OŚWIECENIE- opis epoki

NAZWA: Oświecenie przypada w krajach europejskich na wiek XVIII, choć korzeniami tkwi w stuleciu poprzednim. Nazwa jest związana z przeświad­czeniem o szczególnej misji, jaką epoka ta miała odegrać w dziejach kultury euro­pejskiej. Oświecenie to inaczej „wiek rozumu", „wiek filozofów", bo właśnie ro­zum ludzki miał być naturalnym światłem wskazującym drogę poznania świata i człowieka po okresie ciemności, za jaki uznano barok. To właśnie w epoce oświe­cenia gwałtownie rozwinęła się filozofia, nauka, dokonywały się wielkie przemiany społeczne, polityczne i ustrojowe. Za kolebkę oświecenia uważa się trzy kraje za­chodnioeuropejskie: Anglię (koniec XVII w.), Holandię i Francję (XVIII w.).

IDEOL0GIA

Racjonalizm: Najważniejszym prądem umysłowym oświecenia był niewąt­pliwie racjonalizm (łac. reationalis = rozumowy). Początek racjonalizmowi dat fran­cuski filozof i uczony. Kartezjusz (1596-1650). Według Kartezjusza jedynym źró­dłem rzetelnej wiedzy i kryterium prawdy jest ludzki rozum. Myśl tę rozwinął ho­lenderski filozof Baruch Spinoza (1632-1677). utrzymujący, że prawdą jest tylko to, co można rozumowo określić i uzasadnić. Wynikiem rozwoju racjonalizmu była krytyka wierzeń religijnych, przejawiająca się w ateizmie (pogląd, zgodnie z któ­rym odrzucano istnienie Boga) lub deizmie (traktowanie l3ogu jako czystej idei, Stwórcy nic ingerującego w dzieje świata, odległego i niepoznawalnego).

Empiryzm: Obok racjonalizmu rozwinął się empiryzm. Za jego twórcę uważa się Francisa Bacona (1561-1626), angielskiego filozofa, prawnika i polityka. We­dług empirystów proces poznawania świata i prawdy powinien być oparty na do­świadczeniu i eksperymencie. Prawdziwe jest więc tylko to, co można potwierdzić praktycznie, na drodze doświadczenia. Empiryzm stal się punktem wyjścia dla inne­go angielskiego uczonego, Johna Locke'a (1632 1704), który wprowadził słynne pojęcie tabula rasa (biała karta). Zgodnie z tym poglądem, umysł każdego człowie­ka jest początkowo podobny do nic zapisanej karty. Dopiero wszystko to, co składa się na życie ludzkie (a więc wychowanie, wiedza, doświadczenie), zostaje utrwalo­ne w umyśle i składa się na indywidualność każdego człowieka. Wynika stąd, że rozum ludzki można dowolnie kształtować, formować. Empiryści twierdzili, że wszelka wiedza ma więc źródło w doświadczeniu zewnętrznym (zmysły) i wewnętrz­nym (refleksja). Wielkie zasługi w umocnieniu racjonalizmu miał angielski mate­matyk, fizyk i filozof, 1/aak Newton (1642-1727). Odkrył i określił trzy zasady dynamiki i prawo ciążenia, a także potwierdził odkrycia Mikołaja Kopernika.

Utylitaryzm: W oświeceniu upowszechniła się również postawa ideowa i społeczna, określana mianem utylitaryzmu. Utylitaryzm to dążenie do bycia użytecz­nym i pożytecznym dla innych, do osiągnięcia szczęścia powszechnego, rozumia­nego jako największe szczęście największej liczby ludzi. Zgodnie z utylitaryzmem, społeczeństwo nie powinno dążyć do szczęścia kosztem jednostki, podobnie zresztą jak jednostka nie może być szczęśliwa kosztem całej społeczności.

Punktem wyjścia prądów oświeceniowych był niewątpliwie humanitaryzm, akcentowanie godności i wartości każdego człowieka i zwrócenie uwagi na hasło braterstwa, wolności i równości wszystkich ludzi. Wraz ze zmierzchem oświecenia pojawia się na zachodzie Europy prąd przeciwstawiający się racjonalizmowi, czyli irracjonalizm. Irracjonalizm wynikał z przekonania, że w życiu człowieka nic może liczyć się wyłącznie to. co rozumowe, że wiele miejsca powinny zajmować rów­nież: uczucie, intuicja, wiara i instynkt.

WZORZEC OSOBOWY

Tak, jak w każdej epoce, również w oświeceniu wykształcił się charaktery­styczny wzorzec osobowy. Przede wszystkim był to człowiek „oświecony" - grun­townie wykształcony, oczytany, zorientowany w najnowszych prądach kulturowo--filozoficznych. Nie lekceważył historii, przeszłości, ale i nie przeceniał ich wartości. Niechętnie odnosił się do autorytetów, obowiązujących obyczajów, konwencji, cecho­wał go antytradycjonalizm zachowań, swoboda myślenia, skłonność do Finezyjnego. lekkiego, kunsztownego dowcipu, umiejętność prowadzenia interesującej, eleganc­kiej, pełnej galanterii konwersacji. Człowiek „oświecony" to Europejczyk w pełnym znaczeniu tego słowa, doskonale zna ogólnoeuropejski język konwersacji i kore­spondencji - francuski, oraz oświeceniowe konwencje miłości, „maniery' mówie­nia , gestykulacji, mody. Jest ciekawy świata, otwarty, tolerancyjny, towarzyski, go­towy na przyjęcie tego. co nowe. nieznane.Wolterianin zwolennik filozofii Woltera. Wierzy w Boga jako podstawę pra­wa moralnego, a nic istotę miłości, okazuje mu cześć poprzez filozoficzne poddanie się temu, co nieuniknione. W stosunkach z ludźmi kieruje się uczynnością i spra­wiedliwością - w ten sposób rozumie bycie moralnym. Wierzy w postęp, czyli wzrost dobrobytu i wolność, jest tolerancyjny, liberalny, otwarty, cechują go realizm i indy­widualizm. W postępowaniu stara się być możliwie najbardziej skuteczny, obiera konkretny cel i konsekwentnie dąży do jego osiągnięcia.

SZTUKA OŚWIECENIA

Klasycyzm - w architekturze prąd ten przejawił się ponownym zainteresowa­niem sztuką grecką i poszukiwaniu w niej ideału piękna. Zaczęto budować ściśle we­dług wzorów antycznych, zerwano z nadmiernym zdobnictwem, barokowym chaosem i nieregularnością formy, na rzecz regularnych, uporządkowanych. monumentalnych, poważnych form.

W literaturze klasycyzm przejawił się dbałością twórców o czystość formy. jasność i elegancję języka oraz zaangażowaniem artystów w sprawy społeczne, polityczne. obyczajowe.

Sentymentalizm - kierunek w sztuce, którego głównymi środkami wyrazu sta­ły się: uczuciowość, nastrojowość. Od poi. XVIII w. nurt ten towarzyszył klasycyzmowi. Zwolennicy sentymentalizmu entuzjazmowali się urokami pejzażu wiejskiego, prostotą życia na łonie przyrody. Urządzano ogrody sentymentalne - pełne nastrojo­wych zakątków, miejsc wymarzonych do lektury sentymentalnych romansów, ruin, sadzawek, altan ukrytych w malowniczej zieleni. Ale sentymentalizm to także spe­cyficzny sposób bycia, przesadne, nienaturalne, teatralne okazywanie uczuć, czułostkowość, łzawość, tkliwość, przywiązywanie nadmiernej wagi do miejsc i pamią­tek związanych z osobistymi przeżyciami. W modę weszła także ludowość: zabawy towarzyskie wzorowano na zabawach ludowych, często dla potrzeb towarzystwa „przysposabiano" pieśni ludowe. Zwolennicy sentymentalizmu uznali miłość za uczucie najsilniejsze i najważniejsze w życiu. Stąd właśnie ono jest tematem wiel­kich powieści sentymentalnych: J. .1. Rousseau Julia, czyli mmii Heloiza. J. W. Go­ethe Cierpienie młodego Wertera .

W Polsce sentymentalizm pojawił się w ostatnim dwudziestoleciu XVIII w., a jego ośrodkiem stały się Puławy i dwór Czartoryskich.

Rokoko - nazwa pochodzi od francuskiego rocaille oznaczającego m.in. rodzaj dekoracji, w której na pierwszym planie znajdowały się fantazyjnie skręcone musz­le, małżowiny, grzywy Fal, rośliny morskie, płomienie. W architekturze styl rokoka cechuje lekkość, finezja, dbałość o drobiazg, szczegół. Zagościł on na dobre w sztu­ce użytkowej - wystrój wnętrz buduarów, gabinetów, meble, bibeloty, porcelana, wyroby złotnicze. Charakterystyczne cechy literackiego rokoka to: lekkość, wdzięk, operowanie maską, aluzją, groteską, hedonizm, literatura tego rodzaju miała służyć głównie rozrywce.

Encyklopedia i Encyklopedyści

Druga połowa XVII i początek XVIII wieku to okres zdecydowanego przewod­nictwa Francji, zarówno w dziedzinie kultury i sztuki, jak i przemian społeczno--ideowych. We Francji tworzyli najwięksi racjonaliści, jak Wolter (Voltaire 1694-1778), czyli Franciszek Maria Arouet - mieszczanin paryski, prawnik, poeta, dra­maturg, publicysta, powieściopisarz, historyk i filozof. Propagował rozum, tolerancję religijną, postęp i niezależność, zażarcie zwalczał natomiast instytucje feudalne (dwór i Kościół), krytykował również skostniałe obyczaje i przesądy. Z czasem wokół Woltera, a przede wszystkim Denisa Diderota (1713-1784). zebrała się grupa czołowych myślicieli, filozofów i naukowców francuskich. Postanowili oni opracować ogromne dzieło, mające wstrząsnąć posadami świata: Encyklopedię, czyli słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł. Encyklopedia była wydawana w latach 1751-1772 (w sumie 28 tomów, nic licząc późniejszych uzupełnień) i okazała się wielkim tryumfem ludzkiego rozumu, symbolem epoki oświecenia, ciosem w zacofanie, za­bobon i feudalizm. Jej twórców określa się mianem encyklopedystów. Z encyklo­pedystami współpracowali: D'Alambert. Monteskiusz. Buffon, Turgot. Związany był z nimi przez pewien czas Jean ,lacques Roussesiu (1712-1778), lecz wkrótce ich drogi rozeszły się. Rousseau zaczął głosić idee zerwania z wyniszczającą człowieka cywilizacją i postulował powrót do natury. Bowiem tylko to. co pierwotne, było czyste, wolne od degradującego postępu. Zapoczątkował tym samym senty­mentalizm, literacki i umysłowy prąd drugiej połowy XVIII stulecia, charakteryzu­jący się przesadną czułostkowością, wrażliwością, dominacją uczucia nad rozumem.

Pierwsze instytucje polskiego oświecenia

Jednym z pierwszych reformatorów był ksiądz Stanisław Konarski, wykształcony w Rzymie i Paryżu pijar. W 1740 r. z jego inicjatywy otwarte zostało Collegium Nobilium - szkoła dla młodzieży szlacheckiej, o zreformowanym systemie kształ­cenia. Reforma szkolnictwa polegała przede wszystkim na przywiązywaniu więk­szej wagi do rozumowego przyswajania przez uczniów wiedzy na drodze analitycz­nej, przy jednoczesnym ograniczeniu pamięciowego przyswajania wiadomości. W miejsce przestarzałej scholastyki pojawiła się filozofia, a także nauki przyrodni­cze i matematyka. Młodych ludzi uczono historii oraz zaznajamiano ich z prawem. a wszystko to celem wykształcenia świadomych OBYWATELI państwa. Równo­cześnie z troską o rozwój intelektualny młodych ludzi w Collegium Nobilium zwra­cano uwagę na rozwój fizyczny. Niezwykle ważnym elementem kształcenia było pojawienie się języka polskiego, choć jeszcze niejako osobnego przedmiotu. Nadal językiem podstawowym była łacina, po polsku czytywano jednak dzieła Kochanow­skiego, Górnickiego, Skargi. Młodzież miała możliwość uczenia się języków obcych - niemieckiego i francuskiego. W 1747 r. oddano do użytku publicznego potężne zbiory Biblioteki Załuskich. Dokona! tego Józef Andrzej Załuski, a biblioteka, zwana Biblioteką Rzeczypospoli­tej, stała się centrum myśli naukowej kraju.

Instytucje polskiego oświecenia w czasach stanisławowskich Najważniejsze polskie instytucje życia kulturalnego i politycznego XVIII wieku powstały po 1764 r. Naczelnym zadaniem obozu skupionego wokół króla stała się walka z sarmacką ciemnota oraz propagowanie reform, koniecznych w zaistniałej sytuacji historyczno- politycznej. 1765 rok szczególnie obfitował w ważne wydarze­nia kulturalne i polityczne. Po pierwsze, w tym właśnie czasie, z. inicjatywy Stani­sława Augusta, w Warszawie rozpoczął swoją działalność pierwszy w Polsce stały teatr publiczny. Tutaj wystawiano sztuki Franciszka Bohomolca, Franciszka Zabłockiego oraz Wojciecha Bogusławskiego, w których atakowano zabobony szlach­ty, uleganie obcym wpływom, wyśmiewano głupotę i zacofanie Sarmatów. Teatr ten działał do marca 1767 r., później król został zmuszony do zawieszenia jego przed­stawień. W tym samym roku (1765), również z inicjatywy króla, powstało czasopismo „Monitor", wzorowane na angielskim tygodniku „The Spectator" („Obserwator"). W „Monitorze" główną rolę odgrywał początkowo ksiądz biskup Ignacy Krasicki, a wspierali go między innymi: Franciszek Bohomolce, Stanisław Konarski i Adam Naruszewicz. Czasopismo pełniło podobną rolę jak teatr, tyle że na jego łamach walczono z ciemnotą i zacofaniem za pomocą słowa pisanego. W „Monitorze" pro­pagowano nowe wzorce i nowe prądy w polityce, ekonomii oraz w literaturze, na­woływano do reformy kraju. Na łamach „Monitora" pojawiły się nowe formy lite­rackie i publicystyczne, takie jak: esej, artykuł, felieton, reportaż, a nawet listy do redakcji i odpowiedzi na nic. „Monitor" ukazywał się w sumie przez dwadzieścia siedem lat, lecz najważniejsze i najbardziej radykalne artykuły pojawiały się na jego tamach w latach 1765-1767.

Rok 1765 to również data trzeciego ważnego wydarzenia: założenia przez króla pierwszej świeckiej szkoły państwowej. Była to Szkoła Rycerska, czyli Korpus Kadetów. Na jej czele stanął jako komendant książę Adam Kazimierz Czartoryski. bliski współpracownik króla. Celem Szkoły Rycerskiej było przygotowanie mło­dych ludzi do służby wojskowej, ale zwracano także uwagę na wykształcenie ogól­ne kadetów oraz wpojenie im wzorowej postawy patriotycznej i moralnej. Czartoryski opracował na użytek kadetów specjalny zbiór zasad, którymi młodzież mogła kiero­wać się w swoim postępowaniu. Był to Katechizm kadetów. Hymnem szkoły stał się wiersz Ignacego Krasickiego Światu miłości kochanej ojczyzny.

Lata 70. to okres tak zwanych obiadów czwartkowych. Były to spotkania u króla (na Zamku lub w Łazienkach), na które przychodzili najwybitniejsi działacze politycz­ni oświecenia, a także najwybitniejsi poeci i publicyści. Dyskutowano, czytano nowe utwory, omawiano plany reform. Obiady czwartkowe odbywały się w latach 1770-1788, a uczestniczyli w nich między innymi Stanisław Konarski, Franciszek Bohomolec, Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki. Nieoficjalnym organem literackim obia­dów czwartkowych stały się „Zabawy przyjemne i pożyteczne" (1770-1777), pismo pod redakcją Adama Naruszewicza. Było to pierwsze w Rzeczypospolitej czasopi­smo literackie, w którym drukowali swe utwory najwybitniejsi poeci polskiego oświe­cenia, zamieszczano tu także tłumaczenia twórców zagranicznych. Gdy papież prze­prowadził kasację zakonu jezuitów, który w Polsce prowadził większość szkół, po­jawiła się szansa na uzdrowienie sytuacji w polskiej oświacie. Państwo przejęło wtedy majątki i kolegia pojezuickie. a sejm w 1773 r. na wniosek króla powołał Komisję Edukacji Narodowej, czyli pierwsze w Europie ministerstwo oświaty. Naczelne hasło KUN brzmiało: ..Stworzyć naród przez wychowanie publiczne". a wprowadzano je w życic poprzez zdecydowaną reformę całej oświaty Rzeczypo­spolitej. Zreformowano obie Akademie (Wileńską i Krakowską), podporządkowano im szkoły średnie, a tym z kolei elementarne. Kolejnym ważnym krokiem na drodze reformy systemu nauczania było powołanie Towarzystwa do Ksiąg Elementar­nych, którego celem stało się opracowanie i wydanie nowych podręczników szkol­nych. Uwieńczeniem wszelkich działań stronnictwa reformatorskiego stała się Kon­stytucja 3 maja uchwalona przez Sejm Wielki w 1791 r. Wykształcenie u znacznej grupy Polaków przez ideologię oświecenia poczucia własnej tożsamości narodowej. kulturowej oraz świadomości politycznej umożliwiło społeczeństwu przetrwanie nadchodzących 123 lal niewoli pod zaborami.

IGNACY KRAŚICKI:

Urodził się w rodzinie średnio zamożnej szlachty, w Dubiceku nad Sanem, początkowo uczył się w domu. W 1750 r. ukończył kolegium jezuickie i wstąpił do warszawskiego seminarium duchownego, gdzie uczył się do 1754 r., pięć lat później (1759) przyjął święcenia kapłańskie. Od 1759 r. studiował w Rzymie, po powrocie związał się ze stronnictwem saskim. Po śmierci króla Augusta III nawiązał kontakty ze Stanisławem Augustem Poniatowskim (został jego kapelanem). W 1766 r. zosta! biskupem war­mińskim; osiadł wtedy w rezydencji biskupiej w Lidzbarku Warmińskim. Gdy po I rozbiorze (1772) Warmia znalazła się pod rządami Prus, Krasicki stał się podda­nym Fryderyka II, króla pruskiego. Zaczął bywać na dworach w Berlinie i Poczda­mie. Gdy w 1795 r. zosta) mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim , przeniósł się do rezydencji arcybiskupich w Łowiczu i w Skierniewicach.

Współtworzył ukazujące się w Warszawie czasopismo moralne „Monitor", przy­czynił się również do powstania Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

BAJKI-I. Kraśicki

Ignacy Krasicki traktował swoje bajki podobnie jak Jan Kochanowski fraszki -zawiera! w nich obserwacje otaczającego go świata, krytykował, żartował, wyśmie­wał, ale próbował także naprawiać rzeczywistość, pouczać. Pisał zarówno krótkie bajki epigramatyczne (naśladując Ezopa czy Lcssinga),jak i dłuższe, narracyjne, pisane na wzór bajek Francuza La Fontaine'a. Przedstawił w nich wicie aspektów rzeczywistości XVIII-wiecznej Polski, przybliżył współczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasów. Za życia Krasickiego ukazał się jeden tom bajek, zawierający 107 utworów, zaś po jego śmierci drugi, w którym znalazły się 72 bajki.

Swoistym komentarzem do całego zbioru jest „Wstęp do bajek”. Poeta stara się w tym krótkim utworze określić istotę bajki jako gatunku, składa również swego , rodzaju deklarację ideową i artystyczną. W tym celu najpierw wylicza cały szereg nieprawdopodobnych sytuacji życiowych, będących w zasadzie zaprzeczeniem przy­jętych stereotypów (..Był młody. który życie wstrzemięźliwie pędził / (...) stary. który nigdy nie fajał (...) / celnik, który nie kradł: szewc, który nie pijał "). Dopiero w ostatnich dwóch wersach następuje puenta, żartobliwie dwuznaczna ocena wszystkich powyższych stwierdzeń. Krasicki pisze w niej, że „wszystko to być może" -l' wszystkie sytuacje mogą być prawdą, ale... w czasach, w których on żyje należy je ; opisywać tylko w bajkach - rzeczywistość bowiem jest daleka od ideału. Bajka „Szczur i kot” jest atakiem na jedną z najgorszych wad ludzkich, jaką jest pycha. Poeta posłużył się tu tak zwaną maską, alegorią: występujące w wierszu zwierzęta są konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalący się przed ro­dzeństwem szczur to alegoria zarozumialstwa, pychy. Z kolei kot. wykorzystujący chwilę nieuwagi szczura, zwykle utożsamiany jest ze sprytem, drapieżnością, bez­względnością. Bajka zawiera wyraźne pouczenie (morał), że bezmyślna pycha, brak dystansu wobec siebie, brak umiejętności obiektywnej oceny sytuacji może być powodem klęski.

W bogatym zbiorze bajek szczególnie ważna jest ta pt.: „Ptaszki w klatce”. Krasicki poruszył tu problem uniwersalny, ważny właściwie dla każdej żywej istoty: pra­gnienie wolności. Ptaszki w klatce to rozmowa dwóch uwięzionych w klatce czyży­ków. Pierwszy, młodszy, urodził się już w niewoli i nie zna smaku wolności, nie rozumie jej. Akceptuje swe życie w klatce jako coś naturalnego. Nie zgadza się z nim drugi, stary czyżyk. On kiedyś żył na swobodzie, został jednak uwięziony. Nigdy nie przyzwyczai się do niewoli, zawsze będzie pragnął wolności.

Bajka powstała już po I rozbiorze Polski. Krasicki podjął w niej ważny wówczas i bardzo niepokojący patriotów problem „przyzwyczajenia" do niewoli. W czasach. gdy zafascynowana obcą modą i nowymi wzorami młodzież zapominała o tym. że żyje w niewoli, poeta-patriota apelował o pamięć, że najwyższym dobrem i warto­ścią, o którą warto walczyć jest wolność.

W bajce „Malarze” Krasicki przedstawił skontrastowane ze sobą sylwetki dwóch malarzy - portrecistów. Piotr był malarzem dobrym, lecz żył w nędzy. Jan zaś malował bardzo kiepsko, ale pławił się w luksusie. Tę pozorną niedorzeczność wy­jaśniono w puencie. Piotr malował portretowanych takimi, jacy byli w rzeczywisto­ści, Jan natomiast malował „ piękniejsze twarze ". Nic więc dziwnego, że spragnieni pochwał i pochlebstw ludzie wybierali Jana. Krasicki ilustruje ogólną prawdę ży­ciową: najtrudniej mówić prawdę, najlepiej jest być pieczeniarzem i schlebiać in­nym, wtedy bowiem można osiągnąć najwięcej.

Innym przykładem zastosowania alegorii jest utwór „Jagnię i wilcy”. Już pierw­szy wers przynosi morał („Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie "). w któ­rym wyrażono przekonanie, że w świecie dominuje prawo silniejszego, że racja stoi po stronic tego, kto ma siłę. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana w bajce historyjka: niewinne jagnią (alegoria niewinności, słabości. naiwności) zostaje napadnięte przez dwa wilki (alegoria siły, bezwzględności, okrucieństwa). Gdy usiłuje protestować i pyta , Jakim prawem "?. otrzymuje naprędce wymyśloną odpo­wiedź (,,Smacznyś słaby i w lesie") i zaraz zostaje zjedzone.

W bajce „Filozof” Krasicki ukazuje człowieka wykształconego, przekonanego o własnej wszechwiedzy teoretyka, który odrzuca nawet wiarę w Boga. Jednak gdy spada na niego choroba, nawraca się i zaczyna wierzyć ..nie tylko w Pana Boga ". ale również w ..upiory" (duchy, zjawiska będące zaprzeczeniem zdrowego rozsąd­ku). Autor pokazuje, jak bardzo ludzie są chwiejni we własnych poglądach i przeko­naniach. Krasicki zwraca również uwagę, że często teoretyczna wiedza nie wystar­cza w życiu. Natura ludzka sprawia, że popadamy ze skrajności w skrajność, że nic w życiu nie jest ostateczne, zamknięte.

W bajce Dewotka Krasicki wyśmiewa i piętnuje religijną obłudę i fałsz moral­ny społeczeństwa. Dewocja tytułowej bohaterki to pobożność na pokaz, na zew­nątrz. Naprawdę dewotka jest złą, bezlitosną kobietą, potrafi jednocześnie modlić się (,,... i odpuść nam winy. jako my odpuszczamy ") i bić swoją służącą. Dezaproba­ta Krasickiego wyrażona jest tym razem wprost: ..Uchowaj. Panie Boże. takiej po­bożności! ".

Bajką narracyjną, udramatyzowaną, jest utwór „Kruk i lis”. Rozpoczyna ją tzw. promythion, czyli morał wyrażony w sposób bezpośredni i znajdujący się na po­czątku utworu (..Bywa często zwiedzionym, / Kto lubi być chwalonym "). W bajce tej w sposób alegoryczny (pod postaciami zwierząt znowu kryją się ludzkie cechy) Krasicki ukazuje konfrontację próżności połączonej z zarozumiałością i brakiem samokrytycyzmu (kruk) oraz. przebiegłości i przewrotności (lis).

SATYRY:

Satyry, podobnie jak bajki, zawierają obraz życia w XVIII-wiecznej Rzeczypo­spolitej. Krasicki obnaża i ośmiesza w nich liczne wady społeczeństwa polskiego: pijaństwo, skłonność do hazardu, zacofanie i ciemnotę szlachty, brak krytycyzmu w stosunku do przejmowanej obcej kultury. Satyry mają często charakter interwen­cyjny, doraźny {Do króla}, często są jednak ponadczasowe, szczególnie, gdy jest w nich mowa o wadach (Pijaństwo, Świat zepsuty). Krasicki pisał o celach satyry:

„ Występek karać, oszczędzać osoby", pragnąc być zawsze obiektywnym i sprawie­dliwym, wytykać i ośmieszać wady, a nic drwić z konkretnych osób.

Pierwszą księgę satyr otwiera utwór „Do króla”. Jest to tak zwana satyra dedyka­cyjna, pozornie sprzeczna z założeniami gatunku (z założenia satyra ma ośmieszać ludzkie wady i przywary). Tymczasem nietrudno się zorientować, że w satyrze Do króla Krasicki „atakuje" Stanisława Augusta Poniatowskiego, do którego utwór jest skierowany. Podmiot liryczny stawia królowi kilka zarzutów, pokrywających się z zarzutami, jakie wysuwali wobec Stanisława Augusta niechętni mu magnaci i szlach­ta przeciwna wszelkim reformom Rzeczypospolitej. Zarzuty dotyczą kolejno: po­chodzenia króla (Poniatowski byt tylko szlachcicem, a w dodatku Polakiem), zbyt młodego wieku monarchy (Stanisław August w oliwili elekcji miał 32 lata), zbyt łagodnego sprawowania rządów oraz zbyt wysokiego wykształcenia i przesadnej dbałości o naukę oraz kulturę. Zarzuty te są absurdalne. wszystkie wymienione wady należy odczytać jako zalety monarchy. Tak więc satyra Do króla jest w rzeczywistości pochwałą zalet Stanisława Augusta Poniatowskiego i wyrazem poparcia dla jego polityki wewnętrznej. Dzięki ukazaniu bezsensu zarzutów jest to jednocześnie atak na szlacheckich Sarmatów, na stronnictwo antykrólewskie.

Inna satyra Krasickiego. „Pijaństwo”, poświęcona została krytyce jednej z „naro­dowych" wad Polaków - alkoholizmu. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu. rozmowy toczonej przez dwóch szlachciców. W pierwszej jest mowa o suto zakrapia­nych alkoholem biesiadach, w jakich uczestniczył i o fatalnych konsekwencjach. jakie miały one dla jego zdrowia. Wymowa satyry jest pesymistyczna: ponarzekaw­szy na zgubne skutki zbyt częstego „zaglądania do kieliszka", szlachcic odchodzi, aby ..napić się wódki". Krasicki ukazuje również typowe cechy Polaków, którzy przy alkoholu zawsze są odważni, chętnie politykują. a przy tym uwielbiają dysku­tować i pod lada pretekstem wywoływać awantury.

Z kolei „Świat zepsuty” przynosi porównanie czasów współczesnych autorów i z latami minionymi. Okazuje się, że w Rzeczypospolitej dzieje się coraz gorzej. Wartości, jakimi kierowali się w swym życiu przodkowie, dawno się już zdezaktu­alizowały. Przestały więc być ..u- modzie" uczciwość, honor, wierność małżeńska. prawdomówność, bezinteresowność, prostota. religijność, leli miejsce zajęły kłam­stwo, podstęp. fałsz. zawiść. wiarołomstwo. rozpusta. Taki brak poszanowania tra­dycji i niszczenie dorobku kulturowego Polski powoduje, że państwo stoi na skraju całkowitego upadku, katastrofy. Krasicki przywołuje tu słynną, znaną już choćby z Kazań Piotra Skargi, alegorię ojca jako tonącego okrętu.

MONACHOMACHIA- czyli wojna mnichów:

Jest to wydany w 1778 r. poemat heroikomiczny. Poemat heroikomiczny jest gatunkiem rozwiniętym już w starożytności, parodiującym epos homerycki. Ośmie­szenie polega przede wszystkim na zderzeniu patetycznego, wzniosłego języka, opi­sów bojów i potyczek z błahą codzienną tematyką. Bohaterami poematów heroikomicznych są najczęściej zwierzęta, a na treść składa się historia wojen, jakie wiodą ze sobą np. żaby i myszy.

„Monachomachia” to historia konfliktu, jaki wybuchł między dwoma zakonami żebraczymi: karmelitami bosymi i dominikanami. Do tej pory zakony te rywali­zowały ze sobą głównie w jedzeniu i piciu, ale nagle (za sprawą Eris- bogini niezgo­dy) mnisi postanowili spróbować swych sił w dyspucie teologicznej. Uczona dyspu­ta, prowadzona metodami polemiki scholastycznej. szybko przerodziła się w po­wszechną bójkę, a uczone księgi zostały wykorzystane jako narzędzia walki. Dopiero uroczyste wniesienie na salę ogromnego „pucharu przesławnego” położyło kres walce i zapoczątkowało ponowne pijaństwo.

Widać wyraźnie, że Krasicki używa często sformułowań charakterystycznych dla stylu homeryckiego (porównania homeryckie, szczegółowe, dynamiczne opisy potyczek i pojedynków oraz opisy statyczne); na przykład opis pucharu jest wzoro­wany na opisie tarczy Achillesa z Iliady. Głównym celem Krasickiego nic była jed­nak parodia eposów Homera.

Monachomachia jest przede wszystkim próbą ośmieszenia sposobu życia za­konników. Poeta ukazuje „rycerzy w habitach" uwikłanych w ..wojnę okrutną bez \ broni, bez mieczu", nazywa swych bohaterów ..wielebnym głupstwem", ..świętymi i próżniakami", obnaża i demaskuje niski poziom moralny i intelektualny zakonników. Krasicki wychodzi z założenia, że ..nie habit czyni świętym", o czym sam, jako biskup, doskonale wiedział. Monachomachia ma wyraźną wymowę moralizatorską: osoby duchowne nic mogą być stawiane ponad świeckimi, a na szacunek wiernych zakonnicy muszą zasłużyć sobie pokorą i pracą, a nie lenistwem, obżarstwem i rozpustą. Nie należy jednak zapominać, że zgodnie z istotą satyry, Krasicki nie atakuje w swym poemacie konkretnych osób, ogranicza się jedynie do wskażą- ' nią wad i słabości ludzkiego charakteru.

Ukazanie się Wojny mnichów wywołało wielką burzę. Poetę oskarżono o atak na Kościół katolicki i wezwano do odwołania tez zawartych w utworze. Krasicki w od­powiedzi napisał Antymonachomachię, w której jednak, wbrew tytułowi, nic odwo­łał. a jedynie powtórzył główne zarzuty z Monachomachii.

FRAŃCISZEK KARPIŃSKI:

Pochodzący z ubogiej rodziny szlacheckiej, wy kształcony w sta­nisławowskim kolegium jezuickim, a później w jezuickiej Akade­mii Lwowskiej, Franciszek Karpiński Jest uważany za czołowego przedstawiciela polskiej poezji sentymentalnej oraz za spadko­biercę sielankowej poezji baroku.

Wspomnieniem młodzieńczej miłości poety jest utwór „Do Justyny”. Tęskność na wiosnę. Pozornie o miłości nie ma tu ani słowa, wiersz jest porównaniem budzą­cego się na wiosnę do życia świata natury ze stanem ducha podmiotu lirycznego. Jednak nietrudno dopatrzyć się tu próby introspekcji, autoanalizy. Samotny, jak wynika z treści utworu, podmiot liryczny opisuje stan psychiczny i cierpienia spo­wodowane zawodem miłosnym lub tęsknotą za ukochaną. Chociaż wszystko do­okoła rozkwita, w jego sercu są tylko żal, tęsknota i smutek.

Tęskność na wiosnę jest ewidentną zapowiedzią nowych jakości i kierunków w polskiej poezji końca XVIII i początku XIX wieku. Zdominowanie życia przez miłość, smutek, żal, prymat uczucia nad rozumem, przesadna czułostkowość i nad­wrażliwość, są charakterystyczne dla sentymentalizmu i jednocześnie zwiastują nadchodzący romantyzm.

Jeszcze wyraźniej widać to na przykładzie sielanki sentymentalnej Laura i Filon. Poeta ukazuje parę tytułowych bohaterów - zakochanych młodych ludzi. Akcja rozgrywa się na wsi, na tle przyrody, a jej przedmiotem są cierpienia, rozterki i radości, jakie niesie ze sobą miłość. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukocha­nym ..pod umówionym jaworem" (miejsce charakterystyczne dla spotkań kochan­ków sentymentalnych), nikt na nią nic czeka. Powoduje to podejrzenie o niewier­ność i związek z inną pasterką - Dorydą, co kończy się atakiem rozpaczy i złości, w czasie którego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy różany wieniec. Wtedy z za pobliskich zarośli wybiega Filon i uspokaja Laurę tłumacząc, że chciał tylko przekonać się ojej miłości. Utwór zakończony został sceną pogodzenia się kochan­ków, wzajemnym wyznaniem miłości i przysięgą wiecznej wierności.

Najważniejsze w tej sielance wydaje się być, tak charakterystyczne dla senty­mentalizmu, zwrócenie uwagi na świat przeżyć wewnętrznych, próba analizy psy­chiki zakochanych i wpływu miłości na zachowanie człowieka.

Franciszek Karpiński jest również autorem wierszy patriotycznych, zaangażo­wanych politycznie, l tak, w Pieśni dziada sokolskiego w kordonie cesarskim (kor­don cesarski to zabór austriacki) ukazuje tragiczną sytuację, w jakiej znalazła się Rzeczpospolita po l rozbiorze. Szczególnie przejmująca wydaje się być personifika­cja biedy, która najpierw długo stała na granicy kraju, a później wkroczyła do Polski i uwięziła wolność. W zniewolonym kraju panoszą się austriaccy urzędnicy, otocze­ni przez pochlebców, dochodzi do poniżania króla i wyśmiewania się z autorytetu władcy.

W podobnym nastroju utrzymany jest, napisany już po III rozbiorze, utwór „Żale Sarmaty” nad grobem Zygmunta Augusta, ostatniego polskiego króla z domu Ja­giellonów. Podmiot liryczny zwraca się do zmarłego przed ponad dwoma wiekami (w 1572 r.) króla i przedstawia mu tragiczną sytuację, w jakiej znalazł się kraj po­zbawiony tak potężnych władców, jakimi byli Jagiellonowie. Utwór jest wyrazem tęsknoty do królów, którzy kochają swój kraj, jest również przywołaniem nie tak w końcu odległej przeszłości, kiedy to Rzeczpospolita była krajem potężnym, za­możnym. a jej obszar rozciągał się „od morzu do morzu ".

J. U. NIEMCEWICZ

Julian Ursyn Niemcewicz pochodził z wielodzietnej rodziny ziemiańskiej. Wykształcony w Szkole Rycerskiej w Warszawie. w czasie obrad Sejmu Wielkiego (zwanego też Sejmem Czterolet­nim) był postem inflanckim, zwolennikiem stronnictwa patriotycz­nego. walnie przyczynił się do powstania Konstytucji 3 maja. Po Targowicy i II rozbiorze Niemcewicz wziął czynny udział w insu­rekcji kościuszkowskiej (był adiutantem i sekretarzem Kościusz­ki). został ranny, dostał się do niewoli rosyjskiej. Po uwolnieniu przez cara Pawła l wyjechał wraz z Kościuszką do Stanów Zjednoczonych, skąd wrócił w 1807 r. Nawet będąc już w podeszłym wieku uczestniczył (po upadku powstania listopadowego - 1830/31) w życiu kulturalnym i politycznym Wielkiej Emigracji w Paryżu.

POWRUT POSŁA:

Jest to powstała w ciągu kilkunastu dni. w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przełomie października i listopada 1790 r.), komedia polityczna. Ma ona charakter klasyczny, zachowana została zasada trójjedności: czasu, miejsca i ak­cji, brak jest również scen zbiorowych, całość zaś utrzymana jest w jednej konwencji (zasada jedności estetyki). Powrót postu został napisany na zamówienie obozu re­form, Niemcewicz chciał w ten sposób wpłynąć na opinię publiczną oraz na posta­wę polityczną poszczególnych posłów. Pisarz ukazał konflikt, jaki zaistniał w drugiej połowie i pod koniec XVIII w. w Rzeczypospolitej między sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Utwór miał też spełnić ważne zadania polityczne, głównie agitacyjne. Niemcewicz wykazał konieczność i nieuchronność zmian ustrojowych Polski, ośmieszył przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcąc przysporzyć jak najwięcej zwolenników prokrólewskiemu i patriotycznemu obozowi reformatów. W tym celu posłużył się typowym dla komedii politycznej chwytem: ukazał bohaterów jednoznacznie okre­ślonych jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatyści). Naturalną konse­kwencją takiej czarno-białej prezentacji świata jest spłycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczają sio przeważnie do wygłaszania monolo­gów i toczenia dialogów, w których prezentują poszczególne poglądy oraz racje polityczne. Oczywiście „dobrzy" są przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, „źli" zaś -jako kosmopolici, ludzie pozbawieni honoru, myślący tylko o prywat­nych korzyściach. Pozytywni, czyli zwolennicy obozu reform, to: Podkomorostwo, Dobrójscy oraz ich syn - Walory, a także wychowana przez Podkomorzego i jego żonę -Teresa. Z kolei ich przeciwnikami są: ojciec Teresy - Starosta Gadulski. jego „żona modna", czyli Starościna oraz miody oszust i fircyk - Szarmancki

Akcja utworu rozgrywa się w ciągu kilku godzin w dworku Podkomorzego i Podkomorzyny, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego. Do domu przy­jeżdża syn Podkomorzego, Walery - poseł stronnictwa patriotycznego oraz zwolen­nik reform, prywatnie - ukochany Teresy. W domu ojca spotyka goszczących tu sąsiadów: Starostę z żoną oraz Szarmanckiego, przedstawicieli konserwatywnego i sposobu myślenia, przeciwników reform i postępu, co jest przyczyną wielu dyskusji i sporów. Pojawia się również intryga miłosna - polujący na posag Szarmancki postanawia zdobyć rękę Teresy, nie cofa się nawet przed oszczerstwem i oszustwem. Ostatecznie wszystko kończy się dobrze, bohaterowie negatywni (Starosta z żoną i Szarmancki) zostają ośmieszeni i skompromitowani, a Walory zdobywa rękę Teresy.

Powrót posła jest również prezentacją postulatów wysuwanych przez postępo­wy obóz patriotyczny. Należały do nich przede wszystkim: zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, wprowadzenie dziedziczności tronu, możliwość wejścia w sojusz z Prusami przeciw Rosji, zwiększenie liczby regularnych wojsk oraz ulżenie doli chłopa (końcowa, bardzo wymowna scena, kiedy to Podkomorzy zwraca wolność parze służących).

HUGO KOŁŁĄTAJ:

Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Zdobył wszech­stronne wykształcenie (doktor praw i teologii). Był działaczem Komisji Edukacji Narodowej, z jej ramienia zajmował się reformą i unowocześnieniem Akademii Krakowskiej, a następnie kiero­wał tą uczelnią. Dzięki niemu język polski stał się językiem wy­kładowym. W czasie obrad Sejmu Wielkiego był zwolennikiem patriotycznego obozu reformatorów polskiego oświecenia. Stwo­rzył wtedy ośrodek propagandy patriotów, znany jako Kuźnica Kołłątajowska. Był jednym z współtwórców Konstytucji 3 maja.

W 1788 r„ gdy Sejm Czteroletni rozpoczynał obrady, ukazał się zbiór listów Kołłątaja, będących zbiorem uwag nad ustrojem i kształtem Rzeczypospolitej. Zbiór został zatytułowany Do Stanisława Małachowskiego. referendarza koronnego. O przyszłym sejmie Anonima listów kilku. Kołłątaj zawarł w tych listach konkretne propozycje reform, które powinien uchwalić Sejm Wielki. Do najważniejszych postulatów Kołłątaja należały: wzmocnienie władzy królewskiej, zniesienie liberum veto, reforma podatkowa oraz utworzenie w sejmie drugiej izby. przeznaczonej dla mieszczan. Według autora Listów... należy jak najszybciej utworzyć, a potem utrzymywać, liczną, dobrze uzbrojoną armię, która byłaby w stanic zadbać o bezpieczeństwo Rzeczypospolitej.

We fragmencie O wolności rolnika Kołłątaj skoncentrował się na kwestii chłopskiej, zwracając uwagę na niewłaściwe traktowanie włościan w Polsce. Ponieważ wszyscy Polacy są poddanymi Rzeczypospolitej, wszyscy też podlegają panującym w niej prawom. Wynika z tego, że obywatele są sobie równi i że wśród poddanych jednej ojczyźnie nic może być podziału na panów i niewolników. Kołłątaj postulo­wał, aby odtąd panowie zawierali z chłopami kontrakty (w formie czynszu lub robo­cizny), jak z równymi sobie pracownikami. Bieda i upadek gospodarczy kraju są wynikiem feudalnej gospodarki i bezwzględnego wyzysku chłopa, tę sytuację trze­ba koniecznie zmienić.

STANISŁAW STASZIC:

Był. podobnie jak Kołłątaj. duchownym. Ukończył seminarium duchowne i studia za granicą (College dc France). Był jedną z naj­wybitniejszych i najwszechstronniejszych postaci polskiego oświe­cenia (działacz gospodarczy i polityczny, przyrodnik i filozof, or­ganizator nauki, a także pisarz).W przededniu Sejmu Wielkiego, w 1787 r.. został wydany jego traktat publicystyczny: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego. Traktat ten został uznany za punkt wyjścia wszelkich prób napra­wy Rzeczypospolitej, jakie zostały podjęte w czasie obrad Sejmu Czteroletniego. Uwagi... to szkice publicystyczne na temat warunków reformowania państwa. Sta­szic krytykuje słabość militarną Rzeczypospolitej oraz niemoc jej struktur społeczno-gospodarczych i politycznych. Atakuje również magnaterię. którą oskarża o dopro­wadzenie ojczyzny na skraj przepaści. Jednak Staszic nie ogranicza się wyłącznie do krytyki, proponuje rozwiązania pozytywne. Postuluje ograniczenie uprzywilejo­wania szlachty, reformę sądownictwa, prawodawstwa oraz oświaty.

Najważniejsze myśli z Uwag mul życiem Jana Zamoyskiego są kontynuowane w drugim traktacie politycznym, w wydanych w 1790 r. Przestrogach dla Polski. Powtarzając zarzuty stawiane możnowładztwu. Staszic zwraca jednocześnie uwagę na tragiczną sytuację, w jakiej znaleźli się polscy chłopi. Żyją oni w powszechnej nędzy, panuje wśród nich wysoka śmiertelność. Często, udręczeni pańszczyzną, po­rzucają własną ojczyznę i uciekają za granicę w poszukiwaniu chleba i godnego życia. Staszic bierze w obronę mieszczaństwo, warstwę społeczną, która była zawsze traktowana gorzej niż szlachta i magnateria. Postuluje zrównanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii. Staszic występuje przeciw liberum veto, domaga się, aby ustawienie praw odbyło się zwykłą większością głosu. Jest również przeciwko wolnej elekcji, opowiada się za władzą dziedziczną.

ADAM NARUSIEWICZ:

Adam Naruszcwicz pochodził ze znakomitego, lecz zubożałe­go, rodu magnackiego. Był duchownym, jezuitą, biskupem smo­leńskim. Wykształcony za granicą, po powrocie do kraju związał się z królem Stanisławom Augustem Poniatowskim. Był redakto­rem pierwszego polskiego czasopisma literacko-dydaktycznego „Zabawy przyjemne i pożyteczne", opracował również siedmiotomową Historię narodu polskiego. Sporo pisał, między innymi jest autorem ośmiu satyr.

Chudy literat to satyra, w której przedmiotem kpin jest ciemny, prymitywny szlachcic-Sarmata. Bohater wiersza, mieszkający na prowincji szlachcic, wybrał się do Warszawy i przy okazji postanowił kupić sobie jakąś ciekawą i pouczającą książkę. Wdał się więc w rozmowę z księgarzem, poprosił o radę, ale w rzeczywistości wcale nie zamierzał go słuchać, w końcu, przekonany, że sam najlepiej wie, co on i jego rodzina powinni czytać, wybrał... jakieś lekarstwo i do czytania kalendarz.

Satyra ta jest ilustracją bezmiaru głupoty i absolutnego braku znajomości litera­tury, jaki cechował ogromną część polskiej sarmackiej szlachty. Wiersze to dla Sarma­tów błazeństwa, dzieje Polski są nieważne, bo wyrzucono z nich legendy , „o Wandach i Lechach ", Tacyta nic powinno się czytać, bo to przecież autor pogański. książki zaś o gospodarowaniu s;| niepotrzebne, bo i bez nich można uprawiać rolę. Ten przerażający obniż ciemnoty i zacofania Sarmatów można potraktować jako apel, bicie na trwogę. Mimo że oświecenie to „wiek rozumu", polska szlachta rozu­mem nadal pogardza, wiedza nie ma dla lej warstwy, mającej stanowić przecież elitę narodu, żadnego znaczenia.

STANISŁAW TREMBECKI:

Stanisław Trembecki był synem średnio zamożnego szlach­cica. absolwentem krakowskich Szkół Nowodworskich. Nało­gowe oddawanie się hazardowi i hulankom powodowało, że wiecznie tonął w długach. Często swoimi wierszami spłacał zo­bowiązania finansowe, stąd wiele jego utworów przypisywanych jest innym poetom. Jego związek ze Stanisławom Augustem Po­niatowskim (Trembecki był szambelanem królewskim, poetą dworskim) miał charakter głównie finansowy - król często wy­dobywał niefortunnego gracza z długów.

Doskonałą ilustracją talentu poetyckiego Trembeckiego jest. utrzymany w stylu bajki narracyjnej Francuza Jeana de La Fontaine'a. utwór Myszka, kot i kogut. Treść bajki wypełnia w znacznej mierze monolog małej myszki, która opowiada swojej matce, jak to przestraszyła się widoku strasznego i groźnego -jej zdaniem - koguta. a później jak zachwyciła ją uroda i pozorna łagodność kota. Myszkę zdziwił tylko fakt, że gdy chciała poiskać puszystego kotka, kogut zabronił jej tej przyjacielskiej posługi". Matka mysz, przerażona naiwnością myszki, tłumaczy jej, kto jest fak­tycznym wrogiem ich gatunku. Morał będący zakończeniem bajki (..Nie sadz niko­go po minie, ho się w sądzeniu poszkapisz ") zawiera uniwersalną naukę - ocenianie innych ludzi na podstawie pozorów i wyglądu zewnętrznego często bywa złudne i może stać się przyczyną wielu nieszczęść.

JóZEF WYBICKI- pieśń legionów polskich we Włoszech

Józef Wybicki napisał tę pieśń w lipcu 1797 roku dla polskich legionistów. Po III rozbiorze Polski część uczestników powstania kościuszkowskiego uciekła za gra­nicę. Wybicki, początkowo w Paryżu, później we Włoszech, w północnowłoskiej miejscowości Reggio, kierował propagandą w głównej kwaterze Legionów. Tu wła­śnie powstała Pieśń Legionów Polskich..., czyli Mazurek Dąbrowskiego. Począt­kowo miała to być żołnierska piosenka napisana i śpiewana w rytmie mazurka. Tekst został napisany językiem prostym, potocznym. Po raz pierwszy Pieśń... odśpie­wano publicznie w dniu 20 lipca 1797 r., w czasie uroczystości ku czci Jana Henryka Dąbrowskiego, twórcy Legionów. Drukiem po raz pierwszy Mazurek Dąbrowskiego został ogłoszony w Warszawie, w 1806 r, w Kalendarzyku kieszonkowym patrio­tycznym. W 1927 r. Mazurek Dąbrowskiego został uznany, w nieco zmienionej wer­sji, za hymn państwowy.

Pieśń Legionów jest manifestem idei niepodległościowej i wyrazem nowych, romantycznych poglądów na naród. Jest to utwór, który zawiera program politycz­ny Legionów i jest wyrazem wiary w rychłe odzyskanie niepodległości. Autor wspomi­na bohaterów narodowych: Dąbrowskiego, Czarnieckiego, Kościuszkę oraz Napo­leona Bonaparte, którego otaczano w Polsce prawdziwym kultem, z którym wiązano ogromne nadzieje na odzyskanie niepodległości. Wiara w odzyskanie niepodległo­ści, w Dąbrowskiego oraz w błogosławieństwo Boże dla zniewolonej ojczyzny to główne przesłanki utworu. Wiele tu słów o mocy polskiego oręża - szabli, pałasza, kosy, będących symbolami polskich powstań niepodległościowych i zrywów naro­dowowyzwoleńczych. Początek utworu, słowa „Jeszcze Polska nie umarła. / Kiedy my żyjemy" .o wyraz przekonania, że utrata niepodległości jest tylko chwilowa, że wkrótce Polska znowu będzie wolnym i niepodległym krajem.

---