figur geometrycznych- wiek przedszkolny
12. myślenie hipotetyczno- dedukcyjne- okres adolescencji
13. budowanie pociągów z klocków- okres poniemowlęcy
14. chwyt pęsetkowy- okres niemowlęcy
15. rysowanie kółka- okres poniemowlęcy
3. Rady dla matki, która ma dziecko w wieku poniemowlęcym
nie zabraniać dziecku przeżywania emocji- należy dziecku o nich mówić, nazywać je, tłumaczyć ich źródło, np. dlaczego się złości. Należy dziecku wskazywać w jaki sposób ma przeżywać emocje, tak, żeby nie robiło krzywdy sobie i innym, np. dając mu worek, poduszkę, pluszaka, żeby się na nim rozładowało, a potem zapytać czy jest już dobrze i złość minęła. Trzeba też pozwalać dziecku na płacz, bo łzy uwalniają złe emocje i hormon stresu- noradrenalinę.
Pamiętać, że dziecko w tym okresie ma silną potrzebę kontaktów z dorosłymi, lubi naśladować rodziców, ich zachowanie, gesty, trzeba poświęcać mu więcej czasu, pozwalać na uczestniczenie w pracach rodzinnych- co sprzyja ukierunkowaniu prospołecznemu i przyszłości będzie się mogło na nim polegać.
należy stwarzać dziecku możliwości do kontaktu z rówieśnikami, bo jak pójdzie do przedszkola, a później do szkoły to się może zgubić w tłumie, będzie się bać kontaktów z innymi, nie będzie wiedzieć jak się bronić, stanie się ofiarą klasową
rozwijać u dziecka umiejętność posługiwania się przedmiotami codziennego użytku, np. niech dziecko samo próbuje zdejmować i nakładać części ubrania, myć twarz i wycierać ją ręcznikiem. Nie można też zaniedbać treningu czystości, który prowadzi do kontroli własnego ciała i podporządkowania się ustalonym społecznie regułom postępowania.
Pamiętać, ze w tym okresie dziecko odkrywa swoją odrębność cielesną(1,5 r.ż) i psychiczną(2,5r.ż), często się buntuje, mówi „nie” i stawia opór, zaczyna się u niego budzić samoświadomość, dlatego nie można łamać jego oporu, trzeba znaleźć rozsądne granice w kontakcie z nim, mając świadomość, że ma swój odrębny świat, np. powinien mieć wybór w jedzeniu, ubiorze, musi doświadczyć tzw. sprawstwa- czyli, że jest przyczyną pewnych skutków, co umożliwi mu w przyszłości kontrolowanie otoczenia i podejmowanie decyzji.
4. Okres dojrzewania ze wszystkim sferami
1. Sfera somatyczno- motoryczna
Następuje w tym okresie skok pokwitaniowy- akceleracja, wzmożone tempo przyrostu długości i ciężaru ciała w stosunkowo krótkim czasie- u dziewcząt- 10/11- 12/13 r.ż., natomiast u chłopców- 12-15 r.ż. Skok pokwitaniowy dotyczy zarówno układu kostnego i mięśniowego, jak i pozostałych części ciała.. Budowa ciała dziewcząt chłopców różnicuje się znacznie- drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe, intensywny rozwój narządów płciowych. U chłopców rozrastają się ramiona, a sylwetka staje się bardziej kanciasta, u dziewcząt rozrasta się miednica, przygotowując ich organizm do przyszłego macierzyństwa oraz podskórna tkanka tłuszczowa, powodująca zaokrąglenie się sylwetki. Wkrótce po zakończeniu skoku pokwitaniowego organizm uzyskuje dojrzałość płciową. U dziewcząt zapowiada ja menstruacja, natomiast chłopców obecność spermy w moczu może być pierwszym sygnałem seksualnej dojrzałości, a jest nim niewątpliwie wystąpienie wytrysku nasienia, które zazwyczaj pojawia się podczas snu.
U dziewcząt rozwijają się piersi- powiększają się i wysuwają do przodu sutki, u chłopców najpierw powiększają się jądra, dopiero potem penis.
Widoczne są dysproporcje w sylwetkach ciała- tzw. sylwetka wyrostka/ podlotka.
Nadpobudliwość ruchowa, ruchy niezgrabne, ociężałe.
W II fazie widoczny jest dymorfizm płciowy w motoryce- dziewczęta- ruchy płynne, precyzyjne, elastyczne, natomiast u chłopców- wzrost siły motoryki.
OUN(podwzgórze) uaktywnia układ hormonalny, który rozpoczyna intensywną produkcję estrogenu- u dziewcząt i testosteronu- u chłopców.
Następuje rozwój połączeń w obrębie płatów czołowych i przedczołowych, co ma wpływ na rozwój myślenia hipotetyczno- dedukcyjnego.
Zmiany hormonalne wpływają na wzrost wrażliwości i pobudliwości układu nerwowego, zachwianiu ulega równowaga procesów pobudzenia i hamowania- zmiany w sferze emocjonalnej.
Specyficzne tempo rozwoju układu kostnego, mięśniowego, sercowo- naczyniowego powoduje częste bóle mięśniowe, wahania ciśnienia krwi, podatność na choroby i omdlenia.
Na bazie zmian hormonalnych rozwijają się potrzeby seksualne- początkowo mają postać stanu ogólnego pobudzenia, a następnie przyjmują formę dążenia ku osobie płci przeciwnej(najczęściej).
2. Sfera poznawcza
Następuje doskonalenie wszystkich funkcji poznawczych, przechodzenie- od rzeczywistości do możliwości, od konkretu do abstrakcji, od tu i teraz do przyszłości.
Widoczny jest rozwój wszystkich zmysłów, który osiąga szczytową sprawność- najniższe progi wrażliwości, największa czułość zmysłów.
Pamięć- dominuje pamięć dowolna i logiczna, a w procesach uczenia się widoczne są wyższe formy uczenia- przez rozumienie, rozwiązywanie problemów.
Myślenie- faza operacji formalnych- myślenie abstrakcyjne, hipotetyczno- dedukcyjne(dzięki rozwojowi połączeń w obrębie płatów czołowych i przedczołowych). Myślenie to charakteryzuje się bardziej logicznym i abstrakcyjnym, a także mniej egocentrycznym myśleniem. Dorastający głębiej wnika w problemy, dostrzega różne opcje, stawia dociekliwe pytania, szuka racjonalnych wyjaśnień, łącząc krytycyzm i odrzucając dotychczasowe autorytety. Zaczyna posługiwać się ironią, parodią i metaforą. Według Piageta charakterystyczne cechy tego myślenia to:
- rozumowanie- „jeśli- to…”
- rozumienie przenośni, symboli, pojęć przestrzennych czasowych,
- wykrywanie zależności, zestawiane sądów, wyprowadzanie wniosków
- stawianie hipotez, rozwiązywanie problemów teoretycznych, społecznych, filozoficznych, moralnych
- metaforyczne ujmowanie zdarzeń
- krytycyzm wobec otoczenia, wykrywanie sprzeczności i niekonsekwencji
- zdolność do refleksji i autorefleksji, formułowanie własnych wniosków i poglądów
Uwaga- rozwój uwagi dowolnej
Wyobraźnia- bardzo żywa, połączona z wrażliwością emocjonalną, rozwija się młodzieńcza twórczość- pamiętniki, poezja, eseje, listy, twórczość muzyczna i plastyczna.
Widoczny jest tzw. monitoring kognitywny(poznawczy)- obserwacja i analiza własnego umysłu, psychiki.
3. Sfera emocjonalna
I. Wczesna adolescencja
Widoczna jest wzmożona emocjonalność, zmiany w treściach przeżyć oraz ich formie- przebiegu, dynamice, wyraźne gwałtowne reakcje emocjonalne.
Następuje znaczny wzrost pobudliwości i chwiejność(labilności) emocjonalnej- oscylacja między nastrojami krańcowymi.
Duża jest wrażliwość na bodźce natury seksualnej oraz silne potrzeby- samostanowienia, akceptacji, uznania, sukcesu, miłości.
Obserwuje się przewagę emocji negatywnych nad pozytywnymi- złość, gniew, obawy przed ośmieszeniem, odrzuceniem, poczucie wstydu, winy.
Widoczna jest tendencja do maskowania emocji negatywnych- manifestowanie nonszalancji, sarkazmu, ironii, przekory.
Nie oba jest wielu dorastającym osobom pogoń za sensacją, siłą przeżyć- tendencje do zachowań ryzykownych, których celem jest potwierdzenie dorosłości, radzenie sobie z lękiem, zdobycie akceptacji i uznania rówieśników.
Istnieje tzw. „bezprzedmiotowość uczuć”- odczuwanie wyraźnych emocji bez możliwości wskazania ich przyczyny, stany nieokreślonych tęsknot, lęków, pragnień.
Ogólnie mówiąc sfera emocjonalna w tym okresie dominuje nad innymi sferami rozwoju- tzw. okres „burzy i naporu”.
II. Późna adolescencja(młodzieńczość)
Następuje wyrównywanie procesów pobudzenia i hamowania- zwiększa się równowaga emocjonalna, wyrównywanie emocji pozytywnych i negatywnych.
Widoczny jest wzrost tolerancji na zwłokę oraz wzrost kontroli reakcji emocjonalnych.
4. Sfera społeczna
Widoczny jest kryzys dotychczasowych autorytetów- rodziców i nauczycieli- apogeum 15-16 r.ż., następuje powrót do rodziny na nowych zasadach- tzw. „odpępowienie”- 17-18 r.ż.
Widoczne są konflikty z dorosłymi, tendencje do unikania ich kontroli, przekora, których źródła można szukać w nieokreślonym statusie dorastającego.
Następuje ogromny wzrost znaczenia grupy rówieśniczej, która zaspokaja potrzeby bezpieczeństwa, uznania, przynależności, określa standardy zachowania i wartościowania, wpływa na kształtowanie poczucia własnej wartości i tożsamości, czasem zastępuje rodzinę.
Obserwuje się również niewolniczy(często) konformizm wobec grupy rówieśniczej- szczyt 13/14 r.ż.- tzw. „kultura młodzieżowa”, która wpływa na wzmacnianie tożsamości młodzieży i odcinanie się ich od świata dorosłych.
Relacje dziewcząt/chłopców- 10/12 r.ż.- antagonizmy między osobami o różnej płci, dziewczęta i chłopcy unikają się wzajemnie; 12/14 r.ż.- dziewczęta interesują się chłopcami, często starszymi i dążą do zwrócenia ich uwagi, chłopcy nadal przedkładają własne towarzystwo; 14/16 r.ż.- chłopcy zwracają się ku dziewczętom, tworzą się „pary”, 16/19 r.ż.- pierwsze miłości i pierwsze doświadczenia seksualne.
Okres moralności autonomicznej- początkowo pryncypialny stosunek do zasad moralnych- obowiązują one zawsze i wszędzie, następnie relatywizm moralny- złożone sytuacje społeczne wymagają plastycznego postępowania i bezwzględne stosowanie zasad może być przyczyną konfliktów.
5. Dysleksja- przyczyny jej powstawania, objawy tzw. ryzyka dyslektycznego
Przyczyny dysleksji -
różne koncepcje teoretyczne:
uwarunkowania konstytucjonalne- czyli wrodzony charakter dysleksji, mikrouszkodzenia OUN powstają w okresie prenatalnym i okołoporodowym w wyniku działania czynników patogennych
według koncepcji genetycznej przyczyną dysleksji są zmiany neurologiczne, ale przekazywane przez geny
koncepcja hormonalna upatruje przyczyn dysleksji w nadmiernej produkcji testosteronu w okresie prenatalnym, co powoduje zwolniony rozwój lewej półkuli mózgu
Niezależnie od koncepcji bezpośrednią przyczyną trudności o charakterze dyslektycznym jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka, co oznacza, że niektóre funkcje rozwijają się dobrze, inne zaś z wyjątkowym opóźnieniem.
Objawy tzw. ryzyka dysleksji
obniżona sprawność ruchowa
mała sprawność rąk
słaba koordynacja wzrokowo -ruchowa
opóźniony rozwój lateralizacji
problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek
zaburzeniarozwoju percepcji wzrokowej
zaburzona analiza i synteza słuchowa i wzrokowa
6. Osobowość wieku przedszkolnym
* Związek mechanizmów kształtowania osobowości z typem temperamentu dziecka, rozwojem jego sfery poznawczej, społecznej i emocjonalnej.
* Mechanizmy i narzędzia budowania osobowości:
identyfikacja z osobami znaczącymi
naśladowanie i modelowanie
sytuacje i doświadczenia, typowe, codzienne
sytuacje wyjątkowe, doświadczenia traumatyczne
* Budowanie poczucia własnej podmiotowości- dziecko ma świadomość, iż jest sprawcą pewnych zdarzeń i skutków( w 3 r.ż objawem jest obstawanie przy swoim pragnieniu robienia czegoś samodzielnie).
* Ustalanie tożsamości płciowej
Dziecko wie, że natura dziewczynki/chłopca jest stała i niezależna od ubioru czy długości włosów- tzw. stałość płci. Jest świadome stabilności płci, tzn. , iż przez całe życie jesteśmy osoba tej samej płci, poznaje jakie zachowania wiążą się z faktem bycia dziewczynką/chłopcem- uczy się roli społecznej związanej z płcią, z czym wiąże się bycie dziewczynką/chłopcem w danej kulturze.
* Następuje rozwój zdolności do samokontroli, czyli działania zgodnie z oczekiwaniami osób znaczących, nawet przy braku zewnętrznej kontroli, objawia się w możliwości powstrzymywania się od:
natychmiastowego działania- stosowanie się do poleceń i reguł
ujawniania emocji(4 r.ż.- początek kontroli emocji)
szybkiego wyprowadzania wniosków(5-10 r.ż.- rozwaga w odpowiadaniu na pytania)
dokonywania wyborów bez rozważania sytuacji(4-6 r.ż.- początek planowania działań)
domagania się natychmiastowej nagrody(odraczanie gratyfikacji)
* Kształtuje się poczucie obowiązku
* Początki obrazu własnej osoby i samooceny- związane x myśleniem konkretnym- samowiedza zawiera pojedyncze, niezależne od siebie informacje na temat różnych aspektów własnej osoby; w skład obrazu samego siebie wchodzą najczęściej- imię, płeć, posiadane przedmioty, codzienne zachowania.
Test C
Czynniki biologiczne mające wpływ na rozwój.
- Indywidualny wzorzec tempa rozwoju- indywidualny wzorzec okresów przyspieszeń i zahamowań rozwoju
- Budowę fizyczną i wygląd zewnętrzny- kształt głowy, nosa, kolor oczu, włosów, karnację, kształt palców, paznokci, długość stóp, itp.
- Płeć
- Grupę krwi
- Właściwości układu nerwowego- jego strukturę i funkcjonowanie, zestaw neuroprzekaźników
- Typ temperamentu- indywidualne zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, aktywność
- Właściwości układu hormonalnego- produkcja i stężenie w organizmie hormonów, np. testosteronu, adrenaliny, itp.
- Stronność ciała- prawo- lub lewostronność
- Niektóre choroby- np. zespól Downa, pląsawica Huntintona, anemia sierpowata, itd.
- Predyspozycje do pewnych chorób- schizofrenia, psychoza maniakalno- depresyjna, choroby nowotworowe
- Odruchy bezwarunkowe- jednakowe dla osobników danego gatunku
Na co mają wpływ geny?
- Ogólny stan zdrowia- ogólna odporność organizmu na czynniki szkodliwe
- Ogólne zasady metabolizmu- tendencja do tycia, podatność na uzależnienia, itp.
- Ogólna aktywność- ekstrawersja, introwersja, męczliwość
- Sposoby ekspresji- mimika, pantomimika, manieryzm
- Zdolności ogólne- iloraz inteligencji, maksymalne(potencjalne) możliwości poznawcze
- Uzdolnienia szczegółowe- np. muzyczne, plastyczne, motoryczne
- Zaburzenia umiejętności pisania- dysleksja
-Podatność na lęki- tendencja do rozpaczania, zamartwiania się
- Odporność na stres- umiejętność radzenia sobie ze stresem
- Skłonność do zachowań agresywnych, aspołecznych, antyspołecznych
Podać sferę rozwoju:
faza schematu uproszczonego rysunku- okres przedszkolny
kształtowanie przywiązania do opiekuna- okres niemowlęcy
operacje konkretne- młodszy wiek szkolny
głowonogi jako schemat postaci człowieka- okres poniemowlęcy
gaworzenie- okres niemowlęcy
sylwetka podlotka/ wyrostka- okres adolescencji
budowanie pierwszych babek z piasku- okres poniemowlecy
rozumienie zasady stałości przedmiotu- wiek przedszkolny
bardzo duży konformizm w wobec grupy rówieśniczej- okres adolescencji
rozwój samoobsługi- samodzielne ubieranie i rozbieranie- wiek przedszkolny
decentralizacja poznawcza- wiek przedszkolny
pierwsze samodzielne kroki- okres niemowlęcy
bardzo silna potrzeba samostanowienia- okres adolescencji
dysponowanie ok. 15/20 tys. słów- wiek przedszkolny
pierwszy okres negatywizmu i uporu- wiek poniemowlęcy
3. Rady dla matki, która ma dziecko w wieku niemowlęcym
przytulać się, troszczyć się o dziecko, okazywać mu miłość, brać na ręce gdy płacze i jest mu źle, aby poczuło się bezpiecznie. Ważne jest ukształtowanie prawidłowej relacji emocjonalnej- przywiązania między matką a dzieckiem. Jeśli nastąpi długotrwały brak kontaktu emocjonalnego z matką- brak uśmiechu, przytulania, pieszczenia, głaskania, dotykania, przywierania, może dojść do zaburzeń, zahamowań rozwoju psychicznego a nawet fizycznego dzieci, tzw. choroba sieroca,
uważać, żeby dziecko nie brało do ust małych przedmiotów, bo może się nimi zadławić
zapewnić dostęp do odpowiedniej ilości bodźców zewnętrznych -np. słuchowo- wzrokowych- można zawiesić dziecku nad łóżeczkiem kolorową grzechotkę(tak żeby była w zasięgu jego wzroku i ręki), można pokazywać również dziecku trzymaną w ręku zabawkę i mówić do niego.
dla swobodnego rozwoju motoryki należy ułatwić dziecku zmianę pozycji ciała
w kontakcie dziecka z przedmiotami kłaść nacisk na ćwiczenie odruchu chwytnego, dziecko ma chwytać przedmioty, badać ich kształt, właściwości
zapewnić dziecku odpowiednią przestrzeń do stania i chodzenia, zapewniać pomocne oparcie
czytać książki, co pobudza wyobraźnię dziecka, zachęcać do wymawiania pierwszych prostych słów i zwrotów.
nie karać fizycznie, tylko słowne upomnienia
dbać, aby ojciec uczestniczył w wychowaniu dziecka dla jego prawidłowego rozwoju
4. Wiek wczesnoszkolny ze wszystkim sferami.
1. Sfera somatyczno- motoryczna
Zmiany fizyczne nie są już tak wyraźne- waga i wzrost przyhamowują na rzecz wewnętrznego rozrastania i dojrzewania organizmu.
Nie ma już dużo miejsc chrzęstnych w organizmie, większe ryzyko złamań, w 7-8 r.ż. kościec jest jeszcze bardzo słaby- łatwo ulega deformacjom, nie powinien być znacznie obciążany.
Następuje dalsza koordynacja działania dużych grup mięśni- zwiększa się szybkość i siła działań- duża potrzeba ruchu- uczestnictwo w grach zespołowych i sportowych.
Rozwój drobnych grup mięśni- większa precyzja motoryki, chociaż nadal przewaga ruchów zamaszystych silnych nad wymagającymi dokładności.
Rozwój koordynacji wzrokowo- ruchowej- precyzja pracy rąk- możliwe pisanie, rysowanie, wycinanie, gra na instrumentach.
Prawie zakończony rozrost mózgu w zakresie ciężaru, trwa proces mielinizacji w obrębie wyższych pięter mózgu. Układ nerwowy jest w tym okresie bardzo słaby- dziecko silniej odbiera bodźce zewnętrzne, większa siła przeżyć, lek, małą tolerancja na inność.
Wzrasta odporność organizmu na zachorowanie.
Wzrasta ryzyko uszkodzeń ciała w wyniku nieszczęśliwych wypadków- skaleczenia, złamania, oparzenia.
2. Sfera poznawcza
Myślenie przybiera formę operacji konkretnych- 6-7 r.ż.- przekształcanie w umyśle informacji na podstawie doświadczeń bez konieczności dokonywania działań na przedmiocie.
-odwracalność czynności umysłowych- zrozumienie, że zarówno działania fizyczne, jak i umysłowe są odwracalne.
- zdolność nabywania i przetwarzania informacji o świecie i o sobie na poziomie konkretu, z próbami operowania symbolami,
- zmniejszenie się zależności myślenia od bezpośrednio danych zmysłowych, a oparcie się na wyobrażeniach- myślenie oglądowo- obrazowe,
- wytworzone pojęcie stałości liczby, długości, wagi i objętości- możliwe operacje na pojęciach fizycznych, matematycznych oraz społecznych.
- pojawienie się myślenia logicznego- przeprowadza wnioskowanie o charakterze przyczynowo- skutkowym- znaczny postęp w zdolnościach wnioskowania,
- decentralizacja poznawcza- umiejętność ujmowania rzeczywistości z różnych punktów widzenia, a następnie integrowania ich w ogólny obraz stanu rzeczy
- stopniowe doskonalenie korzystania z pojęć abstrakcyjnych
Aktywność poznawcza dziecka staje się dowolna, selektywna i systematyczna.
Znacznie poszerza się zakres wiedzy, w tym o informacje dotyczące zjawisk odległych w czasie i przestrzeni.
Wykorzystywanie słowa pisanego- nauka czytania i pisania.
Ćwiczenie czynności umysłowych- analizy, syntezy, rozumowania, wnioskowania.
Percepcja- zostaje ukierunkowana i zorganizowana- patrzenie- obserwowanie.
Dobry poziom słuchu fonematycznego- umiejętność analizy i syntezy dźwięków mowy(fonemów)
Uwaga- coraz bardziej jest dowolna, przerzutna, podzielna, kontrolowana wewnętrznie, choć występują tu znaczne różnice indywidualne.
Strategie koncentracji uwagi- uczeń potrafi powiedzieć, kiedy? Na co? W jaki sposób? Należy zwracać uwagę.
Pamięć/ uczenie się- pamięć w coraz większym stopniu jest dowolna i logiczna, wzrasta jej szybkość, trwałość i pojemność. Dziecko potrafi w sposób zamierzony uczyć się i odtwarzać materiał, tworzy strategie zapamiętywania, np. stosując własne techniki powtarzania, osiąga zdolność świadomego i kontrolowanego rozwiązywania problemów(nadal konkretnych).
Mowa- następuje dalszy wzrost zasobu słów- 5-10 tys. rocznie, znaczny postęp sprawności komunikacyjnych- nawiązywanie rozmowy, podtrzymywanie wątku w rozmowie, przekonywanie, grzeczne odmawianie, komentarze, umiejętność czytania i pisania(mowa pisana)
Następuję rozwój zainteresowań- np. sportem, komputerem.
3. Sfera emocjonalna
Następuje dalsze zwiększenie regulacyjnej roli ośrodków korowych- intelektualizacja emocji, rozwój uczuć wyższych.
Dochodzi do dalszego różnicowania źródeł emocji- ważne miejsce w tym zakresie zajmuje życie szkolne.
Procesy emocjonalne stają się bardziej stałe(nastroje i ustosunkowania emocjonalne) oraz bardziej adekwatne do wywołującej je przyczyny.
Pojawiają się nowe uczucia wyższe- poczucie sprawiedliwości, dumy, solidarności, poczucie obowiązku.
Związek z rodzicami nie jest już taki jawnie czuły, mniej jest zachowań przywiązaniowych, ale więź emocjonalna nie słabnie.
Dziecko staje się na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje- lęku, złości i nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny- panuje nad wybuchami emocji.
4. Sfera społeczna
Dziecko wchodzi w nową rolę, środowisko społeczne, idzie do szkoły, staje się uczniem, co wiąże się z określonymi prawami, obowiązkami, etykieta.
Poszerza swoje kontakty, wykonuje nowe obowiązki i zadania.
Następują istotne jakościowe przeobrażenia w stosunkach dorosłymi, pojawiają się nowe „osoby znaczące”, nowe autorytety- np. nauczyciele- są ważni dla jego rozwoju, osobowości, najczęściej są wokół dziecka, spełniają najważniejsze potrzeby, dzieci identyfikują się z nimi, przyjmują ich system wartości( 11/12 r.ż- nauczyciele przestają być autorytetem, ważniejsi rówieśnicy).
Następują również zmiany w percepcji i akceptacji autorytetów- od konkretnych osób/opiekunów do ogólnych kategorii- np.- zawodu- strażaka, policjanta, itp.
Wzrasta znaczenie kontaktów z rówieśnikami, w tym także poza domem i poza szkołą.
7-9 r.ż. - kierowanie się normami instytucji/ szkoły
10- 11 r.ż.- częstsze uwzględnianie norm grupy rówieśniczej- lojalność wobec kolegów(okres gimnazjum)
I- II klasa- dziecka nie interesuje opinia kolegów, tylko nauczyciela, w IV klasie wyraźnie liczy się z opinią klasy.
Następuje również segregacja płciowa w zabawach i przyjaźniach.
Agresja- u chłopców słabnie agresja fizyczna, wzrasta werbalna, u dziewcząt wzrasta agresja społeczna, które celem jest zniszczenie czyjegoś poczucia własnej wartości.
Następują również zmiany w spostrzeganiu innych ludzi- uwzględnianie właściwości wewnętrznych, sądy wartościujące, porównywanie zachowań.
Decentralizacja społeczna- umiejętność przyjmowania punktu widzenia innej osoby w zakresie percepcji, myślenia i odczuwania.
Planowe i zorganizowane wprowadzanie w szerszy krąg społeczny- środowisko, kulturę.
Podsumowując można powiedzieć, ze dziecko w tym okresie staje się uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy dzieci.
Przyjęte na początku szkoły podstawowej wzorce związków międzyludzkich mogą mieć większy wpływ na życie dorosłe, niż zachodzące w tym samym czasie zmiany poznawcze.
5. Skrzyżowana lateralizacja, objawy.
Lateralizacja skrzyżowana- występuje, gdy nie ma wyraźnej dominacji jednej strony nad drugą- np. gdy leworęczność występuje razem z prawoocznością i prawonożnością lub praworęczność z lewoocznością i prawonożnością. Można spotkać różne rodzaje takich kombinacji. Ma się problemy, zaburzenia ze współdziałaniem oka i ręki- koordynat koordynacją wzrokowo- ruchową.
Objawy:
- zaburzenia współdziałania oka i ręki- koordynacji wzrokowo- ruchowej
- rysowanie, pisanie niekształtnych liter, w nierównych odstępach, opuszczanie linijki
- problemy z czytaniem- przeskakiwanie liter, opuszczanie sylab, wyrazów, zmiana kolejności liter
- problemy z odwzorowywaniem figur geometrycznych, rozpoznawaniem liter, cyfr, podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni- p-b-d-g
- problemy z orientacją przestrzenną
problemy w nauce- np. z geografią, fizyką, gdzie konieczna jest znajomość kierunków, orientacja w przestrzeni
6.Osobowość w okresie dojrzewania.
* Następuje rozbudowywanie struktur poznawczych- scalanie dotychczasowej wiedzy i doświadczenia, uogólnianie i integrowanie wiedzy o świecie i panujących w nich relacjach; włączanie elementów abstrakcyjnych, filozoficznych, moralnych.
* Rozbudowa sieci wartości:
zadawanie pytań o dobro i zło, wolność, godność jednostki, granice tolerancji, istotę i granice prawdy
budowanie światopoglądu
poszukiwanie filozofii i sensu życia
tworzenie długofalowych planów związanych z wyborem głównych dla siebie celów działania
* Intensywne poszukiwanie i krystalizowanie poczucia tożsamości:
scalanie dotychczasowej wiedzy o sobie jako ciągłości swojego istnienia, połączonego ze zmianami siebie
integracja własnej przeszłości z teraźniejszością i koncepcją przyszłości
identyfikacja z własną płcią i związaną z nią rolą społeczną
sile poczucie własnej odrębności(inności)
Na okres dojrzewania przypada kryzys tożsamości, aby go pokonać młody człowiek musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie zawartą w pełnionych przez niego rolach(syna, córki, ucznia, przyjaciela) i uzyskać integrację swojej przeszłość i z teraźniejszością i koncepcją przyszłości.
Niektórzy dorastający unikają przechodzenia przez trudny proces poszukiwań własnej tożsamości, przejmując gotowe wzory tożsamości ukształtowane przez zbiorowość- grupę rówieśniczą- tzw. tożsamość syntetyczna. U innych dorastających, w niekorzystnych warunkach wychowawczych, wytwarza się opozycja w stosunku do przypisanych im ról, prowadząca do poczucia depersonalizacji i alienacji, przeżywanych jako wewnętrzna dezorganizacja i pustka- tzw. negatywna tożsamość.
Wzrasta również realizm w ocenie samego siebie, i to pomimo młodzieńczego egocentryzmu, dorastający są wobec siebie coraz bardziej krytyczni. Realizm w ocenianiu samego siebie jest też zależny od płci, stwierdzono, ze samoocena dziewcząt jest bardziej adekwatna do rzeczywistości.
* Budowa Ja- idealnego jako wizji siebie i swojej przyszłości.