75. Narkofobia i jej konsekwencje

76. Racjonalistyczne i sentymentalistyczne teorie moralności

Racjonaliści - moralność wypływa z rozumu

• Arystoteles (384-323 pne) - cnota

• nazywał on cnotami zalety etyczne, a osobą cnotliwą, dzielną etycznie - człowieka, który bez trudu rozpoznaje wymagania moralne, jakie stawia przed nim dana sytuacja i postępuje według nich nieprzymuszony

• dzielił cnoty na:

• moralne (etyczne), czyli cechy charakteru

• intelektualne (dianoetyczne) będące cechami umysłu

• Immanuel Kant (1724-1804) - deontologia

• koncepcja o charakterze deontologicznym - nacisk na powinność, obowiązek

• etyką deontologiczną (gr. dein - powinno się). Według niej o słuszności i dobroci czynu decyduje to, czy został on wykonany zgodnie z wolą prawodawcy zewnętrznego lub wewnętrznego. Prawodawcą wewnętrznym według Kanta są zasady rozumu.

• Deontologia na pierwszy plan wysuwa obowiązek. Obowiązki z reguły zakładają jakieś kodeksy, dotyczą sytuacji powtarzalnych: jeśli podjąłem decyzję moralną, to decyzja ta obowiązuje mnie we wszystkich podobnych okolicznościach. Podstawowym przykładem jest tutaj etyka Kanta. Deontologia porządkuje nasze życie moralne bez względu na nasze empiryczne cechy, okoliczności i uwarunkowania. To najbardziej „prawniczy” system etyczny, dlatego deontologia sprawdza się tam, gdzie badamy zgodność z istniejącymi rozstrzygnięciami moralnymi. Wedle deontologii dobro jest skutkiem działania moralnego, a nie celem (jak w konsekwencjalizmie). Deontologia występuje przeciwko etyce cnoty uznając, że cechy charakteru są neutralne z punktu widzenia moralności i mogą być złe, jak (biorę przykład z dzieł Kanta) zimna krew mordercy, która czyni go jeszcze bardziej niebezpiecznym.

• John Stuart Mil(1806-1873) - utylitaryzm

• Nauka, która przyjmuje jako podstawę moralności użyteczność, czyli zasadę największego szczęścia, głosi, że czyny są dobre; jeżeli przyczyniają się do

szczęścia, złe, jeżeli przyczyniają się do czegoś przeciwnego. Przez szczęście rozumie się przyjemność i brak cierpienia; przez nieszczęście - cierpienie i brak przyjemności.

Sentymentaliści - moralność wypływa z afektu

• David Hume (1711-1776) - An Enquiry concerning the Principles of Morals (1752) .

• Adam Smith (1723-1790) - The Theory of Moral Sentiments (1759).

Bardzo mało potrzeba, by doprowadzić państwo do dobrobytu nawet z najniższego poziomu barbarzyństwa, mianowicie pokój, niskie podatki i tolerancyjne kierowanie sferą sprawiedliwości. Adam Smith. Wykład w r.1755

Moralność wypływa ze zrozumienia innych ludzi i z sympatii do nich

Adam Smith: The Theory of Moral Sentiments (1759).

Jak zauważyli Hume i Smith empatia, czyli współczucie, jest podstawą naszego zachowania moralnego.

Po ponad dwu wiekach włoscy neurofizjolodzy wykazali podstawy materialne poglądu Smitha. Odkryli oni mianowicie specjalny układ neuronów, nazwanych neuronami lustrzanymi. Ich odkrywcą jest Giacomo Rizzolatti, profesor fizjologii człowieka w Zakładzie Neurobiologii Uniwersytetu w Parmie

Odkryte najpierw u małp, a potem u człowieka neurony lustrzane to szczególny typ neuronów w korze mózgowej, które są zaprogramowane dla rozumienia sygnałów wysyłanych przez innych i umożliwiają powstanie sympatii i współczucia. Neurony lustrzane w korze ciemieniowej są sprzężone z neuronami ruchowymi w korze motorycznej tak, że ruchy innych osobników, nawet innego gatunku, powodują ich automatyczne powtarzanie.

Przypadkowo odkryte neurony lustrzane: reagujące na określony ruch lub gest niezależnie od tego, kto ten ruch wykonuje.

Odkrycie neuronów lustrzanych jest odkryciem doniosłym i dopiero zaczynamy w pełni doceniać jego konsekwencje dla naszej wiedzy o zachowaniu. Neurony te są zaprogramowane dla rozumienia sygnałów wysyłanych przez innych i umożliwiają porozumienie społeczne. Dzięki nim możemy przewidywać zachowania innych, uczyć się od innych i wytwarzać więzi sympatii i współczucia.

78. Neurony lustrzane a zachowania w tłumie

W korze ciemieniowej znajdują się neurony lustrzane, reagujące na ruchy (nasze lub cudze) i pobudzające odpowiednie neurony w korze ruchowej. Dzięki temu mimowolnie naśladujemy ruchy innych ludzi, a w tym mimikę twarzy naszych rozmówców. Ma to doniosłe konsekwencje, ponieważ imitacja mimiki prowadzi do imitacji nastroju interlokutora.

Dzięki neuronom lustrzanym obserwując twarze innych ludzi obserwujemy ich nastrój, zmiany uczuć, stan ducha -większość z nas dobrze potrafi czytać z twarzy innych. Czynimy to często wyłuskując bez kłopotu bardzo proste sygnały ze złożonego obrazu twarzy.

Dzięki neuronom lustrzanym naśladując mimikę innych możemy wywołać u siebie aktywację różnych neuronów, związanych z emocjami. Analogiczną, choć słabszą aktywację wywołuje sama obserwacja.

Oglądanie złych, gniewnych, agresywnych twarzy jest dla nas niemiłe, a jeżeli próbujemy naśladować ich mimikę sami zaczynamy wpadać w zły nastrój.

Oglądanie twarzy przyjemnych, radosnych, uśmiechniętych, poprawia nasz nastrój, a kiedy próbujemy naśladować ich mimikę odczuwamy przyjemność.

Oglądanie radosnej twarzy powoduje pobudzenia ośrodka przyjemności.

Jeszcze silniejsze pobudzenie tego ośrodka powoduje naśladowanie mimiki radosnej twarzy.

Można wykazać, że neurony lustrzane nie powodują prostej imitacji, ale umożliwiają zrozumienie intencji.

Małpa obserwuje ruch, który kończy się bądź złapaniem orzeszka (silna aktywacja neuronu lustrzanego), albo bez złapania (reakcja słabsza).

Po obserwacji pełnego ruchu, która aktywuje neurony lustrzane, małpa obserwuje ruch, którego końcowa faza jest zakryta. Zgodnie z doświadczeniem neurony lustrzane pracują również „kończąc ruch”.

Gdy skojarzono ruch z bodźcem akustycznym (darcie papieru), neurony lustrzane zaczęły odpowiadać na dźwięk.

Neurony lustrzane reagują silniej na ruchy, które nam są znane i które potrafimy naśladować.

Neurony lustrzane są silniej aktywowane przy obserwacji ruchów możliwych do naśladowania.

Dzięki neuronom lustrzanym pewne zachowania są imitowane i szybko rozprzestrzeniają się w grupie, np.:

• śmiech

• ziewanie

Dzięki nim możemy się wspaniale bawić razem, np. na koncercie.

Niestety, zachowania z przemocą są także łatwo imitowane i mogą opętać tłum, np. wojny gangów.

Prawdopodobnie sekret charyzmatycznego przywództwa kryje się w umiejętności odpowiedniego pobudzania neuronów lustrzanych zgromadzonego tłumu.

Przykład Hitlera i Mussoliniego pokazuje jak potężnym i niebezpiecznym narzędziem socjotechnicznym może być zręczne pobudzanie neuronów lustrzanych przy użyciu odpowiednich gestów i okrzyków.

Oczywiście charyzmę można też wykorzystać w celach szczytnych i dla dobra ludzkości, a charyzma Jana Pawła II nieskończenie przewyższała charyzmę polityków.

Imitowanie, umożliwione przez neurony lustrzane, miało zasadnicze znaczenie dla rozwoju ludzkości. Jest ono drogą zdobycia wiedzy społecznej i podstawą harmonii społecznej. Empatia, możliwa dzięki działaniu neuronów lustrzanych, jest ważną podstawą naszego odnoszenia się do innych ludzi, co uważamy za składową część naszej moralności.

92. Płeć, stres, depresja

Zespół jąder migdałowatych (amygdala) - struktura zaangażowana w pamięć, emocje, agresję, lęk, stres i seks - przetwarza dane odmiennie u obu płci.

Aktywizacja jądra migdałowatego przez obrazki o silnym ładunku emocjonalnym:

• U mężczyzn reakcje emocjonalne silniej pobudzały neurony w mózgu, a ponadto silniej reagowało prawe jądro migdałowate.

• U kobiet silniej reagowało lewe jądro migdałowate

Stres jest obecnie intensywnie badany, gdyż okazało się, że powoduje zanik neuronów i zmniejsza liczbę połączeń między nimi w strukturach związanych z aktywnością poznawczą, a nasila rozrost neuronów w strukturach związanych z emocjami.

Chroniczny stres prowadzi do zmniejszenia plastyczności neuronów kory mózgowej i hipokampa, a to - jak się uważa - leży u podstaw depresji.

Stres nasila natomiast rozrost drzewa dendrytycznego w jądrze migdałowatym, co wydaje się być przyczyną agresywności u osób i zwierząt poddanych przewlekłemu stresowi.

STRES A DEPRESJA: MOŻLIWE REAKCJE

HIPOTEZA DEPRESJI JAKO UTRATY NEUROPLASTYCZNOŚCI

• normalny mózg, ma zdolność do przeprowadzenia adaptacji o znaczeniu funkcjonalnym określaną jako neuroplastyczność

• depresja ma wynikać z niemożności dokonania stosownych reakcji adaptacyjnych do stresujących okoliczności

• strukturalne zmiany mózgu powodowane przez stres - zmniejszenie komunikacji między neuronami kory i hipokampa - obniżają neuroplastyczność i powodują objawy

depresji - obniżenie nastroju, umiejętności podjęcia decyzji i możliwości pamięci

Depresja znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn

Czy kobiety inaczej niż mężczyźni reagują na stres?

Reakcje neuronów jądra migdałowatego na ostry stres:

• u samców stres powoduje zwiększenie liczebności kolców synaptycznych w hipokampie, co wiąże się z poprawą pamięci

• samice reagują na ostry stres zmniejszeniem plastyczności hipokampa i pogorszeniem funkcji poznawczych

Mężczyźni są lepszym materiałem na wojowników.

Jednakże mężczyźni znoszą chroniczny stres gorzej niż kobiety: neurony w ich hipokampie są słabsze i bardziej podatne na działanie neurotoksyn.

Ta sama dawka kwasu ibotenowego podana do hipokampa powoduje znacznie rozleglejsze uszkodzenia u chronicznie stresowanego samca niż u samicy

Mimo wytrzymalszego hipokampa kobiety częściej cierpią na depresję.

Prawdopodobnie przyczyną jest mniejsza sprawność innych mechanizmów regulujących nastrój.

Jednym z głównych regulatorów nastroju jest serotonina.

W męskiej korze mózgowej tworzy się więcej serotoniny niż w żeńskiej: może to wiązać się z większą podatnością kobiet na depresję.

Szybkość tworzenia się serotoniny z a-[11C] metylotryptofanu.

Jedynie w prawej skorupie szybkość syntezy 5HT jest wyższa u kobiet.

96. Wykształcenie narządów płciowych a system społeczny rozmnażania

W rozmnażaniu płciowym biorą udział dwie płci, których rola u organizmów wyższych jest różna:

• samice dużym kosztem własnym budują nośnik genomu czyli potomstwo i często dbają o nie

• samce dostarczają dodatkowy materiał genetyczny, a ich rola w dalszej opiece nad potomstwem jest różna

Strategie seksualne, zwłaszcza wyboru partnera, są różne u obu płci:

• samiec idzie na ilość

• samica na jakość (stąd samica jest bardziej wybredna niż samiec w doborze

partnera, a samiec musi się bardziej starać)

Samiec jest więc z reguły większy, silniejszy i ma atrakcyjniejszy wygląd niż samica, chociaż biologicznie jest płcią słabszą

Sex i zachowania reprodukcyjne łączą się często z reakcjami agresywnymi - ośrodki zachowania seksualnego i agresji są położone blisko siebie.

Agresywność dotyczy dwóch wielkich obszarów:

• rywalizacja o partnera (zapewnienie potomstwu najlepszych genów)

• ochrona potomstwa (ochrona własnych genów w następnym pokoleniu)

Przy rywalizacji samców o samicę agresja zazwyczaj przybiera formy zrytualizowane i

nie kończy się poważnymi obrażeniami rywala.

Biologicznym celem agresji tego typu jest dobór jak najlepszych genów: samica wybiera

najsilniejszego lub najsprytniejszego konkurenta.

Nawet jeżeli geny zapewniające przewagę walczącego samca nie powodują efektów

najkorzystniejszych dla niego w normalnym życiu (np. zbyt wielkie poroże), są zazwyczaj

korzystne dla potomstwa żeńskiego.

Wśród ludzi rywalizacja o kobiety może przybrać formy brutalniejsze i kończyć się śmiercią pokonanego rywala.

W całym świecie zwierzęcym samica ma niezbywalne prawo wyboru partnera, i stosunek seksualny wbrew jej woli, czyli gwałt, opisano tylko u paru gatunków:

• ludzi

• delfinów

• kaczorów

Proces reprodukcji jest czynnością kosztowną i często szkodliwą dla organizmu. Organizm ją podejmuje tylko dlatego, że czynności związane z reprodukcją są w większości czynnościami nagradzanymi - przynoszą intensywną przyjemność. Układ nagrody, dobrze określony

neurobiologicznie, pełni kluczowa rolą w zachowaniu seksualnym.

Behawior seksualny, którego celem jest zapłodnienie jaja, jest złożony, gdyż pełni istotną rolę w selekcji partnera, którego geny powinny pomóc, a nie przeszkadzać naszym genom w stworzeniu jak najlepszego następnego nośnika genów. W związku z tym duża część zachowania seksualnego jest związana z wyborem partnera.

---