Europa w ruchu
Komisja Europejska
Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej
Tekst ukończono w czerwcu 2007 r.
UE w świecie
Polityka zagraniczna Unii Europejskiej
Unia Europejska - świadoma swojego znaczenia na świecie pod względem gospodarczym i handlowym - wykorzystuje swoją pozycję w interesie innych, jak i we własnym. Dąży do poprawy sytuacji gospodarczej i propaguje wartości demokratyczne na całym świecie, przyczyniając się tym samym do umocnienia stabilności i dobrobytu swoich obywateli. Przystąpienie nowych krajów do UE podnosi jej znaczenie na scenie międzynarodowej. Unia Europejska zajmuje czołową pozycję na świecie w dziedzinie handlu, ale jest także odpowiedzialna za największą część pomocy udzielanej krajom rozwijającym się. UE stworzyła bardziej aktywną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, w ramach której istnieją możliwości zarządzania kryzysami i przeprowadzania misji utrzymania pokoju w Europie i daleko poza nią. By móc odpowiedzieć na wyzwania dzisiejszego złożonego świata, UE wypracowała nowe narzędzia, wykraczające poza tradycyjne instrumenty polityki zagranicznej - przewodzi na przykład międzynarodowym działaniom w sprawie globalnego ocieplenia i zmian klimatycznych. Globalne problemy wymagają bowiem globalnych rozwiązań.
Unia Europejska
Spis treści
Światowy partner
Dynamiczny rozwój
Handel wspiera wzrost gospodarczy
Aktywna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Pomocna dłoń
Pomoc humanitarna
Zglobalizowany świat, powiązany wzajemnymi zależnościami
UE i jej bezpośrednie otoczenie
Dalsze informacje
Światowy partner
Zamieszkiwana przez prawie 500 mln osób, Unia Europejska zajmuje trzecie miejsce na świecie pod względem liczby ludności (po Chinach i Indiach). Ze względu na rozmiar, jak i oddziaływanie w sferze handlu, gospodarki i finansów UE jest liczącą się w świecie siłą. Unia ma największy udział w światowym handlu i wytwarza jedną czwartą globalnego dochodu.
Takie rozmiary i potęga gospodarcza pociągają za sobą pewne obowiązki. Unia dzierży palmę pierwszeństwa w dziedzinie pomocy finansowej i doradztwa uboższym krajom. W obliczu wyzwań dzisiejszego złożonego i niestabilnego układu sił na świecie UE w coraz większym stopniu angażuje się w zapobieganie konfliktom, misje pokojowe i zwalczanie terroryzmu. Wspiera także odbudowę Iraku i Afganistanu. Ponadto Unia przewodzi działaniom na rzecz walki z globalnym ociepleniem i emisją gazów cieplarnianych.
„Miękka władza”
Jednocząc kontynent europejski, Unia dąży do bliskich stosunków ze swoimi sąsiadami, tak by w miejsce dawnych podziałów nie tworzyć nowych, sztucznych. Przyniósłszy własnym obywatelom stabilizację i dobrobyt, UE pragnie współpracować z innymi krajami, w świecie powiązanym wewnętrznymi zależnościami, na rzecz upowszechniania dobrodziejstw otwartego rynku, wzrostu gospodarczego i systemu politycznego opartego na odpowiedzialności społecznej i demokracji.
Unia Europejska nie usiłuje narzucać innym własnych rozwiązań, ale nie ukrywa, jakimi kieruje się wartościami. Każdy demokratyczny kraj Europy może ubiegać się o członkostwo w UE. Kilka z nich nie zdecydowało się na ten krok. W ciągu 50 lat Unia skupiła 27 krajów, które z powodzeniem łączą swoje zasoby gospodarcze i polityczne dla wspólnego dobra. W ten sposób UE stała się wzorem współpracy i integracji dla krajów innych regionów.
Unia działa nie tylko w dobrze pojętym własnym interesie, ale także w imię globalnej solidarności. W świecie oplecionym coraz gęstszą siecią wzajemnych powiązań wspieranie rozwoju gospodarczego i stabilizacji politycznej w innych częściach globu to także inwestowanie we własną przyszłość. Pomagając innym, UE dąży do zapewnienia bezpieczeństwa własnym obywatelom na swoim terytorium. Świat staje się wielobiegunowy, zatem państwa członkowskie UE, jeśli chcą mieć w nim coś do powiedzenia, muszą mówić jednym głosem.
Porównanie
|
Obszar |
Ludność |
Dobrobyt |
|
Obszar lądowy w mln km2 |
w mln w 2006 r. |
w SSN na jednego mieszkańca w 2006 r. |
UE |
4,2 |
492 |
23 600 |
USA |
9,6 |
300 |
36 400 |
Rosja |
16,9 |
142 |
9 500 |
Chiny |
9,6 |
1 341 |
6 200 |
Indie |
3,0 |
1 117 |
2 900 |
Japonia |
0,4 |
128 |
26 750 |
Źródło: Eurostat, Bank Światowy.
Dynamiczny rozwój
Celem UE w momencie jej powstania w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku było zbliżenie krajów i narodów Europy w sytuacji, w jakiej znalazły się po drugiej wojnie światowej.
Potrzeba rozwoju stosunków zewnętrznych UE pojawiła się zasadniczo z dwóch przyczyn. Usunięcie barier w handlu wewnętrznym przez sześć krajów założycielskich UE spowodowało konieczność wspólnego prowadzenia stosunków handlowych z krajami trzecimi. Stało się to podstawą wspólnej polityki handlowej, pierwszego obszaru, w którym kraje UE połączyły swoje suwerenne kompetencje we wspólnym interesie. W tym samym okresie państwa członkowskie ustaliły, że będą dzielić między siebie koszty pomocy byłym koloniom umacniającym swoją niepodległość, w szczególności w Afryce.
Unia powiększyła się o nowych członków i przyjęła na siebie nowe zadania, co sprawiło, że musiała na nowo określić swoje relacje z resztą świata i z organizacjami międzynarodowymi.
Wspólna zewnętrzna polityka handlowa jest głównym wymiarem stosunków Unii Europejskiej z innymi krajami świata. Polityka ta funkcjonuje na dwóch poziomach. Po pierwsze, w ramach Światowej Organizacji Handlu (World Trade Organisation - WTO) Unia Europejska angażuje się aktywnie w stanowienie zasad wielostronnego systemu handlu międzynarodowego z partnerami na całym świecie. Po drugie, Unia negocjuje własne dwustronne umowy handlowe z krajami i regionami. W ramach swoich stosunków handlowych UE kładzie szczególny nacisk na zapewnienie produktom z krajów rozwijających się łatwego dostępu do rynku europejskiego oraz na wspieranie rozwoju.
W połowie lat siedemdziesiątych pomoc finansowa i techniczna, pierwotnie skierowana głównie do krajów afrykańskich, została rozszerzona na Azję, Amerykę Łacińską oraz południowe i wschodnie kraje śródziemnomorskie. W tym samym okresie UE rozpoczęła udzielanie pomocy humanitarnej ofiarom klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka na całym świecie.
Więcej niż handel i pomoc
Umowy UE z partnerami z całego świata wykraczają poza handel i tradycyjną pomoc na rzecz rozwoju. Obejmują one także wsparcie reform gospodarczych, edukacji i szkolnictwa oraz programów rozwoju infrastruktury, a także w niektórych przypadkach współpracę w takich dziedzinach, jak badania i rozwój oraz polityka ochrony środowiska. Umowy te tworzą również podwaliny dialogu politycznego w takich kwestiach, jak demokracja i prawa człowieka. Ostatnio zawierane porozumienia zobowiązują partnerów do nierozprzestrzeniania broni masowej zagłady.
Długofalowe związki
Jako jeden z najsłabiej rozwiniętych krajów świata Tanzania korzysta z bezcłowego dostępu do rynku Unii Europejskiej dla wszystkich eksportowanych przez siebie towarów, z wyjątkiem broni i amunicji. Tanzania jest także jednym z 79 partnerów UE z grupy państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP), które przystąpiły do umowy o handlu i pomocy z Kotonu. UE jest największym zewnętrznym rynkiem zbytu dla Tanzanii, na który trafia ponad 50% eksportowanych przez nią towarów, podczas gdy produkty z Unii, głównie dobra inwestycyjne i wyposażenie, stanowią niewiele powyżej 20% importu do Tanzanii. UE udziela Tanzanii pomocy wartej rocznie ponad 100 mln euro. Projekty finansowane przez UE koncentrują się na infrastrukturze transportowej, edukacji, zaopatrzeniu w wodę, środowisku naturalnym, profilaktyce AIDS i wspieraniu ładu administracyjnego.
Dodanie nowego wymiaru
Od czasu traktatu z Maastricht, zawartego w 1992 r., UE rozwija wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB), która ma umożliwić podejmowanie wspólnych działań, gdy ważą się interesy Unii jako całości. Obrona jest coraz ważniejszym aspektem WPZiB, UE działa bowiem w kierunku propagowania i utrzymywania stabilności na całym świecie. Walcząc z terroryzmem, międzynarodową przestępczością i handlem narkotykami, nielegalną imigracją i problemami o zasięgu globalnym, takimi jak ochrona środowiska, Unia współpracuje ściśle z innymi krajami i organami międzynarodowymi.
Zarządzanie zewnętrznymi stosunkami Unii jest procesem dynamicznym - tworząc własną politykę zagraniczną, UE musi także uwzględniać uwarunkowania zewnętrzne. Wśród nich należy wymienić rosnącą współzależność gospodarczą, wywołaną takimi zjawiskami, jak fala liberalizacji rynków na całym świecie, globalna rewolucja komunikacyjna i przyspieszenie procesów technologicznych. Wobec rosnącej konkurencji międzynarodowej, zwiększenia transgranicznych przepływów inwestycyjnych i coraz większego światowego popytu na surowce, zwłaszcza ropę naftową i gaz, UE musiała na nowo określić swoje priorytety.
Handel wspiera wzrost gospodarczy
Unia Europejska zajmuje czołową pozycję na świecie w dziedzinie handlu - przypada na nią blisko 20% światowego importu i eksportu. Najważniejszymi partnerami handlowymi UE są Stany Zjednoczone, Chiny i Rosja. Wartość wymiany handlowej między Europą a Ameryką zbliża się do 400 mld euro rocznie.
Otwarcie handlu między członkami UE doprowadziło do powstania jednolitego europejskiego rynku, na którym panuje swoboda przepływu osób, towarów, usług i kapitału. Obecnie Unia przewodzi wysiłkom na rzecz dalszej liberalizacji handlu na świecie, z której w równy sposób skorzystają kraje bogate i biedne. Narzędziem europejskiej polityki zagranicznej są także sankcje handlowe - na przykład zniesienie preferencji handlowych, ograniczenie lub zawieszenie handlu z partnerami naruszającymi prawa człowieka lub inne międzynarodowe standardy postępowania.
Wolny i uczciwy
Najbardziej widocznym sposobem uwolnienia handlu jest ograniczenie lub zniesienie ceł i kontyngentów przywozowych, które stosuje się do pewnych towarów. Dostawcy, krajowi lub zagraniczni, mogą wtedy otwarcie konkurować ceną i jakością. Istnieją jednak również ukryte lub techniczne bariery w handlu, przy wykorzystaniu których rządy lub przedsiębiorstwa próbują zyskać w nierzetelny sposób przewagę konkurencyjną nad innymi podmiotami. Takie nieuczciwe praktyki handlowe to m.in.:
° sprzedaż towarów na rynkach zagranicznych poniżej kosztów lub po cenie krajowej np. w celu wyparcia producentów z tych krajów z ich własnego rynku - tzw. dumping;
° subsydiowanie z budżetu państwa przedsiębiorstw, w tym krajowych potentatów, co daje im nieuczciwą przewagę konkurencyjną w eksporcie lub na rynkach krajowych;
° przeznaczanie zamówień publicznych dla miejscowych firm, nawet gdy zagraniczni uczestnicy przetargu składają lepsze oferty;
° naruszanie praw własności intelektualnej (znaków handlowych i praw autorskich) przez produkowanie pirackich lub podrabianych towarów, sprzedawanych po niskich cenach w celu podcięcia cenowego wytwórcy oryginalnych produktów.
Reguły gry
Wszyscy uczestnicy handlu mogą czerpać z niego korzyści, o ile jest on wolny i uczciwy, a te same przejrzyste i wspólnie uzgodnione reguły mają zastosowanie do każdego. UE zdecydowanie popiera Światową Organizację Handlu (World Trade Organisation - WTO), która ustanawia zasady mające służyć otwarciu światowego handlu i zagwarantowaniu sprawiedliwego traktowania wszystkich jego uczestników. System ten, choć niedoskonały, zapewnia pewien poziom przejrzystości i pewności prawnej w prowadzeniu handlu międzynarodowego.
WTO oferuje także procedurę rozstrzygania sporów w przypadku zaistnienia bezpośrednich sporów między dwoma lub większą liczbą partnerów handlowych. UE niekiedy wnosi sprawy do WTO przeciwko niektórym ze swoich partnerów handlowych, ale także przeciwko niej składane są tego typu wnioski, w szczególności dotyczące rolnictwa.
Równolegle do swojego członkostwa w WTO Unia Europejska stworzyła sieć dwustronnych umów handlowych z poszczególnymi krajami i regionami na całym świecie. Umowy te uzupełniają działania w ramach WTO mające na celu usuwanie barier w handlu międzynarodowym, a także umożliwiają szybsze zapewnienie sobie i głównym partnerom handlowym wzajemnych korzyści. Przepisy WTO w jasny sposób określają warunki zawierania takich umów, zapobiegające wykorzystaniu tych instrumentów w celu dyskryminowania innych partnerów handlowych. Wszystkie umowy podpisane przez UE są zgodne z tymi przepisami.
Rozszerzanie korzyści
Umowy handlowe nie koncentrują się wyłącznie na kwestiach gospodarczych. UE jest szczególnie uwrażliwiona na potrzeby krajów rozwijających się i od dawna już zdaje sobie sprawę z faktu, że handel może przyczynić się do wzrostu gospodarczego i podniesienia zdolności produkcyjnych tych krajów.
Kraje rozwijające się korzystają z bezcłowego dostępu do rynku UE lub z obniżonych stawek ceł w eksporcie do UE w odniesieniu do 7200 produktów objętych ogólnym systemem preferencji (generalised system of preferences - GSP). W przypadku krajów znajdujących się w trudnym położeniu i mających szczególne potrzeby rozwojowe wszystkie produkty objęte GSP są zwolnione z cła. Jest to jednostronne ustępstwo, niewymagające wzajemności ze strony beneficjenta. Ponadto 50 najsłabiej rozwiniętych krajów świata ma w pełni swobodny dostęp do rynku UE dla wszystkich swoich produktów, poza eksportem broni i amunicji.
Szczególne związki Unii z 79 partnerami w Afryce, na Karaibach i w rejonie Pacyfiku (z grupy AKP), oparte na handlu i pomocy, sięgają porozumień z Lomé z 1975 r. Stosunki te są dalej rozwijane w ramach tzw. umów o partnerstwie gospodarczym (economic partnership agreements - EPA). Łączą one w nowy sposób handel i pomoc udzielaną przez UE. Zachęca się kraje AKP do rozwoju integracji gospodarczej z sąsiadami w regionie, jako kroku na drodze ich integracji na poziomie globalnym. Jednocześnie większą część pomocy przeznacza się na budowanie instytucji i ładu administracyjnego. Kwestie związane z rozwojem stają się fundamentem współpracy UE z krajami AKP w ramach EPA.
Aktywna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Koncepcja współdziałania krajów UE na rzecz realizacji i obrony ich strategicznych interesów zrodziła się już w początkach istnienia Unii. Pierwsza próba - stworzenie Europejskiej Wspólnoty Obronnej przez sześć państw założycielskich w 1954 r. - zakończyła się niepowodzeniem. Zamiast niej powołano do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą.
Korzeni dzisiejszej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa należy poszukiwać w procesie zwanym europejską współpracą polityczną, zapoczątkowanym w 1970 r. w celu koordynowania stanowisk krajów UE w najważniejszych bieżących sprawach polityki zagranicznej. Decyzje podejmowano w drodze konsensusu, a osiągnięcie niezbędnej jednomyślności niejednokrotnie okazywało się bardzo trudne we wrażliwych sprawach, w których poszczególne kraje miały rozbieżne interesy.
W miarę kolejnych rozszerzeń i obejmowania swoimi kompetencjami nowych obszarów Unia zwiększała wysiłki, by odgrywać większą rolę w międzynarodowych stosunkach dyplomatycznych i w kwestiach bezpieczeństwa, w sposób bardziej odpowiadający jej pozycji gospodarczej. Konflikty, które wybuchły w Europie Południowo-Wschodniej w latach dziewięćdziesiątych po rozpadzie Jugosławii, przekonały przywódców UE o potrzebie wspólnych skutecznych działań. W ostatnich latach przekonanie to umocniła walka z międzynarodowym terroryzmem. Podstawy wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) zostały określone w traktacie z Maastricht w 1992 r. Zdefiniowane zostały rodzaje działań dyplomatycznych i politycznych, które UE może podejmować w ramach zapobiegania konfliktom lub ich rozwiązywania.
Obniżanie kosztów ludzkich i gospodarczych
Od 1990 r. w konfliktach na całym świecie zginęło ponad 4 mln osób. Cywile stanowili 90% ofiar. Siedem największych konfliktów lat dziewięćdziesiątych kosztowało społeczność międzynarodową 200 mld euro, które można byłoby wydać na cele pokojowe. Dlatego właśnie dążeniem Unii Europejskiej jest przede wszystkim bardziej skuteczne zapobieganie konfliktom. W wysiłki te wpisuje się europejska polityka bezpieczeństwa i obrony (EPBiO).
Poza misjami szybkiego reagowania, które mogą interweniować na wczesnym etapie rozwoju sytuacji kryzysowych, EPBiO ma na celu także zbieranie i analizowanie informacji oraz monitorowanie stosowania umów międzynarodowych, by można było przewidzieć potencjalne konflikty.
Te nowe rodzaje działań wzmacniają tradycyjne narzędzia polityki zewnętrznej UE, takie jak pomoc techniczna i finansowa, wsparcie dla budowy instytucji i ładu administracyjnego w krajach rozwijających się, pomoc humanitarna oraz instrumenty dyplomatyczne (np. dialog polityczny i mediacja). W ten sposób UE zyskuje gotowość do reagowania na konkretne sytuacje, kiedy zaistnieją, za pomocą właściwego zestawu instrumentów.
Wnioski płynące z niepowodzeń
Po porażce wysiłków dyplomatycznych Unii na rzecz pokoju między walczącymi stronami w rozpadającej się Jugosławii oraz w świetle poważnych konfliktów w Afryce przywódcy UE zainicjowali w 1999 r. europejską politykę bezpieczeństwa i obrony (EPBiO), stanowiącą część ogólnej struktury WPZiB. Pierwsze misje wojskowe miały miejsce w 2003 r. na Bałkanach, gdzie wcześniej unijna dyplomacja doznała niepowodzenia, oraz w Demokratycznej Republice Konga.
W ramach EPBiO europejskie siły wojskowe lub policyjne mogą zostać wysłane w strefy konfliktu w celu zarządzania kryzysami, przeprowadzenia operacji humanitarnych i ratunkowych, w misji utrzymania, czy nawet przywrócenia pokoju. Siły te wspierają także i szkolą miejscową policję.
Ponadto UE stworzyła siły wojskowe zdolne do szybkiego reagowania, oddzielne od sił NATO, ale mające dostęp do jego zasobów. Opierają się one na koncepcji tzw. grup bojowych. Obecnie UE ma w każdym czasie do dyspozycji dwie grupy bojowe w ciągłym stanie gotowości, dzięki czemu możliwa jest szybka reakcja wojskowa na pojawiające się kryzysy. Grupy bojowe są wielonarodowe, składają się z około 1500 żołnierzy i będące do dyspozycji przez okres sześciu miesięcy w systemie rotacyjnym.
Przez lata próbowano usprawnić sposób podejmowania decyzji w ramach WPZiB. Kluczowe decyzje nadal jednak wymagają jednomyślnego głosowania. Niekiedy trudno jest osiągnąć konsensus, czego znamiennym przykładem były różne reakcje krajów UE na przeprowadzoną przez USA inwazję Iraku.
Pomocna dłoń
Promocja handlu i otwieranie swojego rynku to jeden z aspektów międzynarodowej strategii UE w dziedzinie rozwoju. Innym jej wymiarem jest wspieranie niezamożnych krajów na ich drodze wychodzenia z ubóstwa przez bezpośrednią pomoc techniczną i finansową. Ponad miliard ludzi na całym świecie musi przeżyć dzień za 1 euro lub mniej. Jedna trzecia z nich mieszka w krajach afrykańskich położonych na południe od Sahary.
Ponad 56% całej oficjalnej pomocy na rzecz rozwoju udzielanej przez największe państwa uprzemysłowione płynie z Unii Europejskiej i jej państw członkowskich. W 2006 r. łączna wartość tej pomocy wynosiła 47 mld euro, tj. niemal 100 euro na jednego obywatela. Dla porównania: na jednego obywatela Stanów Zjednoczonych przypada 53 euro pomocy udzielanej przez ten kraj, a w przypadku Japonii jest to 69 euro. W 2006 r. wartość pomocy europejskiej wzrosła do 0,42% dochodu narodowego brutto (DNB), wciąż jednak nie osiągając wyznaczonego przez ONZ poziomu 0,7% DNB.
Tylko cztery kraje UE - Dania, Luksemburg, Niderlandy i Szwecja - osiągnęły, a nawet przekroczyły ten próg. UE zamierza dojść do poziomu 0,7% w 2015 r., wyznaczając sobie cel pośredni w wysokości 0,56% na 2010 r. Kraje afrykańskie otrzymują rocznie 15 mld euro, co stanowi przeważającą część pomocy na rzecz rozwoju udzielanej przez UE.
Wzmacnianie pozycji ubogich
Nadrzędnym celem prowadzonej przez UE współpracy w dziedzinie rozwoju jest likwidacja ubóstwa w kontekście zrównoważonego rozwoju, w tym realizacja milenijnych celów rozwoju. UE dąży do poprawy podstawowej infrastruktury fizycznej i społecznej oraz potencjału produkcyjnego, jak też do wzmocnienia instytucji demokratycznego państwa. Pomoc ta może także ułatwić ubogim krajom wykorzystanie szans, jakie niesie ze sobą handel międzynarodowy, oraz przyciągnąć więcej inwestycji zagranicznych, które poszerzyłyby ich zaplecze gospodarcze.
Uprzywilejowane stosunki krajów AKP z UE nie zapobiegły utracie przez wiele krajów AKP udziału w rynkach europejskich ani ich pogłębiającej się marginalizacji w światowej gospodarce. Z tych względów stworzono formułę umów o partnerstwie gospodarczym.
Założeniem unijnej współpracy w dziedzinie rozwoju jest umożliwienie osobom w trudnym położeniu w krajach trzeciego świata kontroli nad ich własnym rozwojem. Oznacza to eliminowanie źródeł ich złej sytuacji, w tym ograniczonego dostępu do żywności i czystej wody, czy też do opieki zdrowotnej, edukacji, miejsc pracy i zdrowego środowiska naturalnego. Oznacza to także zwalczanie chorób i zapewnienie dostępu do tanich leków przeciwdziałających takim plagom jak AIDS, a także działania na rzecz zmniejszenia ciężaru ich zadłużenia, który powoduje, że skąpe środki, zamiast zostać spożytkowane na ważne inwestycje publiczne, wracają do kieszeni wierzycieli w krajach uprzemysłowionych. UE wykorzystuje także współpracę w dziedzinie rozwoju, by działać na rzecz praw człowieka i równości płci oraz zapobiegać konfliktom.
Unia Europejska udziela pomocy na wiele sposobów - bezpośrednio współpracuje z rządami, realizuje indywidualne projekty (często przez organizacje pozarządowe), dostarcza pomoc humanitarną, pomaga w zapobieganiu kryzysom i wspiera społeczeństwo obywatelskie. Coraz większa część pomocy trafia do ogólnych i sektorowych budżetów krajów partnerskich, by podnieść poczucie odpowiedzialności ich władz za te środki.
Niewielkie kwoty mogą wiele zdziałać
Unia Europejska sfinansowała już tysiące przedsięwzięć prorozwojowych w Trzecim Świecie. Często można wiele zdziałać dzięki stosunkowo niewielkim kwotom. Przykłady ostatnio zrealizowanych udanych projektów to:
° pomoc w eksporcie wyrobów rękodzieła do Europy, Ameryki Północnej i Japonii, udzielona grupie 250 kobiet z indyjskiego stanu Gudźarat,
° wsparcie dla lokalnej firmy w Belize przestawiającej się na ekologiczne technologie wyrębu drewna i gospodarki leśnej,
° pomoc dla rolników ze środkowego Kamerunu w zakresie dywersyfikacji produkcji,
° szkolenia drobnych rolników w Ugandzie na temat dzielenia się kosztami korzystania z podstawowych usług wsparcia dla biznesu.
Pomoc humanitarna
Lista krajów i regionów korzystających z pomocy humanitarnej Unii Europejskiej pokrywa się z listą punktów zapalnych na świecie. Pomoc ta jest bezwarunkowa. Nie ma znaczenia, czy klęskę wywołały naturalne żywioły, czy została ona spowodowana przez człowieka; UE dąży do jak najszybszego udzielenia pomocy ofiarom, niezależnie od ich rasy, wyznania czy poglądów politycznych ich rządów.
Unia Europejska kieruje swą pomoc w sytuacjach kryzysowych poprzez Biuro Pomocy Humanitarnej (ECHO). Od chwili powstania w 1992 r. ECHO podjęło działania w ponad 100 krajach na całym świecie, zapewniając jak najszybciej podstawowy sprzęt i awaryjne dostawy dla ofiar kryzysów. Z budżetu wynoszącego ponad 700 mln euro rocznie ECHO finansuje także ekipy medyczne, ekspertów zajmujących się rozbrajaniem min, transport i komunikację, pomoc żywnościową i wsparcie logistyczne.
Rok pełen wyzwań
Rok 2006 przyniósł szczególnie wiele wyzwań - pomoc humanitarna ze środków UE była potrzebna wyjątkowo często ze względu na:
los tysięcy ludzi, którzy opuścili swoje domy w związku z konfliktem w Darfurze w południowym Sudanie i przygranicznych regionach sąsiedniego Czadu,
pogarszającą się sytuację Palestyńczyków na Zachodnim Brzegu i w Gazie,
konsekwencje humanitarne wojny w Libanie między Izraelem i Hezbollahem.
ECHO jest także obecne w około 60 innych krajach, w tym w Afganistanie, Demokratycznej Republice Konga, Sri Lance i Tanzanii. UE nadal wspiera ofiary tzw. zapomnianych kryzysów, przeznaczając dla nich 14% swojego budżetu na pomoc humanitarną (w 2006 r.). Główne tego rodzaju kryzysy stwierdzono w Nepalu, rejonie pogranicznym Myanmaru i Tajlandii, w Czeczenii, Kaszmirze, a także w związku z trudną sytuacją uchodźców z Sahary Zachodniej w sąsiadującej z nią Algierii.
Praca zespołowa
Działając na polu pomocy humanitarnej, Komisja Europejska za pośrednictwem ECHO blisko współpracuje z partnerami wdrażającymi pomoc - organizacjami pozarządowymi, organami ONZ, Czerwonym Krzyżem i Czerwonym Półksiężycem - w zakresie dostarczania żywności, sprzętu i czystej wody, zapewniania warunków sanitarnych, schronienia, opieki medycznej oraz instalowania tymczasowych systemów łączności. Przewidując utrzymywanie się obecnej wielkiej liczby klęsk żywiołowych i konfliktów, UE zwiększyła liczbę urzędników w terenie, doświadczonych w szybkiej ocenie potrzeb, co umożliwi udoskonalenie pomocy humanitarnej.
Czeczenia - długoterminowy kryzys
Skutki konfliktów z 1994 r. i 1999 r. wciąż dotykają ludność Czeczenii, w związku z czym nadal jest tam potrzebna pomoc humanitarna. Około jednej czwartej z 800 tys. mieszkańców republiki musiało opuścić swoje domy. W ostatnich latach wielu z nich powróciło z sąsiedniej Inguszetii i Dagestanu. W całej Czeczenii, w tym w jej stolicy - Groznym, warunki bytowe są trudne.
Mimo poprawy sytuacji, która pozwoliła ECHO na zmniejszenie pomocy po raz pierwszy od 1999 r., byt wielu ludzi ciągle zależy od środków przekazywanych przez takie organizacje, jak Czerwony Krzyż, Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców i Światowy Program Żywnościowy. W ramach swojego programu UE finansuje szkolenia dla potrzebującej miejscowej ludności, mając na celu zwiększenie jej samowystarczalności. Szkolenia te dotyczą działalności zarobkowej, takiej jak na przykład budowa szklarni i uprawa szklarniowa.
Zglobalizowany świat, powiązany wzajemnymi zależnościami
Udział w zglobalizowanej gospodarce w powiązanym wzajemnymi zależnościami świecie wymaga od Unii Europejskiej działań wykraczających poza tradycyjne instrumenty dyplomatyczne i handlowe. Pojawiły się nowe przepisy międzynarodowe w takich dziedzinach, jak rynki finansowe, zatrudnienie, normy zdrowotne i ochrona środowiska. Działanie na własną rękę, na przykład w dziedzinie energii i środowiska naturalnego, nie zawsze przynosi efekty.
Globalne ocieplenie
Rządy krajów europejskich, ich obywatele i środowiska biznesowe są zgodne co do tego, że globalne ocieplenie, związane głównie z dwutlenkiem węgla emitowanym w trakcie spalania paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej i gazu), stwarza konieczność podjęcia przez UE natychmiastowych działań. Postępowanie Unii w tej sprawie oddziałuje na inne kraje. UE przewodzi międzynarodowym działaniom na rzecz ograniczenia skutków globalnego ocieplenia w ramach protokołu z Kioto i zobowiązała się do zmniejszenia w latach 2008-2012 emisji dwutlenku węgla o 8% w stosunku do poziomu z 1990 r. Następnie Unia zamierza obniżyć emisję gazów cieplarnianych o kolejne 20%, a nawet 30%, o ile inne kraje pójdą za jej przykładem.
Unia Europejska wprowadziła także pierwszy na świecie rynkowy mechanizm zmniejszania emisji dwutlenku węgla. Dla zakładów przemysłowych ustalono limity dozwolonej emisji, pozostawiając im swobodę w zakresie zakupu lub sprzedaży dostępnych praw do emisji, o ile mieszczą się w swoich limitach. Jednocześnie UE współpracuje z innymi krajami, takimi jak Chiny, w sprawie optymalizacji wykorzystania energii i czystszego spalania paliw kopalnych.
Zależność energetyczna
Pomimo podejmowanych przez UE prób ograniczenia zużycia energii i promowania odnawialnych źródeł energii, wzrasta uzależnienie Unii od zewnętrznych dostawców paliw kopalnych. Główną przyczyną jest zmniejszanie się jej własnych rezerw ropy naftowej i gazu. Unia Europejska jest największym na świecie importerem energii, a pod względem zużycia zajmuje drugą pozycję.
Obecnie już prawie połowa dostarczanego do UE gazu, paliwa kopalnego najmniej zanieczyszczającego środowisko, pochodzi tylko z trzech krajów - Rosji, Norwegii i Algierii. Jeżeli w najbliższym czasie nie zostaną podjęte zdecydowane działania, uzależnienie UE od importowanej ropy naftowej wzrośnie z obecnego poziomu 50% do 70%. Co więcej - globalny popyt na ropę i gaz będzie zwiększał się w miarę dalszej ekspansji gospodarczej takich krajów, jak Chiny i Indie.
W interesie UE jest zatem ograniczanie zależności od niewielkiej liczby dostawców oraz pogłębianie relacji z tymi, od których zależy to w największym stopniu, dla ich obopólnych korzyści jako partnerów handlowych. Strategia UE obejmuje współpracę w dziedzinie inwestycji, transfer technologii, wzajemny dostęp do rynków i przewidywalność stosunków handlowych z takimi krajami, jak Rosja (jeden z głównych dostawców paliw kopalnych i potencjalnie elektryczności), a także z producentami ropy naftowej i gazu z Afryki Północnej, Zatoki Perskiej i Azji Środkowej.
Unia Europejska i siedem krajów Europy Południowo-Wschodniej stworzyło Wspólnotę Energetyczną, w której będą stosowane wspólne zasady dotyczące rynku energii. UE skorzysta ze zwiększonego bezpieczeństwa dostaw gazu i elektryczności, których tranzyt będzie się odbywał przez terytorium tych krajów. Rynki energii wspomnianych siedmiu krajów będą działać bardziej efektywnie dzięki wdrożeniu przepisów i norm UE.
Waluta światowa
Od chwili stworzenia euro w 1999 r. stało się ono walutą światową, ustępującą jedynie dolarowi, jeśli chodzi o transakcje handlowe i walutę rezerwową używaną przez kraje na całym świecie. Na międzynarodowym rynku obligacji euro prześcignęło nawet dolara - w 2005 r. 46% zobowiązań z tytułu obligacji było wyrażonych w walucie europejskiej, a tylko 37% z nich w dolarach.
Na mocy dwustronnych porozumień euro stało się oficjalną walutą trzech krajów spoza UE: Monako, Państwa Watykańskiego i San Marino. Andora, Kosowo i Czarnogóra przyjęły ją jednostronnie. Wiele krajów przy określaniu swojej polityki kursowej opiera się na euro jako na jednej z walut referencyjnych. Wśród krajów tych należy wymienić Botswanę, Chorwację, Izrael, Jordanię, Libię, Maroko, Rosję, Serbię, Tunezję i Byłą Jugosłowiańską Republikę Macedonii.
Od 1999 r. wzrosła rola euro jako waluty rezerwowej banków centralnych na całym świecie, głównie kosztem dolara i japońskiego jena. Na euro częściej przechodzą kraje rozwijające się niż kraje uprzemysłowione. W poniższej tabeli przedstawiono dane dotyczące wszystkich krajów.
Wykorzystanie głównych walut świata
Udział głównych walut w znanych środkach rezerwy obowiązkowej wszystkich krajów świata.
1999 2005
Dolar amerykański 71,0 66,5
Euro 17,9 24,4
Jen 6,4 3,6
Funt szterling 2,9 3,8
Frank szwajcarski 0,2 0,1
Pozostałe 1,6 1,6
Źródło: Sprawozdanie roczne MFW za 2006 r.
UE i jej bezpośrednie otoczenie
W ciągu 50 lat Unia Europejska zjednoczyła kontynent od Atlantyku do Morza Czarnego. Liczba członków UE wzrosła z 6 do 27. Rozszerzenie jest procesem ciągłym, gdyż Unia jest otwarta na przyjęcie każdego demokratycznego kraju Europy posiadającego gospodarkę rynkową i będącego w stanie wykonywać prawa i obowiązki wynikające z członkostwa. Kandydatów i aspirujących do członkostwa nie brakuje.
Kandydaci i ubiegający się o członkostwo
Obecnie do członkostwa w UE kandydują trzy kraje: Chorwacja, Turcja i Była Jugosłowiańska Republika Macedonii. Po zakończeniu negocjacji przyjęcie każdego nowego członka musi uzyskać aprobatę wszystkich krajów UE i Parlamentu Europejskiego.
Poza tymi trzema kandydatami cztery kraje na zachodnich Bałkanach - Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra oraz Serbia - są potencjalnymi kandydatami do członkostwa w UE. Unia przyznała już krajom zachodniobałkańskim swobodny dostęp do swojego rynku w zakresie większości eksportowanych przez nich towarów, a także wspiera ich krajowe programy reform.
Poza krajami kandydującymi Unia utrzymuje bardzo bliskie stosunki z czterema innymi sąsiadami: Islandią, Liechtensteinem, Norwegią i Szwajcarią. Wszystkie te kraje są członkami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu i, jak do tej pory, nie zdecydowały się przystępować do UE. Państwa te w dużym stopniu dostosowały się do przepisów UE dotyczących jednolitego rynku i podążają za polityką UE w innych obszarach. Wszystkie, z wyjątkiem Szwajcarii, wraz z Unią należą do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).
Spójna polityka sąsiedztwa
Unia Europejska zmierza do konsolidacji stosunków ze swoimi wschodnimi i południowymi sąsiadami. Nie będąc kandydatami do członkostwa w UE, Rosja, Ukraina, Mołdawia, republiki kaukaskie i środkowoazjatyckie budują indywidualne relacje z Unią, oparte na umowach o partnerstwie i współpracy, obejmujących handel i inne sektory gospodarki, a także współdziałanie w wielu obszarach wspólnego zainteresowania.
Najdalej idzie umowa z Rosją, koncentrując się na kwestiach gospodarczych, współpracy w dziedzinie badań i kształcenia, a także na bezpieczeństwie zewnętrznym i wewnętrznym. Chcąc nadać tym stosunkom bardziej aktualny wymiar, Unia zamierza zawrzeć nową umowę ramową z Rosją, obejmującą między innymi bliższą współpracę w dziedzinie energii. Celem polityki dotyczącej Ukrainy jest rozpoczęcie negocjacji w sprawie kompleksowej umowy o wolnym handlu.
Grupy regionalne
Poza relacjami dwustronnymi UE intensyfikuje także stosunki z organizacjami międzynarodowymi (w tym z ONZ, NATO i Radą Europy) oraz grupami regionalnymi na całym świecie. W ten sposób UE wspiera wymianę handlową i przepływ inwestycji z objętymi współpracą regionami, szczególnie w Ameryce Łacińskiej i Azji. Stosunki UE z partnerami w Azji ewoluowały od polityki opartej na handlu i pomocy w kierunku bardziej zrównoważonych relacji, odzwierciedlających rosnącą produkcję i potencjał handlowy tych krajów.
Ze swoimi południowymi sąsiadami UE chciałaby stworzyć szeroką strefę wolnego handlu, obejmującą UE, państwa arabskie położone nad Morzem Śródziemnym oraz Izrael. W ramach tych stosunków podpisywane są indywidualne układy o stowarzyszeniu, obecnie rozszerzane na inne obszary, takie jak usługi i inwestycje.
Nie chcąc doprowadzić do tego, by rozszerzenie Unii na Wschód stworzyło nowe podziały między Unią i jej najbliższymi sąsiadami, w 2004 r. UE powołała do życia europejską politykę sąsiedztwa (EPS). Obejmuje ona wszystkie kraje śródziemnomorskie i wschodnioeuropejskie, a także Kaukaz, nie dotyczy jednak Rosji. Celem EPS jest ustanowienie uprzywilejowanych stosunków gospodarczych i politycznych między Unią i poszczególnymi krajami sąsiedzkimi. W latach 2007-2013 pomoc dla krajów partnerskich wyniesie łącznie 12 mld euro, co będzie oznaczać wzrost o 32% w stosunku do poprzedniego poziomu.
Najsilniejsze więzi
W stosunkach zewnętrznych UE kluczową rolę odgrywają relacje ze Stanami Zjednoczonymi. Obie strony łączy nie tylko ogromna wymiana handlowa i przepływy inwestycji, ale także wspólne wartości i niekiedy wspólne interesy. Stany Zjednoczone od samego początku wspierały integrację europejską.
Stosunki z USA od zawsze były oparte na kontaktach i dialogu - między środowiskami biznesowymi, związkami zawodowymi, organizacjami ekologicznymi, członkami Parlamentu Europejskiego i Kongresu USA itd. Sposób, w jaki UE i USA rozstrzygają problemy dwustronne, służy jako wzór stosunków Unii z innymi krajami, w tym z Japonią i Kanadą.
Dalsze informacje
Więcej informacji na temat różnych aspektów stosunków zewnętrznych Unii Europejskiej oraz jej biur na całym świecie znajduje się na stronie internetowej ec.europa.eu/world.
„50 lat - 50 opowieści o solidarności” to publikacja przedstawiająca 50 opowieści o europejskiej solidarności z najbardziej jej potrzebującymi, którzy żyją poza granicami UE, z ubogimi, głodnymi, chorymi i tymi, którym odebrano wolność: ec.europa.eu/europeaid/reports/50-50/50-50_pl.pdf.
22