Atrakcje turystyczne swiata Wykład I

Atrakcja turystyczna - jest pojeciem subiektywnym, odczuwalnym przez dana osobe, ktora reaguje na dany walor turystyczny, z ktorym się styka. Dlatego walor ten moze byc dla 1 turysty odczuwalny a dla 2 obojetny. Jest to nosnik atrakcyjnosci, atrakcyjnosci turystycznej.

Zdefiniowali go tak badacze Kurek, Kaczmarek i Nowicki. Pojecie te jest bardziej złozone niz `walor turystyczny',

Wazna

role odgrywa rowniez subiektywny czynnik psychologiczny, dostępnosc komunikacyjna, obok bazy noclegowej, gastronomicznej, podaz usług zwiazanych z samym zagospodarowaniem terenu. Wiaze sie z tym takze promocja tego terenu (jak jest reklamowany, w jaki sposób dociera się z nim do klienta).

Walor turystyczny - jest zjawiskiem (pojęciem) obiektywnym (istnieje, ma charakterystykę)

Podział walorów turystycznych:

- wypoczynkowe - krajoznawcze - specjalistyczne

Dla potrzeb wykładu głównie walory krajoznawcze

Podział walorów krajoznawczych:

a) przyrodnicze b) antropogeniczne

Ad a) Geneza walorów przyrodniczych związana jest ze środowiskiem naturalnym (przyrodniczym, niekiedy nazywanym geograficznym składa się na niego działalność społeczna i gospodarcza człowieka). Zostały ukształtowane bez jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Ukształtowała je sama przyroda, liczącej setki milionów/miliardów lat. Mogą mieć charakter punktowy (Maczuga Herkulesa), grupowy (Pieniny, Tatry) i może być na powierzchni kilku/kilkunastu hektarów lub wielkopowierzchniowe (pustynie, wielkie puszcze).

Antarktyda - robiono wiercenia lodu i stwierdzono w nich zanieczyszczenia, które naszły z kontynentów i oceanów - NIE ISTNIEJĄ NIESKAŻONE RĘKĄ CZŁOWIEKA TERENY.

Podział walorów przyrodniczych:

1. Grupy bez ingerencji człowieka

- osobliwości flory i fauny (np. rezerwaty, pomniki przyrody)

- skałki, grupy skał (Podlesie)

- wąwozy, doliny, przełomy rzeczne

- wodospady, źródła, wywierzyska

- jaskinie i groty

- głazy narzutowe i głazowiska

2. Grupy z ingerencją człowieka:

- parki zabytkowe przy zamkach i pałacach

- muzea i zbiory przyrodnicze

- ogrody botaniczne (palmiarnie, alpinaria - rośliny występujące w górach, alporetta - przede wszystkim drzewa)

- ogrody zoologiczne

3. Grupy przy pewnej ingerencji człowieka:

- punkty widokowe (barierki, pomosty, lunety)

- parki narodowe

- parki krajobrazowe (mają niższy szczebel administracyjny, organizacji zarządczej)

Ad b) Walory antropogeniczne (antropos - człowiek), pochodzące od człowieka, związane z kulturowymi obiektami, stworzone przez działalność kulturalną człowieka, stanowiące zainteresowanie turysty.

Rodzaje:

- muzea i rezerwaty archeologiczne

- muzea etnograficzne (skanseny, ośrodki twórczości ludowej)

- zabytki architektury i budownictwa (mamy tu do czynienia z 1 obiektem, ale i z całymi zespołami miejskimi)

- muzea sztuki i obiekty artystyczne

- muzea biograficzne (poświęcone pisarzom)

- muzea specjalistyczne i obiekty unikatowe (np. Muzeum rybactwa na Helu, muzeum Latarnia Morska Rozewie)

- obiekty historyczne, historyczno-wojskowe

- muzea martyrologii i miejsca pamięci (Oświęcim, Majdanek, Aleja Socha w Warszawie)

- zabytki działalności gospodarczej i techniki (np. Zespół w dolinie rzeki Kamiennej Staropolskiego Okręgu Przemysłowego)

- miejsca pielgrzymkowe i miejsca kultu religijnego (np. Piekary Śląskie, Częstochowa, Kalwaria Zebrzydowska, Lurt)

- współczesne imprezy kulturalne i sportowe, które gromadzą dziesiątki tysięcy ludzi

Atrakcje turystyczne o randze światowej

O charakterze przyrodniczym:

Wybrzeże - wąski pas po obu stronach linii brzegowej, zarówno od strony lądu, jak i strony morza, na który ma wpływ rzeźbotwórcza działalność mórz i oceanów (m.in. fal morskich, pływów, prądów przybrzeżnych).

Ze względu na to czy działalność ta jest niszcząca czy budująca się, wyróżnia się wybrzeża niszczone, wybrzeża narastające oraz wybrzeża wyrównywane (tj. w niektórych miejscach niszczone, w niektórych narastające). A ze względu na jego układ w stosunku do głównych linii ukształtowania terenu lub budowy geologicznej wyróżnia się wybrzeża podłużne i wybrzeża poprzeczne. Wyróżnia się także wybrzeża podwójne, czyli takie którym towarzyszy dodatkowo lido lub mierzeja.

Zależnie od sposobu powstania wyróżnia się także wybrzeża:

• wysokie: dalmatyńskie - riasowe - fiordowe - föhrdowe - fierdowe - szkierowe - limanowe - klifowe,

• niskie: mierzejowe - lagunowe - namorzynowe - koralowe,

• wyrównane.

Wybrzeża wysokie

Wybrzeże dalmatyńskie - typ wybrzeża morskiego wysokiego, które powstało w wyniku zalania gór ułożonych równolegle do linii brzegowej. Powstaje w ten sposób system wydłużonych wysp, ułożonych równolegle do wybrzeża. Pomiędzy nimi znajdują się liczne głębokie cieśniny. Dzięki temu znajduje się na nim wiele korzystnych miejsc dla lokalizacji portów morskich.

Nazwa wywodzi się od części wschodniego wybrzeża Morza Adriatyckiego i położonej nad nim historycznej krainy Dalmacji (obecnie Chorwacja). Występuje w Chorwacji oraz Kalifornii.

Wybrzeże riasowe to wybrzeże na skraju obszaru górskiego (ale nie zlodowaconego) lub wyższego, rozcięte przez głębokie doliny rzeczne będące obecnie zatokami. Powstałe w wyniku podnoszenia się poziomu wód morskich lub obniżenia lądu. Występuje w zachodniej części Irlandii, Portugalii, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii.

Wybrzeże fiordowe - rodzaj wybrzeża wysokiego, które powstaje w wyniku zalania morzem długich, wąskich, głębokich (U-kształtnych) dolin polodowcowych (fiordów) na obszarach górskich. Doliny te tworzą zatoki o stromych ścianach sięgających do kilku setek metrów wysokości. W dawnych czasach wybrzeża te służyły za kryjówkę Wikingom; ludowi północnemu, który jako jedyny znał tajemnicę przepływania przez wąskie doliny. Pościg nie był w stanie dogonić barbarzyńców, kiedy zdecydowali się ukryć pośród wybrzeża fiordowego północnej Europy.

Najdłuższy fiord:Scoresby Sund we wschodniej części Grenlandii (350km)

w Europie: Sognefjord w Norwegii (204 km)

Występowanie: płn.-zach. Norwegia, Nowa Zelandia, Szkocja, Alaska, Antarktyda, Grenlandia, pd. Chile.

Wybrzeże ferdowe (föhrdowe) - typ wybrzeża morskiego wysokiego, powstałe w wyniku zalania morzem obszarów akumulacji polodowcowej, ponacinanych rozległymi i głębokimi rynnami subglacjalnymi.

Występowanie: wsch. Dania, okolice Nowego Jorku

Wybrzeże fierdowe jest to wybrzeże z zatokami o ścianach dość stromych, ale niezbyt wysokich (30-50 m). Powstaje przez zalanie morzem niezbyt głębokich dolin polodowcowych na obszarach wyżynnych.

Przykłady: bałtyckie wybrzeże Szwecji, wybrzeża Chile, Nowa Zelandia.

Wybrzeże szkierowe (wybrzeże szerowe, wybrzeże skierowe, wybrzeże skwerowe) - rodzaj wybrzeża morskiego, powstałego w wyniku częściowego zatopienia silnie zmutonizowanego obszaru polodowcowego, czyli obszaru, na którym występują płytkie doliny polodowcowe. Charakteryzuje się obecnością setek małych, sterczących wysepek, zwanych szkierami. Występuje m.in. w Szwecji (w pobliżu Sztokholmu i Goeteborga), Finlandii (Wyspy Alandzkie) i w USA (Alaska). Są niskie, zbudowane z utworów ilastych i piaszczystych pochodzenia lodowcowego oraz morskiego.

Wybrzeże limanowe - typ wybrzeża, na którym w czasie przypływu zalewane są ujściowe odcinki rzek o charakterze lejkowym. Wraz z odpływem fale morskie unoszą muł z rzeki i budują wał między ujściem a otwartym morzem. Powstaje liman, czyli zatoka utworzona z ujściowego odcinka jaru rzeki. Po jej całkowitym odcięciu przez mierzeję może powstać jezioro limanowe.

Przykłady występowiania jezior limanowych:

• nad Morzem Czarnym w okolicach Odessy

• północno-zachodnie wybrzeże Morza Czarnego

• wschodnie wybrzeża Zatoki Gwinejskiej

Wybrzeże klifowe (faleza, urwisko brzegowe, brzeg wysoki) - stroma, często pionowa ściana brzegu morskiego lub jeziornego, utworzona wskutek podmywania brzegu przez fale (procesu abrazji) zachodzącego u jej podstawy na styku z platformą abrazyjną.

Wybrzeże niskie - wybrzeże piaszczyste, łagodnie opadające ku morzu. Delikatnie opadające dno, umożliwia bezpieczne kąpiele. Plaża brzegu niskiego jest bardzo długa, a ponieważ jest długa i piaszczysta, fale nie niszczą brzegu i drzewa nie mogą spaść na plaże

Mierzeja - przedłużenie zasadniczego lądu stałego, lub jego półwyspu, usypane przez morskie fale przybrzeżne, tworzące piaszczystą barierę oddzielającą zalew lub zatokę od morza. Tworzą ją jeden lub dwa półwyspy oraz ewentualnie znajdujące się w linii mierzei wyspy. Przykładem nietypowej mierzei, zwanej kosą, która nie biegnie wzdłuż lądu, lecz wchodzi daleko w głąb morza, jest Mierzeja Helska, która z geograficznego punktu widzenia jest barierą dla Zatoki Puckiej.

Wybrzeże lagunowe - wyróżnia się ono piaszczystym wałem, zwanym lido, nadbudowanym od strony morza przez fale. Lido wynurzając się z morza odcina część zatoki, powstaje wówczas płytka i słabo zasolona laguna (Zatoka Wenecka). Z czasem laguna wypłyca się i tworzą się na niej wyspy. Przykładem takiego obszaru jest Wenecja, miasto położone na lagunie, z licznymi kanałami zamiast ulic.

Wybrzeże namorzynowe (zwane też mangrowe) - typ niskiego wybrzeża porośniętego słonolubnymi lasami namorzynowymi, o dużej amplitudzie pływów, charakterystyczny dla strefy międzyzwrotnikowej. Sposób i miejsce powstawania: w klimacie gorącym, w strefie pływów o dużych amplitudach, ale przy niewielkiej energii fal; korzenie słonolubnych roślin tworzą plątaninę, w której gro­madzą się osady - brzeg narasta

Występowanie: Sumatra, Nowa Gwinea, Kuba, Kolumbia, Morze Południowochińskie, Zatoka Bengalska.

Wybrzeże koralowe (rafowe) jest to typ wybrzeża organicznego. Występuje ono w strefie zwrotnikowej, w ciepłych morzach oraz w strefie pływów o dużych amplitudach, ale przy niewielkiej energii fal. Udział w ich budowie mają korale - organizmy z podgromady koralowców (Corrallium). W skład rafy wchodzą także mszywioły, stułbiopławy i wapienne wodorosty. W pobliżu brzegu tworzą one rafy koralowe. Rafy tworzą też bariery w pewnym oddaleniu od brzegu, a wtedy na nich skupia się największa energia fal i brzeg jest chroniony przed ich niszczącą działalnością. Między wybrzeżem a barierą występuje często płytka laguna. Po stronie rafy wybrzeże ma stoki łagodne, zaś od strony morza strome. Brzeg może narastać pod wpływem plątaniny powstałej przez korzenie słabolubnych roślin. Wybrzeża tego typu możemy spotkać na: Sri Lance, Tunezji, Sumatrze, Nowej Gwinei, Kubie, Kolumbii, Zatoce Bengalskiej.

Wybrzeże wyrównane (wyrównane prostopadłe) - wybrzeże składające się z odcinków niszczonych i narastających, wskutek czego zmniejsza się równocześnie linia brzegowa. Podmywane są wystające odcinki wybrzeża, zamykane lub odcinane-zatoki. Dzięki tym procesom wybrzeże osiąga prawie prostolinijny zarys, np.: wybrzeże we Francji nad Zatoką Biskajską, południowe wybrzeże Płw. Iberyjskiego, wybrzeże M.Liguryjskiego

Wyspa

Wyspa - każdy z trwałych fragmentów lądowej powierzchni Ziemi, który jest otoczony ze wszystkich stron wodą. Wyspy istnieją więc na rzekach[1], jeziorach, stawach, morzach i oceanach. W przypadku tych dwóch ostatnich za wyspy uznaje się obiekty o rozmiarach mniejszych od rozmiarów kontynentu (wartość graniczna znajduje się gdzieś między wielkością największej wyspy: Grenlandii a wielkością najmniejszego kontynentu: Australii). Za wyspy nie uznaje się ruchomych ławic piaszczystych, ani obszarów lądu zalewanych podczas przypływów.

Wyspy mogą być samotne albo mogą tworzyć skupiska - archipelagi, przy czym te ostatnie grupowane są zarówno według kryteriów geograficznych, jak i geologicznych.

Wyspy mogą powstawać na skutek:

* zanurzenia lądu o urozmaiconej rzeźbie powierzchni,

* nierównomiernego wypiętrzenia obszaru szelfowego,

* budującej działalności fal morskich,

* działalności organizmów żywych (wyspa koralowa),

* działalności podwodnych wulkanów (wyspa wulkaniczna).

* trzęsienia ziemi,

* działalności człowieka - sztuczne wyspy, np. torpedownia w Gdyni, czy Palm Islands w Dubaju

Podział wysp

Generalnie wyspy dzielą się na kontynentalne i oceaniczne, przy czym podział ten nie jest całkowicie precyzyjny, co może prowadzić do niewłaściwego ich zaszeregowania.

Wyspy kontynentalne

Do tej kategorii zaliczamy wyspy leżące w pobliżu kontynentu, na jego szelfie kontynentalnym. Takimi wyspami kontynentalnymi są Trinidad w Ameryce Południowej, Grenlandia w Ameryce Północnej, Tasmania w Australii, Sumatra w Azji, czy Wyspy Brytyjskie w Europie.

Odrębną podkategorię stanowią wyspy mikrokontynentalne powstałe w wyniku tworzenia się szczelin w dnie morskimi oddzialanie partii masy kontynentalnej. Przykładem jest tu Madagaskar w Afryce.

Inną podkategorię stanowią wyspy powstałe z łach piaszczystych nanoszonych w wyniku działania prądów morskich lub materiału lądowego wynoszonego przez ujścia większych rzek. Przykładami są tu Półwysep Helski i Mierzeja Wiślana, które w przeszłości były takimi wyspami.

**

Madagaskar z powierzchnią 587 040 km² jest 46-tym co do wielkości państwem na świecie i czwartą co do wielkości wyspą. Wielkością porównywalny jest do Kenii. Na wschodnim wybrzeżu przeważają niziny, które przechodzą w strome urwiska, centralna część w głównej mierze składa się z wyżyn. Na północy kraju Masyw Tsaratanana zbudowany z gór wulkanicznych. Na zachodnim wybrzeżu wiele zatoczek i rozległych równin. Południe wyspy to region płaskowyżów i pustyń.

Wyspy oceaniczne

Do tej kategorii zalicza się wyspy nie związane z szelfem kontynentalnym. W ogromnej większości są one pochodzenia wulkanicznego. Zazwyczaj układają się w łańcuchy powstające wówczas, gdy aktywność wulkaniczna przenosi się poza zastygający fragment płyty lądotwórczej. Przykładami są tu archipelagi Marianów i Aleutów na Pacyfiku oraz Antyle na Atlantyku. Innym przykładem jest Islandia powstała w wyniku wypiętrzenia sie płyty tektonicznej ponad powierzchnię oceanu.

Innego typu wyspami oceanicznymi są atole, efekt budowy rafy koralowej wokół zanurzającej się wyspy wulkanicznej. Koralowce rozbudowują rafę aż do powierzchni oceanu stając się zaczynem do powstania wyspy. Charakterystycznym przykładem są Malediwy na Oceanie Indyjskim.

**

Atol jest typem płaskiej wyspy koralowej położonej na oceanie, składającej się z rafy koralowej w kształcie pierścienia otaczającego centralną depresję. Depresja ta nazywana laguną może być częścią wyłonionej wyspy, stanowić niewielki, lecz odrębny zbiornik wodny lub też być połączona z morzem. Nazwę atol spopularyzował Karol Darwin.

**

Antyle - grupa wysp położona w basenie Morza Karaibskiego, rozciągająca się łukowato na długości 4,5 tys. km od Cieśniny Jukatańskiej aż do wybrzeży Wenezueli. Większość wysp górzysta, klimat wilgotny, równikowy i podrównikowy. Plantacje trzciny cukrowej, kakao, kawy, bawełny.

Powierzchnia wysp wynosi około 221 tys. km². Liczba mieszkańców: około 40 mln[1]. Wyspy odkryte zostały przez Krzysztofa Kolumba w latach 1492-1504, następnie częściowo skolonizowane przez Hiszpanów

**

Islandia

Pod względem geologicznym Islandia jest najmłodszym obszarem kontynentu europejskiego. Położona na "gorącym punkcie" Grzbietu Śródatlantyckiego, posiada wiele, w tym czynnych, wulkanów, m.in. Heklę, Katlę, Askję, Grimsvötn, Hvannadalshnúkur (najwyższy szczyt kraju). O aktywności wulkanicznej świadczą także liczne gorące źródła oraz gejzery (samo słowo jest pochodzenia islandzkiego). Kraj w dużym stopniu wykorzystuje tanią energię geotermalną do ogrzewania mieszkań. Zgodnie z nazwą, Islandia to także "kraj lodu" - około 11% powierzchni tego wyżynno-górzystego kraju zajmują lodowce. Największe z nich to: Vatnajökull - 8 300 km², Langjökull - 953 km², Hofsjökull - 925 km², Mýrdalsjökull - 596 km² oraz Drangajökull - 160 km².

Linia brzegowa wyspy jest dobrze rozwinięta. W licznych zatokach i fiordach ulokowały się mniejsze lub większe osady. Głównym miastem państwa jest jego stolica Reykjavík, gdzie mieszka 116,4 tys. mieszk., czyli blisko 2/5 ludności kraju.

**

Hawaje (dawniej: Sandwich Islands, nazwane tak przez Cooka na cześć Johna Montagu, 4. hrabiego Sandwich) - archipelag pochodzenia wulkanicznego na Oceanie Spokojnym.

Niemal całe Hawaje są jednym ze stanów USA (liczącym 1,2 mln mieszkańców, o powierzchni ok. 28,3 tys. km²). Jedynie atol Midway, leżący w północno-zachodniej części archipelagu, nie należy do stanu Hawaje.

Wielka Rafa Koralowa czy też Wielka Rafa Barierowa (ang. Great Barrier Reef) - największa na świecie rafa koralowa, położona u wybrzeży Australii. To wyjątkowy, największy na Ziemi wytwór organizmów żywych, widoczny nawet z kosmosu (jako biała smuga na tle błękitnego oceanu).

Rozwój Wielkiej Bariery Koralowej rozpoczął się przed ok. 18 milionami lat. Wiek rafy ocenia się na ok. 2 mln lat, a niektórych jej części nawet na 45,5 mln lat. W obecnej fazie rozwoju, która trwa już od 8 tysięcy lat, budowane są nowe warstwy na "starych" fundamentach. Bariera leży w różnych odległościach od brzegów, wahających się od 15 do 200 km, i rozciąga się na powierzchni ponad 230 tysięcy km². Główna część rafy obejmuje ponad 2100 pojedynczych raf i ponad 100 wysepek, które otoczone są 540 rafami tworzącymi przybrzeżne wyspy. Szerokość rafy wynosi od 2 km do 150 km. Badania przeprowadzone na rafie wykazały, że grubość tworzącej ją warstwy koralowca przekracza 500 m.

Typy raf

Rafy dzieli się na trzy typy:

• przybrzeżne - występujące u spadzistych brzegów wysp lub stałego lądu

• barierowe - występują dalej od brzegu stałego lądu

• oceaniczne - występują w oceanie

Tsunami (jap. 津波 - tsunami - fala portowa (tsu - port, nami - fala)) - fala oceaniczna, wywołana podwodnym trzęsieniem ziemi, wybuchem wulkanu bądź osuwiskiem ziemi (lub dzieleniem się lodowców), rzadko w wyniku upadku meteorytu.

Fale rozchodzą się pierścieniowo od miejsca jej wzbudzenia. Na pełnym morzu przejście fali tsunami, poruszającej się z wielką prędkością (do 900 km/h), może być nawet niezauważone, jako że długość tych fal dochodzi do kilkuset kilometrów, ale ich wysokość nie przekracza kilkudziesięciu centymetrów. Dopiero w strefie brzegowej może ona osiągnąć wysokość kilkudziesięciu metrów niszcząc nadbrzeżne miejscowości. Najczęściej występuje w basenie Oceanu Spokojnego. Może osiągać brzeg jako łamiąca się fala, ściana wody lub podobnym do przypływu zalaniem.

Wyróżnia się trzy rodzaje tsunami:

1. lokalne - miejsce wzbudzenia fali znajduje się blisko wybrzeża, a czas jej przybycia wynosi do pół godziny,

2. regionalne - fale mogą zagrozić większemu obszarowi przybrzeżnemu (juhu), czas przybycia do 5 godzin od wzbudzenia,

3. ponadregionalne (pacyficzne) - mogą objąć wiele obszarów po obu stronach Pacyfiku, czas przybycia fali od kilku do kilkunastu godzin w zależności od odległości.

26 grudnia 2004 - trzęsienie ziemi na Oceanie Indyjskim niszczy wybrzeża kilku krajów Azji i Afryki, ok. 294 tys. zabitych,

Trzęsienie ziemi na Oceanie Indyjskim - podwodne trzęsienie ziemi o magnitudzie 9,0, którego hipocentrum znajdowało się ok. 30 km pod dnem Oceanu Indyjskiego w pobliżu zachodniego wybrzeża północnej Sumatry 250 km na południowy wschód od Banda Aceh. Główny wstrząs nastąpił 26 grudnia 2004 o godzinie 01:58:53 czasu warszawskiego (00:58:53 UTC, 07:58:53 czasu lokalnego w Dżakarcie i Bangkoku). Według sejsmologów było to czwarte pod względem siły trzęsienie ziemi od roku 1900, od kiedy to prowadzi się ciągłe obserwacje sejsmiczne. Trzęsienie ziemi wywołało fale tsunami, które w ciągu trzech godzin uderzyły w wybrzeża kilku państw Azji Południowo-Wschodniej, a później także Afryki. Sięgające 15 m fale zniszczyły nadmorskie wsie i miasteczka, a także kąpieliska odwiedzane o tej porze roku przez zagranicznych turystów.

Największe zniszczenia tsunami spowodowało na wybrzeżu Indonezji (prowincja Aceh), Sri Lanki i Indii (stan Tamil Nadu, Andhra Pradesh oraz w archipelagach Andamanów i Nikobarów) oraz Tajlandii (m.in. na wyspie Phuket). Mniejsze zniszczenia odnotowano w Malezji, Birmie, na Malediwach, Seszelach oraz w Somalii. Według bilansu publikowanego przez AFP (z dnia 6 lutego 2005) liczba zabitych i zaginionych wynosi co najmniej 294 tysiące ludzi i nie jest to ostateczny bilans tragedii. Kilka milionów straciło dach nad głową.

1. Wybrzeża Morskie - największy, wybitny walor wypoczynkowy - na to składa się głównie rzeźba terenu, rodzaj skał, które go budują, materiał brzegowy (plaża), roślinność przy brzegu, morze (temperatura wody, czystość wody (chemiczna jak i biologiczna), zwierzęta (np. meduzy - na brzegu dalmatejskim są bardzo niebezpieczne, jeżowce, węże morskie jadowite, rekiny, krokodyle), rozmaite wodorosty, falowanie, prądy morskie (we Francji nad Zatoką Bismańską - podczas przypływów mogą być zawirowania, dlatego policja usuwa ludzi z plaży, która będzie zalana w czasie przypływu), prądy morskie (Wybrzeże Daltamejskie - Była Jugosławia), jaki rodzaj dna (piasek, kamienie, roślinność).

Wszystkie otwarte oceany i wielkie morza - brzegi ich są trudne do kąpieli. Prądy morskie wynoszą człowieka od brzegu.

Wyspy Bali - piękne plaże, ciepła woda, wynosi daleko w morze, obsuwa się piasek.

Prądy morskie - głębokość wody przy brzegu.

Zagospodarowanie (infrastruktura)

m.in. nocleg, gastronomia, ratownicy, cała infrastruktura bezpieczeństwa - to wszystko także należy do walorów wypoczynkowych.

Walory przyrodnicze

1. Wybrzeża niskie (tzw. lidowo-lagunowe), piaszczyste.

Może być piaszczyste lub skaliste

Składają się z bloków sklanych (piach, żwirek, skałki). Nie musi piasek mieć jasnej barwy na tym wybrzeżu. Może być czarny - jeśli są skały wulkaniczne, (czerwone - zatoka fińska, na północ od Petersburga, bo są tam korale a one są czerwone), Kreta nad morzem Kaspijskim, Baku ciemnobrunatna lub czarna (przez muszle rozdrobnione)

Wybrzeża piaszczyste mogą być łagodne, płaskie Np. Hel, ale mogą mieć wały wydmowe (np. Łeba - najwyższe mają do 50m. n.p.m.) Zatoka Biskajska (wybrzeże Francji, region Landy - wydmy mają powierzchnie pow. 100m wysokości).

Piaszczyste wybrzeże występuje na morzu Północnym (Niemcy, Belgia, Holandia, fragmentami w Portugalii, Hiszpanii i we Włoszech <zwłaszcza północne Włochy), niemal całe???

Łeba - jak się zjeżdża po wydmie to słychać świszczący piasek (jakby śpiewał - śpiewające piaski - cząsteczki piasku wydają odgłosy )

Wybrzeże Północnej Afryki (Maroko, Tunezja, Libia, Egipt) - niskie i piaszczyste, dobrze zagospodarowane. Mają dobre warunki do kąpieli

Wybrzeże Mierzejowo - zalewowe, mają piaszczyste brzegi

Prądy morskie i przewaga wiatru z jednego kierunku.

Otwarte (np. Helska, Wiślana, Kurońska Mierzeja, oraz nasze wybrzeża z jeziorem Sarkim, Łebskim). Walor - kąpać się można na otwartym morzu, a jeśli woda jest wzburzona to od strony zatoki.

Występują na morzu Czarnym i Krymskim wybrzeżu.

Przy niskich wybrzeżach mówimy o niskich wybrzeżach koralowych, wtedy kiedy……..

Jest skała (martwych) koralowa ……….

….? Powstaje rozdrobniony piasek, który jest niepowtarzalny, mięciusieńki, nie kłuje (występuje tylko w ciepłych morzach (temperatura ciała? musi przekraczać 20-30C np. Afryka Wschodnia (Tanzania, Kenia), a po drugiej stronie tego morza, cieśniny, wybrzeże Madagaskaru. Występuje miejscami na morzu Czerwonym, na wyspach Pacyfiku, w środkowej Ameryce (zatoka Meksykańska).

Walor - piękne plaże, rafa koralowa, często nie ma słodkiej wody na tych wybrzeżach.

Wybrzeże klifowe - powstaje gdy wysoki brzeg (skalisty) podcinany jest przez fale i powstaje……

Plaża wąska, może być piaszczysta, ale częściej jest z kamienia (zależy z czego budow. np. Klif Orłowski - między Gdynią a Sopotem, Woliński, Niemcy na wyspie Kubli (160m sterczy brzegowej), wyspa Helgolam na morzu Północnym, które jest jeszcze strefą wolnocłową. Są tam 100 i więcej metrowe urwiska skalne, nie można do nich dojść plażą, gniazdują tam ptaki różnych gatunków, punkty widokowe, ścieżki, przejścia, ale nie można się kąpać - tylko obserwować.

Wybrzeże fiordowe - powstałe z zalanych morzem dolin, którymi płynęły jęzory lodowców. Jest doliną U-kształtną. O starych ścianach, opadających do morza, o niewielkiej plaży, niewielkie osiedla. Ma głębokie morze, bo w zalanych dolinach są kilkudziesięciometrowe głębiny (Norwegia - Sangefiord, Hardangefiord??? Nordfiord, Szwecja, Szkocja, na Islandii, na Wyspach Owczych).

Wyspy Owcze - pionowe skały 600-800m wysokości. Atrakcja - opływanie stateczkami między szczeliny tych skał pionowych. Widoki, ptaki

Fiordy są dodatkową atrakcją - zmienia się krajobraz w zależności od oświetlenia słonecznego.

Wielki obszar, gdzie występują na dużą skalę jest Południowa Ameryka - na jej Południu (Argentyna) - Atrakcje - spływają rzeki, lodowce tymi fiordami do samego morza. Granica wiecznego śniegu to……….

Wybrzeże Riasowe - wysoki brzeg klifowy o urozmaiconej linii brzegowej z licznymi zatokami. Dochodziły góry i zostały zatopione………..

Występuje ono na wyspach Brytyjskich (Południowo-Zachodnia część), półwysep Bretoński, Iberyjski - szczególnie Północno-Zachodnia nad Atlantykiem, Korsyka i część Sardynii, Riwiera Francuska, Hiszpańska, Włoska, Francuskiej. Irlandii, Grecji (Peloponez)

Lazurowe wybrzeże - Riwiera Francuska, nawieziony piasek, plaże kilku-kilkunasto kilometrowej długości, za plażą droga asfaltowa, a dalej linia kolejowa.

Wybrzeże dalmatyńskie - specjalny typ wybrzeża, charakterystycznie wydłużone równolegle do brzegu wyspy poprzecinane kanałami morskimi……

Rzeźba terenu rusztowa - pasma górskie poprzecinane dolinami. Walory - odznacza się wielkim rozczłonkowaniem, zakładaniem wielkich portów, osłonięte od wiatrów i falowania,……….

Zbudowane jest w przewadze ze skał wapiennych, potrzaskanych, które powodują, że woda opadowa płynie rzeczką i w pewnym momencie ta rzeczka ginie, która ma ujście pod dnem morskim. Występują duże różnice temperatur.

Na powierzchni widać ruch wody i ma inny kolor.

Są tu meduzy i jeżowce oraz niekiedy rekiny.

Wybrzeże skierowe - składa się z tysięcy wysp i wysepek o niewielkiej wysokości n.p.m., pozostałoś po wygładzonym…….. w szczególności w Zatoce Botnickiej, na wybrzeżach Szwecji (wyspy Alanckie???). Finowie i Szwedzi urządzają się tam, budują domy, mają swoje prywatne wyspy.

Na Pn Kanady (zatoka Hudsona),

Pojedyncze wyspy - np. Kreta, Sycylia, Malta

Archipelagi wysp - zatopiony ląd, budowa rusztowa występuje na Adriatyku, ale też na morzu Egejskim - Sporady i Cyklady (tak się nazywają)

Archipelag wysp Malajskich (ogromna atrakcja turystyczna) - nawiedzana trzęsieniami ziemi, piękne plaże, wysoka temperatura - 30C, stroje ludowe, występy muzyczne.

Budują ją skały wapienne, które inaczej wietrzeją w tropikalnym klimacie (inne kształty - zatoka Tokijska, Backoł??), morze Karaibskie, Wielkie i Małe Antyle. Ameryka Północna (Floryda) pas wysp, przedłużenie wysp - dziesiątki wysp o charakterze turystycznym domy z łodziami i żaglówki przy nich)

Wyspy wulkaniczne - (Japońskie wyspy, Jawa, archipelag Jamajski, Sumatra, Bali, Quelle - przedłużenie Kamczatki aż na południowy pas wysp wulkanicznych). Na oceanie spokojnym, Morze Karaibskie, Koldyriery, Atole?? ….

Europa - wyspy Liparyjskie, na morzu Tyrreńskim Wulkanom…, na morzu Śródziemnym.

Azory - na Hiszpanii

Marena, Islandia, wyspy Owcze

Jan MaYen

Linia brzegu tych wysp jest bardzo nieregularna, zębata, wysokie brzegi klifowe, pojedyncze słupy na tych wybrzeżach, a zatoki bywają utworzone w kraterach wulkanicznych

Atole - wyspy powstałe po wynurzeniu się obumarłej Rafy Koralowej, niewysokie, niskie brzegi, kolisty kształt, 1 wejście do środka tej laguny, niekiedy są porośnięte palmami. Są słabo dostępne - brak słodkiej wody, poza opadową

Atol Bikini i Eneretak? (dokonano na niej wybuchów atomowych). Są to turystycznie zagospodarowane atrakcje turystyczne.

Wyspy Bachmana

Atole i rafa koralowa - występuje w równikowym pasie wód oceanicznych, gdzie temperatura wody ciągle jest powyżej 20C, mają do 50m. głębokości. Rafa koralowa przybiera rozmaite kolory i kształty (żółte, fiołkowe, niebieskie, różowe….)

Tsunami - 26.12.2004 - 200 tyś ludzi zginęło w rejonie wyspy Sumatry? Trzęsienie ziemi - zalane były wyspy na oceanie Indyjskim, aż do Afryki. Kilkunastometrowa fala wody wylała się na ląd

Melediwy - 2000km od Sumatry. Składa się z 1199 wysp, ciągnie się na 800 km, prawie 200 wysp zostało całkowicie wtedy zalatanych przez morze. Na 3 wyspach mieszkało 517 osób (1 człowiek się uratował)

Wielka Rafa Koralowa - na morzu Koralowym, na oceanie spokojnym, na wschodnim brzegu Austrii - od przylądka….. po cieśninę Toressa.

Długość…..

Szerokość od 300m do 2 km

Większość zanurzona jest bardzo płytko. Istnieje możliwość przejścia. Są na niej setki zatopionych statków. Rafę budują głównie korale - późną wiosną przy pełni księżyca zachodzi rozmnażanie korali (unoszą się plemniki i jajeczka). Rozgwiazdy atakują korale i jedzą je. Zanieczyszczone morza powodują niszczenie rafy.

Jadowite skorpiony, szkaradnice (odmiany ośmiornic). Na plażach piaszczystych wylęgają się żółwie morskie (połowa stycznia - składają jaja, a kwiecień - wylęg żółwiczków).

Tunele szklane do morza, na statkach ze szklanym dnem. Łodzie podwodne z miejscem obserwacyjnym. Dla pływaków rafa koralowa jest niebezpieczna.

Rafy koralowe, które można oglądać

- Morze Czerwone (Egipt)

- Ocean Spokojny (Wielka Rafa)

- Wyspy Gilberta

- Fiji (Nowa Kaled.)

- wyspy Salomona

- Taiti

- Guan???

- wyspy w południowo-wschodniej Azji

- Ameryka Środkowa - wyspy morza Karaibskiego? (Floryda, Bachmanna, Kubma, Małe Antyle, Kajmany)

- Honduras, Półwysep Jukatan

- Afryka - Morze Czerwone, Kenia, Tanzania, Mozambik, region Madagaskaru od strony zachodniej.

Przykładowe pytania egzaminacyjne

• Jak się dzielą walory turystyczne

• Co to są walory przyrodnicze, Antiopo..

• Jakie są typy wybrzeża - konkretnie

• Scharakteryzuj walory wybrzeża dalmatyńskiego

Miejsce docelowych wycieczek

Najdalej wysunięte punkty w Europie:

Rozumianej jako Europy Kontynentalnej

• na północy - przylądek Nordkinn (Norwegia). Przylądek Nordkinn na półwyspie skandynawskim (szer. geogr.71°08`N dł. geogr.27°39'E) leży około 68 km na wschód od uznawanego za północny skraj Europy Przylądka Północnego, który wprawdzie rzeczywiście leży o 2'19" szerokości geograficznej (tj. ok. 4,3 kilometrów) bardziej na północ, niż Nordkinn, ale znajduje się na wyspie Magerøya, a nie na kontynencie.

• na południu - przylądek Marroquí (Hiszpania). Przylądek Marroquí na Półwyspie Iberyjskim w Hiszpanii położony nad Cieśniną Gibraltarską. Sięga 35° 58' N 5°37' W

• na wschodzie - ujście rzeki Bajdaraty do Zatoki Bajdarackiej (Rosja). rzeka po której biegnie umowna granica Europy i Azji, jednocześnie jej ujście do Morza Karskiego (68°15'E).

• na zachodzie - przylądek Roca (Portugalia). Przylądek Roca (port. Cabo da Roca) - przylądek położony na Półwyspie Iberyjskim na terenie Portugalii, na zachód od Lizbony, stanowi najdalej na zachód wysunięty punkt lądu stałego Europy. Współrzędne geograficzne: 38°46'N, 9°30'W. Skalisty, wznosi się 144 m ponad poziom Oceanu Atlantyckiego

Rozumianej jako części świata (wliczając wyspy):

• na północy - Przylądek Fligeli na Wyspie Rudolfa (Rosja) w archipelagu Ziemia Franciszka Józefa 81°51`N

• na południu - Południowy kraniec greckiej wyspy Gavdos, koło Krety 34°14`N

• na wschodzie - Przylądek Flissingski na wyspie Nowa Ziemia 69°09`E

• na zachodzie - skały w pobliżu zachodniego krańca wyspy Flores w archipelagu Azory 31°12`W

Naj Europy

Największe miasta w Europie to: Moskwa, Stambuł i Londyn

Najwyższy szczyt to Mont Blanc (4 807 m n.p.m.), niektóre źródła podają Elbrus (5 642 m n.p.m.) w zależności od przyjętego przebiegu granicy Europa-Azji

Najniższy punkt to na wybrzeżu Morza Kaspijskiego (Depresja Nadkaspijska) (28 m p.p.m.)

Najdłuższa rzeka to Wołga 3530 km, płynąca przez Rosję,w delcie jedno z jej ramoin wyznacza granice z Kazachstanem.

Najwięcej ludzi mówi po rosyjsku

Największe jezioro to Ładoga 18 400km² największe jezioro Europy położone w Rosji na północny wschód od Petersburga. Jezioro to ma pochodzenie lodowcowo-tektoniczne, znajduje się na wysokości 5 m n.p.m. Na Ładodze jest ponad 600 wysp o łącznej powierzchni ok. 500 km²., spośród których największą jest Walaam.

Największa wyspa to Wielka Brytania, 229 990 km²

Najwyższy czynny wulkan to Etna (na Sycylii) czynny wulkan we Włoszech, na wschodnim wybrzeżu Sycylii. Jest to najwyższy i największy w Europie stożek wulkaniczny (145 km obwodu u podnóża). Wysokość 3340 m n.p.m. (wskutek wybuchów ulega zmianom).

Najwyższy wodospad to Gavarnie, 421 metrów

Najmniejsze państwo Europy i świata to Watykan (lub nieoficjalnie Sealandia) - Sealandia (Sealand, Księstwo Sealandii - Principality of Sealand) - quasi-państwo na Morzu Północnym, leżące na dawnej betonowej platformie przeciwlotniczej o wymiarach 40 x 140 m.

Największe zwierzę Europy to żubr (m.in. Białowieski Park Narodowy)

Najwyższa budowla to Wieża telewizyjna Ostankino w Rosji - 540 m.

Najwyższy drapacz chmur to Naberezhnaya Tower C w Rosji - 268 m.

Najwyższą budowlą Europy i świata był Maszt radiowy w Konstantynowie w Polsce - 646 m.

Najdalej wysunięte punkty w Azji:

Azja jest największą częścią świata, położona niemal w całości na półkuli PN. i wsch. Tylko stosunkowo niewielkie obszary leżą na półkuli zach. (Półwysep Czeluski) i pd. niektóre regiony Archipelagu Malajskiego. Najdalej wysunięte punkty Azji Północ 77° 43 N Przylądek Czeluski Półwysep Tajmy
Południe 1 ° 16 N Przylądek Piai Półwysep Malajski
Zachód 26 ° 10E Przylądek Baba (przylądek w Turcji, na półwyspie Azja Mniejsza)
Wschód 169 ° 40 W Przylądek Dieżniewa (Rosja)

Azja graniczy bezpośrednio z Europą. Od Afryki oddziela ja Kanał Sueski, Morze Czerwone i cieśnina Bab al.- Mandat, od Ameryki Północnej - Cieśnina Beringa, od Australi zaś cieśniny zamykające wsch. i pd - wsch. Archipelag Malajski.

Naj Azji

Największy półwysep - Półwysep Arabski - 2 780 tys. km²

Największa wyspa - Borneo - 746 tys. km² - wyspa w Azji Południowo-Wschodniej. Największa wyspa Archipelagu Malajskiego, trzecia pod względem wielkości na świecie po Grenlandii i Nowej Gwinei.

Jedna z Wielkich Wysp Sundajskich.

Największe jezioro - Morze Kaspijskie - 374 tys. km² bezodpływowe słone jezioro reliktowe w Azji. Jest największym jeziorem świata z powierzchnią wynoszącą ok. 370 tys. km2 (zmieniającą się wskutek opadania poziomu wody, w 1930 roku wynosiła ona aż 442 tys. km²). Maksymalna głębokość to 1025 m.

Najgłębsze jezioro / największa kryptodepresja - Jezioro Bajkał - 1 637 m p.p.m. - jezioro tektoniczne w Azji, położone na terytorium Rosji (Syberia). Jest ono najstarszym i najgłębszym jeziorem na świecie, a ponadto - pod względem powierzchni - trzecim jeziorem w Azji i ósmym na świecie.

Najdłuższa rzeka - Jangcy - 6 300 km rzeka w środkowych Chinach, najdłuższa w Azji i trzecia po Amazonce i Nilu pod zględem długości na Ziemi

Najwyższy szczyt - Mount Everest (Czomolungma) - 8 848 m n.p.m. najwyższy szczyt Ziemi (8850 m n.p.m.) w Himalajach Wysokich (Centralnych), na granicy Nepalu i Tybetu. Odkryty, i po raz pierwszy zmierzony w 1852. Zbudowany z granitów, gnejsów oraz z wapieni i łupków. Tworzy potężny masyw podcięty z trzech stron lodowcami (najdłuższe Khumbu i Rongbuk - ok. 17 km). Przez miejscową ludność uważany za siedzibę bogów.

Największa depresja - Morze Martwe - ~398-408 m p.p.m. słone jezioro bezodpływowe położone w tektonicznym Rowie Jordanu, na pograniczu Izraela i Jordanii.

Najwyższa wyżyna - Wyżyna Tybetańska - 5500 m n.p.m /2,5 mln. km² - wyżyna w Azji, położona na północ od Himalajów. Ponad jej płaskowyżem o wysokości 4500 m n.p.m. do 5000 m n.p.m. wznoszą się pasma górskie takie jak Himalaje, Kunlun, Karakorum. Zajmuje powierzchnię 2,5 mln km². Wyżyna Tybetańska jest wyżyną lessową o kilkusetmetrowej grubości.

Najludniejsze miasto - Tokio (aglomeracja) - 27,9 mln (2005 r.) - to stolica Japonii położona nad Oceanem Spokojnym (Zatoka Tokijska) na Honsiu - największej z Wysp Japońskich. Główny ośrodek największego zespołu miejskiego świata, który, wraz z Jokohamą i innymi miastami nad zatoką, tworzy fragment japońskiego megalopolis skupiającego około 35 mln mieszkańców.

Największe państwo - Rosja

Afryka

Afryka - drugi pod względem wielkości kontynent na Ziemi, ma 30,316 mln km² powierzchni, czyli 20,3% ogólnej powierzchni lądowej naszego globu. Zamieszkuje go 14% populacji Ziemi t.j. 920 mln ludzi (2006). Mówi się o nim, iż jest oryginalnie położony, gdyż przechodzi przez niego południk 0°, obydwa zwrotniki, a także równik.

Jest najbiedniejszym kontynentem na kuli ziemskiej, dotkniętym wieloma plagami - takimi jak malaria oraz AIDS - a także miejscem, gdzie największa część ludności cierpi niedożywienie lub nawet głód.

Najdalej wysunięte punkty Afryki:

• na północy: Przylądek Biały (37°20' N), przylądek w Tunezji u wybrzeży Morza Śródziemnego, zlokalizowany w pobliżu miasta Bizerte,

• na południu Przylądek Igielny (34°50' S), uznawany jednocześnie za umowną granicę Oceanów - Indyjskiego i Atlantyckiego. Czasami za kraniec Afryki i umowną granicę oceanów jest mylnie uważany nieodległy Przylądek Dobrej Nadziei odkryty przez Bartolomeo Diaza. Kolumb

• na wschodzie: Przylądek Hafun (51°29' E) znajduje się w północno-wschodniej Somalii. 26 grudnia 2004 roku, w przylądek ten uderzyła fala tsunami, która powstała w wyniku trzęsienia ziemi na Oceanie Indyjskim. Obszar ten został wówczas uznany za najbardziej poszkodowany na terenie Afryki

• na zachodzie: Przylądek Almadi, położony na Półwyspie Przylądka Zielonego (17°33' W). - przylądek w Senegalu, W pobliżu przylądka znajduje się stolica Senegalu Dakar

Naj Afryki

• Największy szczyt Afryki -wulkan Kibo (5895 m.n.p.m.) leżący w masywie Kilimandżaro. Kilimandżaro to samotna góra w Tanzanii leżąca przy pograniczu z Kenią. Jest najwyższą górą Afryki i jednym z najwyższych samotnych masywów. W jego skład wchodzą trzy szczyty będące pozostałością po trzech wulkanach, z czego najwyższy to szczyt Uhuru na wulkanie Kibo - 5895 m n.p.m.

• Najdłuższa rzeka Afryki to Nil (6 671 km długości), jedna z najbardziej znanych rzek druga po Amazonce pod względem długości na Ziemi, do niedawna uznawana za najdłuższą, w środkowej i północno-wschodniej Afryce, przecinająca wszystkie strefy klimatyczne kontynentu. Płynie na obydwu półkulach. Jest najdłuższą rzeką "Starego Świata",

• Największe jezioro to Jezioro Wiktorii (pow. 68,8 tys. km²), Zaliczane jest do tzw. Wielkich Jezior Afrykańskich. Zajmuje powierzchnię 68,1 tys. km², co sprawia, że jest to największe jezioro Afryki i trzecie na świecie.

• Największa pustynia świata - Sahara (ma 9 064 300 km²), rozciągająca się na długości 5700 km

• Najstarsza pustynia świata - Kalahari (powierzchnia ok. 1,8 mln km²)

• Największa wyspa Afryki - to Madagaskar. Madagaskar jest czwartą co do wielkości wyspą na świecie. Jej powierzchnia to 587 040 km²

Ameryka Północna

Kontynent o powierzchni 24 242 000 km² (co stanowi 16,3% całkowitej powierzchni lądów na kuli ziemskiej), położony na półkulach: północnej i zachodniej. Do Ameryki Północnej należy Ameryka Środkowa.

Najdalej wysunięte punkty kontynentu:

• Na północy - Przylądek Morris Jesup (83°40'N), najbardziej wysunięty na północ punkt Grenlandii,

• Na południu - Wyspa Kokosowa (5°32'N), Cała wyspa stanowi Park Narodowy Isla del Coco i jest objęta ochroną. W 1997 roku park ten wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wyspa ta posłużyła prawdopodobnie jako pierwowzór dla wyspy, na której wylądował Robinson Crusoe. Według szacunków na wyspie zakopane są skarby w złocie, srebrze i kamieniach szlachetnych na łączną wartość ponad miliarda dolarów

• Na zachodzie - Przylądek Wrangla (172°25'W),

• Na wschodzie - Przylądek Północno-Wschodni (11°00'W). Najdalej wysunięty na wschód punkt Ameryki Północnej (wg. niektórych najdalej na wschód wysnięty jest Przylądek Spear, położony w Kanadzie), znajdujący się na północno-wschodnim krańcu Grenlandii przy 12°08'W

Naj Ameryki Północnej

• Największa wyspa - Grenlandia. 2160 tys. km² (największa wyspa świata),

• Najwyższy punkt - McKinley (6194 m) w Kordylierach. najwyższy szczyt Ameryki Północnej, położony w górach Alaska (USA). Jego masyw pokryty jest wiecznym śniegiem i lodowcami, największy z nich, o długości ok. 50 km to lodowiec Muldrow.

• Najniższy punkt - Dolina Śmierci (86 m p.p.m.). Najniżej położony punkt znajduje się 86 m p.p.m., stanowiąc największą depresję na półkuli zachodniej. Najbardziej suche miejsce Ameryki i jedno z najgorętszych miejsc na ziemi, gdzie 10 lipca 1913 roku temperatura osiągnęła 56.7 °C

Najdalej wysunięte punkty

Ameryka Południowa - kontynent leżący na półkuli zachodniej. Od wschodu graniczy z Oceanem Atlantyckim, a od zachodu z Oceanem Spokojnym. Powierzchnia Ameryki Południowej wynosi 17,8 mln km². Przez Europejczyków, obie Ameryki są też nazywane Nowym Światem.

Najdalej wysunięte punkty kontynentu:

• na północy - Przylądek Gallinas (12,25'N) przylądek Półwyspu Guajira w Kolumbii.

• na południu - Przylądek Froward (53,54'S) jest to najdalej na południe wysunięty kraniec Ameryki Południowej (znajdujący się w części kontynentalnej, natomiast przylądek Horn jest najdalej wysuniętym punktem całej Ameryki i znajduje się na wyspie Horn). Froward jest częścią półwyspu Brunswick, na terenie Chile.

• na zachodzie - Przylądek Parinas (81,22'W) ten przylądek znajduje się w Peru.

• na wschodzie - Przylądek Branco (34,47'W)

Naj Ameryki Południowej

• najwyższy szczyt:Aconcagua 6962 m n.p.m - Acconcahuac - Kamienny Strażnik) to najwyższy szczyt Andów i Ameryki Południowej (także półkuli zachodniej i południowej

• najwyższy wulkan:Ojos del Salado 6885 m n.p.m- najwyższy wulkan na Ziemi obecnie nieczynny w Andach Środkowych, na granicy Argentyny i Chile. Ma wysokość 6885 m n.p.m. Jest drugim co do wysokości szczytem górskim na półkuli zachodniej oraz najwyższym szczytem Chile

• najniższy punkt: Salinas Chicas - (do 42 m. p.p.m.) położona na półwyspie Valdes w Argentynie

• najdłuższa rzeka:Amazonka 6570 km - najdłuższa rzeka na świecie, znajdująca się w Ameryce Południowej, posiadająca również największe na świecie dorzecze (o powierzchni ok. 7 mln km²) i największe zasoby wodne. Dlatego też w jej dorzeczu wyrastają największe lasy tropikalne. Długość od wieków była sporna. Utrudniał ją nie tylko dylemat wyodrębnienia spośród ponad 1000 dopływów właściwej rzeki, ale i dotarcie do ukrytych w niedostępnym terenie źródeł - rzetelny wybór dopływu powinien być poprzedzony wieloletnim pomiarem wielkości jego przepływu wody, aby uśrednić jego wahania w szerokich granicach.

Kontynent australijski

Kontynent australijski leży na półkulach południowej i wschodniej, między 11° i 39° szerokości geograficznej południowej i między 113° i 153° długości geograficznej wschodniej. Otaczają go dwa oceany: Spokojny od północy i wschodu oraz Indyjski od południa i zachodu. Nie posiada lądowego połączenia z żadnym innym kontynentem

Naj Australii

Najwyższe wzniesienie: Góra Kościuszki - 2228 m n.p.m. (uwaga najwyższym wzniesieniem części świata Australia i Oceania jest Puncak Jaya 4884 m n.p.m. na Nowej Gwinei) Została zdobyta 15 lutego 1840 roku przez polskiego podróżnika i odkrywcę Pawła Edmunda Strzeleckiego i nazwana przez niego dla uczczenia pamięci gen. Tadeusza Kościuszki

Najdalej wysunięte punkty

• na północy

• na południu: South East Cape przylądek na płd. Tasmanii, 43º39' szer. geogr. południowej

• na wschodzie

• na zachodzie

   Australia jest najmniejszym kontynentem świata, najpóźniej odkrytym i skolonizowanym.. Kontynent australijski jest położony pomiędzy Oceanem Indyjskim na zachodzie i Oceanem Spokojnym na wschodzie. Nazwa kontynentu pochodzi od łacińskiego słowa auster - wiatr południowy. Wraz z przyległymi wyspami, z których największa jest Tasmania, zajmuje obszar 7 741 tys. km². Australia leży w oddaleniu od innych kontynentów. Nie posiada lądowego połączenia z innymi kontynentami. Jedynie z pobliską Azją łączy ją pomost złożony z wysp Indonezji.
      Kontynent australijski charakteryzuje się dużą zwartością i słabo rozwiniętą linią brzegową. Najdalej wysuniętymi punktami kontynentu są:

 na północy - Przylądek Jork;

 na południu - Przylądek Południowo-Wschodni;

 na wschodzie - Przylądek Byrona;

na zachodzie - Przylądek Steep.
      Południkowa rozciągłość Australii wynosi 3,1 tys. km, równoleżnikowa - 4,1 tys. km. Trudno dostępne wybrzeża są na północy porośnięte lasami mangrowymi; wschodnią część kontynentu od pełnego oceanu odcina licząca około 2 tys. km długości bariera koralowa zwaną Wielka Rafą Koralową. Tworzeniu rafy sprzyja wysoka temperatura wody i szeroki pas szelfu (płytkiego morza). Naturalnych przystani jest niewiele.

  Oceanią nazywamy położone w centralnej i południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego wyspy, tworzące najczęściej rozległe archipelagi prawie w całości leżące na południe od równika.
      Najdalej wysunięte punkty Oceanii są:

1. na wschód - Wyspa Sala y Gomez - 105°W

2. na zachód - Wyspa Salavati - 130°30' E

3. na północ - atol Kure w archipelagu Hawajów - 28°25' N

4. na południe - Wyspy Campbella - 52°37' S

      Łączna powierzchnia wysp Oceanii wynosi ponad 8,5 mln km² rozciągniętych na przestrzeni ponad 62 mln km² wód Pacyfiku (1/3 powierzchni Pacyfiku). Wyspy Oceanii różnią się wielkością, ukształtowaniem terenu, pochodzeniem oraz cechami etniczno-religijnymi swoich mieszkańców.

Azja (44 mln. km2), Afrykę (30 mln. km2), Amerykę Północną (24 mln. km2), Amerykę Południową (18 mln. km2), Antarktydę (14 mln. km2), Europę (10 mln. km2), Australię i Oceanię (9 mln. km2).

Kontynent antarktyczny ma kształt prawie regularnego koła o średnicy około 4500 km. Składa się z części kontynentalnej oraz okolicznych wysp leżących w obrębie Antarktyki. Kontynent ze wszystkich stron oblewają oceany: Atlantycki, Indyjski i Spokojny. Ponieważ wokół Antarktydy mają one zbliżony charakter niekiedy nazywa się je Oceanem Antarktycznym, Południowym, lub Lodowatym. Umowną granicą Antarktyki jest konwergencja antarktyczna, wąski pas wody oddzielający zimne wody polarne od cieplejszych i bardziej zasolonych wód oceanów (47-62°S). Sztucznie ustaloną granicą jest 60 równoleżnik - tereny na południe od niego są objęte Traktatem Antarktycznym i są ziemią niczyją. Ta granica oddziela także ustanowiony przez Międzynarodowe Biuro Hydrograficzne w 2000 r. Ocean Południowy od Atlantyku, Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego.Jedyna rzeka to Onyx .Płynie tylko latem na długości 30 kilometrów i jest zasilana wodami z topniejącego lodowca Wright w pobliżu Lodowca Szelfowego Rossa.

Według teorii tektoniki płyt, Antarktyda w ciągu milionów lat przemieściła się na obecny obszar z terenów równikowych i tu się zatrzymała. Współcześnie, praktycznie w całości (98%) pokryta jest lądolodem o grubości do 4774 metrów. Lądolód nazywany jest Antarktyką. Z prawnego punktu widzenia właściwą nazwą jest Antarktyka (od łac. ante + arctis). Najwyższy szczyt: Masyw Vinson - 4897 m n.p.m. (dawniej przyjmowano 5140 m), a najniżej położony jest Rów Bentleya - 2555 m pod poziomem morza (jest przykryty lodem). Ogólnie, Antarktyda jest najwyżej położonym kontynentem (średnio 2030 m n.p.m.).

Pod lądolodem Antarktydy znajduje się ok. 145 jezior. Największym z nich jest odkryte w 1996 roku Jezioro Wostok, położone ok. 4000 m pod rosyjską stacją badawczą o tej samej nazwie.

Największe skupisko ludzi to amerykańska baza McMurdo. Istnieje przynajmniej kilkanaście baz sponsorowanych przez różne kraje, m.in. przez Polskę. Na biegunie południowym jest również usadowiona baza amerykańska Amundsen-Scott.

Między ziemią ognistą, a wyspami cieśnina jest pełna skał, sztormów, wiatrów, niebezpiecznych dla żeglugi.

Założyli bractwo.

Najdalej na Południe - ryczące 40 ???? buahahahhahasazh

Baranowski - miał tam na jachcie wywrotkę

Magellan - 1520r. odkrył cieśnine…

• 1 statek pod polską banderą - był to jacht Śmiały w 1966r. przepłynął cieśninę Magellana.

Atrakcyjne punkty pomiarowe na ziemi:

• Południk zerowy, przechodzi przez Grinwich - obserwatorium astronomiczne. Wielka Brytania, Londyn. Uznany za czas uniwersalny i od tego liczy się czas, dzieli się ziemia na półkulę zachodnią i wschodnią

południk, od 1984 roku jest określony przez Ministerstwo Obrony Stanów Zjednoczonych na podstawie globalnej geodezyjnej siatki geograficznej WGS84. Południk zerowy bazowany na WGS84 zastąpił dotychczasowy Południk Greenwich przebiegający przez obserwatorium astronomiczne w dzielnicy Greenwich w Londynie, który był obowiązującym południkiem zerowym w latach 1884-1984.

W związku z rozwojem techniki, w szczególności techniki satelitarnej Ministerstwo Obrony Stanów Zjednoczonych opracowało dokładniejszą siatkę geograficzną, wzorowaną na dokładniejszym modelu Ziemi. Projekt nosił nazwę WGS (World Geodetic System) i w 1984 roku zdecydowano o zastąpieniu dotychczasowej siatki geograficznej siatką WGS84. Z założenia miała ona doprecyzować (ale nie zmienić) dotychczasową siatkę geograficzną. Jednak nie uniknięto przesunięć południków, w tym zmiany położenia południka zerowego, który znajduje się ok. 102 metry na wschód od swojego poprzednika.

Obecnie siatka WGS84 jest jedyną obowiązującą siatką geograficzną na świecie. Na niej wzorowany jest system nawigacji satelitarnej GPS, czas UTC] oraz wszystkie mapy. Niestety duma Brytyjczyków nie pozwala na oficjalną akceptację faktu przesunięcia południka zerowego. Południk zerowy nadal przechodzi przez park Greenwich, już nie przechodzi przez historyczne obserwatorium astronomiczne. Jednak poprzedni południk zerowy jest nadal nakreślony na dziedzińcu obserwatorium Greenwich (zdjęcie), chociaż stracił swoje znaczenie pomiarowe ponad 20 lat temu. Swoją magią podziału globu na półkulę wschodnią i zachodnią przyciąga tysiące turystów zupełnie niezorientowanych, że obowiązujący południk zerowy znajduje się ponad 100 metrów dalej.

W związku z zastosowaniem siatki geograficznej WGS84 swoje koordynaty również zmienił Południk Warszawski na 21 00' 35" (do 1984 roku 21 00' 42") długości geograficznej wschodniej.

Przez stulecia za punkt przez który przebiega południk zerowy uważano El Hierro (zwaną "Wyspą Południkową"). Wykorzystywano go jako odniesienie do wykreślania map i dokonywania obliczeń geograficznych, szczególnie dla nie-brytyjskich żeglarzy i geografów. Już w II wieku naszej ery Ptolemeusz wykorzystał najbardziej na zachód wysunięty znany sobie ląd jako południk odniesienia, dzięki czemu współrzędne geograficzne wszystkich punktów na znanym świecie były wschodnie i wg przyjętej konwencji - "dodatnie".

• Równik - w latach 70tych - dyplomy dawano w samolotach za przekroczenie równika. Ekwador w San Antonio de Pincha (niedaleko stolicy….) pomnik równika - grafitowy.

Równik - pojęcie dotyczące takiej kuli, która obraca się wokół osi przechodzącej przez środek tej kuli. Równik jest kołem wielkim powstałym wskutek przecięcia kuli płaszczyzną prostopadłą do tej osi i przechodzącą przez środek kuli. Jest jednocześnie jej najdłuższym równoleżnikiem. Jego szerokość geograficzna wynosi 0°.

Równik kuli ziemskiej dzieli ją na dwie półkule: północną i południową, a jego długość wynosi 40 076 km. Państwa, przez które przechodzi równik to: Gwinea Równikowa, Gabon, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Uganda, Kenia, Somalia, Malediwy, Indonezja, Kiribati, Ekwador, Kolumbia i Brazylia - razem 13 państw.

• Koło podbiegunowe - na szerokości geograficznej 66`33` co zaznaczone jest na terenie Norwegii odpowiednią pocztą, stemplem, pamiątką. Zaznacza się zjawisko, że w lecie, na półkuli północnej poza szerokością geograficzną słońce nie chowa się za horyzontem (mamy długi dzień). W zimie krótszy.

Koło podbiegunowe - równoleżnik ziemski o szerokości geograficznej 66°33'39"N (na półkuli północnej) lub 66°33'39"S (na półkuli południowej).

figura globusa znacząca arktyczne koło podbiegunowe na wysepce w Norwegii

figura globusa znacząca arktyczne koło podbiegunowe na wysepce w Norwegii

Koło podbiegunowe wyznaczone jest przez kąt padania promieni słonecznych równy 0°, w czasie gdy Słońce znajduje się w zenicie nad Zwrotnikiem Raka lub nad Zwrotnikiem Koziorożca. Jego odległość od bieguna wynika z nachylenia osi obrotu Ziemi do płaszczyzny ekliptyki. Gdyby to nachylenie było większe niż 45°, koła podbiegunowe znajdowałoby się bliżej równika, niż zwrotniki - z taką konfiguracją mamy do czynienie np. na planecie Uran.

Na wyższych szerokościach geograficznych, w dniach przesilenia letniego lub zimowego, Słońce przez całą dobę znajduje się pod horyzontem. Odpowiednio, na półkuli północnej w zimie i na południowej w lecie. Występuje tam wówczas tzw. noc polarna. Sytuacja odwrotna, kiedy Słońce znajduje się cały czas ponad horyzontem to dzień polarny.

Ze względu na zjawisko refrakcji światła słonecznego w atmosferze ziemskiej obszary występowania nocy polarnych i dni polarnych nie pokrywają się ze sobą. Obszar występowania dni polarnych jest nieco większy niż obszar zawarty wewnątrz koła podbiegunowego, zaś obszar nocy polarnych nieco mniejszy.

• Elementy szerokości geograficznej okołorównikowej

• Zwrotniki 23`27

• Raka - półkula Północna

• Koziorożca - półkula Południowa

Nie są oznaczone w terenie. Pomiędzy nimi mamy zjawisko, że w pewnych porach roku słońce jest nad naszymi głowami (w zenicie).

22.06 - na Raku 22.12 - na Koziorożcu

i pada prostopadle do ziemi.

Występuje zjawisko deszczy zenitalnych…….

Zwrotnik to równoleżnik ziemski leżący na szerokości ok. 23°27′. Nad zwrotnikiem Słońce zawraca w swym pozornym rocznym ruchu po niebie. Szerokość geograficzna zwrotników jest definiowana przez nachylenie ekliptyki do równika niebieskiego. Ponieważ ten kąt powoli zmienia się w czasie, stąd zwrotniki nie zajmują stałego położenia na Ziemi, i aktualnie powoli zbliżają się do siebie.

22 grudnia Słońce dochodzi do zwrotnika półkuli południowej (zwrotnika Koziorożca). Moment ten na półkuli północnej (zw. przesileniem zimowym) rozpoczyna astronomiczną zimę. Nazwa pochodzi od gwiazdozbioru Koziorożca, w którym znajdowało się Słońce w momencie przesilenia zimowego 2000 lat temu, gdy nadano nazwę temu zwrotnikowi. W dzisiejszych czasach, na skutek precesji, w momencie tego przesilenia Słońce znajduje się w gwiazdozbiorze Strzelca.

22 czerwca Słońce dochodzi do zwrotnika półkuli północnej. Moment ten (zw. przesileniem letnim) rozpoczyna astronomiczne lato. Gdy nazywano ten zwrotnik, 2000 lat temu, Słońce wstępowało jednocześnie w znak Raka, stąd nazwa zwrotnika północnego: zwrotnik Raka.

Słońce można obserwować w zenicie tylko w obszarze pomiędzy zwrotnikami. Obszar ten nazywa się tropikiem.

Zwrotniki dwa równoleżniki ziemskie, położone na 23027' szerokości geograficznej północnej (zwrotnik Raka) i południowej (zwrotnik Koziorożca), nad którymi Słońce znajduje się w czasie przesilenia letniego (22 czerwca nad zwrotnikiem Raka) lub zimowego (23 grudnia nad zwrotnikiem Koziorożca).Zwrotniki ograniczają strefę przyrównikową, w której Słońce może być obserwowane w zenicie (promienie słoneczne padają wówczas prostopadle do powierzchni Ziemi).

---