Spotkanie 7 i 8 (wykłady 19-24) [20.11.2010]
Pamięć
1. Rodzaje pamięci
1.1. Pamięć „wewnętrzna” i „zewnętrzna”
Według Kozieleckiego „pamięć biologiczna” czyli „wewnętrzna” to zbiór informacji przechowywanych w układzie nerwowym.
Lashley sądził, że poszczególne miejsca w korze mózgowej mają takie same możliwości przechowywania śladów pamięciowych.
Ślady pamięciowe rozumiane jako zmiany w układzie nerwowym przyjęto nazywać engramami (liczba pojedyncza - engram).
Do dziś nie zidentyfikowano ani samych engramów, ani miejsc w mózgu, w których mogą znajdować.
Według Kozieleckiego „pamięć zewnętrzna” to zbiór informacji przechowywanych w nośnikach znajdujących się poza ciałem dzięki takim znakom jak litery, cyfry, nuty, znaki informacyjne oraz rysunki, schematy, itd.
1.2. Pamięć „deklaratywna” i „proceduralna”
Pamięć deklaratywna zwana też wiedzą deklaratywną to pamięć szeroko rozumianych faktów.
Pamięć proceduralna zwana też wiedzą proceduralną to pamięć sposobu wykonywania jakiegoś działania,
1.3. Pamięć semantyczna i epizodyczna
Pamięć epizodyczna to pamięć zdarzeń z własnego życia
. Obecnie ten rodzaj pamięci nazywa się też pamięcią autobiograficzną.
Pojęcie pamięci epizodycznej wprowadzono dopiero na początku lat siedemdziesiątych.
Rodzaj pamiętanych informacji, który jest powiązany z przyswojonymi pojęciami, nazywa się pamięcią semantyczną.
Pamięć fleszowa to wyraziste zapamiętanie scen z własnego życia, w momencie, w którym wydarzyło się coś bardzo ważnego dla nas. Wtedy pamiętamy dużą liczbę nawet bardzo drobnych szczegółów.
1.4. Pamięć „utajona” i „jawna”
Pamięć utajona to pamiętanie, z którego nie zdajemy sobie sprawy; pamięć jawna to pamiętanie w pełni świadome.
Przykładem działania pamięci utajonej jest zjawisko zwane efektem samej ekspozycji Zjawisko to odkrył Robert ZAJONC. Odkrycie polegało na tym, że bodźce, z którymi osoby badane stykały się wielokrotnie, wydawały się im potem ładniejsze niż bodźce, z którymi stykały się rzadko. Osoby badane przez Zajonca nie zdawały sobie sprawy z tego, czy stykały się z danym bodźcem często czy rzadko (były to znaki przypominające chińskie „hieroglify”, więc trudno było świadomie je rozpoznawać).
Dawniej badano zjawisko pamięci utajonej (choć nie używano tej nazwy), stosując procedurę tzw. „ponownego uczenia się”.
Obecnie badania nad pamięcią utajoną prowadzi się często przy użyciu procedury tzw. poprzedzania
1.5. Pamięć „mimowolna” i „dowolna” („zamierzona”)
Pamięć mimowolna to zapamiętywanie bez intencji zapamiętania.
Pamięć dowolna to zapamiętywanie intencjonalne.
Strategie zapamiętywania, to specjalne czynności, które mają ułatwić zapamiętanie, utrwalenie się lub przypomnienie informacji. Najprostszą strategią prowadzącą do zapamiętania informacji jest wielokrotne powtarzanie jej.
Mnemotechnika oznacza zwykle jakiś jeden określony sposób ułatwienia zapamiętania.
1.6. Pamięć „mechaniczna” i „logiczna”
Utrwalanie informacji przez powtarzanie ich, jeśli nie towarzyszy temu rozumienie informacji, nazywamy zapamiętywaniem mechanicznym. Zapamiętywanie logiczne wiąże się z poszukiwaniem jakichś sensownych związków między informacjami.
2. Wybrane teorie związane z pamięcią
2.1. Model wielomagazynowy ATKINSONA i SHIFFRINA
Pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku ogłoszono teorię pamięci, której istotę wyraża określenie: „wielomagazynowy model pamięci”.
Teoria ta zakłada, że istnieją trzy magazyny pamięciowe (stores): „rejestr sensoryczny”, „pamięć krótkotrwała” i „pamięć długotrwała”.
Rejestr sensoryczny to magazyn przechowujący ślady bodźców zmysłowych np. wzrokowych lub słuchowych przez bardzo krótki czas (od 0, 5 sek. do 2 sek.). Tego rodzaju magazyn nazywano też pamięcią ultrakrótką lub ultrakrótkotrwałą. W przypadku informacji wzrokowych mówiono o pamięci ikonicznej, a w przypadku ultrakrótkiej pamięci słuchowej mówiono o pamięci echoicznej.
Pamięć krótkotrwała (short-term memory, stąd skrót STM) to magazyn przechowujący informacje przez czas do ok. 20 sekund.
Górną granicę pojemności (zakresu) pamięci krótkotrwałej wynoszącą od pięciu do dziewięciu elementów możemy określić jako „siedem, plus lub minus dwa” (elementy).
Pamięć długotrwała (long-term memory, stąd skrót LTM) to przechowanie informacji na czas rzędu dni, tygodni, miesięcy, lat, dziesiątków lat lub na całe życie.
2.2. Teoria „poziomów przetwarzania informacji”CRAIKA i LOCKHARTA
Zgodnie z „teorią poziomów przetwarzania” najlepiej zapamiętywane są informacje przetwarzane na poziomie semantycznym, gorzej informacje przetwarzane na poziomie akustycznym, a najgorzej informacje przetwarzane tylko na poziomie fizycznym.
Przeżycia, którym towarzyszy spostrzeganie bądź wyobrażanie sobie, mogą być zapisywane jednocześnie w obu systemach (jednocześnie w kodzie obrazowym i werbalnym), mają zatem lepsze warunki do utrwalenia się w pamięci. Stąd wskazówka, że aby ułatwić sobie zapamiętanie warto przetworzyć zapamiętywane informacje tak, aby rezultatem tego przetwarzania był jakiś obraz (wyobrażenie tego, co ma być zapamiętane).
2.3. Koncepcja pamięci konstrukcyjnej (wytwórczej) BARTLETTA
Bartlett odkrył, że przypominanie sobie wydarzeń jest aktywnym konstruowaniem obrazu przeszłości, zawierającym dodatki pochodzące z posiadanej wiedzy.
3. Procesy pamięciowe i zadania badające pamięć
3.1. Trzy fazy procesów pamięciowych: kodowanie, przechowywanie, wydobywanie
Pierwsza faza procesów pamięciowych to procesy kodowania informacji - zapamiętywanie. Są to procesy związane z przyjmowaniem i obróbką informacji, które mają być utrwalone.
Druga faza procesów pamięciowych to przechowywanie informacji.
Jest to utrzymywanie informacji przez pewien czas, po upływie którego jest ona ponownie wykorzystywana.
Trzecią fazę procesów pamięciowych określa się obecnie jako wydobywanie informacji lub odzyskiwanie informacji. Jest to spontaniczne ujawnienie się przechowanych informacji lub ujawnienie się tych informacji będące skutkiem świadomych starań człowieka.
3.2. Typowe zadania przy badaniu pamięci: zadanie przypomnienia sobie, zadanie rozpoznania
Zadanie przypomnienia sobie informacji wiąże się z jej odtworzeniem / reprodukcją.
Zadanie rozpoznania polega na stwierdzeniu, czy podawana aktualnie informacja jest taka sama, jak odebrana już wcześniej.
Rozpoznawanie informacji jako znanej jest najłatwiejszym z zadań pamięciowych.
4. Niektóre zjawiska związane z pamięcią
4.1. Efekt pierwszeństwa i świeżości
Elementy początkowe oraz elementy końcowe zapamiętywane są lepiej niż położone w środku szeregu. Większa łatwość zapamiętania pierwszych to tzw. „efekt pierwszeństwa” a większa łatwość zapamiętania ostatnich to tzw. „efekt świeżości”.
4.2. Selektywność pamięci
Mika stwierdził, że określone teksty zapamiętywane są lepiej przez te osoby, dla których te teksty są „dogodne”.
4.3. Wpływ podobieństwa sytuacji kodowania i wydobywania
W latach osiemdziesiątych XX wieku odkryto zjawisko określane jako „uczenie się zależne od stanu”
Zjawisko opisane przez BOWERA polega na tym, że przypominaniu sobie informacji sprzyja podobieństwo między cechami sytuacji, w której odbywało się kodowanie i w której zachodziło wydobywanie z pamięci.
Ludzie, którzy zapamiętywali coś w dobrym nastroju, lepiej przypominali to sobie, gdy byli w dobrym nastroju; natomiast zapamiętanie czegoś w złym nastroju powodowało, że ludzie przypominali sobie te treści łatwiej, będąc w złym nastroju.
4.5. Zaburzenia pamięci: amnezja
Powszechnym zjawiskiem jest amnezja dziecięca czyli brak wspomnień dotyczących wydarzeń pierwszych dwóch, trzech lat życia.
Niepamięć zdarzeń z okresu wypadku lub zdarzeń bezpośrednio poprzedzających wypadek (tzw. amnezja wsteczna). Po urazach zdarza się też amnezja następcza, obejmująca zdarzenia po wypadku.
Osoby z osobowością mnogą zachowują się tak, jakby były zbiorem postaci, z których jedne nie wiedzą nic o drugich. Choć wszystkie te postacie mają
to samo ciało, to każda z nich pamięta tylko te wydarzenia, które miały miejsce wtedy, gdy była aktywna.
4.6. Hipoteza głosząca, że w mózgu człowieka zapisują się trwale wszystkie jego przeżycia
Wilder PENFIELD sformułował hipotezę, że WSZYSTKIE przeżycia człowieka zapisywane są trwale w jego mózgu.
4.7. Problem represji i fałszywych wspomnień
Zygmunt FREUD uważał, że treści przykre, bolesne lub wstydliwe mogą zostać wyparte, czyli stać się niedostępne świadomości.
Zjawisko wyparcia określane jest też jako „represja”.
„Odzyskane wspomnienia” to takie wspomnienia, których ktoś początkowo nie miał a potem powróciły.
W roku 1992 powstało w USA stowarzyszenie o nazwie Fundacja Syndromu Fałszywych Wspomnień (FMSF)
Fundacja FMSF propaguje tezę o częstym występowaniu wszelkiego rodzaju fałszywych wspomnień, a w szczególności wspomnień dotyczących krzywdzenia w dzieciństwie.
1
Dr hab. A. Gołąb, prof. WSFiZ e-mail: andgolab@gmail.com Materiały informacyjne do wykładu: Wprowadzenie do psychologii
studia zaoczne, rok akadem. 2010 / 2011 Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
Spotkanie 7 i 8 Wykłady 19-24 20.11.2010 Pamięć Strona 1 z 1