POJĘCIE MAKROEKONOMII
Makroekonomia koncentruje się na funkcjonowaniu gospodarki jako całości.
Przedmiotem badań makroekonomicznych są zmienne agregatowe, a przede wszystkim globalny poziom produkcji i dochodu, poziom zatrudnienia i bezrobocia, poziom popytu globalnego oraz poziom cen i tempo inflacji.
Analizy makroekonomiczne powinny spełniać dwie funkcje:
poznawczą - wyjaśnienie kształtowania się współzależności w przebiegu procesów gospodarczych, zrozumienie ich przyczyn i konsekwencji,
aplikacyjną - na podstawie wiedzy o przebiegu procesów gospodarczych pozwala formułować pewne wskazówki pod adresem polityki gospodarczej, określić sposoby oddziaływania na przebieg procesów gospodarczych.
RÓWNOWAGA GOSPODARCZA
Równowaga gospodarcza to stan gospodarki, w którym zachowana jest równowaga globalnego popytu i globalnej podaży na wszystkich rynkach: dóbr i usług oraz czynników wytwórczych, a także w wymianie z zagranicą - jest równoczesne występowanie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Osiągnięcie i utrzymanie równowagi gospodarczej jest bardzo trudne, z uwagi na ogromną liczbę czynników, które oddziałują na popyt i podaż na każdym z rynków, wytrącając je stale z ukształtowanego stanu równowagi.
RÓWNOWAGA PIENIĘŻNA
Równowaga pieniężna to stan, w którym wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza (popyt na pieniądz) równa jest wielkości zaoferowanej (podaży pieniądza).
Na rynku pieniężnym panuje równowaga, jeżeli stopa procentowa wyznaczona jest przez punkt przecięcia krzywych popytu i podaży pieniądza.
W gospodarce zgłaszany jest popyt na pieniądz, czyli na zasób pieniądza jakiego ludzie potrzebują, aby móc robić zakupy, dokonywać niezbędnych płatności. Z drugiej strony bank centralny kraju określa podaż pieniądza. Mamy więc dwie strony rynku, czyli popytową i podażową, które możemy połączyć, aby otrzymać obraz całego rynku pieniężnego. Podaż pieniądza jest stała i nie zależy od wysokości stopy procentowej, gdyż wyznaczana jest decyzją banku centralnego. Definiując podaż pieniądza, mówimy, że tworzą ją gotówka i depozyty bankowe. Depozyty umożliwiają kreowanie pieniądza przez banki.
WZROST GOSPODARCZY
Wzrost gospodarczy to przyrost realnego produktu narodowego brutto, czyli powiększanie się zdolności danego kraju do produkcji dóbr i usług zaspokajających potrzeby. Głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego są: inwestycje (powiększanie kapitału rzeczowego), postęp techniczny i doskonalenie zdolności ludzkich. Syntetycznym miernikiem wzrostu gospodarczego jest poziom i tempo wzrostu produktu narodowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca.
Wzrost gospodarczy następuje wtedy, gdy gospodarka dysponuje większymi zasobami czynników produkcyjnych, lub lepszymi technologiami, czyli sposobami lepszego wykorzystania posiadanych czynników. Wzrost gospodarczy zależy od tempa zdobywania nowych zasobów i rozwijania nowych technologii. Obydwa te czynniki zależą od dzisiejszych decyzji produkcyjnych, czyli od sposobów bieżącego wykorzystania zasobów. Należy w tym miejscu przypomnieć rozróżnienie na dobra kapitałowe i konsumpcyjne:
Dobra kapitałowe: są to produkty wykorzystywane do produkcji innych dóbr i usług.
Dobra konsumpcyjne: są to produkty, które są konsumowane bezpośrednio a nie zatrudniane do produkcji w dalszym ciągu.
Inwestowanie na bieżąco, zwiększanie konsumpcji jest to wzrost gospodarczy. Społeczeństwo może zwiększać tempo wzrostu gospodarczego zwiększając stosunek produkowanych dóbr kapitałowych do konsumpcyjnych, promując w ten sposób inwestowanie. Również postęp technologiczny jest czynnikiem przyśpieszającym wzrost gospodarczy. Ogólnie mówiąc zwiększanie środków przeznaczonych na badania naukowe, czyli zwiększanie i ulepszanie produkcji i dóbr kapitałowych i konsumpcyjnych powoduje wzrost gospodarczy.
INFLACJA
Inflacja jest to proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w badanym okresie w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę.
Stopa inflacji jest to procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu roku. Miernikiem inflacji jest najczęściej wskaźnik cen detalicznych (WCD), który wyraża wzrost ogólnego poziomu cen jakie gospodarstwa domowe płacą za dobra i usługi.
Bezrobocie jest to zjawisko gospodarcze polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i poszukujących jej nie znajduje zatrudnienia.
Jego miarą jest stopa bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej lub do liczby ludności w wieku produkcyjnym (16-65 lat mężczyźni i 16-60 lat kobiety).
Siła robocza jest to liczba osób pracujących lub poszukujących pracy.
Pewien poziom bezrobocia (3-4%) jest w gospodarce nieunikniony, a nawet konieczny (umożliwia dostosowanie struktury produkcji do zmieniających się potrzeb). Nadmierne bezrobocie jest jednak zjawiskiem niekorzystnym.
CYKL KONIUNKTURALNY
Cykl koniunkturalny przejawia się wahaniami produkcji i zatrudnienia wokół krótkookresowego trendu. W procesie wzrostu gospodarczego aktywność gospodarcza ulega na przemian nasileniom i załamaniom. Cykl gospodarczy to inaczej okres pomiędzy jednym a drugim załamaniem. Składa się on z czterech faz:
kryzysu (recesji) - produkcja i ceny spadają, rośnie bezrobocie,
depresji(dna) - stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie,
ożywienia - wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia,
rozkwitu (szczytu, boomu) - stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie.
Jeśli chcemy dowiedzieć się w jakim tempie rozwijała się gospodarka to pomijamy skrajne wartości osiągane przez wielkość produkcji w trakcie przebiegu cyklu koniunkturalnego, w ten sposób otrzymujemy trend (trend pokazuje ścieżkę wzrostu gospodarki i jest on stale rosnąc, gdyż zwiększa się potencjał produkcyjny gospodarki).
Gospodarka jest skomplikowanym organizmem jeśli więc zmieni się w niej jedna wielkość to pociąga za sobą kaskadę zmian innych wielkości. Zmiany te składają się na proces dostosowawczy do nowych warunków. I oczywiście tym zmianom wielkości produkcji oraz zatrudnienia towarzyszą zmiany poziomu cen, płac, stopy procentowej, kursów papierów wartościowych, konsumpcji i oszczędności.
Są następujące cykle koniunkturalne:
cykl Juglera: określany mianem cyklu klasycznego;
cykl Kitchina: czyli cykl określany mianem cyklu mniejszego;
cykl Kondratiewa: cykl długi;
Cykl koniunkturalny może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, przy czym skala produkcji, cen i bezrobocia może być zróżnicowana. Państwo może podejmować pewne działania na rzecz złagodzenia wahań koniunkturalnych i łagodzenia ich skutków. Noszą one nazwę interwencjonizmu państwowego. Za przyczynę występowania cykli koniunkturalnych uznaje się wahania w działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw.
Rachunek dochodu narodowego.
RUCHOKRĘŻNY W GOSPODARCE
Schemat ten służy do obliczania dochodu narodowego.
dochody i wydatki konsumpcyjne:
gospodarstwa domowe dostarczają przedsiębiorstwom czynniki produkcji, otrzymują dochody od przedsiębiorstw w postaci płac, zysków oraz renty, wydają te dochody na dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa,
przedsiębiorstwa wykorzystują czynniki produkcji do wytwarzania dóbr i usług, płacą gospodarstwom domowym za wykorzystane czynniki produkcji, sprzedają dobra i usługi.
Bardzo wyraźnie rysują się dwie sfery:
przepływ czynników produkcji,
przepływy pieniężne między tymi podmiotami.
Poziom aktywności gospodarczej możemy mierzyć:
wartością wytworzonych dóbr i usług,
poziomem dochodów czynników produkcji,
wartością wydatków na dobra i usługi.
Inwestycje to powstanie nowego aparatu wytwórczego, budynków, zapasów na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.
Oszczędności to część dochodów w danym czasie, która nie została przeznaczona na cele konsumpcyjne.
podatki: • bezpośrednie nakładane na dochody (są to podatki od płac, zysków, odsetek i czynszów), • pośrednie (podatek od wartości dodanej - VAT), • specjalne (akcyza).
wydatki budżetowe: • płace urzędników państwowych, policjantów i żołnierzy, • zakup maszyn urządzeń, np. zakup samolotów, czołgów, itp., • nakłady inwestycyjne na budowę dróg, szpitali, szkół, obiektów użyteczności publicznej, itp.
transfery - emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, dopłaty do linii kolejowych przynoszących straty, dotacje do inwestycji, itp.
eksport to te dobra, które zostały wytworzone w danym kraju, a następnie sprzedane za granicą.
import to te dobra, które zostały wytworzone za granicą i są kupowane w celu zaspokojenia potrzeb gospodarki krajowej.
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)
Produkt krajowy brutto (PKB) to suma dóbr i usług wytworzona przez czynniki produkcji znajdujące się na terytorium danego kraju baz względu na to, kto jest właścicielem tych czynników wytwórczych.
Pkb=O+W
- oszczędności
W - wydatki konsumpcyjne
Produkt krajowy brutto liczony w cenach rynkowych jest to suma produkcji dóbr i usług wytworzonych w danym kraju łącznie z podatkami nałożonymi na te dobra.
Pkb=O+W+G
G - podatki nałożone na dobra i usługi wytworzone w danym kraju
Produkt krajowy brutto liczony w cenach czynników produkcji jest to suma dóbr i usług wytworzonych w danym kraju pomniejszona o wielkość podatków pośrednich (Tp).
Pkb=O+W+G-Tp
Uwzględniając eksport i import należy dodać wartość eksportu netto (NEx)
NEx=Eksport - Import
Odejmując wielkość amortyzacji maszyn, urządzeń oraz dóbr kapitałowych otrzymamy wielkość produktu narodowego netto, czyli dochód narodowy
DN=O+W+G+NEx-Tp-A
DN - dochód narodowy
A - amortyzacja
PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB)
Pojęcie to możemy zdefiniować w dwojaki sposób:
na podstawie dochodów uzyskanych z czynników produkcji:
Produkt narodowy brutto jest to suma wszystkich dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od tego, gdzie znajdują się czynniki wytwórcze będące ich własnością.
na podstawie kategorii produktu krajowego brutto:
Produkt narodowy brutto to produkt krajowy brutto, którego wielkość została skorygowana o wielkość przepływu zysków z zagranicą.
Produkt narodowy brutto można liczyć w ujęciu nominalnym lub realnym. W ujęciu nominalnym mierzy się go w cenach nominalnych, natomiast w ujęciu realnym w cenach stałych.
DOCHÓD NARODOWY (DN)
Dochód narodowy jest wielkością ekonomiczną w gospodarce, przy pomocy której można określić jej stan. Wzrost dochodu narodowego oznacza przejawianie się korzystnych tendencji w gospodarce i jej rozwój. Odwrotne tendencje recesyjne znajdują swój wyraz w zahamowaniu tempa wzrostu, a następnie spadku dochodu narodowego.
SPOSOBY MIERZENIA
Wartość dodana - jest wartością produkcji firmy pomniejszoną o wartość zużytych czynników produkcji.
Dochód narodowy jest równy wydatkom całkowitym ponoszonym w gospodarce i wartości produktu narodowego. Mamy więc trzy sposoby mierzenia dochodu narodowego:
jako sumę wartości dodanej wszystkich produktów końcowych wytworzonych w gospodarce w danym okresie, na ogół w roku, jest to produkt narodowy;
jako sumę wydatków poniesionych przez wszystkie podmioty gospodarujące w tej gospodarce w danym okresie;
jako sumy wszystkich postaci dochodów (płac, rent, odsetek, zysków) gospodarstw domowych - jest to dochód narodowy.
ZASTOSOWANIE
ustalenie właściwych proporcji między poszczególnymi składnikami dochodu takimi jak: konsumpcja, inwestycje, zyski, płace i podatki;
porównanie dochodu narodowego z innymi krajami;
porównanie zmian wielkości z roku na rok, dokonywanych w celu zmierzenia sukcesów lub niepowodzeń naszej gospodarki;
Czynniki determinujące równowagę gospodarczą i dynamikę dochodu narodowego.
POPYT GLOBALNY I JEGO SKLADNIKI
Popyt globalny w badanej przez nas gospodarce to suma wydatków podmiotów gospodarujących (gospodarstw domowych i przedsiębiorstw) na zakup dóbr i usług.
Gospodarstwa domowe przeznaczają swoje dochody na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych. Natomiast przedsiębiorstwa dokonują zakupów inwestycyjnych. Popyt globalny składa się z dwóch części, a mianowicie popytu konsumpcyjnego i popytu inwestycyjnego. Używając symboli strukturę popytu globalnego można przedstawić następująco:
AD = C + I
gdzie: AD - popyt globalny; C - popyt konsumpcyjny; I - popyt inwestycyjny.
POPYT KONSUMPCYJNY
Popyt konsumpcyjny. Najważniejszym czynnikiem wyznaczającym poziom wydatków konsumpcyjnych jest dochód dyspozycyjny (po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i ewentualnych transferów otrzymywanych od państwa). Obserwacja struktury wydatków gospodarstw domowych pozwala jednoznacznie stwierdzić, że rodziny o niskim poziomie dochodu gros wydatków przeznaczają na zakup dóbr pierwszego rzędu (żywność, mieszkanie). Natomiast rodziny zamożne, osiągające wysokie dochody nie tylko bezwzględnie, ale również procentowo, mniejszą część dochodów przeznaczają na dobra konsumpcyjne, a większą na oszczędności.
Pomiędzy dochodem do dyspozycji, a wydatkami na konsumpcję występują zależności funkcyjne. Możemy nakreślić teraz pojęcie funkcji konsumpcji:
Funkcja konsumpcji wyraża związek pomiędzy zamierzoną wielkością konsumpcji a dochodem do dyspozycji. Pozwala ona określić poziom zamierzonej konsumpcji przy każdej wielkości dochodu.
Symbolicznie możemy ją zapisać w następujący sposób:
C = a + b * Yd
gdzie: C - wydatki na konsumpcję; a - wielkość konsumpcji niezależna od dochodu; b - współczynnik skłonności do konsumpcji; Yd - dochód dyspozycyjny konsumentów.
Parametr „a” jest to popyt autonomiczny, a więc taki popyt, który jest niezależny od wielkości dochodu.
Przyjmijmy założenie, że w Polsce oszacowano, iż współczynnik „a” osiągnął wielkość 8 bln zł. Oznacza to, że gospodarstwa domowe przeznaczą na konsumpcję tę sumę nawet w przypadku, gdyby w tym czasie nie otrzymały żadnych dochodów. Finansowanie autonomicznych wydatków konsumpcyjnych może pochodzić z dwóch źródeł, a mianowicie:
Zamożne gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć środki na wydatki konsumpcyjne ze zgromadzonych wcześniej zasobów majątkowych (zasoby te mogą być zebrane np. w postaci akcji, obligacji, dóbr trwałego użytku itp.);
Natomiast ubogie gospodarstwa domowe, które nie dysponują zgromadzonymi wcześniej zasobami majątkowymi, finansują swój popyt autonomiczny z zaciągniętych pożyczek i kredytów.
Drugim parametrem funkcji konsumpcji jest współczynnik „b”, który wstępnie określony został mianem współczynnika skłonności do konsumpcji. Przy jego pomocy możemy odpowiedzieć na pytanie, ile ludzie chcieliby wydać na konsumpcję z dochodu, który by otrzymali dodatkowo.
Parametr „b” funkcji konsumpcji określa się mianem krańcowej skłonności do konsumpcji (KSK) i definiuje się go w sposób następujący:
KRAŃCOWA SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI
Funkcja konsumpcji wyraża związek pomiędzy zamierzoną wielkością konsumpcji a dochodem do dyspozycji. Pozwala ona określić poziom zamierzonej konsumpcji przy każdej wielkości dochodu.
Symbolicznie możemy ją zapisać w następujący sposób:
C = a + b * Yd
gdzie: C - wydatki na konsumpcję; a - wielkość konsumpcji niezależna od dochodu; b - współczynnik skłonności do konsumpcji; Yd - dochód dyspozycyjny konsumentów.
Drugim parametrem funkcji konsumpcji jest współczynnik „b”, który wstępnie określony został mianem współczynnika skłonności do konsumpcji. Przy jego pomocy możemy odpowiedzieć na pytanie, ile ludzie chcieliby wydać na konsumpcję z dochodu, który by otrzymali dodatkowo.
Parametr „b” funkcji konsumpcji określa się mianem krańcowej skłonności do konsumpcji (KSK) i definiuje się go w sposób następujący:
Krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK) jest to wielkość dodatkowej konsumpcji wynikającej ze zwiększenia dochodu o jednostkę.
W polityce gospodarczej znajomość krańcowej skłonności do konsumpcji ma duże znaczenie. Pozwala bowiem odpowiedzieć, z dużą dozą prawdopodobieństwa, na co przeznaczą ludzie dodatkowe dochody i w jakiej proporcji wydadzą je na dobra konsumpcyjne, a ile zaoszczędzą.
OSZCZĘDNOŚCI A INWESTYCJE
Oszczędności możemy określić jako część dochodu, której gospodarstwa domowe nie wydały na bieżącą konsumpcję.
Z tego określenie wynika, że pomiędzy dochodem a oszczędnościami istnieje funkcjonalna zależność, którą możemy określić jako funkcję oszczędności. Możemy ją bezpośrednio wyprowadzić z funkcji konsumpcyjnej.
Podobnie jak funkcja konsumpcji, tak i funkcja oszczędności ma liniowy charakter. Jeżeli popyt autonomiczny „a” i był finansowany ze wcześniej zgromadzonych zasobów (oszczędności), to o taką wielkość oszczędności zostaną zmniejszone.
Występuje tu też pojęcie takie jak: Krańcowa Skłonność do Oszczędzania - jest to część (ułamek) każdej złotówki, która nie została wydana na konsumpcję, a odłożona (zaoszczędzona).
Pomiędzy krańcową skłonnością do konsumpcji a krańcową skłonnością do oszczędzania istnieje ścisła współzależność. Wynika ona z oczywistego faktu. Każda dodatkowa złotówka dochodu może być przeznaczona na w określonych proporcjach na konsumpcję i oszczędności. W związku z tym zawsze prawdziwa jest zależność:
KSK + KSO = 1
gdzie: KSK - Krańcowa skłonność do konsumpcji; KSO - krańcowa skłonność do oszczędności.
Przez Inwestycje rozumie się nakłady w gospodarce zmierzające do tworzenia i powiększania zasobów kapitału trwałego (fabryki, urządzenia) oraz niezbędnych zapasów związanych z jego funkcjonowaniem.
W potocznym rozumieniu pojęcie inwestycji jest znacznie szersze. Na przykład mówi się, że ktoś dokonał inwestycji kupując papiery wartościowe 9akce, obligacje) albo kawałek ziemi. Taka inwestycja nie przyczyniła się do powiększenia zasobów kapitału trwałego. Dlatego też z punktu widzenia ekonomicznego takie przypadki określa się mianem pozycji transferowych.
Z analizy konsumpcji i oszczędności wiemy, że te wielkości są funkcją dochodu. Powstaje pytanie, czy pomiędzy inwestycjami a dochodem istnieje podobna zależność funkcjonalna. Na obecnym etapie rozważań musimy udzielić odpowiedzi negatywnej na to pytanie.
Decyzje inwestycyjne podejmuje się uwzględniając następujące okoliczności:
przewidywania przedsiębiorstw odnośnie do zmian w popycie na produkowane przez nie dobra;
zmiany w przewidywanej rentowności przedsięwzięcia inwestycyjnego;
warunki konkurencji;
Kierując się tymi motywami przedsiębiorcy w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych nie uwzględniają zmian poziomu bieżącego dochodu. Inwestycje mają więc charakter autonomiczny (niezależny od poziomu dochodu).
Wiemy już, że wielkość inwestycji i oszczędności determinują różne czynniki. Oszczędności są funkcją dochodu. Można powiedzieć, iż zależą od niego w sposób bierny. Natomiast wysokość inwestycji zależy nie od wielkości bieżącego dochodu, ale od autonomicznych czynników rozwoju gospodarczego. Aby równowaga pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami była zachowana, w gospodarce muszą być spełnione następujące warunki:
Oszczędności rzeczywiście dokonane przez gospodarstwa domowe muszą być równe oszczędnościom przez nie planowanym przy danym poziomie dochodu.
Inwestycje aktualnie podjęte przez przedsiębiorstwa muszą być równe inwestycjom przez nie planowanym.
Warunkiem równowagi poziomu dochodu narodowego jest zachowanie równości pomiędzy inwestycjami a zrealizowanymi oszczędnościami. Sr - Ir
Innymi słowy, gospodarka będzie dążyła do równowagi makroekonomicznej wówczas, gdy planowane oszczędności będą równe zrealizowanym oszczędnościom oraz planowane i zrealizowane inwestycje będą równe.
Równowaga pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami w gospodarce nie realizuje się natychmiastowo. W rzeczywistości gospodarczej jest procesem - planowane i zrealizowane inwestycje i oszczędności zbliżają się do stanu równowagi.
TEORIA MNOŻNIKA
Mnożnik - Jest to wielkość mówiąca ile razy wzrośnie dochód w efekcie wystąpienia impulsu uruchamiającego działanie mechanizmu. Zmiana poziomu dochodu w wyniku zmiany popytu globalnego to rezultat działania mechanizmu mnożnikowego w gospodarce. Działanie mechanizmu mnożnikowego w gospodarce nie jest tylko jednokierunkowe, spadek popytu globalnego prowadzi do spadku produkcji.
Mnożnik jest to stosunek ostatecznej zmiany w wielkości dochodu (PKB) do pierwotnej zmiany wielkości wydatków: K="delta"Y / "delta" I
Im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji tym większy jest mnożnik 0- czyli tym większy jest ostateczny skutek w postaci przyrostu PKB. W przypadku niskiej skłonności do konsumpcji ostateczny skutek jest stosunkowo mniejszy. Znając końcową skłonność do konsumpcji łatwo możemy obliczyć wielkość mnożnika, a tym samym wielkość przyrostu PKB wywołanego początkowym wzrostem wydatków. K=1/1-KSC.
Rola państwa w ruchu okrężnym.
WYDATKI I TRANSFERY
Wydatki - Wydatki budżetu państwa można podzielić na dwie podstawowe grupy, a mianowicie:
Wydatki na zakup dóbr i usług (obejmujące - nakłady na służbę zdrowia, szkolnictwo, kulturę, obronę narodową) oraz płatności transferowe (emerytury pracowników państwowych, zasiłki dla bezrobotnych, inne zasiłki oraz odsetki płacone od długu państwowego).
W naszej gospodarce występują tylko podatki bezpośrednie. Posługujemy się pojęciem podatków netto zdefiniowanym w następujący sposób:
Podatki netto - to podatki bezpośrednie pomniejszone o transfer zasiłku.
Wydatki na konsumpcję, oszczędności i podatki.
BUDŻET - STRUKTURA DOCHODOW I WYDATKÓW
Budżet państwa można określić mianem rocznego planu gromadzenia dochodów i realizacji wydatków przez państwo w związku z wykonywaniem jego funkcji.
Konieczność umocnienia kontroli parlamentu nad gospodarką finansową rządu doprowadziła do sformułowania zasad budżetowych ułatwiających funkcje kontrolne władzy ustawodawczej. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy:
zasadę rocznego okresu budżetowego;
Oznacza ona, że rząd ma upoważnienie do pobierania dochodów i ich wydatkowania tylko w czasie jednego roku.
zasadę jedności budżetu;
Oznacza, że gospodarka finansowa państwa winna być ujęta w jednym planie budżetowym. Jej uzupełnieniem jest zasada jego zupełności, która mówi, że nie może być dochodów i wydatków państwa, które by nie były ujęte w planie budżetowym.
zasadę zupełności budżetu;
zasadę jawności budżetu.
Budżet państwa składa się z dwóch zasadniczych części: ze strony dochodów i strony wydatków przeznaczonych na zakup dóbr i usług a także płatności transferowych. Przedstawiając do zatwierdzenia projekt budżetu przez parlament, rząd określa zarówno poziom dochodów, jak i wydatków. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w planie budżetowym poziom wydatków nie zależy od wielkości dochodu. Inaczej natomiast rzecz się ma z dochodami budżetowymi.
Głównym źródłem tych dochodów są podatki. Możemy przyjąć założenie, że w gospodarce podatki mają charakter proporcjonalny. Przy określonej stopie podatkowej dochody budżetowe rosną wraz ze wzrostem produkcji i dochodu narodowego, a maleją wraz z ich spadkiem. Ważna jest tu odpowiedź na pytanie, przy jakim poziomie produkcji osiągnięta zostanie równowaga budżetowa, a więc taka sytuacja, kiedy wydatki państwa będą równe wpływom budżetowym z tytułu podatków.
Oznaczając symbolem G poziom wydatków budżetu państwa, PP dochody budżetowe z tytułu podatków, możemy stwierdzić, że równowaga budżetowa będzie osiągnięta wówczas, gdy spełniony będzie następujący warunek:
G - PP = 0
W gospodarce może w określonych warunkach powstać zarówno deficyt budżetowy, jak również nadwyżka budżetowa
DEFICYT BUDŻETOWY, DŁUG PUBLICZNY
W normalnie funkcjonującej gospodarce narodowej wydatki budżetu państwa nie powinny przekraczać poziomu wpływów budżetowych, wówczas zachowana jest równowaga budżetowa. W praktyce nie zawsze jest ona utrzymana. Może wystąpić zarówno nadwyżka jak i deficyt budżetowy.
Nadwyżka budżetowa może być wykorzystana na finansowanie wybranych dziedzin życia społeczno - gospodarczego. Nie tylko, że nie stwarza ona żadnych zagrożeń dla funkcjonowania gospodarki, ale może wpłynąć na przyśpieszenie jej rozwoju.
Diametralnie odmienne problemy powoduje wystąpienie deficytu budżetowego. Pojawia się on wówczas, gdy w skali roku występuje brak środków na pokrycie wydatków budżetowych. Źródłem finansowania deficytu budżetowego jest kredyt publiczny. Może on mieć charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Kredyt wewnętrzny powstaje w oparciu o pożyczki publiczne zaciągnięte u osób i instytucji w obrębie obszaru, który podlega władzy publicznej zaciągającej pożyczkę. Kredyt zewnętrzny to pożyczka, którą władze wykonawcze zaciągają u osób lub instytucji znajdujących się poza obszarem administracji państwowej. Są to zwykle państwowe pożyczki zagraniczne.
Częstą i powszechnie stosowaną formą zaciągania pożyczek publicznych jest emisja papierów wartościowych. Zalicza się do nich bony skarbowe i obligacje państwowe. Obligacje państwowe sprzedawane są na wolnym rynku wszystkim podmiotom. Mogą je nabywać zarówno osoby fizyczne, jak i prawne, krajowe i zagraniczne.
Bony skarbowe mogą być oferowane bezpośrednio centralnemu bankowi lub bankom komercyjnym po odpowiedniej stopie dyskontowej. Dlatego też stanowią alternatywę dla lokaty niektórych depozytów. Pożyczki publiczne są zaciągane na określony okres, po upływie którego zaciągnięty kredyt publiczny należy spłacić.
Powstały w wyniku zaciągania kredytów dług publiczny wymaga obsługi. Składa się na nią opłacanie odsetek od obligacji i pożyczek oraz konieczność wykupu nowych transz tych obligacji bądź krótkoterminowych bonów skarbowych.
Obsługa długu publicznego może mieć dwa źródła finansowania. Po pierwsze, mogą być tworzone specjalne fundusze, głównie ze źródeł podatkowych. Fundusze te określają się mianem funduszy amortyzujących pożyczki. Po drugie, zobowiązania wynikające z obsługi długu publicznego mogą być regulowane z ogólnych dochodów budżetowych bądź też ze środków uzyskiwanych z emisji nowej pożyczki. Przy chronicznym deficycie, takim jaki wystąpił w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych, koszty obsługi długu publicznego mogą być bardzo wysokie. Na wysoki poziom kosztów obsługi długu publicznego może wpłynąć: bardzo wysoka stopa procentowa oraz zaciągane przez państwo pożyczki krótkoterminowe w postaci bonów skarbowych o wysokiej stopie dyskonta.
POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA - JEJ ROLA I KONSEKWENCJE
Politykę fiskalną można podzielić na pasywną i aktywną.
Pasywna polityka fiskalna: opiera się na działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury. Spowodowane jest to faktem, że niektóre elementy dochodów i wydatków państwa cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej kraju. Takimi ważnymi automatycznymi stabilizatorami są podatki. Zaliczamy do nich: podatek dochodowy i podatek od wartości dodatkowej - czyli VAT. Stopa podatkowa wpływa na osłabienie działania mnożnika.
Aktywna polityka fiskalna: to taki typ polityki w której rząd stosuje określone środki i narzędzia mające na celu przeciwdziałanie wahaniom koniunktury oraz ograniczenie bezrobocia i wzrostu cen. Do głównych narzędzi tak rozumianej polityki fiskalnej zaliczyć należy:
Zmiany stawek i struktury podatków;
Zmianę wydatków budżetowych a zwłaszcza wydatków inwestycyjnych;
Korektę deficytu i obsługę długu publicznego;
System pieniężny i teoria pieniądza.
PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE
Z obserwacji w różnych częściach świata wynika, że pieniądzem może być wszystko co jest akceptowane przez ludzi jako zapłata. Pieniądz może występować w formie gotówkowej i bezgotówkowej. Pieniądz jest to środek umożliwiający wymianę dóbr i usług, a jego funkcje może pełnić cokolwiek, co tylko jest akceptowane przez ludzi przy tej wymianie. Ludzie żyjący współcześnie akceptują zadrukowane kawałki papieru, które przecież same w sobie nie są czymś cennym. Nabrały one wartości tylko dlatego, że ludzie przyjęli je jako środek płatniczy.
Funkcje pieniądza:
Pieniądz jako miernik wartości (jednostka rozrachunkowa): ponieważ pieniądz jest powszechnie używany w wymianie występuje jako jednostka rozrachunkowa. Jest to wspólny mianownik, którym wyraża się względnie wartość wszystkich dóbr i usług, czyli określa się ceny, a także prowadzi rozliczenia, jeśli cena jest wyższa to towar ma większą wartość. Na wartość towaru składają się:
jakość materiału;
ilość materiału;
ilość pracy włożonej w wykonanie;
wartość surowca;
producent;
Wielkość, nazwę i status prawny jednostki pieniężnej ustala władza państwa lub bank emisyjny w poszczególnych krajach. W poszczególnych krajach istnieją określone jednostki pieniężne. Wartość jednostki monetarnej wyrażoną ilością złota nazywamy parytetem złota.
Pieniądz jako środek cyrkulacji (wymiany): początkowo towar był wymieniany na towar. W tej sytuacji sprzedaż towaru była dla producenta jednocześnie nabywaniem innego towaru. Wymagała taka forma wielu wysiłków, czasu i zbieżności wzajemnych potrzeb. Wprowadzenie pieniądza do procesu wymiany rozdzieliło od siebie akty kupna i sprzedaży w czasie i przestrzeni. Sprzedawca towaru nie musiał za otrzymane pieniądze kupować innego towaru. Taka sytuacja stwarzała określone konsekwencje dla rynku np.: może być więcej pieniędzy niż danych towarów które chcą nabyć kupujący, lub może nastąpić brak towarów na rynku.
Pieniądz jako środek tezauryzacji (gromadzenia skarbu): dzięki temu, że za pieniądze można kupić dowolny towar staje się on powszechnym ucieleśnieniem bogactwa społecznego. Wycofany z obiegu może być środkiem tezauryzacji czyli środkiem gromadzenia skarbu i przechowywania go. Aby pieniądz dobrze pełnił funkcję tezauryzacji jego siła nabywcza musi być względnie stała. Nie nadaje się do pełnienia tej funkcji pieniądz papierowy przy stałej inflacji. Środkami takimi poza pieniądzem mogą być różne dobra: biżuteria, antyki itd.
Pieniądz jako środek płatniczy: to pieniądz transakcyjny. We wczesnym stadium wymiany towarowo - pieniężnej sprzedaż towarów odbywała się za gotówkę, a więc jednocześnie ze sprzedażą towaru występowała zapłata. Rozwój stosunków towarowych wytworzył nową formę wymiany: kupno i sprzedaż na kredyt. Pieniądz jako środek płatniczy jest wykorzystywany przy regulowaniu zobowiązań z tytułu zakupionych na kredyt towarów i usług oraz zaciągniętych pożyczek pieniężnych, podatkowych, opłat administracyjnych i innych.
Pieniądz światowy: żadna gospodarka nie jest samowystarczalna. Każde państwo musi dokonywać rożnych transakcji. Pieniądzem światowym może być dolar, marka, funt, itd. Musi to być waluta bardziej stabilna niż inne. Najważniejszym pieniądzem światowym jest złoto w sztabach.
POPYT NA PIENIĄDZ - PODSTAWOWE DETERMINANTY
Jest to zależność między wielkością zasobu pieniądza, jaki ludzie chcą posiadać, a stopą procentową. Im stopa procentowa jest niższa, tym więcej pieniędzy ludzie chcą mieć - gdyż mniej tracą w postaci niższych odsetek. Wraz ze wzrostem stopy procentowej ludzie są gotowi coraz więcej oszczędzać i ograniczać swoje zapotrzebowanie na posiadanie pieniądza, gdyż jego cena rośnie. Oznacza to, że krzywa popytu na pieniądz ma nachylenie ujemne jak wszystkie znane nam krzywe popytu. Na skutek zmian stopy procentowej zmienia się wielkość popytu na pieniądz.
SYSTEM BANKOWY I JEGO FUNKCJE
System bankowy spełnia następujące funkcje w gospodarce:
kreuje pieniądz jako ostateczny środek zapłaty;
zaspokaja zapotrzebowanie na pieniądz za pomocą kredytu;
jest pośrednikiem pomiędzy posiadaczami środków pieniężnych, a ich użytkownikami.
W skład systemu bankowego wchodzą następujące instytucje:
Bank Centralny, który najczęściej powstał na bazie banków emisyjnych;
Banki operacyjne;
Banki specjalne;
Spółdzielczość;
Kasy oszczędnościowe.
Bank centralny w systemie bankowym spełnia następujące funkcje:
banku emisyjnego;
banku banków;
banku gospodarki narodowej i banku państwa;
Pełniąc funkcję banku emisyjnego Bank Centralny emituje pieniądz. Jako bank banków spełnia on następujące funkcje:
reguluje cyrkulacje pieniądza bankowego;
reguluje płynność całego systemu;
określa możliwości kredytowe banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne;
Głównymi sferami działalności banku centralnego jako banku państwa są następujące dziedziny:
organizacja i obsługa płatności zagranicznych;
kształtowanie kursu walutowego;
pośrednictwo w kupnie i sprzedaży złota i dewiz;
utrzymywanie na określonym poziomie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych;
Banki operacyjne (handlowe) są podmiotami gospodarczymi, których podstawową funkcją jest zaspokajanie za pomocą kredytu zapotrzebowania na pieniądz oraz gromadzenie wolnych funduszów pieniężnych i przekształcanie ich w fundusze funkcjonalne.
Cechą charakterystyczną tych banków jest to, iż nie mając prawa emitowania biletów bankowych stanowią źródło podaży pieniądza ich działalność determinują dwa czynniki:
Banki operacyjne obsługują obrót gotówkowy i bezgotówkowy.
Banki handlowe są podmiotami gospodarczymi, których celem jest dążenie do osiągnięcia zysków.
Banki specjalne różnią się od banków handlowych sferą działania. Ma ona specjalny charakter wynikający albo z zakresu działania albo charakteru i rodzaju klienteli. Przykładem banku specjalnego może być bank hipoteczny.
Powołany jest urząd nadzoru bankowego. Do głównych zadań tego urzędu należy:
Niedopuszczenie by banki naruszały prawo bankowe.
Niedopuszczenie do utraty płynności przez bank.
Zmiany w prawie bankowym koncentrowały się wokół następujących problemów:
a/ zmiany struktury własnościowej, a więc przekształcenie banków państwowych w banki w formie spółek akcyjnych,
b/ ustalenie zasad na jakich można otrzymać zezwolenie na otwarcie działalności nowych banków,
c/ określenie zakresu i instrumentów działania NBP.
ROLA BANKU CENTRALNEGO W POLITYCE PIENIĘŻNEJ
Głównymi sferami działalności banku centralnego jako banku państwa są następujące dziedziny:
organizacja i obsługa płatności zagranicznych;
kształtowanie kursu walutowego;
pośrednictwo w kupnie i sprzedaży złota i dewiz;
utrzymywanie na określonym poziomie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych;
Bank centralny w systemie bankowym spełnia następujące funkcje:
banku emisyjnego;
banku banków;
banku gospodarki narodowej i banku państwa;
Pełniąc funkcję banku emisyjnego Bank Centralny emituje pieniądz. Jako bank banków spełnia on następujące funkcje:
reguluje cyrkulacje pieniądza bankowego;
reguluje płynność całego systemu;
określa możliwości kredytowe banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne;
Inflacja
DEFINICJA, WIELKOŚCI REALNE I NOMINALNE (ceny, płace, procent)
Inflacja jest to proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w badanym okresie w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę.
Miernikiem inflacji jest stopa inflacji, czyli procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu roku.
Stopa inflacji = Poziom cen w roku bieżącym - poziom cen w roku poprzednim / poziom cen w roku poprzednim i całość razy 100.
Wielkości nominalne (inaczej mówiąc pieniądze) wyrażają wartość wykorzystując ceny bieżące. Wielkości realne uwzględniając istnienie inflacji umożliwiają porównywanie wartości w czasie. Aby przeliczyć wielkości nominalne na wielkości realne ekonomiści posługują się indeksami.
RODZAJE INFLACJI
ze względu na formę:
otwarta - naciska inflacyjny przejawia się pod postacią wzrostu cen,
stłumiona - wzrost cen jest sztucznie hamowany, a presja inflacyjna przejawia się w formie nie zaspokojonego popytu.
z punktu widzenia tempa:
pełzająca - do kilku procent w skali rocznej - nie powodująca zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli,
krocząca - nie przekraczająca 10% - oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.
galopująca - znacznie przekraczająca 10% - powoduje narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego,
hiperinflacja - natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.
ze względu na mnogość jej przyczyn
popytowa (pieniężna) jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu, jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).
kosztowa - związana jest ze wzrostem kosztów produkcji
SKUTKI INFLACJI
Procesy inflacyjne w gospodarce mogą mieć charakter inflacji antycypowanej (przewidywanej) oraz inflacji nieantycypowanej (nieprzewidywalnej) są to procesy odmienne. W warunkach inflacji antycypowanej jednostki przewidują wzrost cen w gospodarce i są w stanie uzyskać z tego tytułu rekompensaty.
W inflacji nieantycypowanej grupy społeczne tracą w wyniku obniżania się realnych dochodów inne zaś wyraźnie zyskują. W tej inflacji należy zwrócić uwagę na:
dochody emerytów i rencistów i zatrudnionych w sektorze publicznym wypłacane są w stałych wielkościach, zmiana tych stawek dokonuje się powoli;
w warunkach inflacji odbywa się również przepływ dochodów i podatków do budżetu państwa;
na procesach inflacyjnych tracą wierzyciele, a zyskują dłużnicy;
Nasilenie procesów inflacyjnych zmniejsza bodźce do oszczędzania. Zmniejsza również możliwość rozwoju gospodarczego. Procesy inflacyjne w gospodarce wpływają na wypaczanie rachunku ekonomicznego. Inflacja wpływa negatywnie na mechanizm alokacji zasobów w znacznym stopniu go wypaczając. W warunkach inflacji potęguje się możliwość podjęcia błędnych decyzji. Spekulacja i ucieczka od pieniądza na rzecz gromadzenia dóbr trwałego użytku ogranicza bardziej efektywne zastosowanie kapitału.
METODY I NARZĘDZIA OGRANICZANIA INFLACJI
Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga:
odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa,
ograniczenia deficytu budżetowego (polityka fiskalna),
kontroli emisji pieniądza przez bank centralny,
kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).
Bezrobocie (1998 poniżej 10%)
Bezrobocie jest to zjawisko gospodarcze polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i poszukujących jej nie znajduje zatrudnienia.
Jego miarą jest stopa bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej lub do liczby ludności w wieku produkcyjnym (16-65 lat mężczyźni i 16-60 lat kobiety).
Siła robocza jest to liczba osób pracujących lub poszukujących pracy.
Pewien poziom bezrobocia (3-4%) jest w gospodarce nieunikniony, a nawet konieczny (umożliwia dostosowanie struktury produkcji do zmieniających się potrzeb). Nadmierne bezrobocie jest jednak zjawiskiem niekorzystnym.
RODZAJE BEZROBOCIA
Z punkty widzenia form przejawiania się bezrobocia wyróżniamy następujące jego rodzaje::
płynne - to taki stan rynku pracy, gdy każdorazowo występuje pewna liczba ludzi bez pracy, lecz skład tej grupy zmienia się. Po pewnym czasie część z bezrobotnych znajduje pracę, niektórzy z pracujących ją chwilowo tracą.
chroniczne - to taki stan rynku pracy, gdy grupa bezrobotnych nie ma żadnych (lub bardzo małe) szanse na znalezienie pracy. Grupę tę najczęściej stanowią ludzie w wieku podeszłym, o złym stanie zdrowia i inwalidzi.
utajone - to taka forma bezrobocia, która nie jest objęta żadnymi statystykami.
Według klasyfikacji wywodzącej się z teoretycznego nurtu keynessowskiego, wyróżniamy następujące rodzaje bezrobocia:
frykcyjne - obejmujące osoby czasowo bezrobotne z powodu zmiany miejsca pracy lub kwalifikacji. Jest to bezrobocie, które ma charakter płynny, wywodzące się z niedoskonałości rynku pracy, opóźnień czasowych w dopasowaniu struktury podaży pracy do struktury popytu na pracę. Te niedopasowania strukturalne na rynku pracy wynikają ze zmiany w strukturze popytu na pracę, spowodowanej zmianami w strukturze produkcji, a także wiążącą się z napływem siły roboczej na rynek pracy, zmianą preferencji, co do miejsca pracy. W wyniku działania tych czynników z jednej strony powstają wolne miejsca pracy, z drugiej zaś okresowo pojawia się bezrobocie. Ma ono jednak charakter płynny, po pewnym czasie bezrobotni znajdują jednak swoje miejsca pracy.
strukturalne - związane z ograniczeniem produkcji lub zanikaniem pewnych dziedzin działalności gospodarczej, w związku z czym powstaje nadmiar pracowników reprezentujących określone zawody, jest to bezrobocie pozornie podobne do bezrobocia frykcyjnego, jednak zmiany na rynku pracy mają charakter trwały. Mogą być one efektem zmian techniki i technologii wytwarzania obejmujących swym zasięgiem większość dziedzin wytwórczych. Prowadzi to z jednej strony do powstania wielu nowych miejsc pracy, a z drugiej, w niektórych grupach zawodowych do powstania wielkiego bezrobocia.
klasyczne, pojawiające się, gdy w wyniku działalności związków zawodowych lub ustawodawstwa pracy poziom płac jest wyższy od poziomu równowagi (pracodawcy zmniejszają wówczas popyt na pracę),
technologiczne, związane z wprowadzaniem postępu technicznego, zastępowaniem pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń,
cykliczne - nierozerwalnie związane z niedostatecznym popytem. W okresie prosperity rośnie zatrudnienie, zmniejsza się bezrobocie, wzrasta produkcja i popyt globalny. Po osiągnięciu apogeum następuje załamanie - zmniejsza się popyt, produkcja i zatrudnienie. Lekarstwem na ten rodzaj bezrobocia jest pobudzenie aktywności gospodarczej, zwiększenie popytu globalnego.
Łagodzenie skutków bezrobocia to: przekwalifikowania bezrobotnych, przygotowanie zawodowe młodzieży, udzielanie pożyczek, organizowanie prac interwencyjnych, wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych i dodatków wyrównawczych oraz składek na ubezpieczenie.
Aktywne formy walki z bezrobociem to: przyuczenie do zawodu lub przekwalifikowanie bezrobotnych, zatrudnianie przy robotach publicznych, pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej, pożyczki na dodatkowe miejsca pracy, przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników.
NATURALNA STOPA BEZROBOCIA
stopa bezrobocia właściwa dla obecnej struktury gospodarki. Innymi słowy jest to stopa bezrobocia określona strukturalnymi i frykcyjnymi siłami gospodarki. Nie może być obniżona przez powiększanie globalnego popytu bez wywołania inflacji.
BEZROBOCIE A INFLACJA - KRZYWA PHILLIPSA
Analizując zależności pomiędzy stopą wzrostu płac nominalnych, a stopą wzrostu bezrobocia na podstawie krzywej PHILLIPSA, widzimy, że przy zerowej stopie wzrostu płac nominalnych bezrobocie wynosi 5 %. Natomiast przy poziomie bezrobocia wynoszącym tylko 1 % tempo wzrostu płac nominalnych wynosić będzie 6,5 %. Oryginalna krzywa PHILLIPSA pokazuje, że wyższej stopie wzrostu płacy nominalnej towarzyszy niższa stopa bezrobocia i odwrotnie. Badania statyczne na przestrzeni niemal 100 lat pokazały, że relacja ta ma charakter stabilny. Można więc było ba tej podstawie wyciągnąć wniosek, że taki sam charakter zachowa ona w przyszłości. Obecnie krzywą PHILLIPSA przedstawia się jako zależność między tempem wzrostu cen, a stopą bezrobocia. Takie przedstawienie krzywej było możliwe dzięki przyjęciu założenia, że istnieje funkcjonalny związek pomiędzy tempem wzrostu płac, a stopą inflacji.
Tę sytuację można jednak zmienić poprzez aktywną politykę pieniężną. W jej wyniku następuje wzrost popytu globalnego, który prowadzi do większego zapotrzebowania na siłę roboczą. W tej sytuacji przedsiębiorcy są skłonni zgodzić się na szybszy wzrost płac. Rosną płace, a w ślad za nimi ceny.
Spadek bezrobocia powoduje przyśpieszenie tempa inflacji i odwrotnie. Prowadząc restrykcyjną politykę pieniężną można zmniejszyć tempo inflacji, ale kosztem większego bezrobocia.
Teoretyczna koncepcja krzywej PHILLIPSA zyskała dużą popularność w kręgach akademickich. Przyczyny tej popularności wynikały z dwóch powodów:
Przyczyny inflacji są stosunkowo łatwe do rozróżnienia w teorii. W praktyce mamy zwykle do czynienia z wzajemnym oddziaływaniem czynników popytowych i kosztowych, a w związku z tym wyodrębnienie wpływu na wzrost cen presji popytu i kosztów jest niemożliwy. Krzywa PHILLIPSA integruje popytową i koszową teorię inflacji, a więc stanowi syntezę dorobku teoretycznego na temat inflacji.
Ujęcie teoretyczne trafnie interpretowało rzeczywistość gospodarczą. Uzasadnienie tego zjawiska wynikało z następujących przyczyn:
odrzucone zostało przekonanie, że możliwe jest utrzymanie stabilności cen w gospodarce dążącej do pełnego zatrudnienia - są to cele wzajemnie przeciwstawne;
teoretyczne ujęcie krzywej PHILLIPSA zostawiało zakres wyboru pomiędzy tempem inflacji, a wielkością bezrobocia;
mniejsze bezrobocie to wyższe tempo inflacji i odwrotnie, co powoduje możliwość poszukiwania złotego środka - wybranie najmniej szkodliwej polityki gospodarczej.
Wzrost gospodarczy i wahania cykliczne
WZROST GOSPODARCZY A ROZWÓJ
W literaturze ekonomicznej pojęcia wzrost i rozwój gospodarczy niekiedy traktowane są jako synonimy i stosowane zamiennie. Nie do końca jednak z taką interpretacją można się zgodzić. Wprawdzie wzrost i rozwój gospodarczy są to zjawiska, które występują łącznie, nie mniej jednak pojęcie rozwoju jest pojęciem szerszym, obejmującym swym zakresem pojęcie wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy można określić jako ilościowe zwiększanie się z okresu na okres podstawowych wielkości ekonomicznych, a przede wszystkim dochodu narodowego. Pojęcie rozwoju gospodarczego natomiast obejmuje swym zakresem nie tylko zmiany ilościowe, ale także zmiany jakościowe zachodzące we strukturze społeczno - ekonomicznej w metodach wytwarzania i stosunkach ekonomicznych.
RODZAJE WAHAŃ W GOSPODARCE
Proces rozwoju gospodarczego zachodzący w bardziej lub mniej widocznych, powtarzających się z pewną regularnością załamań ogólnej aktywności produkcyjnej i handlowej przyjęło się określać mianem cykli koniunkturalnych.
Podstawowa klasyfikacja wahań gospodarczych:
Wahania koniunktury gospodarczej charakteryzują się zróżnicowanym natężeniem i długością trwania ich w czasie. W literaturze poświęconej tym zagadnieniom najczęściej stosowaną klasyfikacją jest wyodrębnienie zmian długookresowych, wahań koniunkturalnych oraz wahań sezonowych.
Zmiany długookresowe w gospodarce określa się mianem trendu. Pojęcie trendu można zdefiniować jako tendencje rozwojową (zwyżkową lub zniżkową) ujawniającą się w jakiejś dziedzinie w długim okresie.
Rozwojowe tendencje w gospodarce sa sumarycznym wyrazem wpływu następujących grup czynników:
Postępu naukowo - technicznego;
Podaży czynnika pracy;
Podaży rzeczowych czynników produkcji.
Wahania koniunkturalne są to zmiany w aktywności gospodarczej społeczeństwa wyrażające się w ekspansji lub kurczeniu się tej aktywności wokół linii trendu.
Wahania sezonowe są to zmiany nasilenia działalności gospodarczej dokonujące się na przestrzeni roku. Zmiany te są efektem zjawisk bezpośrednio lub pośrednio związanych z porami roku.
Wahania przypadkowe są to zmiany aktywności gospodarczej spowodowane czynnikami losowymi, takimi jak pożary, powodzie, strajki i wojny.
Zmiany realnych wielkości gospodarczych (dochód narodowy, poziom inwestycji, produkcji) są rezultatem kompleksowego oddziaływania czynników wynikających ze wszystkich rodzajów wahań.
R=T+S+C+P
Gdzie:
R - wahania realnych wielkości ekonomicznych
T - trend rozwojowy
S - wahania sezonowe
C - wahania koniunkturalne
P - wahania przypadkowe
Wahania cykliczne powtarzają się co pewien czas, wykazując przy tym pewną regularność, co pozwoliło na wyodrębnienie rodzaju wahań koniunkturalnych.
Są następujące cykle koniunkturalne:
cykl Juglera: określany mianem cyklu klasycznego;
cykl Kitchina: czyli cykl określany mianem cyklu mniejszego;
cykl Kondratiewa: cykl długi;
MODEL CYKLU KONIUNKTURALNEGO
w klasycznym modelu cyklu koniunkturalnego (cykl typu Juglera) bardzo wyraźnie wyróżnić można cztery fazy: a) kryzysu, b) depresji, c) ożywienia, d) rozkwitu. Pełny cykl koniunkturalny obejmuje okres od kryzysu do kryzysu. Cykle koniunkturalne są w istocie rzeczy cyklami działalności gospodarczej, dlatego też najodpowiedniejszym miernikiem wahań cyklicznych jest miernik ogólnej działalności gospodarczej, jakim jest produkt narodowy brutto.
CYKL KONIUNKTURALNY WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE
We współczesnym cyklu można wyróżnić następujące fazy: kryzys, ożywienie i stabilizację koniunktury. Na taki przebieg wpłynął cały szereg czynników związanych ze zmianami strukturalnymi współczesnej gospodarki kapitalistycznej. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim:
synchronizację cyklu związaną ze skutkami drugiej wojny światowej
rewolucję naukowo-techniczną i wynikające z niej zmiany strukturalne w gospodarce światowej
antycykliczną działalność państwa (interwencjonizm światowy)
We współczesnej gospodarce dominuje tendencja wypierania starych gałęzi wytwarzanych przez nowe. Powstawanie nowych gałęzi zmienia strukturę popytu na siłę roboczą. Przeobrażenia w strukturze popytu na rynku pracy pod wpływem doskonalenia technik produkcji znacznie wyprzedzają zmiany w strukturze kwalifikacji, a więc podaży siły roboczej. Te procesy powodują istotne przyspieszenie tempa wzrostu bezrobocia strukturalnego.
Stały wzrost produkcji nowy gałęzi w tworzeniu produktu społecznego ma niejednoznaczny wpływ na przebieg cyklu koniunkturalnego.
INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY
Przez pojęcie interwencjonizmu państwowego rozumie się ingerencję państwa w przebieg procesów gospodarowania. Tak pojmowany interwencjonizm nie jest zjawiskiem typowym dla wyłącznie dla współczesnego etapu rozwoju gospodarki kapitalistycznej. Bardzo znaczny był udział państwa w początkowym okresie powstawania gospodarki rynkowej. W tym czasie najbardziej charakterystycznymi formami tej interwencji były polityka protekcjonistyczna, system ulg podatkowych i dogodne kredyty dla przedsiębiorców, ułatwienie procesów wywłaszczeniowych w rolnictwie, polityka kolonialna i podbój obcych terytoriów. W XIX wieku i pierwszej dekadzie dwudziestego stulecia bezpośrednie oddziaływanie państwa na gospodarkę osłabło. System gospodarki kapitalistycznej bowiem mógł realizować swe cele i utrzymać równowagę dzięki mechanizmowi wolnej konkurencji. Po wielkim kryzysie z lat trzydziestych XX wieku interwencjonizm państwowy miał przeciwdziałać masowemu i długotrwałemu bezrobociu, by z czasem przekształcić w instrument wspomagający i korygujący mechanizm rynkowy.