rodzaje i rola banków w polskim systemie bankowym (18 str), Bankowość i Finanse


RODZAJE I ROLA BANKÓW W POLSKIM SYSTEME BANKOWYM.

SPIS TREŚCI

  1. Bank............................................................................................2

  1. Definicje banku.............................................................................2

  2. Rola banku....................................................................................3

  1. System bankowy...........................................................................5

  2. Rodzaje banków i ich rola w polskim systemie bankowym............6

  3. Bibliografia ...............................................................................10

  1. Bank

  1. Definicje banku

  1. Tradycyjne definicje banku określają bank jako przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność polega wyłącznie na udzielaniu kredytów i zdobywaniu środków potrzebnych do sfinansowania kredytów. W ujęciu tym nie jest brane pod uwagę, że banki są organizacjami zatrudniającymi ludzi, których kwalifikacje i motywacje wyznaczają sukces przedsiębiorstwa bankowego.

  1. W szerszym ujęciu definicja banku obejmuje wewnętrzne i zewnętrzne warunki działalności. Do warunków wewnętrznych należy zaliczyć: współpracowników, operatywne zarządzanie, wewnętrzne informacje oraz zasoby pieniądza w dyspozycji przedsiębiorstwa; do warunków zewnętrznych - te, które są składnikami otoczenia (klientela banku, właściciele banków, pozostałe przedsiębiorstwa bankowe, polityka pieniężna, interes społeczny).

  1. Definicja banku z punktu widzenia klientów bankowych powinna obejmować wszystkie możliwe rodzaje działalności bankowej. Zgodnie z tym założeniem przedsiębiorstwo bankowe to takie, które zaciąga i udziela kredytu, świadczy usługi w obrocie pieniężnym, kredytowym i kapitałowym oraz oferuje inne usługi. Jest to określenie banku uniwersalnego podporządkowane podziałowi bilansowemu czynności bankowych. Przy silniejszym akcentowaniu rynkowego charakteru usług bankowych, co bardziej odpowiada faktycznym stosunkom między bankiem i jego klientelą, za bank można uważać przedsiębiorstwo, które oferuje i realizuje usługi w zakresie obrotu płatniczego, finansowania, dokonywania wkładów pieniężnych oraz czynności związanych z tymi usługami.

  1. Definicja banku z punktu widzenia ogólnogospodarczego wynika z podziału pracy w gospodarce narodowej. Z tego punktu widzenia banki są podmiotami dokonującymi akumulacji i dystrybucji kapitału pieniężnego, a także pośrednikami, którzy dzięki transformacji wielkości, terminu i ryzyka, doprowadzają do wzajemnego uzgodnienia struktur podaży i popytu.

  1. W dokumentach Unii Europejskiej określenie banku z punktu widzenia prawnego następuje poprzez wymienienie wykonywanych czynności. W wytycznych Unii Europejskiej występuje podział na banki depozytowo-kredytowe (commercial banks) i banki inwestycyjne (investment banks), a także banki uniwersalne, wykonujące czynności zarówno banków depozytowo-kredytowych jak i banków inwestycyjnych. Instytucja kredytowo-depozytowa jest definiowana jako przedsiębiorstwo, którego działalność polega na tym, by przyjmować wkłady i inne zwrotne walory klientów oraz na własny rachunek udzielać kredytu. Natomiast instytucje inwestycyjne obsługują operacje papierami wartościowymi. Czynności wykonywane przez te banki wymienione są w dyrektywach Unii Europejskiej.

b) Rola banku

Rolę banku w gospodarce narodowej można scharakteryzować poprzez prezentację trzech najbardziej istotnych dziedzin działalności banku. Są to:

1) Udział w kreacji pieniądza;

2) Udział w społecznym podziale pracy;

3) Dokonywanie alokacji i transformacji środków.

Ad. 1)

Banki komercyjne mogą w ograniczonym stopniu tworzyć pieniądz bankowy ponad pozostawione mu sumy wkładów za pomocą kreacji dodatkowych kredytów. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje przez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych (wkładów) w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu.

Ad. 2)

Bank jest przedsiębiorstwem, które prowadzi działalność mającą na celu przejecie od jednostek gospodarczych i osób fizycznych czynności finansowych, jest także instytucją dokonującą transformacji terminu, wielkości i ryzyka w stosunkach pieniężnych między pożyczkobiorcą a pożyczkodawcą.

W gospodarce, która w małym stopniu zależy od podziału pracy, podmioty gospodarcze muszą dokonywać czynności finansowych samodzielnie. Natomiast w gospodarce o rozwiniętym podziale pracy banki stają się przedsiębiorstwami, które przejmują szereg czynności w zakresie gospodarki finansowej od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Banki przejmują także szereg czynności usługowych w zakresie obsługi obrotu papierami wartościowymi oraz występują w zastępstwie podmiotów gospodarczych w handlu papierami wartościowymi.

Ad. 3)

Banki spełniają istotną rolę jako instytucje transformacyjne, pośredniczące w doprowadzaniu do wzajemnego uzgodnienia różniących się struktur podaży i popytu. Odnosi się to zwłaszcza do transformacji informacji, wielkości zapotrzebowanej sumy pieniądza, transformacji terminu i transformacji ryzyka.

Transformacja informacji jest konieczna, ponieważ posiadacz sumy pieniężnej i poszukujący pieniądza muszą osiągnąć informację o sobie, a następnie przeprowadzić odpowiednie negocjacje. Nie bez znaczenia jest też wiedza o solidności partnera. Taką wiedzę może zapewnić pośredniczący bank, dysponujący odpowiednio wyszkoloną kadrą.

Transformacja wielkości sumy pieniądza wiąże się z występującym na ogół brakiem zgodności między sumą oferowaną przez posiadacza a sumą zapotrzebowaną przez poszukującego pieniądza. Problem ten może być rozwiązany przez pośredniczący bank. Dodatkowe ułatwienia stwarza tu rynek pieniężny.

Transformacja terminu jest konieczna, ponieważ posiadacze wolnych środków chcą ulokować swoje środki na krótsze terminy natomiast poszukujący pieniądza chcieliby go otrzymać na terminy dłuższe. Taka transformacja jest możliwa dzięki temu, że w praktyce bankowej następują:

Transformacja ryzyka jest możliwa dzięki:

*

Rolę banku można więc określić następująco:

i zarządzania własnością klientów;

2. System bankowy

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można jednak mówić dopiero wówczas, gdy rozwój banków, a także rynków finansowych, pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu. Dlatego też dopiero powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego (emisyjnego) i banków komercyjnych jest uznawane za podstawę do określenia się systemu bankowego.

Funkcje systemu bankowego można scharakteryzować następująco:

System bankowy składa się z elementów o określonych właściwościach i relacjach między instytucjami. Elementami systemu bankowego są banki operacyjne (depozytowo-kredytowe), inwestycyjne, uniwersalne, spółdzielcze i banki emisyjne (centralne).

Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ takie czynniki jak:

Czynniki te są ze sobą ściśle powiązane i należy je rozpatrywać we wzajemnym związku.

Ich uwzględnienie może być skuteczną dźwignią rozwoju systemu bankowego ukierunkowanego przez nadrzędne cele systemu gospodarczego.

Dostosowanie struktury systemu bankowego, a zwłaszcza programu usług bankowych

do potrzeb klientów, jest przesłanką dynamicznego rozwoju systemu bankowego.

Cechy środowiska, w którym obecnie działają banki to np.:

Jeśli sektor bankowy ma stanowić system kompleksowy, powinien być zdywersyfikowany, odznaczać się istnieniem znacznej liczby różnorodnych, zharmonizowanych ze sobą instytucji bankowych, parabankowych i pozabankowych.

Każdy rynek składa się z wielu segmentów i nisz. Segmentami są duże grupy w obrębie rynku, natomiast nisze rynkowe są ściśle zdefiniowaną grupą, która wyraźnie wyodrębniony zbiór potrzeb i gotowa jest zapłacić nawet wyższą cenę za produkt, który jej odpowiada. W tych warunkach lokalnych bank operujący w niszy jest bardziej odporny na konkurencję wielkich banków.

Banki (niszowe, regionalne) mogą przetrwać pod warunkiem wyboru profilu specjalizacji, efektywnego zarządzania, zindywidualizowanego traktowania klienta.

3. Rodzaje banków i ich rola

w polskim systemie bankowym

System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków:

Bank centralny jest to bank, który spełnia jednocześnie trzy funkcje: banku emisyjnego, banku banków i banku gospodarki narodowej. Bank centralny jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju i równowagi bilansu płatniczego oraz bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego i kasowej obsługi budżetu.

Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia. Bank banków jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych. Bank banków tworzy dwa rodzaje pieniądza:

  1. banknot jako centralny pieniądz gotówkowy;

  2. pieniądz żyrowy - centralny pieniądz rezerwowy.

Bank centralny spełnia następujące funkcje:

Istotnymi funkcjami banku centralnego są również: obsługa, organizacja i realizacja płatności zagranicznych, realizacja polityki państwa, w odniesieniu do kursu walut, pośredniczenie w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywanie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.

W ramach dostosowania do norm Unii Europejskiej konieczne jest wprowadzenie do prawa bankowego zmian m.in. w:

  1. statusie Narodowego Banku Polskiego;

  2. statusie nadzoru bankowego.

Ad. 1)

Celem zmian w statusie Narodowego Banku Polskiego powinno być:

Można rozróżnić niezależność polityczną banku centralnego, co oznacza możliwość podejmowania decyzji w kwestii ostatecznego celu polityki pieniężnej, oraz niezależność ekonomiczną, rozumianą jako swoboda wyboru narzędzi służących realizacji tych celów.

Niezależność polityczna budzi wiele wątpliwości. W przypadku, gdy cele polityki gospodarczej rządu i banku centralnego są rozbieżne, niezależność ekonomiczna może oznaczać, że nie ma koordynacji między władzami monetarnymi i fiskalnymi.

Bank centralny powinien być chroniony przed utarczkami codziennego życia politycznego. Musi jednak wówczas być spełniony warunek, aby szef tego banku nie był politykiem, ale przede wszystkim dobrym fachowcem, oraz aby decyzje podejmowano kolegialnie. Bank centralny stać wówczas na większy dystans i bardziej dalekowzroczne spojrzenie.

Warunki stawiane przez Unię Europejską są jednoznaczne: konieczne są niezależność banku centralnego od bezpośredniej kontroli rządu, ograniczenie finansowania budżetu państwa przez bank centralny oraz zakaz subsydiowania banków przez bank centralny i budżet. Realizacja tych wymagań przez kraje członkowskie jest jednak nierównomierna i rozłożona na wiele lat. Dlatego też w naszych rozwiązaniach powinniśmy traktować zalecenia UE jako pewien model przyszłościowy, a nie uważać, że należy go stosować natychmiast. Proces dochodzenia do wymagań Unii powinien być rozłożony na etapy zgodnie ze specyfiką i interesami naszej gospodarki.

Cel działania Narodowego Banku Polskiego należy sformułować bardziej precyzyjnie i jednoznacznie, analogicznie jak jest to zapisane w dyrektywach i zaleceniach Unii Europejskiej, które ów cel formułują następująco: „Podstawowym celem Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) jest utrzymanie stabilności cen. Jeśli nie naruszy to celu stabilności cen, ESBC będzie wspierać ogólne polityki ekonomiczne Wspólnot.”

Tak sformułowany cel działania NBP wymaga określonych powiązań instytucjonalnych naszego banku centralnego z parlamentem i rządem. Współpracy Narodowego Banku Polskiego z rządem powinien służyć udział prezesa NBP w posiedzeniach Rady Ministrów. Temu także powinna służyć możliwość uczestniczenia w pracach Rady przedstawiciela Rady Ministrów. Podobne rozwiązania znajdziemy w Statucie Europejskiego Banku Centralnego, w którym, w celu prawidłowego funkcjonowania współpracy między organami Unii Europejskiej a kierownictwem Europejskiego Banku Centralnego, przewiduje się udział przewodniczącego Rady Ministrów Wspólnot Europejskich w posiedzeniach Rady Europejskiej Banku Centralnego.

W krajach Unii Europejskiej współpraca między bankiem centralnym a rządem wynika nie tyle z określonych przepisów ustawowych, ile z wieloletniej praktyki wzajemnego zrozumienia między elitami gospodarczymi. W warunkach transformacji ustrojowej, z którą mamy obecnie do czynienia w Polsce, kiedy takie praktyki jeszcze się nie wykształciły, istnieje konieczność ustalenia form tej współpracy w drodze ustawodawczej, w celu ustalenia współzależności w działaniu Sejmu, rządu i banku centralnego.

Ad. 2)

Celem zmian w statusie nadzoru bankowego powinno być ustanowienie go niezależną instytucją. Jest to zgodne z dyrektywami z Maastricht, które mówią wyłącznie o sprzyjaniu prowadzenia polityki nadzorczej przez kompetentne w tej dziedzinie władze, a więc nie przewidują włączenia urzędów nadzorczych do Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Wyodrębnienie nadzoru bankowego pozwoliłoby NBP być bankiem banków i oddziaływać na ich działalność za pomocą instrumentów ekonomicznych, a nie administracyjnych. Jeżeli NBP chce być rzeczywiście niezależny, to nadzór bankowy musi przestać być jego istotną częścią. Działanie nadzoru będzie zawsze kontrowersyjne. Działalność banku centralnego musi być wiarygodna i akceptowalna.

Obecnie nadzór bankowy w Polsce nie sprzyja stabilności systemu bankowego. Jego działanie opiera się bowiem na kilku przesłankach, które trudno zaakceptować:

Rozszerzenie niezależności NBP na działalność nadzoru bankowego - co jest nieuniknione, kiedy obie te sytuacje są de facto jedną instytucją - jest sprzeczne z koniecznością ścisłego podporządkowania organów represyjnych, organów parlamentarnych i sądowniczych. Zewnętrzna kontrola jest tu konieczna.

Nadzór bankowy to policja bankowa, która - jak każda policja - musi przeciwdziałać przestępstwom i wykrywać je. Policja nie może być niezależna. Musi znajdować się pod nadzorem władzy państwowej i sądowniczej. Dla nadzoru bankowego trzeba zastosować podobne rozwiązania jak w przypadku policji i służb specjalnych.

Istotnym więc rozwiązaniem sprzyjającym umocnieniu niezależności banku centralnego w Polsce byłoby wydzielenie nadzoru bankowego z gestii NBP.

Przemawiają za tym m.in. następujące argumenty:

Dotychczasowe doświadczenia NBP w tym zakresie trudno ocenić pozytywnie. Panuje w tej dziedzinie wyraźna niepewność spowodowana możliwością różnego interpretowania przepisów bankowych.

Konieczne jest powołanie samodzielnego Urzędu Nadzoru Bankowego, który działałby niezależnie od Ministerstwa Finansów i prezesa Narodowego Banku Polskiego. Jego działanie jednak byłoby w pełni skoordynowane z NBP. Współpraca z NBP polegałaby na gromadzeniu przez ten bank dokumentów i materiałów oraz ich analizowaniu, a następnie przekazywaniu ich do Urzędu Nadzoru Bankowego.

Najbardziej rozpowszechnioną formą instytucji bankowej są banki komercyjne (banki operacyjne i banki specjalne). Określenie celu działania tych banków wymaga wzięcia pod uwagę dwóch zasadniczych czynników. Z jednej strony banki te świadczą określone usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego (np. obsługa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego), z drugiej zaś są przedsiębiorstwami, których celem powinno być osiągnięcie zysku. Cel działania banku komercyjnego można więc określić jako dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku.

Realizacja tego celu napotyka określone ograniczenia, takie jak:

Cel działania banku komercyjnego ma zatem charakter kompleksowy. Jest to takie rozwijanie usług bankowych, przy utrzymaniu rentowności banku, które nie pogorszyłoby jego płynności, nie naruszyło obowiązujących przepisów i zachowało zaufanie klientów.

Specjalizacja banków prowadzi do podziału banków operacyjnych na depozytowo - kredytowe i inwestycyjne. Może też występować specjalizacja pod względem terytorialnym (banki ogólnokrajowe i regionalne) oraz branżowym (banki przemysłowe, rolne, handlu zagranicznego oraz budowlane). Banki depozytowo-kredytowe koncentrują się na działalności kredytowej i rozliczeniowej. Banki inwestycyjne zajmują się koncentracją środków na finansowanie inwestycji. Kapitały te są mobilizowane nie tylko w drodze wkładów od klientów, ale także w drodze emisji i sprzedaży własnych obligacji lub przyjmowania lokat innych banków czy budżetu.

Wraz z liberalizacją i globalizacją finansów coraz większą rolę w światowym systemie finansowym odgrywają banki inwestycyjne. Dzięki rozwojowi technik teleinformatycznych, a w rezultacie zmniejszenia się asymetrii informacyjnej, rynki finansowe są coraz bardziej efektywne. W wyniku tego rynek pieniężny, a w szczególności kapitałowy, stają się prawdziwą konkurencją dla tradycyjnie pojmowanej bankowości depozytowo-kredytowej. Największe instytucje finansowe świata decydują się rozdzielić bankowość detaliczną od korporacyjnej w celu przekształcenia swoich pionów korporacyjnych w banki inwestycyjne. Potwierdzeniem tego są chociażby presja banków amerykańskich, która doprowadziła do zniesienia Glass-Steagall Act i dopuszczenia banków komercyjnych do rynku bankowości inwestycyjnej, jak również działania banków niemieckich, których strategie skupiają się na zwiększeniu udziału przychodów z bankowości inwestycyjnej w całości przychodów.

Powyższe tendencje są także odpowiedzią banków na spadek dochodów z tradycyjnej działalności. Zwiększenie konkurencji i praktyczne zniesienie monopolu i rzeczywistego licencjonowania pośrednictwa w procesie transformacji oszczędności w inwestycje doprowadziły do tego, że licencjonowane banki komercyjne stanęły przed problemem sfinansowania kosztów utrzymania licencji na działalność bankową.

Biorąc pod uwagę fakt, że już nie tylko duże firmy mogą szybko znaleźć finansowanie na rynku papierów komercyjnych czy pozyskać inwestorów kapitałowych, banki przestały być jedynym pośrednikiem w finansowaniu przedsięwzięć inwestycyjnych.

Utrata niepowtarzalnego charakteru przez usługi bankowe nie spowodowała ograniczenia większości kosztów, które

do niedawna były swego rodzaju rentą za unikalność produktu bankowego. Banki nadal muszą ponosić koszty związane z:

Ponadto pieniądz w coraz mniejszym stopniu pochodzi z tanich depozytów, a w coraz większym musi być przez banki kupowany na rynku finansowym. Prowadzi do kurczenia się marż na podstawowej działalności depozytowo-kredytowej.

Odpowiednią definicją banku inwestycyjnego wydaje się definicja przedmiotowa: bank inwestycyjny jest to instytucja kredytowa lub instytucja finansowa, a w dyrektywach UE określana także jako firma inwestycyjna (investment firm). Przedmiotem działalności tych instytucji są operacje na rynku finansowym mające na celu finansowanie lub doradztwo przy finansowaniu różnorodnych przedsięwzięć inwestycyjnych. W szczególności banki inwestycyjne zapewniają następujące usługi:

  1. operacje na rynku papierów wartościowych:

  • operacje na rynku pieniężnym: