2. WYBÓR NAWOZÓW MINERALNYCH
Najlepszą formą „dokarmiania” dolistnego siewek i sadzonek w szkółce jest stosowanie nawozów wieloskładnikowych, o stosunkowo niskiej zawartości azotu i odpowiedniej proporcji pozostałych składników pokarmowych. Uzasadnione jest wykorzystywanie nawozów wzbogaconych mikroelementami, ponieważ:
jest to często najbardziej efektywna forma dostarczania mikroelementów roślinom;
mikroelementy wprowadzone doglebowo ulegają w roztworze glebowym nadmiernemu rozcieńczeniu i w związku z tym stosowanie ich w formie dolistnej jest bardziej korzystne;
optymalna zawartość niektórych mikroelementów w roślinach zwiększa także ich odporność na mróz i suszę.
Optymalne proporcje ważniejszych składników pokarmowych roślin w nawozach mineralnych przedstawiono w tabeli 1
Tabela 1
Optymalny udział procentowy (azot = 100%) poszczególnych składników nawozowych dla gatunków produkowanych w szkółce
Wyszczególnienie |
Sosna zwyczajna |
Świerk |
Modrzew |
Brzoza |
Buk |
N |
100 |
100 |
100 |
100 |
100 |
P |
14 |
16 |
20 |
13 |
32 |
K |
45 |
50 |
60 |
65 |
70 |
Ca |
6 |
5 |
5 |
7 |
11 |
Mg |
6 |
5 |
8,5 |
8,5 |
10 |
S |
9 |
9 |
9 |
9 |
9 |
Na |
0,03 |
Udział pozostałych pierwiastków jak u sosny zwyczajnej |
|||
Fe |
0,70 |
|
|||
Mn |
0,40 |
|
|||
B |
0,20 |
|
|||
Cu |
0,03 |
|
|||
Zn |
0,03 |
|
|||
Mo |
0,07 |
|
|||
Cl |
0,03 |
|
|||
Zawarte w tabeli 1 optymalne proporcje poszczególnych składników nawozowych zawężają możliwości wyboru nawozu o optymalnym składzie. Widoczne są odrębności poszczególnych proporcji nawozowych składników pokarmowych roślin w stosunku do azotu dla poszczególnych gatunków. Czternastoletnie badania i obserwacje autorów niniejszej instrukcji pozwalają na uwzględnienie proporcji makroelementów i mikroelementów w nawozie zbliżonej dla modrzewia, przy niewielkim zwiększeniu zawartości fosforu. Stwarza to gwarancję dobrego dokarmiania zarówno gatunków iglastych, jak i liściastych.
Dobry nawóz stosowany w formie nawożenia dolistnego w szkółce leśnej powinien spełniać kilka podstawowych warunków:
posiadać skład o proporcjach zbliżonych dla sadzonek modrzewia (tab. 1);
charakteryzować się całkowitą rozpuszczalnością w wodzie;
nie powodować zmian odczynu gleby bezpośrednio po wykonaniu zabiegu nawożenia dolistnego;
zawierać składniki mineralne w połączeniu ze związkami organicznymi (kwasy huminowe, węglowodany, hydrolizaty białkowe), co wpływa na lepsze ich przyswajanie przez rośliny;
mikroelementy muszą być schelatowane, najlepiej z naturalnymi kompleksonami, przede wszystkim aminokwasami;
cechować się tak dobraną zawartością azotu w nawozie (stosunkowo niską), żeby po sezonie nawożenia jego koncentracja w aparacie asymilacyjnym sadzonek mieściła się w dolnej strefie optimum, przyjętego dla azotu (tab. 2 i 3).
3. MAKROELEMETY I MIKROELEMENTY STOSOWANE W NAWOŻENIU DOLISTNYM
Azot
Spośród podstawowych makroelementów azot jest kluczowym składnikiem strukturalnym ważnych biologicznie związków organicznych. Formy mineralne azotu (NH4+ i NO3─) należą do bardzo szybko przemieszczających się w roślinie i dlatego jego działanie następuje już po dwóch godzinach od podania nawozu w formie oprysku.
Konieczność uzupełniania azotu zalecana jest w przypadku długotrwałych opadów atmosferycznych, kiedy następuje wypłukiwanie tego składnika w głębsze warstwy gleby. Proces ten obserwuje się szczególnie w lżejszych glebach, które przeważają w szkółkach leśnych. Jeżeli dolistnie nie podajemy azotu w formie nawozu wieloskładnikowego, to wskazane jest nawożenie mocznikiem. Rozluźnia on tkanki liści i wykazuje silniejsze właściwości przyczepne w porównaniu z innymi nawozami azotowymi. Ponadto powoduje znacznie mniejsze uszkodzenia aparatu asymilacyjnego roślin niż roztwory innych nawozów azotowych. Saletra amonowa lub siarczan amonowy zawierają amoniak przyczyniający się do silnych uszkodzeń tkanek roślinnych. Efektywność azotu dostarczonego dolistnie może być około 2,5 razy większa w porównaniu z azotowym nawożeniem doglebowym.
Fosfor
W celu nawożenia dolistnego fosforem zaleca się stosowanie fosforanu amonu lub superfosfatu potrójnego ze względu na ich dobrą rozpuszczalność w wodzie. Przy uzupełnianiu fosforu do poziomu stężenia optymalnego w przypadku niedoborów należy pamiętać, że pobieranie tego składnika przez liście jest bardzo powolne. Po pięciu dniach jedynie około 50% zastosowanego fosforu jest przyswajane przez sadzonki.
Potas
Symptomy braku potasu mogą występować w przypadku długotrwałej suszy lub długiej chłodnej wiosny, ponieważ sadzonki okresowo nie mogą pobierać tego składnika z gleby. Potas stosunkowo szybko przemieszcza się w roślinie i dlatego wykorzystywany jest w znacznej części już po dziesięciu godzinach od wykonania oprysku. Najkorzystniejszą formą nawozu potasowego w dolistnym nawożeniu w szkółce jest siarczanu potasu.
Magnez
Magnez - bardzo ważny składnik chlorofilu należy, podobnie jak potas, do szybko przemieszczających się pierwiastków w roślinie. Przy nawożeniu dolistnym zaleca się stosowanie siarczanu magnezu. Występuje on w dwóch formach: siedmiowodny siarczan magnezu (MgSO4 x 7H2O) zawierający 16% MgO oraz jednowodny siarczan magnezu (MgSO4 x H2O) o zawartości 26% MgO. Uzupełnienie w roślinie magnezu poprzez opryskiwanie wymaga często kilkakrotnego zastosowania zabiegu. W celu dolistnego dokarmiania nie należy stosować kizerytu, ponieważ zawiera on, poza siarczanem magnezu jednowodnego, domieszki innych soli (np. siarczanu wapnia) i z tego powodu nie rozpuszcza się w całości w zimnej wodzie.
Mikroelementy
Najbardziej bezpieczną formą uzupełniania potrzeb pokarmowych sadzonek w mikroelementy jest stosowanie nawozów wieloskładnikowych, które w swoim składzie zawierają schelatowane (poza borem) mikropierwiastki. W zasadzie, przy utrzymywaniu w szkółce właściwego odczynu gleby (najlepiej pH 5,4-6,0) nie ograniczamy dostępności mikroelementów dla sadzonek. Nawożenie mikroelementowe przed wprowadzeniem poszczególnych składników powinno być poprzedzone wykonaniem analiz glebowych. Przy wyraźnym braku któregokolwiek mikropierwiastka należy jego niedobór uzupełnić poprzez kilkakrotne zastosowanie oprysku, przestrzegając ściśle poziomu stężenia podanego w instrukcji stosowania nawozów.
Bor
Bor praktycznie nie przemieszcza się z organów asymilacyjnych roślin, gdzie jest wykorzystywany, stąd nawożenie dolistne jest najważniejsze. Z części opryskiwanego roztworu docierającego bezpośrednio do gleby, pierwiastek ten jest wykorzystywany przez korzenie roślin. Zaleca się opryski Boraksem o stężeniu nie przekraczającym 0,4%. Można wykorzystać także inne nawozy zawierające bor: Bortrak, Indol B, Wuxal Folibor itp., zgodnie z wielkością dawek i określonym stężeniem podanym w instrukcjach.
Cynk
Formą aktywną cynku dla roślin jest kation Zn++, a także połączenia chelatowe z niskocząsteczkowymi kwasami organicznymi. Spełnia on ważne funkcje katalityczne i strukturalne w reakcjach enzymatycznych. W glebach szkółek leśnych występują sporadycznie niedobory tego pierwiastka. Pobieranie cynku może być ograniczone w glebach o wysokim pH oraz w glebach bardzo zasobnych w fosfor. Opryskiwanie dolistne skutecznie zwiększa zawartość cynku w roślinach. Nadmiar tego składnika bywa bardzo szkodliwy i dlatego powinien być wprowadzany w niskich dawkach. Zaleca się stosowanie w formie dolistnej siedmiowodnego siarczanu cynku (ZnSO4 x 7 H2O) o stężeniu 0,2%. Spośród innych nawozów zawierających cynk może być wykorzystywany ZN-EDTA, Zintrak lub Indol Zn.
Żelazo
Pierwiastek ten bierze czynny udział w fotosyntezie i oddychaniu tkankowym roślin. Objawy niedoboru żelaza mogą występować w zasadzie tylko na glebach węglanowych (lub przewapnowanych), co w szkółkach nie powinno się zdarzać. Przyczyną niedoboru tego składnika w sadzonkach jest wówczas uwstecznienie form aktywnych żelaza w glebie wskutek nadmiaru wapnia. W związku z tym analizy glebowe i badania aparatu asymilacyjnego nie dają w przypadku żelaza pełnej informacji, wskazując najczęściej na optimum zawartości tego składnika. Jest to jednak żelazo niedostępne dla roślin. Zaleca się uzupełnienie żelaza poprzez zastosowanie chelatów mikroelementowych: Fe-EDDHA, Fe-EDTA, Indol-Fe, Mikrovit Fe. Mniej skutecznym nawozem mikroelementowym, lecz tańszym, jest siarczan żelaza o stężeniu 0,3%.
Mangan
Przyswajalność manganu (podobnie jak większości mikroelementów) maleje ze wzrostem pH gleby. Nawożenie dolistne jest znacznie efektywniejsze w porównaniu z nawożeniem doglebowym i dlatego zaleca się uzupełnianie dolistne manganu poprzez jedno- lub dwukrotne opryski siedmiowodnym siarczanem manganu (MnSO4 x 7 H2O) o stężeniu 0,2% lub następującymi chelatami mikroelementowymi: Insol Mn względnie Mantrac o stężeniu według instrukcji.
Miedź
Przyswajalność miedzi w glebie jest ograniczana przez wysokie pH i wysoką zawartość fosforu. W szkółkach, gdzie jest stosowany Miedzian - fungicyd oparty na związkach miedzi, nie obserwuje się objawów niedoboru tego pierwiastka. W przypadku ewidentnego braku miedzi zaleca się oprysk siarczanem miedzi o stężeniu 0,1%.
4. ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W APARACIE ASYMILACYJ-NYM SADZONEK DRZEW LEŚNYCH
Całkowita zawartość składników mineralnych (makroelementów i mikroelementów) w aparacie asymilacyjnym sadzonek jest wypadkową występowania ich form przyswajalnych w roztworze glebowym, zdolności systemu korzeniowego do pobierania i transportu poszczególnych pierwiastków do części nadziemnych roślin, stopnia pobrania składników z nawożenia dolistnego oraz wpływu czynników zewnętrznych, szczególnie wilgotności, przepuszczalności i odczynu gleby, a także warunków atmosferycznych w trakcie i bezpośrednio po wykonaniu opryskiwania nawozem.
W celu porównania uzyskanych wyników analiz laboratoryjnych wykorzystuje się dane dotyczące zawartości składników pokarmowych w aparacie asymilacyjnym sadzonek, które zestawiono w tabelach 2 i 3.
Tabela 2
Całkowita zawartość składników mineralnych w sadzonkach
i średnia, docelowa zawartość w aparacie asymilacyjnym sadzonek*
Wyszczególnienie danych |
Docelowa zawartość poszczególnych pierwiastków w aparacie asymilacyjnym ( % suchej masy) |
||
|
Sadzonek ze szkółki otwartej |
Sadzonek Kontenerowych |
|
Azot |
(N) |
1,20 - 2,00 |
1,30 - 2,20 |
Fosfor |
(P) |
0,10 - 0,20 |
0,15 - 0,30 |
Potas |
(K) |
0,40 - 1,20 |
0,50 - 2,00 |
Magnez |
(Mg) |
0,10 - 0,15 |
0,10 - 0,30 |
Wapń |
(Ca) |
0,20 - 0,50 |
0,20 - 0,80 |
Siarka |
(S) |
0,10 - 0,20 |
0,10 - 0,20 |
* Według Landisa T.D. (2005), zmodyfikowane.
Tabela 3
Wartości optymalne azotu, fosforu, potasu i magnezu w aparacie asymilacyjnym
sadzonek produkowanych w szkółkach*
Składniki pokarmowe w % s.masy |
So 1/0 |
So 2/0 |
Św |
Md |
Brz |
Bk |
Db |
|
|
|
1/0 i 2/0 |
||||
N P K Mg |
1,50-2,00 0,15-0,25 0,70-1,50 0,10-0,15 |
1,40-1,60 0,12-0,18 0,50-1,00 0,08-0,13 |
1,40-1,80 0,12-0,20 0,50-1,10 0,08-0,13 |
1,80-2,20 0,17-0,27 0,80-1,50 0,12-0,20 |
1,90-2,30 0,18-0,28 0,70-1,60 0,15-0,25 |
2,20-2,50 0,20-0,35 0,80-1,80 0,17-0,30 |
2,20-2,60 0,22-0,37 0,90-2,00 0,18-0,35 |
* Według Szołtyk G. (2000).
5. NAWOŻENIE NAWOZAMI JEDNOSKŁADNIKOWYMI
(NAWOŻENIE „RATUNKOWE”)
Ze względu na ryzyko uszkodzenia tkanki roślinnej należy zwracać szczególną uwagę na stężenie nawozów stosowanych dolistnie. W zależności od rodzaju składników pokarmowych w nawozach jednoskładnikowych lub w mieszankach nawozowych używanych do wykonania zabiegu, zakres stosowanych roztworów w przypadku mikroelementów waha się od 0,05 do 0,50 %. Natomiast w odniesieniu do makroelementów wahania te wynoszą od 0,25% do maksymalnie 5%.
Gatunki iglaste tolerują wyższe stężenia roztworów nawozowych niż gatunki liściaste. Ilość składnika pokarmowego wchłanianego przez liście zależy w dużym stopniu od czasu jego zwilżenia roztworem nawozu. Lepsze wyniki w przenikaniu składników pokarmowych wprowadzanych dolistnie osiąga się po pokryciu powierzchni blaszki liściowej cienką warstwą cieczy, którą uzyskuje się dzięki silnemu rozpyleniu podczas dwukrotnego przejazdu ciągnika.
Po wykonaniu nawożenia dolistnego nie należy przez trzy dni stosować deszczowania, a w wariantach z fosforem, jeżeli to możliwe, przez okres pięciu dni.
Zabieg dolistnego nawożenia należy przeprowadzać w dzień pochmurny lub wcześnie rano względnie wieczorem, przy ograniczonej prędkości wiatru i temperaturze 10-20°C. Nie zaleca się stosowania nawożenia dolistnego w czasie dni upalnych i bezchmurnych, ponieważ w tych warunkach następuje szybkie odparowywanie wody, co prowadzi do zwiększenia stężenia nawozu i w konsekwencji do uszkodzenia tkanek sadzonek.
Decyzję o nawożeniu dolistnym, które ma na celu szybkie uzupełnienie brakujących składników (nawożenie „ratunkowe”), powinno się podejmować przede wszystkim na podstawie wyników analiz chemicznych warstwy uprawianej gleby (0-20 cm), a także w oparciu o morfologiczną ocenę wzrostu i wyglądu siewek oraz sadzonek. Szczególnie zaleca się podejmowanie decyzji o nawożeniu dolistnym na podstawie posiadanych wyników chemicznej analizy igieł i liści.
5.1. Przygotowanie cieczy użytkowej
Roztwory wodne (ciecze użytkowe), podane w tabeli 5, przygotowujemy zalewając określoną ilość nawozu mineralnego wodą. Po rozpuszczeniu nawozu uzupełniamy ilość wody do 400 litrów (pojemność zbiornika najczęściej używanych w szkółkach opryskiwaczy ciągnikowych). Przygotowany roztwór wystarcza na powierzchnię 1 ha. Przygotowując roztwory należy je dobrze wymieszać, aż do całkowitego rozpuszczenia. Mikroelementy, jeżeli wprowadzamy osobno, przed dodaniem do wodnego roztworu nawozu (nawozów) należy rozpuścić w wodzie, w oddzielnym pojemniku, a następnie dodajemy do pozostałych składników cieczy i uzupełniamy do wymaganej objętości, przy stale włączonym mieszadle. Ciecz użytkową należy przygotować bezpośrednio przed zastosowaniem, żeby nie zachodziły w niej niepożądane reakcje chemiczne, zwłaszcza w przypadku przygotowywania mieszaniny dwóch nawozów. Do rozpuszczania nawozów używa się tej samej czystej wody, którą używamy do deszczowania. Przeliczenie czystego składnika z form tlenkowych na formy pierwiastkowe i odwrotnie - ułatwia tabela 4.
Tabela 4
Współczynniki przeliczeniowe form tlenkowych na pierwiastki
oraz pierwiastków na formy tlenkowe
P2O5 x 0,436 = P |
P x 2,291 = P2O5 |
K2O x 0,830 = K |
K x 1,204 = K2O |
MgO x 0,603 = Mg |
Mg x 1,658 = MgO |
CaO x 0,715 = Ca |
Ca x 1,399 = Ca |
5.2. Stężenia nawozów i częstotliwość ich stosowania
Tabela 5
Jednorazowe dawki nawozów dolistnych na powierzchnię 1 ha dla gatunków iglastych
Wyszcze- gólnienie danych |
Nawozy mineralne
|
Ilość nawozu w kg na 400 l roztworu |
Ilość składnika w kg/ha w 400 l cieczy użytkowej |
|
IGLASTE |
Azot |
3,0 % roztwór mocznika |
12,0 |
5,52 N |
|
Fosfor |
0,5 % roztwór fosforanu amonowego
1% roztwór superfosfatu potrójnego (granulowanego) |
2,0
4,0 |
0,92 P2O5 i 0,36 N
1,52 P2O5 |
|
Potas |
0,5% roztwór siarczanu potasowego |
2,0 |
1,00 K2O |
|
Magnez |
1 % roztwór siedmiowodnego siarczanu magnezu 0,6 % roztwór jednowodnego siarczanu magnezu |
4,0
2,4 |
0,64 MgO
0,62 MgO |
LIŚCIASTE |
Azot |
2,0 % roztwór mocznika |
8,0 |
3,68 N |
|
Fosfor |
0,25 % roztwór fosforanu amonowego
0,5 % roztwór superfosfatu potrójnego (granulowanego) |
1,0
2,0 |
0,46 P2O5 i 0,18 N
0,76 P2O5 |
|
Potas |
0,25 % roztwór siarczanu potasowego |
0,5 |
0,5 K2O |
|
Magnez |
0,5% roztwór siedmiowodnego siarczanu magnezu 0,3 % roztwór jednowodnego siarczanu magnezu |
2,0
1,2 |
0,32 MgO
0,31 MgO |
W tabeli 5 ujęto tylko nawozy dobrze rozpuszczające się w zimnej wodzie. Szczególnie przy przygotowywaniu cieczy użytkowej z fosforanu amonu lub superfosfatu potrójnego należy zwrócić uwagę, żeby cały nawóz został rozpuszczony. Nawozy wymienione w tabeli 5 można łączyć ze sobą, za wyjątkiem fosforowych i magnezowych, ponieważ wytrącają się fosforany.
Dawki wyżej wymienionych nawozów należy powtarzać w odstępach około 10 dni w okresie od początku maja do końca czerwca. Po tym terminie zaleca się nawożenie dolistne nawozami wieloskładnikowymi według zasad podanych w podrozdziale 6.1.
W trakcie nawożenia dolistnego należy przestrzegać prawidłowego ustawienia belki opryskiwacza tak, żeby opryski nie nakładały się na siebie, a belka podczas opryskiwania znajdowała się na wysokości 40-60 cm od opryskiwanej powierzchni roślin. Jeśli belka opryskiwacza jest ustawiona zbyt nisko, to pozostają pasy nie opryskane. Przy zbyt wysokim umocowaniu belki rozpylana ciecz może być przenoszona przez prądy powietrzne. W przypadku silniejszego wiatru i konieczności wykonania dolistnego zabiegu nawożeniowego, opryski powinny odbywać się w kierunku zgodnym z wiatrem.
Uwaga:
W przypadku, gdy szkółkarz dysponuje konduktometrem i elektrodą do pomiaru konduktywności, wówczas przy wyższych stężeniach nawozu zaleca się sprawdzenie konduktywności wymieszanego roztworu. Jeżeli zmierzona konduktywność roztworu przekracza 1,5 mS, wtedy należy postępować szczególnie ostrożnie.
6. NAWOŻENIE NAWOZAMI WIELOSKŁADNIKOWYMI POPRZEZ OPRYSKIWACZ
6.1. Dawki nawozów
Zaleca się stosowanie nawozu wieloskładnikowego o 1% stężeniu dla gatunków iglastych i o 0,5% stężeniu dla gatunków liściastych. W warunkach szkółki dysponujemy najczęściej opryskiwaczem o pojemności zbiornika 400 l i wtedy przygotowujemy roztwór nawozu 1% poprzez zmieszanie 4 litrów nawozu z 400 l wody na powierzchnię 1 ha kwatery szkółki. Najlepsze efekty uzyskujemy poprzez dwukrotny przejazd ciągnika z opryskiwaczem na tej samej kwaterze.
W przypadku gatunków liściastych postępujemy podobnie, zmniejszając dawkę nawozu o połowę (0,5%). Taki sposób nawożenia (dwukrotnie, niskimi stężeniami) daje najkorzystniejsze efekty.
Uwaga:
Stosowanie nawozu wieloskładnikowego o stężeniu powyżej 2% jest szkodliwe dla sadzonek.
6.2. Częstotliwość stosowania nawozów
Największe zapotrzebowanie na składniki pokarmowe u sadzonek występuje w okresie od połowy maja do końca czerwca. W tym okresie częstotliwość dokarmiania dolistnego nie powinna być niższa niż 1 x na 10 dni. W przypadku niekorzystnych warunków (zimna wiosna, długotrwałe opady, szkody po przymrozkach) lub gdy nasza wizualna ocena sadzonek wskazuje na niedożywienie, należy stosować nawożenie dolistne jeden raz w tygodniu.
W okresie od początku lipca do końca sierpnia zmniejszamy częstotliwość nawożenia dolistnego do dwóch razy w miesiącu. Zaleca się zmniejszenie dawki nawozowej w sierpniu do 0,5 % stężenia podstawowego.
Nie należy rezygnować z nawożenia dolistnego sadzonek 2-letnich oraz 3-letnich. Sadzonki nawożone dolistnie dobrym nawozem w drugim i trzecim roku produkcji są bardziej proporcjonalne - grubsze w szyi korzeniowej. W przypadku starszych sadzonek wystarcza jednokrotny przejazd na kwaterze z roztworem nawozu o stężeniu podanym w podrozdziale 6.1.
Jeżeli sadzonki sosny zwyczajnej w drugim roku, po kwietniowym podcięciu korzeni, przyrastają zbyt mocno na wysokość (np. przy zbyt wysokiej zawartości azotu w glebie lub bardzo intensywnych opadach w maju i czerwcu), należy zmniejszyć częstotliwość stosowania nawozu wieloskładnikowego. Należy przyjąć jednak zasadę, że korzystniej jest ograniczyć nawożenie doglebowe w przypadku sosny zwyczajnej w drugim sezonie wegetacyjnym, a skoncentrować się na nawożeniu dolistnym nawozem wieloskładnikowym o niskiej (do 10%) zawartości azotu. Mamy wówczas większą kontrolę nad przyrostem wysokości sadzonek, których nie doprowadzamy do stanu głodu pokarmowego. Podobnie należy postępować w przypadku nadmiernego wzrostu sadzonek innych gatunków w szkółce.
7. NAWOŻENIE POPRZEZ DESZCZOWNIĘ Z ZASTOSOWANIEM DOZOWNIKA
Nawożenie rozpoczynamy w 18-21 dniu po wysiewie w szkółce kontenerowej i po około 30 dniach w szkółkach otwartych. Stosujemy niskie, fizjologiczne koncentracje nawozów w każdym podlewaniu:
dla So, Św i Md (gatunki iglaste) - 100 mg azotu/l (konduktywność 0,6 - 0,7 mS/cm) w pierwszych trzech tygodniach i 130-150 mg azotu/l (konduktywność 0,8 - 0,9 mS/cm) w nawożeniu późniejszym, które stosujemy do końca sierpnia. Należy jednak pamiętać, że od końca lipca dawki nawozów ponownie zmniejszamy do poziomu konduktywności 0,7 mS/cm. Maksymalnie można stosować dawki nie przekraczające około 1,0 mS/cm dla sadzonek poza namiotem.
dla gatunków liściastych utrzymujemy dawki w granicach 70-90 mg azotu/l (0,6 mS/cm). Konduktywność roztworu dla gatunków liściastych nie powinna przekroczyć 0,8 mS/cm.
Gwarancją podawania właściwych stężeń będzie stosowanie dozownika i sprawdzenia konduktywności wypływającej z dyszy wody poprzez konduktometr.
Wydajność deszczowania wraz z nawożeniem w szkółkach kontenerowych powinna być ustawiona na 8-12 l/m2 przy każdym podlewaniu. Przy takiej wydajności wprowadzamy w trakcie sezonu w szkółce kontenerowej 35-45 g azotu/m2 i proporcjonalnie pozostałe makroelementy i mikroelementy. W przypadku jednoczesnego zastosowania nawozu o długim okresie rozkładu, należy zmniejszyć dawkę całkowitą do 30 g azotu/m2.
Dla gatunków liściastych zwiększamy czas podlewania, umożliwiając wprowadzenie potrzebnego azotu i pozostałych składników przy niższych stężeniach dochodząc do 15 l/m2 powierzchni produkcyjnej. Częstotliwość podlewania uzależniona jest przede wszystkim od warunków zewnętrznych. W szkółkach kontenerowych w zasadzie podlewamy i jednocześnie nawozimy dwukrotnie w ciągu tygodnia, zwiększając częstotliwość w okresach wysokiej temperatury.
W szkółkach otwartych, w namiotach foliowych przy produkcji w substracie bez kontenerów i w inspektach nawozimy nie częściej jak 1 raz w tygodniu, przy założeniu, że wcześniej uzupełniliśmy nawozy doglebowo. Wydajność deszczowania wraz z nawożeniem poprzez dozownik podlega ogólnym zasadą przyjętym przy stosowaniu deszczowni w szkółkach.
Kontrolowane warunki nawożenia dolistnego (dozownik działający na zasadzie podciśnienia i konduktometr) dają zdecydowanie korzystniejsze efekty, przy ograniczeniu ryzyka popełnienia błędów w nawożeniu praktycznie do zera i przy jednocześnie zdecydowanie mniejszym nakładzie pracy. Dlatego w przypadku namiotów foliowych i inspektów, podawanie nawozów (a także koniecznych fungicydów) przez dozownik powinno być regułą. Przy nowszych typach deszczowni, dodatkowe wyposażenie szkółkarza w elektrozawory i zegar czasowy (konieczna energia elektryczna) pozwala na podlewanie i dawkowanie nawozów bez stałej kontroli tych czynności.
Uwaga:
Przy stosunkowo małym wydatku nawozów, w przypadku gdy nawozimy niewielką powierzchnię (namiot foliowy, inspekty), trudno jest ustawić dozownik na podawanie nawozu w niskich dawkach, przy jednoczesnym planowanym zużyciu wody. Konieczne jest wtedy wykonanie obejścia dozownika z zaworem. W zależności od stopnia otwarcia zaworu, część podawanej wody trafia do deszczowni poprzez dozownik łącznie z nawozem, a pozostała część - poza dozownikiem.
8. DODATKOWE NAWOŻENIE POTASEM PRZED ZIMĄ
Nie zaleca się stosowania w formie dolistnej oraz przez wysiew do gleby dodatkowego nawożenia potasem jesienią, w celu zwiększenia odporności sadzonek na zagrożenia niskimi temperaturami. Zabiegi takie posiadają swoją długą historię i miały na celu, poprzez znany wpływ potasu na stosunki wodne roślin, powodować większe odwodnienie komórek sadzonek przed nadchodzącą zimą. Obecnie wiadomo, że w warunkach szkółki, większa zawartość potasu w aparacie asymilacyjnym zmniejsza odporność sadzonek na mrozy. Ponadto, nagła duża dawka potasu obniża żywotność sadzonek, co jest bardzo niepożądane w warunkach przystosowywania się sadzonek do zimy. Dotychczasowe badania dotyczące tych zabiegów jednoznacznie wskazują, że takie nawożenie jest nieuzasadnione, ponieważ zwiększa jednocześnie koszty produkcji materiału sadzeniowego.
9. STOSOWANIE NAWOZÓW WIELOSKŁADNIKOWYCH O DŁUGOTRWAŁYM DZIAŁANIU
W przypadku stosowania wieloskładnikowych nawozów mineralnych o długim okresie rozkładu w szkółkach kontenerowych lub namiotach foliowych, zaleca się stosować wariant z najkrótszym okresem rozkładu, tzn. 3-4 miesiące. Zalecana dawka tego nawozu nie powinna przekraczać 2 kg, maksymalnie 3 kg na 1 mp substratu. Konieczne uzupełnienie składników pokarmowych wykonujemy poprzez nawożenie dolistne, które zaczynamy stosować od połowy czerwca, nawozem ze stosunkowo małą zawartością azotu (do 10%). W okresie bardzo zimnych wiosen nawozy zostają uwalniane z otoczki zbyt późno i w takich przypadkach dodatkowe nawożenie jest konieczne już od początku czerwca. Tylko taki sposób postępowania umożliwia kontrolę szkółkarza dotyczącą wzrostu siewek i sadzonek o właściwych proporcjach, przy zmiennych warunkach zewnętrznych produkcji w poszczególnych sezonach.
Zastosowanie nawozów wieloskładnikowych o długim okresie działania ma przede wszystkim duży wpływ na zawartość azotu jesienią w aparacie asymilacyjnym. Wykorzystanie nawozu o dłuższym niż 3-4 miesiące działaniu powoduje, szczególnie przy długiej i ciepłej jesieni, że składniki nawozu uwalniają się z otoczki w okresie przystosowywania się sadzonek do zimy. Duża zawartość azotu ma wpływ na intensywniejszy wzrost sadzonek w tym okresie, co stanowi zagrożenie, że sadzonki nie zdążą się zahartować do sezonu zimowego. Zdarza się także, że bardzo wysokie temperatury na początku lata powodują szybsze uwalnianie związków mineralnych. Stosując takie nawozy nie mamy możliwości ich kontroli i ewentualnej naszej reakcji w przypadku niekorzystnych warunków zewnętrznych. Nadmiernie duża zawartość azotu w aparacie asymilacyjnym sadzonek nie będzie miała wpływu na zewnętrzny wygląd (poza zwiększonym wzrostem), obniży jednak ich żywotność. Równocześnie rośliny przenawożone są bardziej wrażliwe na mróz. Stan taki ma również bardzo ujemny wpływ na wzrost sadzonek w następnym sezonie, po wysadzeniu ich na uprawie, szczególnie na glebach porolnych. Konsekwencją przenawożenia azotowego jest brak związków ektomikoryzowych, a tym samym sadzonki są bardziej podatne na stres wodny i utrudnione pobieranie składników pokarmowych.
Stosowanie nawozów wieloskładnikowych w szkółkach otwartych powinno podlegać tym samym zasadom, jak w szkółkach kontenerowych - stosować tylko warianty nawozów o możliwie krótkim okresie działania w dawkach podanych w instrukcji, przyjmując możliwie niskie ich wartości.
10. ZASOLENIE GLEBY
Miarą zasolenia gleby jest pomiar przewodnictwa elektrycznego wyrażanego w milisimensach (mS). Nie jest to pomiar niezbędnie wymagany, stanowi jednak dodatkowe źródło informacji o środowisku glebowym, szczególnie w przypadkach stosowania nawozów w dużych stężeniach (5%). Pomiar taki w szkółkach wyposażonych w konduktometry może być przeprowadzony we własnym zakresie przy wykorzystaniu specjalnej elektrody.
W rezultacie nagromadzenia w glebie nadmiernych ilości anionów (chlorkowych, azotanowych i siarczanowych) oraz kationów (sodowych, potasowych, amonowych, magnezowych i glinowych) zasolenie gleb w szkółce, zwykle wynoszące 0,1-0,5 mS, może przekroczyć wartość progową 1,0 mS. Świadczyć to będzie o nadmiernej zawartości soli w glebie.
11. MIESZANIE NAWOZÓW DOLISTNYCH Z FUNGICYDAMI
Liczne firmy produkujące nawozy podają, że można je mieszać z większością środków ochrony roślin. Zawsze jednak istnieje obawa, że nawozy, które przeważnie są solami mocnych kwasów lub silnych zasad, w różnych warunkach przyrodniczych mogą obniżać skuteczność substancji aktywnej fungicydu. Metoda mieszania ściśle określonego środka ochrony roślin z wybranym nawozem i obserwacja skutków reakcji w ciągu 1-2 godzin jest zawodna. Tylko czasami mogą pojawiać się tłuste plamy, osad lub kłaczki, które są sygnałem, że nie wolno stosować tych związków łącznie. Z tego więc względu zawsze lepiej jest sprawdzić działanie takiej mieszaniny na małej powierzchni szkółki. Dotyczy to szczególnie nawozów wieloskładnikowych, w przypadku których nie mamy żadnej gwarancji, że nie będzie zachodziła reakcja związku czynnego fungicydu ze składnikami określonego nawozu mineralnego.
PRZY PRZYGOTOWYWANIU CIECZY UŻYTKOWEJ I WYKONYWANIU ZABIEGÓW NAWOŻENIA DOLISTNEGO NALEŻY BEZWZGLĘDNIE PRZESTRZEGAĆ PRZEPISÓW BHP DOTYCZĄCYCH PRACY Z NAWOZAMI MINERALNYMI.
2