Wychowanie jako integralna część procesu kształcenia
Praca egzaminacyjna z przedmiotu NOWE ORIENTACJE w PEDAGOGICE
Być dojrzałym człowiekiem to być kimś świadomym i wolnym. Brak świadomości i wolności uniemożliwia człowiekowi rozwijanie jego możliwości i osiągnięcie satysfakcji. Zarówno świadomość jak i wolność nie rozwijają się w sposób spontaniczny. Podlegają rozlicznym zagrożeniom. Człowiek może bowiem używać swojej zdolności myślenia w błędny sposób. Może też w błędny sposób korzystać z wolności. W tej sytuacji istotą wychowania jest praca nad świadomością i wolnością wychowanka. Wychowanie to pomaganie wychowankowi, by coraz lepiej rozumiał siebie i innych ludzi oraz by coraz dojrzalej kochał siebie i innych. By zatem nie żył w świecie fikcji czy nienawiści, lecz w świecie prawdy i miłości. Ktoś, kto świetnie myśli, ale nie kocha, będzie cyniczny. Ktoś, kto chce szczerze kochać, ale nie potrafi dojrzale myśleć, będzie naiwny.
Kształtowanie dojrzałego myślenia i dojrzałej wolności to zatem najważniejsze, a jednocześnie najtrudniejsze zadania wychowawcze. Wychowankowie mają bowiem spontaniczną tendencję, by używać zdolności myślenia po to, aby uciekać od świata faktów w świat subiektywnych fikcji oraz by używać wolności po to, by czynić to, co wygodne, a nie tego, co wartościowsze i dojrzalsze. Każdy wychowawca powinien postawić sobie pytanie: w jaki sposób pomóc wychowankowi, by dojrzale myślał, czyli dojrzale korzystał ze świadomości oraz by dojrzale kochał, czyli dojrzale korzystał z wolności.
Podstawowym zadaniem wychowawczym jest formowanie u wychowanków precyzyjnego, realistycznego myślenia. Jest to ważne z tego powodu, że od sposobu myślenia zależy sposób postępowania danego wychowanka. Człowiek nie zawsze potrafi postępować zgodnie z tym, co zrozumiał, że jest słuszne i dojrzałe. Gdy jednak jego sposób myślenia o sobie i o własnym postępowaniu jest błędny, wtedy pozbawia się szans, by żyć w sposób dojrzały i szczęśl.
II. WSPÓŁCZESNE IDEE WYCHOWANIA
Współczesna pedagogika kształtowała się na przełomie XIX/XX wieku. Towarzyszyły jej przemiany ekonomiczne i społeczne, związane z rozwojem wielkokapitalistycznej gospodarki w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. Przemiany te ujawniły braki szkoły tradycyjnej, które stały się przedmiotem rosnącej krytyki.
W szkole tradycyjnej - herbartowskiej dominował formalizm dydaktyczny, rygoryzm wychowawczy, jednostronność intelektualistyczna oraz traktowanie ucznia jako biernego przedmiotu wszelkich zabiegów dydaktycznych i wychowawczych.
Pod wpływem teorii indywidualistycznych, wysuwających postulaty prawa i wolności jednostki do sukcesu oraz w wyniku rozwoju badań psychologicznych, socjologicznych, medycznych, a także w opozycji do szkoły tradycyjnej powstały na przełomie XIX i XX wieku nowe koncepcje i kierunki w teorii i metodyce kształcenia i wychowania.
Nowy prąd pedagogiczny postulował zindywidualizowanie procesu wychowania, skoncentrowanie zasad doboru treści i metod kształcenia i wychowania wokół dziecka, jego potrzeb, zainteresowań, aktywności, wprowadził elementy wychowania estetycznego.
Na kontynencie amerykańskim zyskał miano progresywizmu, zaś w Europie - nowego wychowania oraz nowej szkoły.
Nowe wychowanie związane było z wiejskimi szkołami doświadczalnymi, zakładanymi na przełomie XIX i XX wieku w Anglii, Francji, Niemczech. Pierwszą taką szkołę założył w 1889 r. W Anglii Cecil Reddie, opierając jej działalność dydaktyczną i wychowawczą na zasadzie -uczenia się przez życie.
Początki ruchu progresywistycznego wiązały się także z koncepcją wychowania estetycznego, która powstała w Niemczech jako odmiana kierunku pedagogicznego, postulującego zasadę wychowania przez sztukę.
W początkowej fazie ruchu ważną pozycję zajmował system wychowania przedszkolnego Marii Montessori. System montesoriański oparty był na swobodzie dziecka w jego samorzutnym wyrażaniu siebie.
Za głównego twórcę ruchu -nowego wychowania- uważa się John'a Dewey'a - jego szkoła laboratoryjna przy uniwersytecie w Chicago prowadzona w latach 1896 - 1903 i działalność badawcza stworzyły podstawy nie tylko poczynań progresywnych, ale również teoretycznych rozwiązań pedagogicznych.
Dla filozofów - pragmatyków (Charlesa S. Pierce'a i Williama Jamesa) użyteczność działania stanowi sprawdzian wartości ludzkiego poznania. Dewey oparł system wychowania na zasadzie uczenia się przez działanie, które przez dostosowanie do natury dziecka treści i metody pracy szkolnej, związane z aktualnym życiem społecznym, stanowić miało podstawę kształtowania indywidualności i aktywności dziecka i równocześnie jego uspołecznienia
J. Dewey wprowadził, zatem, do pedagogiki podmiotowości wychowania. Dziecko to też człowiek. Wychowanie musi opierać się na swobodzie. Georg Kerschensteiner - teoretyk ruchu nowego wychowania stworzył system wychowawczy oparty na koncepcji szkoły pracy, uważał pracę manualną za podstawowy środek wychowania.
Obie koncepcje: G. Kerschensteiner'a i J. Dewey'a wywarły poważny wpływ na formowanie się nowych koncepcji, które w zależności od sposobu ujmowania problematyki - nowej szkoły- przyjmowały różne nazwy. Pojawiły się wtedy: - szkoła aktywna- (Adolf Ferriere), -szkoła twórcza (Henryk Rowid), szkoła życia (Owide Decroly), -szkoła produktywna (Paul Oestreich i Georg S. Kawerau), -szkoła pracy produktywnej (Paweł Błoński) i -szkoła swobodnej pracy duchowej, ukierunkowana na rozwijanie osobowości ucznia (Hugo Gaudig). (L. Hmaj - Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku)
Dużym uznaniem w zakresie przebudowy treści programowych nauczania cieszyła się metoda projektów wprowadzona przez Williama H. Kilpatricka i Jamesa A. Stevensona, polegająca na odejściu od nauczania przedmiotowego i systemu klasowo - lekcyjnego
Inną odmianą nauki całościowej była metoda ośrodków zainteresowań, opracowana przez Owidiusza Decroly'ego - belgijskiego lekarza, psychologa i pedagoga. O. Decroly wyszedł od krytyki nauczania tradycyjnego, zarzucając mu encyklopedyzm i werbalny sposób nauki, nadmierny intelektualizm treści nauczania.
Proponował za to różne formy wyrażania siebie: lepienie, szycie, rysowanie, malowanie, modelowanie itp. Klasy zostały zastąpione gabinetami, zespoły dzieci były koedukacyjne i nieliczne, dzieci dobierano wg poziomu intelektualnego.
Wiedeński pedagog, Karol Linke zaproponował inną odmianę nauczania całościowego - nauczanie łączne. Polegała ona na zastąpieniu przedmiotów nauczania przez tzw. ośrodki lub kręgi życia - wycinki z życia przyrody i życia człowieka. Po etapie nauki związanej z kręgami życia dzieci przechodziły do nauki opartej na ośrodkach rzeczowych, będących już przedmiotami nauczania.
Wśród odmian ruchu eksperymentatorskiego nowego wychowania dużą popularność zyskały w okresie międzywojennym dwa systemy amerykańskie i dwa niemieckie.
Plan daltoński, stworzony przez Helenę Parkhurst w mieście Dalton, zyskał popularność również w Polsce. Plan ten zakładał likwidację systemu klasowo - lekcyjnego i schematu przedmiotowego nauczania. Ich miejsce zajęło indywidualne uczenie się młodzieży w pracowniach szkolnych przez wykonywanie przydziałów pracy, których efekty podlegały kontroli nauczycieli.
Innym poczynaniem w tym kierunku była metoda winnetkowska, nazwana od przedmieścia Chicago - Winnetką. Jej twórcą był Carleton Washburne. Na istotę tej metody składały się: wyodrębnienie w programie nauki jednostek pracy z uwzględnieniem zasady stopniowania trudności, próba powiązania indywidualnej pracy dzieci z zajęciami grupowymi oraz rozwijanie twórczych sił jednostki w połączeniu z jej społecznym zespoleniem się ze środowiskiem.
W Niemczech powstał system mannheimski sformułowany przez Antoniego Józefa Sickingera. Uczniów do klas dobierano na zasadzie wrodzonych uzdolnień i wyników pracy. System ten deprecjonował uczniów wywodzących się z warstw niższych, uboższych. Stał się więc narzędziem klasowej selekcji i dlatego był krytykowany przez postępowych pedagogów.
W 1924 r. pojawił się w Niemczech drugi plan - plan jenajski, którego twórcą był Peter Petersen. Zaproponowana przez niego organizacja pracy polegała na realizacji w życiu szkoły zasad egzystencji wspólnoty, przypominającej życie rodzinne. Eksperyment P. Petersena nie powiódł się na skutek działań III Rzeszy.
Jak wynika z powyższych rozważań, hasła i poglądy pedagogiczne teoretyków wychowania zależą od ich własnego stanowiska społecznego. Każda teoria wychowania jest pewnym programem działania społecznego.
Ludwik Chmaj wyróżnia następujące prądy pedagogiczne: pedagogikę naturalistyczno - liberalną, pedagogikę socjologiczną, pedagogikę kultury, pedagogikę religii, pedagogikę materializmu historycznego.
Pedagogika naturalistyczno - liberalna pragnęła przystosować jednostkę do wymagań panującego porządku społecznego. Głosiła realistyczny program wychowania mający ułatwić jednostce walkę o byt i przystosowanie się do świata współzawodnictwa i wolnej konkurencji.
Psychoanaliza natomiast dała początek pedagogice seksualnej. Przedstawiciel tego kierunku Albert Dryjski twierdził, iż od ewolucji osobowości zależy w jakim kierunku podąży seksualizm jednostki.
Psychagogika, albo psychoterapeutyczna teoria wychowania to kierunek, który stara się pogodzić i wysnuć wnioski z psychoanalizy i psychologii indywidualnej.
Odmienną koncepcję do freudowskiej interpretacji psychiki ludzkiej przedstawili m.in. Erich Fromm.
Zdaniem E. Fromma natura ludzka jest wytworem historii i kultury, zaś podstawowymi zjawiskami psychiki są potrzeby społeczne człowieka, takie jak: miłość, czułość i współżycie. Człowiek nie jest istotą samowystarczalną, która jedynie wtórnie jest zmuszona liczyć się z innymi.
Ogromnego przewrotu w dziejach myśli pedagogicznej dokonała teoria Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, bowiem z człowieka uczyniła istotę historyczną. Człowiek - zdaniem Marksa - zmienia się i przekształca w ciągu swej historycznej materialnej działalności, zmieniając jednocześnie środowisko, w którym żyje.
Z pedagogiki materializmu historycznego wyodrębniły się dwa kierunki: pedagogika socjaldemokratyczna i pedagogika socjalistyczna.
Twórcą teorii wychowania przez pracę do pracy był pedagog szwajcarski - Robert Seidel. Praca warsztatowa - według Seidel'a - była najlepszym środkiem poznawczym, tworzyła nowe społeczeństwo w duchu demokratycznego socjalizmu.
Głównym teoretykiem pedagogiki socjalistycznej był Stanisław Tieofiłowicz Szacki. Dzięki samodzielnym przemyśleniom doszedł do stworzenia pierwszej szkoły pracy w Rosji.
Rozwój myśli pedagogicznej w XX wieku doprowadził do obalenia szkoły tradycyjnej z jej sztywnymi, nienaturalnymi dla dziecka metodami.
W dzisiejszej szkole powinny być wszystkim bliskie hasła i poglądy wielkich pedagogów. Nauczyciele powinni kształtować i rozwijać osobowość ucznia, przez działania twórcze wyzwalają w dziecku drzemiące instynkty i popędy. (J. Miąso - Historia wychowania wiek XX).
III. METODY WYCHOWANIA
Wychowanie - w najszerszym tego słowa znaczeniu oznacza ogół oddziaływań rodziców, wychowawców i środowiska na rozwój dzieci i młodzieży. W tym sensie pojęcie wychowanie obejmuje określone wpływy i oddziaływanie na fizyczny, umysłowy, moralny i estetyczny rozwój dzieci i młodzieży oraz przyswajanie im politechnicznych wiadomości i sprawności. Termin wychowanie bywa też używany w węższym znaczeniu i wówczas odnosi się on do poszczególnych stron rozwoju osobowości dziecka; zwłaszcza często używa się tej nazwy dla określenia rozwoju i oddziaływania moralnego na wychowanka, jak gdyby przeciwstawiając wychowanie w tym sensie wykształceniu intelektualnemu.
Metoda to określony sposób działania powodujący oczekiwane zmiany zgodne z uprzednimi założeniami. Metodą jest taki sposób działania, które można wielokrotnie powtórzyć w razie potrzeby. Są stosowane świadomie i skutecznie.
Za podstawę klasyfikacji można uznać uznaje sposób wywierania wpływ na zachowanie się wychowanka przez stosowanie w danej sytuacji nagród i kar. Nagrody i kary są tu rozumiane jako zaspokajające bądź utrudniające realizację potrzeb dziecka, nagrody mają pobudzać a kary hamować.
Sposób wywierania wpływów zależy od czterech elementów:
1. wychowawcy, jego autorytetu, działania i stosunku do wychowanków,
2. aktualnego stanu rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokojenia potrzeb dziecka
3. otoczenia społecznego - grupy rówieśniczej i jej opinii ,
4. wychowanka i jego potrzeb, poglądów, przekonań, postaw i ideałów .
Stąd wyprowadzone są metody wychowawcze:
* metody wpływu osobistego:
I. wysuwanie sugestii - metody opierają się na założeniu, że samo zachowanie wychowawcy może być nagrodą lub karą dla wychowanka a ich skuteczność zależy od autorytetu wychowawcy; wysuwanie sugestii może mieć charakter zachęcania, przestrzegania, oceniania i zawsze wiąże się z ujawnieniem osobistego stanowiska wychowawcy.
II. perswazja - polega na podsuwaniu wychowankowi określonych rozwiązań za pomocą dobranych argumentów,
III. oddziaływanie przykładem osobistym - ukazanie uczniom wzorów zachowań w aktualnych sytuacjach,
IV. wyrażanie aprobaty i dezaprobaty - ocenianie zachowań uczniów, czyli wyrażenie aprobaty lub jego brak,
* metody wpływu sytuacyjnego - ich stosowanie powoduje pewne następstwa w życiu ucznia:
I. nagradzanie - zaspokojenie potrzeb dziecka w wyniku właściwego postępowania,
II. karanie - udaremnienie pewnych potrzeb, niespełnienie pewnych oczekiwań w wyniku złego postępowania ; stosowanie tej techniki musi być starannie przemyślane i nie powinno prowadzić do trwałej dyskryminacji,
III. instruowanie - uświadomienie wychowankom sytuacji, podanie sposobu postępowania np. film, audycja, teatr,
IV. organizowanie doświadczeń wychowanka - polega na uświadomieniu dzieciom, że ich zachowania konstruktywne przynoszą pozytywne następstwa, zaś zachowania destruktywne narażają je na konsekwencje sprzeczne z ich potrzebami,
V. wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych- przedstawienie wychowankom ewentualnych konsekwencji, które mogą być wywołane ich postępowaniem,
VI. przydzielenie funkcji i ról społecznych - polega na przyznawaniu wychowankom atrakcyjnych funkcji,
VII. ćwiczenie - celowe powtarzanie z góry ustalonych czynności prowadzące do ugruntowania określonych postaw i przekonań,
* metody wpływu społecznego - stosowanie tych metod opiera się na tym, że wszelkie stosunki jednostki z grupą społeczną mogą być źródłem nagród i kar. Jest to poparte względami psychologicznymi ; wychowawca może wpływać na wychowanka pośrednio poprzez grupę społeczną wykorzystując do swych celów wszelkie zjawiska grupowe.
* metody kierowania samowychowaniem - mają one charakter wtórny w stosunku do wcześniej omawianych ; ich skuteczność zależy od przedstawionych trzech pierwszych metod oraz od dojrzałości uczniów, ich właściwości psychicznych i konkretnych sytuacji.(H. Muszyński -Zarys teorii wychowania)
IV. PRAWNE PODSTAWY WYCHOWANIA
Obowiązujące dotychczas postanowienia prawne, zobowiązywały nauczycieli szkół publicznych do realizacji zadań wychowawczych. Były one zazwyczaj jednak zbyt ogólnikowe i nie określały wystarczająco skutecznie instrumentów wykonawczych, tak aby zapewnić skuteczność i powszechność działań wychowawczych a także często łączyły z funkcją wychowawczą funkcję opiekuńczą . Wychowanie szkolne zależało głównie od inicjatywy dyrektorów i nauczycieli. Sytuacja zmieniła się po przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, co obrazuje stały wzrost zainteresowania ustawodawców problematyką wychowawczą. Zestawienie aktów prawnych traktujących o wychowaniu znaleźć można np. na stronach Ministerstwa Edukacji Narodowej (http:\\www.men.waw.edu.pl), gdzie czytamy:
„”Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w wielu artykułach zawiera postanowienia, które mniej lub bardziej bezpośrednio odnoszą się do sprawy wychowania.
Artykuł 48 ust. 1 określa prawo rodziców do wychowania. Z tego stwierdzenia wynika, że nauczyciele w zakresie wychowania mają funkcję wspomagającą i uzupełniającą w stosunku do rodziców. Oznacza to, że program wychowawczy szkoły powinien cieszyć się ogólną akceptacją rodziców oraz służyć rozwojowi uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnej specyfiki w zakresie poziomu dojrzałości, wolności sumienia i wyznawanych przekonań. Wychowanie w tym przypadku polegać powinno na dążeniu do zmiany niewłaściwych przekonań uczniów. Nie ma wychowania bez kształtowania przekonań moralnych i postaw. Konstytucja z pewnością nie broni wszystkich, w tym zwłaszcza złych przekonań uczniów. Należy, więc przypuszczać, że przez pojęcie przekonań rozumie się podstawowe treści światopoglądowe i religijne ucznia oraz kierunek jego własnych moralnych i światopoglądowych poszukiwań; szacunek dla nich oznacza wówczas równocześnie szacunek dla godności ucznia jako osoby. I takie podejście wyznaczałoby płaszczyznę wychowania, potwierdzoną w art. 4 Ustawy o systemie oświaty:
"Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania."
Artykuł 54 ust. 3 Konstytucji stanowi uzupełnienie i klucz do rozumienia artykułu 53 ust. 3 oraz zawiera postanowienie istotne dla wychowania szkolnego. Wynika z niego, bowiem, że rodzice, posiadając prawo do wychowania, nauczania moralnego i religijnego, mogą część swoich uprawnień przekazać szkole w formie akceptacji szkolnego programu wychowawczego.
"Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio."
Artykuł 53 ust. 4 Konstytucji określa możliwość prowadzenia przez szkoły lekcji religii. Sprawy te reguluje Ustawa o systemie oświaty oraz Rozporządzenie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.
"Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób."
Artykuł 70, ust. 1 Konstytucji przewiduje wydłużenie w Polsce obowiązku szkolnego do 18 roku życia. Realizacji tego postanowienia służy nowy ustrój szkolny wprowadzany w ramach reformy edukacji. Zmiana ustroju pociąga zaś za sobą zmiany w zakresie zadań wychowawczych.
"Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa."
Ustęp 4 artykułu 70 Konstytucji daje obywatelom prawo do powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Powszechność i równy dostęp stanowią kolejne dwa nadrzędne cele reformy ustroju szkolnego w Polsce. Z wychowaniem wiąże się konstytucyjny nakaz indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla studentów i uczniów.
"Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa."
Artykuł 72 ust. 1 Konstytucji nakłada na państwo obowiązek obrony praw dziecka oraz jego ochrony przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Obowiązek ten obejmuje wszystkie władze państwowe, w tym także Ministerstwo Edukacji Narodowej, a zatem i szkoły publiczne. Równocześnie zobowiązanie to można najlepiej i najskuteczniej zrealizować na drodze właściwego wychowania młodzieży. Wychowanie - ujmowane z tego punktu widzenia - polega zarówno na ochronie przed złem, jak i budowaniu dobra. Trudno więc wyobrazić sobie zgodność działalności z konstytucyjnymi zapisami takiej szkoły, która nie ma programu wychowawczego.
"Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją."
Ustawa o działach administracji rządowej z dnia 4 września 1997 roku przewiduje w artykule 20 utworzenie działu "oświata i wychowanie", który:
"obejmuje sprawy kształcenia, nauczania i wychowania dzieci i młodzieży, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do kompetencji innych organów administracji publicznej".
Doniosłe znaczenie dla spraw wychowania szkolnego ma Preambuła Ustawy o systemie oświaty. Przedstawia ona cele ogólne edukacji i formułuje je w kategoriach wychowawczych; równocześnie określa podstawy i ramy wychowania szkolnego.
"Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Nauczanie i wychowanie - respektując chrześcijański system wartości - za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowie warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.”.
Ustawa o systemie oświaty, ilekroć mówi o obowiązkach szkoły, z reguły wymienia łącznie kształcenie, wychowanie i opiekę (m.in. art. 1, ust. 9, 10; art. 5, ust. 7; art. 22, ust. 5; art. 33, ust. 1 i 3; art. 34a, ust.4; art. 40, ust. 1 i 2; i inne).
W taki sam sposób określone są zadania oświatowe jednostek samorządu terytorialnego, przez które należy "rozumieć zadania w zakresie kształcenia, wychowania i opieki."(Art. 3, ust. 14).
Ustawodawca obowiązek wychowania podkreśla tym bardziej, im niższy jest etap kształcenia (por. art. 6, ust. 1), co wydaje się być rzeczą oczywistą.
Podobnie przez funkcję ministra należy rozumieć "ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania" (art. 3, ust. 6), co odpowiada nazwie działu administracji rządowej "edukacja i wychowanie".
Wśród placówek oświatowych występują m.in. oświatowo-wychowawcze (art. 2 ust. 3), placówki opiekuńczo-wychowawcze (art. 2, ust. 5), ośrodki adopcyjno-opiekuńcze inicjujące i wspomagające zastępcze formy wychowania rodzinnego (art. 2, ust.7).
Ustępy 1, 2 i 3 Art. 1 Ustawy wymieniają wprost niektóre zadania wychowawcze:
System oświaty zapewnia w szczególności:
1. realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju,
2. wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny, 3. dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych i specjalnych form pracy dydaktycznej
Art. 3, ust. 13 podaje definicję Podstawy Programowej. Wprowadzenie wychowania do tego dokumentu jest logiczną konsekwencją licznych postanowień Ustawy o systemie oświaty. Projekt jej nowelizacji zawiera zapis, zgodnie z którym przez Podstawę Programową należy rozumieć:
"obowiązkowe, na danym etapie kształcenia, zestawy treści nauczania, umiejętności oraz zadania wychowawcze, które są uwzględnione odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego i w programach nauczania oraz umożliwiają ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych."
Dla spraw wychowania istotne znaczenie ma - wprowadzony w ramach nowelizacji Ustawy z 25 lipca - art. 4, wyraźnie nawiązujący do zapisów Konstytucji RP. Obowiązek ten jest określony podmiotowo i dotyczy każdego nauczyciela.
"Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia."
Ustawa wyraźnie mówi tutaj o obowiązkach kształcenia, wychowania i opieki jako wymiarach pracy nauczyciela.
Karta Nauczyciela, podobnie jak Ustawa o systemie oświaty, stosunkowo często wymienia obowiązek wychowania szkolnego. Szczególnie znamienny pod tym względem jest artykuł 6, który w następujący sposób określa powinności edukacyjne nauczycieli:
"Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować podstawowe funkcje szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą; dążyć do pełni rozwoju osobowości ucznia i własnej. Nauczyciel obowiązany jest kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny; w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; w duchu humanizmu, tolerancji, wolności sumienia, sprawiedliwości społecznej i szacunku dla pracy; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów." oraz" Nauczyciel obowiązany jest realizować zadania związane z powierzonym stanowiskiem oraz podstawowe funkcje szkoły". Wśród zadań istotną rolę odgrywać winno wychowanie.
Jednym z ważnych przykładów zainteresowania Rządu sprawami wychowania może być `Program polityki prorodzinnej państwa”, przygotowany przez Międzyresortowy Zespół do Spraw Opracowania Polityki Pro rodzinnej Państwa, powołany przez Prezesa Rady Ministrów. Dokument ten został przyjęty w dniu 17.11.1998 r. przez Komitet Społeczny Rady Ministrów.
Rozdział V nosi tytuł: Wychowanie młodego pokolenia. Zawiera on opis następujących celów:
1. Podniesienie autorytetu rodziny
2. Tworzenie kultury pozytywnych wzorów
3. Pomoc rodzinie w wychowaniu
4. Wprowadzenie wychowania do pracy szkoły
5. Podniesienie prestiżu i poziomu nauczycieli
6. Współpraca szkoły z rodzicami
7. Poprawa i rozszerzenie kształcenia młodych
8. Rozwój zajęć pozaszkolnych
9. Współpraca ze stowarzyszeniami wychowawczymi oraz organizacjami młodzieżowymi i religijnymi
10. Włączenie młodych w podmiotowe współtworzenie państwa
11. Rozwój działalności sportowej, rekreacyjnej i turystycznej
12. Przygotowanie młodzieży uczącej się i studiującej do wejścia na rynek pracy
13. Lepszy start młodych w dorosłe życie
14. Ochrona przed negatywnym wpływem mediów i sekt
15. Przeciwdziałanie narkomanii i alkoholizmowi
16. Przeciwdziałanie przestępczości nieletnich
17. Prowadzenie bieżącego systemu oceny zagrożeń
Wśród dotychczas prezentowanych projektów reformy edukacyjnej szczególnie ważną rolę odegrało opracowanie problematyki wychowania pt. Wychowanie w szkole. Opracowanie to, zawiera przegląd aktualnej sytuacji szkoły z punktu widzenia wychowania oraz konkretne propozycje dotyczące celów, programów i metod wychowawczych. Problemy wychowawcze zostały tam przedstawione w języku praktyki szkolnej.””
Wbrew temu wszystkiemu, dla nauczycieli znamiennym faktem , dającym wiele do myślenia , było usunięcie z nazw kuratoriów elementu „wychowania”, na początku lat dziewięćdziesiątych i pozostawienie tylko „kuratoriów oświaty” . Dobrze ,że stosowne państwowe władze oświatowe w porę się zreflektowały doceniając rolę wychowania.
V. FUNKCJE SZKOŁY ŚREDNIEJ
Jednym z najważniejszych zadań współczesnej szkoły jest zapewnienie uczniom warunków do wielostronnego rozwoju osobowości. Rozwój ten przybiera szczególne znaczenie w okresie dorastania, w którym młodzież musi przystosować się do otaczającej ją rzeczywistości poprzez sprostanie zadaniom rozwojowym, jakie stawia przed nią ta swoista sytuacja psychologiczna. Istnieją w zasadzie dwie podstawowe funkcje szkoły: dydaktyczna i wychowawcza. O ile ta pierwsza wydaje się jasna i zrozumiała, to druga jest bardziej złożona. Mamy bowiem do czynienia z wieloma czynnikami i metodami działania. A na dodatek nie bardzo wiadomo , jakie cechy, wzorce osobowe czy zachowania należałoby kształtować. Jak pogodzić to wszystko z wieloma światopoglądami funkcjonującymi w społeczeństwie demokratycznym, do którego zmierzamy.
Funkcje wychowawcze szkoły uległy w ostatnich latach osłabieniu.
Różnorodne i złożone uwarunkowania przemian w oświacie wywołują w toku transformacji ustrojowej trudne do przewidzenia zjawiska. Wprowadzono kolejne programy oszczędnościowe co doprowadziło do zwiększenia liczby uczniów w klasie , praktycznie zaniechania zajęć pozalekcyjnych .(A.Bogaj ...Edukacja w procesie przemian)
Utrzymująca się trudna sytuacja przedsiębiorstw przemysłowych fatalnie odbiła się na funkcjonowaniu szkół zawodowych.
Ponadto z jednej strony, obserwujemy trudności z ustaleniem założeń i celów procesów wychowawczych, z drugiej atrakcyjność szkoły dla młodzieży stale maleje. W świecie pozaszkolnym są miejsca znacznie bardziej atrakcyjne i to pod wieloma aspektami: ze względu na rodzaj i jakość zajęć, aż po poczucie uczestniczenia w dorosłym życiu.
Szkoła również jest dość często zbyt odległa od miejsca zamieszkania nastolatków i dojazd zajmuje wiele czasu. Zajęcia pozalekcyjne odbywają się raczej sporadycznie.
Maleje kulturotwórcza rola szkoły. W obliczu kultury masowej i lansowanych przez nią wzorców nie jest w stanie wytrzymać konkurencji. Bardziej atrakcyjne , co oczywiste są programy multimedialne i wreszcie współczesne gry komputerowe szczególnie te interaktywne.
Zauważyć należy też , że uległa zmianie sytuacja prawno-społeczna . Chodzi o zbudowanie szkoły spełniającej postulat szkoły w pełni demokratycznej , w której funkcjonować będzie nie tylko jedna ideologia czy orientacja. (B. Mackiel Funkcja szkoły...).
Mamy również do czynienia z procesem rozbudowywania - praw ucznia , również praw rodziców . Jednak szkoła , wewnątrz siebie nigdy nie będzie instytucją demokratyczną w rozumieniu potocznym . Zawsze pozostanie stosunek mistrz-uczeń, w którym ten pierwszy musi kierować, wymagać i oceniać .
Kolejnym modnym a jednocześnie groźnym wychowawczo sloganem jest selektywne mówienie o prawach dziecka. Chodzi o sytuację, w której ludzie uważający się za rzeczników praw dziecka nie tylko nie wspominają nic o ich obowiązkach ale też nie wspominają nic o najważniejszych prawach dziecka. Nie mówią zatem o prawie dziecka do życia, o prawie do rozwoju w kochającej się i wspieranej przez państwo rodzinie, o prawie do poznania prawdy o samym sobie i o własnym powołaniu, o prawie do wolności od alkoholu, od pornografii, od przemocy oraz od innych substancji, sytuacji czy bodźców, które szkodzą w wieku rozwojowym i które zaburzają rozwój dziecka.
Wychowawcy powinni demaskować fakt, że niektórzy dorośli uważający się za sztandarowych rzeczników praw dziecka w Polsce, nie protestują, gdy dzieci są zatruwane szkodliwymi w ich wieku napojami, czasopismami czy filmami. Wygląda na to, że tego typu rzecznicy chcą bronić jedynie "praw" dziecka do buntu wobec rodziców, do lenistwa, do wagarów, do włóczenia się po nocy, do nieodpowiedzialnej postawy wobec seksualności czy wobec substancji uzależniających. Trzeba ukazywać młodym fakt, że tego typu osoby są raczej dealerami określonych gałęzi przemysłu, np. alkoholowego, pornograficznego czy antykoncepcyjnego, niż rzecznikami prawdziwego dobra młodego pokolenia.
Niektórzy z tego typu "rzeczników" praw dziecka twierdzą nawet, że szkoła czy inne instytucje mają prawo wychowywać młodych nawet wbrew systemom wartości oraz wbrew przekonaniom ich rodziców, gdyż młode pokolenie jest z reguły bardziej "postępowe" niż dorośli. Ci sami "rzecznicy" prawd dziecka znają doskonale statystyki i wiedzą, że w tak zwanym "postępowym" pokoleniu młodych jest ponad dziesięć razy więcej nieletnich samobójców niż dwadzieścia lat temu, że drastycznie wzrosła wśród młodych agresywność, przestępczość a także uzależnienia od alkoholu i narkotyków. Mamy więc do czynienia ze świadomym działaniem na rzecz promowania chorego stylu życia wśród młodych. Chodzi chyba o to, by wśród młodego pokolenia było jak najwięcej osób zaburzonych, uzależnionych i nieszczęśliwych, bo na takich ludziach można najwięcej i najszybciej zarobić.(M.Dziewiecki-Trzeźwość jako dojrzała wolność).
Olbrzymim zagrożeniem są patologie społeczne. Uzależnienie od określonej substancji czy grupy substancji chemicznych prowadzi do powstania mechanizmów uzależnienia . Podstawowe mechanizmy to: system nałogowego regulowania uczuć za pomocą określonych substancji chemicznych, system iluzji i zaprzeczeń oraz ekstremalne skoki w sposobie przeżywania samego siebie. System nałogowego regulowania uczuć oznacza, że człowiek nie dąży już do poprawy nastroju poprzez określony sposób postępowania czy poprzez dokonywanie zmian w swojej sytuacji życiowej lecz poprzez sięganie po określoną substancję chemiczną. System iluzji i zaprzeczeń oznacza, że człowiek uzależniony oszukuje sam siebie, łudząc się, iż nie jest uzależniony i zaprzeczając najbardziej nawet bolesnym konsekwencjom sięgania po daną substancję uzależniającą. Ekstremalne skoki w przeżywaniu siebie oznaczają, że człowiek uzależniony - w przeciwieństwie do człowieka zdrowego psychicznie - nie ma relatywnie stałego obrazu samego siebie, czyli sposobu myślenia o sobie i przeżywania siebie. Gdy znajduje się pod wpływem substancji uzależniającej, wtedy myśli o sobie i przeżywa siebie pozytywnie. Kiedy odzyskuje trzeźwość, wtedy myśli o sobie w sposób skrajnie negatywny i przeżywa bardzo bolesne stany emocjonalne, np. lęk, rozpacz, rozgoryczenie, wstyd. Jedynym ratunkiem wydaje mu się w takiej sytuacji ponowne sięgnięcie po substancję uzależniającą. Powyższe mechanizmy sprawiają, że uzależnienia typu alkoholizmu czy narkomanii, są chorobą chroniczną i śmiertelną. Oznacza to, że nie jest możliwe samoczynne cofnięcie się takiej choroby i że nie leczona prowadzi ona do śmierci.
Istotą profilaktyki i terapii uzależnień jest uczenie dzieci i młodzieży dojrzałej postawy wobec siebie i własnego życia. Dopiero wtedy młodzi są w stanie osiągnąć wewnętrzną wolność i trwałą satysfakcję. Z tego właśnie względu szkoła a szczególnie szkoła średnia ma tutaj do spełnienia istotną i niezastąpioną rolę, gdyż jej podstawową misją jest uczenie życia w odpowiedzialności. (M. Dziewiecki- Zapobieganie problemom alkoholowym).
Dramatyczne problemy alkoholowe wśród polskich nastolatków odsłaniają ich sytuację egzystencjalną: osobistą, rodzinną, środowiskową. Sięganie po alkohol przez dzieci i młodzież jest bowiem nie tyle przejawem niewiedzy czy złej woli co skutkiem kryzysu życia. Z tego powodu skuteczne wychowanie w abstynencji i rozwiązywanie już istniejących problemów wśród młodych wymaga udzielenia im takiej pomocy wychowawczej, dzięki której młodzi mają szansę żyć w świecie faktów i miłości a wyzwalać się ze świata fikcji, samotności i nienawiści. Czy często szkoła wywiązuje się z tych zadań należycie ? Bardzo rzadko.
Wzrost przemocy i przestępczości wśród nieletnich zmusza pracowników pedagogicznych szkoły do poszukiwania odpowiedzi na pytania : jakie są źródła agresji, co może być przyczyną tego zjawiska, a także sposobów radzenia sobie z nim. Agresja jest skutkiem sprzeczności między dwoma głównymi instynktami śmierci i życia . Instynkt śmierci, będący źródłem skłonności do samounicestwienia, jest zwalczany przez instynkt życia.
W rezultacie będące przejawem instynktu śmierci destrukcyjne popędy skierowane na własną osobę, przesuwają się na świat zewnętrzny, powodując zachowania agresywne, których przedmiotem są różne osoby i rzeczy.
Współczesna psychologia odrzuca na ogół zbudowaną na instynkcie śmierci teorię Freuda i traktuje agresję, jako reaktywne objawy instynktów, w powstawaniu których szczególnie ważną rolę pełnią społeczne doświadczenia dziecka. Instynkt agresji jest wrodzony i niezmienny. Natomiast zachowania agresywne wzbudzone przez instynkt są mniej lub bardziej podatne na wpływy zewnętrzne i mogą być modyfikowane przez wychowanie. Świadomie uznały to rozróżnienie współczesne nauki biologiczne, które nie odrzucając istnienia instynktów, oparły na tym rozróżnieniu swoje teorie zmienności zachowania pod wpływem uczenia się.
Jednym z ważniejszych zadań współczesnej szkoły jest zapewnienie uczniom warunków do wielostronnego rozwoju osobowości. Rozwój osobowości w okresie dorastania jest związany z aspiracjami edukacyjno - zawodowymi, które nadają kierunek i treść temu procesowi. Z powyższych stwierdzeń wynika, że wpływ szkoły średniej na kształtowanie zamierzeń edukacyjnych i zawodowych młodzieży jest znaczący w poszukiwaniu przez nią swojego miejsca w świecie.
Planowanie przyszłości jest głęboko wpisane w aktywność jednostki. Zamierzenia dotyczące przyszłości własnej i świata są szczególnie doniosłe w okresie adolescencji, gdy kształtują się szczególnie marzenia o życiu i przyszłości. Młodzież, która wykształciła w sobie zdolność do planowania swej przyszłości jest przygotowana do życia osobistego.
Szkoły średnie kształtują osobowość młodzieży poprzez zaspokajanie jej potrzeb w tworzeniu warsztatu intelektualnego. Nauczanie i wychowanie opiera się na elementach pedagogiki humanistycznej, personalistycznej i demokratyzacji. W niektórych szkołach średnich zabiega się o wysoki poziom poradnictwa zawodowego, wychowania uczniów do pracy. Organizacja procesu dydaktyczno - wychowawczego świadczy o realizacji przez szkoły jej głównych zadań, co zapewnia uczniom osiąganie sukcesów w procesie edukacyjnym. Relacje nauczycieli z uczniami są w większości prawidłowe, co sprzyja tworzeniu pozytywnej atmosfery w szkole, upodmiotowiającej młodzież. Ukazane aspiracje są kształtowane w szkołach średnich głównie poprzez pobudzanie motywacji do nauki, umożliwianie rozwijania osiągnięć motywacyjnych oraz styl pracy nauczyciela. (B.Sack,E.Iwańska-Poziom aspiracji...).
Z poziomem aspiracji wiąże się system wartości ogółu młodzieży . Młodzież najwyżej ceni sobie allocentryczne - bliskie i serdeczne stosunki z koleżankami oraz kolegami , następnie wartości prospołeczne . Młodzież szkolna wysoko ceni sobie wartości przyjemnościowe. Mniej więcej w połowie hierarchii plasują się wartości edukacyjne . Zaskakująco niskie rangi uzyskały wartości obywatelskie i rodzinne. Na samym końcu znalazły się
Zmiany i ulepszenia w szczególności oczekują następujące dziedziny życia szkolnego poprzez: tworzenie warunków do rozwijania indywidualnych zainteresowań na terenie szkoły, dopuszczanie uczniów do współodpowiedzialności w podejmowaniu decyzji szkolnych, współtworzenia procesu kształcenia i organizacji życia szkolnego, a więc dawanie im większego prawa do podmiotowości, nagradzanie uczniów, pobudzanie ich do samodzielności, myślenia twórczego i samorealizacji oraz kultura osobista nauczycieli. Ukształtowanie określonej tożsamości jednostki doprowadzi ją do przekonania, iż jej działalność zależy od jej wyborów, co umożliwi jej stanięcie wobec problemu własnej przyszłości. Jest to zadanie trudne dla szkoły, lecz wynika z sensu jej istnienia, zwłaszcza w obliczu XXI w. Wykonanie tych zamierzeń wymaga od szkoły średniej udoskonalania celów, treści, metod, środków i organizacji pod kątem współczesnego rozwoju nauki i techniki, który stawia przed dzisiejszym człowiekiem wciąż nowe wyzwania i zadania.
VI. WYCHOWAWCZA ROLA
Praca występuje tam wszędzie , gdzie efektem działalności człowieka jest produkt materialny lub innego rodzaju dobro , celem pracującego jest uzyskanie efektu użytecznego
Praca jako środek dydaktyczno- wychowawczy nie zawiera elementów , któreby spontanicznie kształtowały pozytywne postawy społeczno - moralne , podobnie jak bez odpowiednich zabiegów praca nie wpływa bezpośrednio na rozwój intelektualny.
Przy wychowaniu przez pracę widoczne są dwa cele . Pierwszy , praktyczny przystosowanie wychowanka do wykonywania w przyszłości konkretnej pracy , aby włączyć go w powszechny proces produkowania dóbr materialnych , wytwarzania dóbr kultury , oddawania usług , dzięki którym trwa i rozwija się społeczeństwo .
Cel drugi jest celem dydaktycznym i wychowawczym zarazem . Jest formowaniem osobowości człowieka , przygotowaniem do uczestnictwa w życiu społecznym .
Idea wychowania przez pracę ma prawie pięćset lat . Za jej prekursora uważa się Tomasza More`a , zajmował się nią także Marcin Luter , zwracał na nią uwagę także Komenski. Herbart traktował pracę ręczną jako środek kształcenia intelektualnego . Oryginalny system nauczania pracy ręcznej powstał w szkolnictwie fińskim , jako slojd .
Koncepcje szkoły pracy sformułowali Georg Kerschensteiner i John Dewey .
Teoretykiem i praktykiem wychowania przez pracę był Antoni Makarenko.
Wśród wiodących celów, jakie młodzi ludzi pragną osiągnąć w związku z poszukiwaniem własnej tożsamości znajduje się wybór zawodu, przyszłej pracy oraz drogi kształcenia doprowadzającej do ich urzeczywistnienia. Rozwój osobowości w okresie dorastania jest związany z aspiracjami edukacyjno - zawodowymi, które nadają kierunek i treść temu procesowi.
Wychowanie przez pracę jest realizowane praktycznie w średnich szkołach zawodowych,
gdzie zajęcia praktyczne z jednej strony służą nauce zawodu z drugiej strony są terenem oddziaływania wychowawczego. Zajęcia praktyczne nastawione są na formowanie umiejętności umysłowych typu praktycznego i umiejętności motorycznych toteż umiejętności zawodowe nabywa uczeń tylko podczas zajęć praktycznych: ćwiczeń i pracy produkcyjnej.
Realizacji celów dydaktycznych i celów wychowawczych służy tok i organizacja zajęć praktycznych prowadzonych w warsztatach przyszkolnych. Już w fazie planowana zajęć , podziału materiału nauczania na jednostki metodyczne, pełnej realizacji programów nauczania podporządkowuje się organizację zajęć w warsztatach szkolnych, często kosztem działalności produkcyjno - usługowej. Odbija się to oczywiście na i tak słabej kondycji finansowej tych jeszcze funkcjonujących warsztatów szkolnych.
Zajęcia warsztatowe wg obecnie obowiązujących programów nauczania trwają cztery lub pięć godzin. Stałymi elementami zajęć są : instruktaż wstępny , praca lub ćwiczenia , instruktaż końcowy . Mniej więcej w połowie zajęć uczniowie mają przerwę . W czasie pracy lub ćwiczeń nauczyciel zawodu udziela uczniom instruktażu bieżącego. W czasie przerwy uczniowie znajdują się pod opieką nauczycieli dyżurnych. Toteż, cały czas w ciągu trwania zajęć warsztatowych, możliwe są oddziaływania wychowawcze nauczycieli. Kilkuosobowe grupy uczniowskie sprzyjają indywidualizacji oddziaływań wychowawczych.
Instruktaż końcowy , omówienie pracy poszczególnych uczniów, ocena wytworów ich pracy, zgodność z wcześniej podanymi kryteriami stwarza szczególne sytuacje oddziaływań wychowawczych.
Kryteria oceny pracy ucznia obejmują : organizację pracy , wykorzystanie wiadomości teoretycznych , technikę i sposób wykonywania pracy , jakość wykonywanej pracy , samodzielność i inicjatywę, wydajność pracy, kulturę techniczną pracy i racjonalizację, oszczędność materiałów surowców , narzędzi i energii , przestrzeganie zasad i przepisów bhp oraz dyscyplinę pracy.
Ocenie podlegają aspekty pracy ucznia , nie sam uczeń. Ocena jest jawna , dokonywana przed całą grupą uczniowską . Ocena w pierwszej fazie ma charakter opisowy. Najpierw nauczyciel podkreśla to co w pracy było pozytywnego i dobrego , dopiero potem przechodzi do negatywów . Ocenianie kończy postawienie oceny formalnej.
Możliwości oddziaływań mają więc nauczyciele sporo, nie wszyscy jednak potrafią, niektórzy nie chcą , z nich skorzystać . Najczęściej przyczyną jest niewystarczające przygotowanie pedagogiczne mimo ukończenia co najmniej studium pedagogicznego , gdzie w nauczaniu tzw. pedagogiki zbyt dużo uwagi poświęca się historii wychowania , przedstawieniu metod i zasad wychowania w ujęciu historycznym , natomiast wyraźnie brakuje tego co dla praktyków najważniejsze , praktycznych właśnie metod wychowawczych, pozytywnych sposobów oddziaływań na uczniów. Pedagogika jawi się jako dyscyplina wybitnie naukowa a przecież dla nauczycieli jest tylko rzemiosłem.
Jest to widoczne szczególnie teraz gdy ocena ze sprawowania czy zachowania nie ma praktycznie żadnego znaczenia , a nauczycielowi pozostaje więc tylko jeden argument - podniesiony głos .
VII. ZAMIAST PODSUMOWANIA
Wychowawca powinien pomagać wychowankowi, by coraz lepiej rozumiał samego siebie. Nie może bowiem być wolnym człowiekiem wychowanek, który nie odkrywa obiektywnej prawdy o samym sobie czy który nie wie, jaki jest sens jego życia. Nie pomoże mu wtedy najdoskonalsza nawet znajomość fizyki, matematyki czy chemii. Odpowiedzialnym wychowawcą jest zatem każdy, kto pomaga wychowankowi odkryć tę ostateczną prawdę, która jest potwierdzana przez codzienne doświadczenie i przez wszystkie nauki o człowieku. Prawdą tą jest fakt, że człowiek, który żyje w nienawiści, uzależnieniach i iluzjach, nie może się rozwinąć i być szczęśliwym. Natomiast człowiek, który żyje w miłości, wewnętrznej wolności i prawdzie, ma szansę osiągnąć pełnię rozwoju i satysfakcji. Wychowanie prawego myślenia oznacza zatem odkrycie przez wychowanka faktu, że nie może w pełni zrealizować samego siebie inaczej niż poprzez bezinteresowny dar z siebie.
Na zakończenie przytoczę tu ważkie słowa jakie znalazłem w pogadankach pedagogicznych ks. Marka Dziewieckiego:
„Najgroźniejszą iluzją, jakiej może ulec wychowanek, jest przekonanie, że istnieje łatwe szczęście: bez wysiłku, bez dyscypliny, bez respektowania obiektywnych wartości, bez korzystania z pomocy rodziców i innych wychowawców(...), bez kierowania się (...) przykazaniami, bez respektowania głosu własnego sumienia. Tymczasem gdyby istniało łatwe szczęście, to wszyscy ludzie byliby szczęśliwi. Nie byłoby ani jednego człowieka uzależnionego, chorego psychicznie, załamanego, przeżywającego stany samobójcze. To bowiem, co jest łatwe, osiągają wszyscy. Obiektywna analiza ludzkiej rzeczywistości prowadzi do oczywistego wniosku, że człowiek stoi w obliczu wyboru między trudnym szczęściem, a łatwym nieszczęściem. Część wychowanków ucieka jednak od tej prawdy po to, by nie stawiać sobie wymagań. Wtedy jednak wchodzą na drogę szybkiego nieszczęścia. VIII. LITERATURA
1.Chmaj L. - Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, Warszawa 1963, PZWS.
2. J. Miąso - Historia wychowania - wiek XX. Warszawa 1984, PWN.
3.H. Muszyński - Zarys teorii wychowania, Warszawa 1976 PWN.
4. A.Bogaj,S.Kwiatkowski,M.Szymański-Edukacja w procesie przemian.Warszawa 1998IBE
5. T. Nowacki - Wychowanie przez pracę , 1966. Nasza Księgarnia
6. M.J. Szymański - Studia i szkice z socjologii edukacji Warszawa 2000, IBE
7. M.J. Szymański - Młodzież wobec wartości - Warszawa 2000 , IBE
8. T. Sarleja - Rozwijanie samodzielności uczniów-Szkoła Zawodowa 7/19999.
9. B.Sack, E. Iwańska -Poziom aspiracji edukacyjno-zawodowych... Szczecin 1999 ED
10. M. Dziewiecki, Trzeźwość jako dojrzała wolność, w: Świat Problemów, 1995, nr 3
11. M. Dziewiecki, Zapobieganie problemom alkoholowym ..Quo vadis Polonia?, 1995/1,
12. B. Mackiel Funkcja szkoły ...