ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA

ZASADY KONSTYTUCYJNE

Postanowienia zawarte w konstytucji możemy podzielić na zasady konstytucyjne i postanowienia o charakterze norm prawnych.

Zasady konstytucyjne to wypowiedzi ustrojodawcy zawarte w konstytucji, które dotyczą podstawowych zagadnień ustrojowych państwa. Istnieje wiele terminów dla określenia zasady konstytucyjnej np. zasady ustroju, zasady konstytucji, podstawowe zasady ustroju politycznego, zasady polityki państwa, zasady naczelne konstytucji

Trudno odróżnić jest zasadę konstytucyjną od normy konstytucyjnej (normy najdoskonalszej)

Każdy przepis konstytucji może być uznawany za zasadę konstytucyjną. Jeżeli nasze postanowienia konstytucji wyrażają podstawowe, doniosłe dla ustroju państwa elementy, to mają charakter konstytucyjnych zasad ustrojowych. Kiedy te zasady określają podstawowe założenia systemu prawnego państwa oraz stanowią wskazówkę czy materiał do tego by konstruować z nich inne normy to wtedy możemy nazywać je konstytucyjnymi zasadami prawa. Często takie zasady nazywa się naczelnymi zasadami konstytucyjnymi dlatego, że stanowią przedsłowie do innych zasad i norm zawartych w konstytucji

CHARAKTER ZASAD KONSTYTUCYJNYCH

Zasady mają charakter podwójny:

• Ogólny, gdy wskazują podstawy ustroju państwa oraz tworzonego w tym państwie prawa

• Szczegółowym, gdy są już skonkretyzowanymi wypowiedziami ustrojodawcy i następnie ustawodawcy (nakaz i zakaz określonego zachowania - zasada podpisania przez prezydenta aktu w terminie 21 dni od przedłożenia mu ustawy)

Istnieje kilka sposobów konstytucjonalizacji zasad:

• wyrażenie zasady wprost w konstytucji (zasady ustalone, proklamowane)

• wyprowadzenie zasady z innej bardziej ogólnej zasady konstytucyjnej (zasady wyinterpretowane z innej zasady

• prawo zwyczajowe - u nas ma spore znaczenie - zasadzie zwyczajowej nieokreślonej w konstytucji daje się rangę zasady konstytucyjnej np. dyskontynuacja prac parlamentu)

PODZIAŁ ZASAD KONSTYTUCYJNYCH:

Różne podziały kategorialne:

1. podział zgodnie z poglądami teoretyków prawa:

1. zasady w sensie dyrektywalnym - będą to postanowienia o charakterze norm konstytucyjnych. Charakteryzują się tym, że wynikają z nich logicznie grupy innych norm konstytucyjnych, określają szczególnie istotne cechy pewnych instytucji prawnych i ustrojowych, w doktrynie uznaje się je za szczególnie istotne społecznie. Polski TK uznaje, że zasady konstytucyjne to normy wyrażone wprost w konstytucji o szczególnym znaczeniu dla tworzenia i wykładni prawa, oraz normy wyinterpretowane z postanowień konstytucyjncyh i stanowiące ich uogólnienie np. zasada podpisania ustawy przez prezydenta, zasada kontrasygnaty aktów prezydenta, zasada jawności prac parlamentu

2. zasady w znaczeniu pozadyrektywalnym (opisowym) - pewien system idei, wartości czy wzorców konstytucyjnych, które służą charakterystyce systemu ustrojowego państwa, systemu prawnego a także systemu politycznego i społeczno-gospodarczego

Rozumiemy te zasady dwojako:

• instytucja będąca wzorcem dla jakiegoś konkretnego przedmiotu unormowania np. zasada wieloprzymiotnikowego prawa wyborczego

• zasady ustrojowe będące podstawą 1.kompetencyjną, 2.polityczną, 3.stanowią podstawę prawną ukształtowania danej instytucji ale mają znaczenie ustrojowe np. zasada suwerenności narodu, zasada podziału władz

Zasadą konstytucyjną wg teoretyków będzie konkretna wypowiedź ustrojodawcy, która zawarta jest wprost w konstytucji lub można ją wyinterpretować z innej normy konstytucyjnej.

Zasady mogą przybierać różne formy:

• mogą mieć charakter norm konstytucyjnych

• mogą mieć charakter wartości np. zasada sprawiedliwości społecznej

• mogą mieć charakter postulatów

• idei np. idea demokracji, idea państwa służebnego

• mogą mieć formę bardziej lub mniej rozbudowanych konstrukcji o charakterze prawnym

• mogą mieć charakter rozstrzygnięć

• mogą mieć charakter dyrektyw np. zasada solidarności, dialogu, współpracy partnerów społecznych

• mogą mieć charakter klauzul generalnych np. zasada demokratycznego państwa prawnego

• mogą być określane jako podstawowe założenia systemu ustrojowego państwa prawa

2. według konstytucjonalistów:

Kryteria podziału zasad konstytucyjnych na:

• zasady klasyfikowane wg kryterium wagi prawnej

• zasady klasyfikowane wg kryterium przedmiotowego (problemowego)

Wg kryterium wagi prawnej:

1. zasady naczelne - podstawowe rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwa nazywane inaczej naczelnymi, konstytucyjnymi zasadami ustroju, które wyróżniają się spośród innych zasad konstytucyjnych szczególną doniosłością prawną

Możemy je pogrupować - podstawową grupę zasad naczelnych stanowią zasady z pierwszego rozdziały konstytucji zatytułowanej Rzeczpospolita np. zasada pluralizmu politycznego, zasada legalizmu, zasada pluralizmu politycznego.

Inny przykład zasad, porozrzucanych po konstytucji - zasada subsydiarności, zasada wolności i praw człowieka i obywatela, zasada społeczeństwa obywatelskiego (wyinterpretowana z zasady pluralizmu politycznego, ogólnych gwarancji zrzeszania się w związki zawodowe itp., z zasad samorządności zawodowej oraz zasady samorządu terytorialnego

Podstawowe znaczenie ma zasada demokratycznego państwa prawnego, która stanowi podstawę wielu zasad konstytucyjnych wyrażonych w konstytucji, ale również wyinterpretowanych przez TK

2. zasady pozostałe

Wg kryterium przedmiotowego

1. zasady dotyczące problemu legitymacji form wykonywania władzy (zasada suwerenności narodu, zasada demokracji bezpośredniej, zasada centralnych organów przedstawicielskich, zasada wielopostaciowego samorządu)

2. zasady odnoszące się do mechanizmu realizacji władzy państwowej (zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada bezpośredniego obowiązywania konstytucji, zasada podziału władz)

3. zasady dotyczące poszczególnych sfer życia politycznego i społeczno-gospodarczego w państwie (zasada wolności wykonywania działalności gospodarczej, zasada pluralizmu, zasada szerokiego katalogu praw i wolności człowieka i obywatela

Poza tym możemy też znaleźć niepasujące do tego podziały zasady:

1. zasady strukturalne - określają charakter ustrojowy państwa, dotyczący poszczególnych jego elementów składowych np. zasada demokratycznego państwa prawnego

2. zasady nienaruszalne (niezmienne) - przepisy zawarte w rozdziale 1,2 i 12 są poddane szczególnym rygorom, jeżeli chodzi o ich zmianę

3. zasady nienazwane - takie, które nie są przez samego ustrojodawcę określone jako zasada taka i taka np. zasada nazywana zasadą republikańskiej formy rządów (chociaż nie jest to bezpośrednio zapisane w konstytucji) albo zasada państwa unitarnego, zasada konstytucjonalizmu

Hierarchia zasad konstytucyjnych - nie możemy ze względu na charakter przepisów konstytucyjnych mówić o hierarchii zasad konstytucyjnych. Możemy mówić jedynie o tym, jaką mają wagę prawną (rolę prawną)

Rolę tą możemy postrzegać na dwa sposoby:

• w znaczeniu ogólnym zasady konstytucyjne nie tylko stanowią integralną część systemu konstytucyjnego państwa ale również nakreślają kierunki jego rozwoju (mają charakter dynamiczny)

• w znaczeniu szczegółowym rolą zasad jest zapewnienie spójności wszystkich przepisów zawartych w konstytucji, również w taki sposób, że możemy z nich wyprowadzać inne zasady, odczytywać konkretne normy prawne, czyli nakazy i zakazy określonego zachowania adresatów tych norm

Można wskazać przykłady, gdzie zasady krzyżują się ze sobą np. zasada demokracji przedstawicielskiej (pośredniej) i zasada demokracji bezpośredniej oraz zasada pluralizmu politycznego pozostają w związku z zasadą suwerenności narodu. Innym przykładem jest zasada legalizmu i zasada odpowiedzialności za szkody wyrządzone jednostce za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Zasady te wzajemnie się uzupełniają - wszystkie organy działają na podstawie i w graniach prawa, a jeżeli nie to będą tego konsekwencje - zasada odpowiedzialności. Zasady po sprzężeniu się ze sobą mogą więc spowodować powstanie normy konstytucyjnej.

Możemy wskazać ponadto trzy aspekty zasad konstytucyjnych:

1. określają kierunek i granice realizacji postanowień konstytucji

2. ustalają kierunki działalności ustawodawczej w państwie

3. poprzez odniesienia do pewnego systemu wartości, do innych systemów normatywnych mogą być wzorcem interpretacyjnym w procesie stosowania konstytucji

Ustrój - całokształt zasad, które określają działanie państwa i jednostek

1. Ustrój polityczny - analiza zagadnień dotyczących trybu wybierania organów państwowych, relacji między nimi i kompetencji

2. Ustrój społeczny - normy dotyczące analizy sytuacji jednostki w państwie

3. Ustrój gospodarczy - koncepcja młoda, z XIXw - państwo to stróż nocny, musi jednak ingerować w gospodarkę

Ustrój polityczny - pojęcie ustroju politycznego pojawiło się już w dziele Arystotelesa „Polityka” - określenie za pomocą pewnych reguł sposobu funkcjonowania naczelnej władzy w państwie. Obecnie przyjmuje się, że ustrój polityczny to prawno-instytucjonalny wyraz struktury i sposobu funkcjonowania władzy publicznej. Wszystkie te regulacje które określają granice, cele, metody działania władzy w państwie. Ustrój polityczny powinien być uregulowany w Konstytucji, tak też jest w Polsce.

Klasyfikacja konstytucji ze względu na treści:

I generacja - zasady ustroju politycznego władzy, pomijano kwestie dotyczące ustroju społecznego i gospodarczego

II generacja (20 lecie międzywojenne) - rozszerzenie zakresu o kwestie dotyczące określenia statusu jednostki w państwie, pomijano jednak kwestię ochrony roszczeń jednostki

III generacja - w państwa Europy Zachodniej - szeroka regulacja ustroju politycznego, gospodarczego, regulacja ustroju społecznego bardzo szeroka, w Europie Wschodniej i Środkowej uważano, że komunizm jest tak świetnym ustrojem, że regulowanie kwestii społecznych nie jest wymagane. Cecha wspólna konstytucji to zasada ochrony pokoju

IV generacja - państwa Europy Środkowej i Wschodniej - wzorowane na konstytucjach III generacji państw Europy Zachodniej

Pojęcie ustroju politycznego współcześnie jest bardzo ściśle związane z pojęciem formy państwa czyli konstytucyjne określenie sposobu organizacji życia politycznego i społecznego. Możemy dokonać klasyfikacji form państwa:

1.ze względu na budowę organów władzy państwowej a także sposób kreowania tych organów (sposób powołania organu uprawnionego jako najwyższego reprezentanta państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych)

1. monarchia

2. republika

2.ze względu na liczebność podmiotu sprawującego władzę:

3. państwa monokratyczne

4. państwa oligarchiczne

5. państwa demokratyczne

3.ze względu na strukturę terytorialną państwa

6. państwa proste (jednolite, unitarne)

7. państwa złożone (federacje, konfederacje)

4.ze względu na szeroko rozumiany reżim polityczny (zasady dotyczące społeczeństwa)

8. reżim autokratyczny (totalitarny)

9. reżim demokratyczny

POLSKA - b, c, a, b

POJĘCIE ZASAD USTROJU

Nie ma jednolitej definicji ani zgodności co do terminologii. W doktrynie prawa konstytucyjnego, wśród definicji które powstały zamiennie stosuje się pojęcie zasady ustroju, zasady naczelnej, konstytucyjnej zasady ustroju, konstytucyjnej zasady naczelnej. Twierdzi się, że nie ma możliwości stworzenia jednolitej definicji pojęcia zasady ustroju.

Definicja - za zasadę ustroju rozumiemy najistotniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój danego państwa i co do zasady zawarte w konstytucji. Jest to więc pewna regulacja, która stanowi fundament funkcjonowania całego państwa, całego systemu prawnego.

Największą rolę w analizowaniu zasad odgrywa TK

Nie ma zgodności co do ilości zasad i tego, jakie są to zasady. Bezspornie każda z zasad wymieniona z nazwy w rozdziale I Konstytucji jest zasadą ustrojową. Rozdział ten stanowi zbiór podstawowych zasad i wytycznych, na których państwo to winno się opierać.

Współcześnie przyjmuje się, że z Konstytucji RP można wyprowadzić następujące zasady ustrojowe:

1. zasada republikańskiej formy rządów

2. zasada demokratycznego państwa prawnego

3. zasady sprawiedliwości społecznej

4. zasada jednolitości państwa

5. zasada suwerenności

6. zasada przedstawicielstwa

7. zasada podziału i równowagi władz

8. zasada systemu rządów parlamentarno-gabinetowych

9. zasada pomocniczości

10. zasada pluralizmu politycznego

11. zasady dotyczące funkcjonowania sądownictwa

12. zasada społecznej gospodarki rynkowej

13. zasada wolności i praw człowieka i obywatela

Są to zasady, które są najistotniejszymi ze względu na ustrój polityczny państwa. Co do zasady wszystkie te zasady uregulowane są w konstytucji ale nie wszystkie w rozdziale 1, co nie oznacza jednak, że te niewymienione w rozdziale 1 są mniej ważne

ZASADA REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDÓW

Wiąże się ona z terminem Rzeczpospolita, tłumaczonym jako rzecz publiczna, sprawa publiczna, który użyty został zarówno w tytule ustawy zasadniczej jak i rozdziale I konstytucji. Ze względu na sposób użycia tego terminu, wywołuje on różne skutki:

1. używany jest jako określenie nazwy państwa (Rzeczpospolita Polska)

2. używany jako określenie ustroju politycznego

Ustrojodawca połączył tę zasadę z zasadą dobra wspólnego wszystkich obywateli, określając w ten sposób państwo jako pewną naczelną wartość. Oznacza to, że państwo jest wspólnotą, która przyznaje obywatelom określone prawa, ale ustanawia także określone obowiązki. Podstawowym obowiązkiem w związku z tym jest dbanie (troska) o dobro wspólne wszystkich obywateli, przestrzeganie prawa, wierność Rzeczpospolitej oraz obrona ojczyzny. Następstwem przyjęcia tej zasady jest zorganizowanie państwa zgodnie z republikańską formą. Decydować o tym będzie obsadzenie najwyższych organów władzy państwowej w drodze wyborów powszechnych i bezpośrednich na określoną kadencję i wg ściśle określonych procedur. Co do zasady, procedury te winny być określone w ustawie zasadniczej. Istotnym jest także określenie w ustawie zasadniczej sposobu egzekwowania odpowiedzialności organu władzy publicznej w przypadku naruszenia przez niego prawa.

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

Stosunkowo nowa zasada (dawniej zasada państwa prawnego) - dodano „demokratycznego”. Genezą jest zasada państwa prawnego definiowana w pismach Platona i Arystotelesa, którzy twierdzili, że w państwie nie powinna rządzić grupa osób a zasady prawa, bądź to naturalnego, bądź stworzonego przez ludzi. Wiele wieków później koncepcja państwa prawnego miała stanowić gwarancję dla ochrony jednostki w państwie, gwarancją sprawiedliwego funkcjonowania państwa i prawa. Zaczęto podkreślać rolę państwa powszechnego stanowionego przez kompetentne przedmioty i prawa abstrakcyjnego - niezależnego od różnic społecznych (równego dla wszystkich). Tak rozumiane prawo miało być gwarancją sprawiedliwego funkcjonowania państwa.

W XIX wieku po raz pierwszy praktycznie znalazła zastosowanie zasada państwa prawnego. Wtedy to konstytucje zaczęły (pierwsza była konstytucja z Massachusets z 1789) wprowadzać do swojej treści zasadę rządów prawa. Miało to być przejawem zmian politycznych i ustrojowych zachodzących w państwach.

Jako zasada prawna, została ona wprowadzona w doktrynie niemieckiej, początkowo utożsamiana z uprawnieniem sądów do kontroli nad rządem i całym systemem prawnym. Powstały koncepcje prymatu ustawy i określenia materii ustawowej. Podporządkowanie normom prawa, kompetencje jednostki muszą mieścić się w graniach prawa. Niemiecka ustawa zasadnicza z 1949r - jako pierwsza zapisała zasadę państwa prawnego. Większość konstytucji państw europejskich wprowadziła tą zasadę, ale konstytucja Stanów Zjednoczonych nie ma zapisanej bezpośrednio tej zasady.

W doktrynie niemieckiej podstawowymi gwarancjami państwa prawnego jest sprawiedliwość, godność, wolność jednostki oraz prawo do oporu wobec każdego, kto usiłuje zlikwidować obowiązujący porządek konstytucyjny.

W Polsce w okresie 20-lecia międzywojennego zaczynają się dopiero pojawiać koncepcje państwa prawnego. Po II WW bardziej otworzono się na koncepcję państwa prawnego ale rozumianego głównie jako praworządność, czyli obowiązek przestrzeganie prawa. Po raz pierwszy do polskiego porządku ustrojowego zasada ta została wprowadzona na podstawie rewizji konstytucji z 29 grudnia 1989. Następnie zapisana została w Małej Konstytucji z 17 października 1992 roku. Ustrojodawca tworząc konstytucję z '97 w art.2 konstytucji powtórzył poprzednią regulację, ustanawiając, że Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasadę sprawiedliwości społecznej.

Należy wyróżnić dwa znaczenia pojęcia państwa prawnego:

1. państwo prawne w sensie formalnym - składa się na niego zasada:

1.legalizmu rozumianego jako nakaz działania organów państwa na podstawie norm prawnych. W naszym systemie wprowadzona została jako samodzielna zasada konstytucyjna w art. 7 konstytucji ustanawiając, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa

2.podziału władz i wzajemnego ich kontrolowania się

2. państwo prawne w sensie materialnym - oznacza, że działalność państwa i jego organów opiera się na szeregu idei i wartości, w tym przede wszystkim równości, wolności, sprawiedliwości i demokratycyzmie, przy czym realizacja zasady demokratycyzmu polega na kreowaniu organów przedstawicielskich w wyborach powszechnych, równych i wolnych, oraz na urzeczywistnianiu zasady pluralizmu politycznego

Naruszenie któregokolwiek z wymogów, które stawia prawo jest naruszeniem zasady demokratycznego państwa prawnego. Dlatego jest ona ograniczeniem dla funkcjonowania władzy publicznej i jednostki.

Fundamentalne zasady demokratycznego państwa prawnego:

1. zasada konstytucjonalizmu - wszystkie najważniejsze rozstrzygnięcia dotyczące ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego uregulowane są w konstytucji

2. zasada prymatu ustawy

3. zasada wyłączności ustawy - wszystkie kwestie nieuregulowane w konstytucji powinny być uregulowane w akcie prawnym rangi ustawowej - tzw. materia ustawowa

Zasada demokratycznego państwa prawnego jest bardzo dynamiczna, wciąż się rozwija - wskazuje na to orzecznictwo TK. Jest ona klauzulą złożoną z szeregu zasad szczegółowych o charakterze dyrektywalnym, przy czym każda z tych zasad może stanowić samodzielną podstawę oceny konstytucyjności aktu prawnego. Trybunał stopniowo wyprowadzał te zasady szczegółowe i przyjmuje się, że pierwszą z nich była wyprowadzona już w 1989 roku zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez państwa prawa. Najpóźniej zaś, w 1997 roku wyprowadził zasadę prawa do prywatności. Po wejściu w życie konstytucji z 1997 roku TK opowiedział się za utrzymaniem dotychczasowej wykładni klauzuli. Niektóre z zasad szczegółowych zostały w 1997 roku zapisane bezpośrednio w tekście konstytucji, niektóre zaś nadal wyprowadza się z klauzuli demokratycznego państwa prawnego.. Przyjmuje się, że wynikają one z aksjologii i z samej istoty klauzuli demokratycznego państwa prawnego. Odnoszą się one zarówno do prawa materialnego jak np. prawo do życia, prawo do prywatności czy prawo do sądu, ale mają też istotne znaczenie dla prawa proceduralnego jak np. zasady związane z zasadą przyzwoitej legislacji (np. niedziałanie prawa wstecz)

W przypadku zakwestionowania zgodności aktu normatywnego ze standardami demokratycznego państwa prawnego, które są wyprowadzane z tej klauzuli bądź zapisane w odrębnych postanowieniach konstytucji podstawę kontroli powinny stanowić szczegółowe postanowienia ustawy zasadniczej. Przyjmuje się iż nie należy przywoływać jako podstawy kontroli klauzuli demokratycznego państwa prawnego ponieważ pełni ona wówczas funkcję tzw. wskazówek interpretacyjnych wg których należy interpretować szczegółowe przepisy konstytucji

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa

Przyjmuje się, że zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa jest podstawowym elementem demokratycznego państwa prawnego i w następstwie tego z zasady tej TK wyprowadził już dalsze szczegółowe reguły odnoszące się przede wszystkim do takich sytuacji, w których mamy do czynienia z wieloma następującymi po sobie zmianami obowiązującego stanu prawnego. W związku z tą zasadą na ustawodawcy ciąży obowiązek uwzględniania w wydawanych przepisach znanych technik przepisów przejściowych, zasady ochrony praw słusznie nabytych, oraz ochrony interesów w toku. Zasada ta określana jest także mianem zasady lojalności państwa wobec obywatela, co oznacza, że prawo powinno być tak stanowione i stosowane przez uprawnione organy by nie stało się pułapką dla obywatela. Zasada ta opiera się na pewności prawa a więc prawo powinno charakteryzować się takim zespołem cech, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne. Jednostka powinna posiadać pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych, a także konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą za sobą pociągać. Oznacza to pełną przewidywalność działań organów państwa, które umożliwia prognozowanie własnych działań. Z zasady tej wynika także zakaz wprowadzania tzw. pozornych instytucji prawnych, które wyrażają się przede wszystkim w braku możliwości realizacji przyznanego jednostce prawa. Dotyczy to głównie praw majątkowych i wiązane jest także często ze złamaniem przyrzeczenia wyrażonego w ustawie. Niezrealizowanie takiego przyrzeczenia w związku z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa uznawane jest za wyraz nieodpowiedzialności organu władzy publicznej co pociąga za sobą konieczność naprawienia wynikłej stąd szkody. W ostatnich latach TK wskazał, że ponieważ zasada ta wyznacza sytuację prawną nie tylko obywateli, ale także cudzoziemców, bezpaństwowców i innych podmiotów znajdujących się pod władzą RP, w związku z tym od 2001 posługuje się terminem zasady ochrony zaufania jednostki do państwa.

Analizując orzecznictwo TK możemy stwierdzić, że naruszenia zasady zaufania występują w dwóch sferach:

1. dotyczy wadliwości systemu prawa

2. dotyczy wad w funkcjonowaniu organów państwa

Do typowych wad systemu prawa możemy zaliczyć:

• nieumiejętne posługiwanie się przepisami międzyczasowymi (intertemporalnymi)

• brak przepisów wykonawczych

• niepełne regulacje procedur postępowania

• przekroczenie granic upoważnienia do wydania aktu wykonawczego a także kształtowanie aktami niższego rzędu spraw zarezerwowanych do właściwości ustawy

Do drugiej grupy wad zaliczamy:

• gwałtowne zaostrzenie surowości prawa na skutek nieznanej wcześniej interpretacji

• odmowę udzielenia informacji w sprawach dotyczących żywotnych interesów jednostki

• wprowadzenie nawet w sposób niezawiniony jednostki w błąd

• stosowanie kar za wykroczenia w sytuacji, gdy jednostka nie ma możliwości zachowania się w sposób nienaganny

ZASADA OCHRONY PRAW SŁUSZNIE NABYTYCH

Zasada ta zakazuje arbitralnego znoszenia lub ograniczenia praw podmiotowych przysługujących jednostce lub innym podmiotom występującym w obrocie prawnym. Zapewnia ona ochronę zarówno praw publicznych jak i prywatnych. Nie ma ona charakteru absolutnego, co oznacza, że nie wyklucza możliwości stanowienia regulacji mniej korzystnych dla jednostki. Odstąpienie od tej zasady jest dopuszczalne w szczególnych okolicznościach, jeżeli przemawia za tym inna zasada prawno-konstytucyjna. Ocena dopuszczalności ograniczeń praw słusznie nabytych może nastąpić jedynie po rozważeniu:

1. czy wprowadzenie ograniczenia znajduje podstawę w innych normach, zasadach lub wartościach konstytucyjnych

2. czy nie istnieje możliwość realizacji danej normy, zasady czy wartości bez naruszenia praw nabytych

3. czy tym wartościom ze względu na które ustawodawca ogranicza prawa nabyte można w danym, konkretnym przypadku przyznać pierwszeństwo przed wartościami znajdującymi się i podstaw zasady zaufania

4. czy prawodawca podjął niezbędne działania, mające na celu zapewnienie jednostce warunków do przystosowania się do nowej regulacji

Ochronie konstytucyjnej nie podlegają prawa nabyte niesprawiedliwie ani takie prawa, które nie znajdują uzasadnienia w warunkach nowego ustroju państwa

Istotnymi elementami klauzuli demokratycznego państwa prawnego jest zasada ochrony interesów w toku, która oznacza, że prawo powinno szanować wszelkie przedsięwzięcia gospodarcze i finansowe rozpoczęte pod rządami poprzednich przepisów. Nie dotyczy to oczywiście tzw. ryzyka gospodarczego. Przyjmuje się, że jeżeli przepisy zapewniają obywatelom, że przez pewien określony czas będą obowiązywały określone reguły i w związku z tym jednostka rozpoczęła konkretne działania, to reguł tych nie można zmienić na niekorzyść jednostki, przy czym muszą być równocześnie spełnione trzy przesłanki:

1. przepisy prawa muszą wyznaczać pewien horyzont czasowy dla zrealizowania określonych przedsięwzięć (np. rok podatkowy)

2. przedsięwzięcie to musi mieć charakter rozłożony w czasie i nie może się zrealizować w wyniku jednorazowego działania gospodarczego

3. jednostka musi faktycznie rozpocząć określone przedsięwzięcie w czasie obowiązywania tych przepisów

Ochrona interesów w toku nie oznacza niezmienności prawa, oznacza to, że ustawodawca dysponuje możliwością uprawnień i znoszenia przywilejów po spełnieniu trzech wskazanych przesłanek.

Kolejnymi elementami klauzuli demokratycznego państwa prawnego jest nakaz zachowania odpowiedniej vacatio legis, zasada określoności przepisów prawa a także tzw. zasady przyzwoitej (poprawnej) legislacji. Stawia się wymagania co do norm. Normy powinny być tak konstruowane żeby ich adresaci nie musieli ich nadmiernie interpretować. Normy powinny być wystarczająco jasne i przejrzyste. Zakłada się też istnienie racjonalności ustawodawcy - zna on system, wie jakie normy ma ustanowić, wie jakie są potrzeby adresatów norm.

ZASADY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ

Zasada ta została przyjęta przez wiele państw w wielu konstytucjach, mimo wszystko nie została nigdy zdefiniowana. Toczy się spór wokół samego pojęcia sprawiedliwości. Rozumienie tego pojęcia zmieniało się przez wieki. W naszym systemie sprawiedliwość społeczna nie jest jedną zbieżną zasadą, a jest zbudowana z wielu zasad co dodatkowo komplikuje sprawę ale powoduje rozszerzenie tego pojęcia do wielu formuł. Bezspornym jest, że zasady sprawiedliwości bezpośrednio łączone są z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Od dawna zastanawiano się nad tym czy sprawiedliwość można włączyć do systemu prawnego, czy też jest to idea etyczna, która nie powinna być kategorią normatywną. Sprawiedliwość społeczna nie jest kategorią państwa socjalistycznego tylko zasadą umożliwiającą wprowadzenie elementów socjalnych w konstrukcji państwa - chroniącego człowieka i obywatela. Wykluczenie tej zasady powoduje krzywdzący system dla jednostki.

Zasady sprawiedliwości społecznej uznaje się za złożoną formułę, w której rola lub też pozycja poszczególnych jej prawideł jest zmienna. Zależy głównie od sytuacji społecznej w której zasady sprawiedliwości są realizowane, przy czym chodzi tutaj o sytuacje w makro skali czyli o sytuacje całego państwa. Do fundamentalnych formuł sprawiedliwości zaliczamy:

• każdemu to samo (zakłada bezwzględną równość wszystkich - absurd)

• każdemu według jego zasług - problem definicji „zasługi”

• każdemu według jego dzieła

• każdemu według jego potrzeb - najbliższa doktrynie sprawiedliwości społecznej np. zasiłki dla bezrobotnych

• każdemu według jego pozycji (?)

• każdemu według tego, co przyznaje mu prawo - najczęściej stosowana formuła

Mimo złożonej treści zasady sprawiedliwości mają pewne elementy stałe. Przyjmuje się, że każde prawidło stosowane w danych warunkach ma:

1. uwzględniać dobro każdego członka społeczeństwa

2. nie może ono doprowadzić do zbyt głębokiej stratyfikacji społecznej

Oznacza to, że niedopuszczalna jest dyskryminacja lub faworyzacja jakiejś grupy społecznej.

Zasady sprawiedliwości jako warunek podstawowy dla ich realizacji zawierają w swej treści obowiązek zapewnienia minimum egzystencji dla wszystkich. Najistotniejszą rolę w wypełnieniu treścią tych zasad odegrał TK, który uznał normatywny charakter sprawiedliwości społecznej. Stwierdził on także, że wprowadzenie tych zasad do konstytucji skutkuje nałożeniem na ustawodawcę obowiązku stanowienia prawa zgodnie z zasadami sprawiedliwości. Prawidłowa realizacja zasad sprawiedliwości wymaga kształtowania przez ustawodawcę w sposób zróżnicowany praw i obowiązków poszczególnych obywateli. Zależy to od podmiotowego i przedmiotowego zakresu poszczególnych regulacji ustawowych. Oznacza to przyznanie ustawodawcy prawa do odmiennego kształtowania sfery praw i obowiązków określonej kategorii podmiotów pod warunkiem, że te odmienne zasady będą oparte na istniejących między poszczególnymi kategoriami podmiotów odmiennościach w ich sytuacji faktycznej.

Zasady sprawiedliwości łączymy bezpośrednio z zasadą równości, co oznacza, że przyjmuje się iż wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo, co oznacza bez zróżnicowań dyskryminujących lub faworyzujących, czyli zgodnie ze sprawiedliwością społeczną.

Jeżeli zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów pozostaje w zgodzie z zasadami sprawiedliwości społecznej lub służy ich urzeczywistnianiu, to przyjmujemy, że zróżnicowania takiego nie można uznać za dyskryminujące lub faworyzujące. W tym sensie zasada równości jest wtórna do sprawiedliwości społecznej.

Zasady sprawiedliwości są punktem odniesienia do pozostałych wartości i norm konstytucyjnych, nakazują poszanowanie godności osoby ludzkiej, nakazują realizację zasady pomocniczości i ochronę słabszych i wymagają realizacji wszystkich elementów klauzuli demokratycznego państwa prawnego.

ZASADA PAŃSTWA JEDNOLITEGO (UNITARNEGO)

Zasada ta wyrażona została w art.3 konstytucji i wyznacza ona granice decentralizacji państwa. Przyjmuje się, że urzeczywistnienie zasady jednolitości państwa nie wyklucza możliwości decentralizacji władzy publicznej, wymaga jedynie wprowadzenia takiego ustroju terytorialnego państwa, który będzie zgodny z przepisami konstytucji, które regulują zakres zadań i uprawnień między poszczególnymi ogniwami w strukturze władzy. Dopuszczalne jest więc wyłączenie pewnych spraw z kompetencji organów lokalnych, czy też organów sprawujących władzę na szczeblu państwowym i przekazaniu ich innym organom władzy, przy czym wyłączenie to powinno być dokonane w zakresie określonym prawem zgodnie z konstytucją, w drodze ustawy (tylko i wyłącznie) i przy poszanowaniu wymagań racjonalności.

Zasada państwa unitarnego jest ściśle związana z zasadą samodzielności gmin wyrażoną w art. 165 konstytucji, przy czym zasady tej nie można traktować w kategoriach absolutnych.

ZASADA SUWERENNOŚCI

Pojęcie władzy - współcześnie można wyróżnić dwa znaczenia terminu władza.

1. podmiotowe - władza to podmiot odgrywający rolę zwierzchnią w określonym stosunku społecznym, mogący innym narzucić określony sposób zachowania np. monarcha, lud pracujący miast i wsi, naród, organ państwa

2. przedmiotowe - zjawisko społeczne będące szczególną formą zależności społecznych wynikających ze świadomych oddziaływań na siebie członków społeczeństwa

Współczesne definicje suwerenności wskazują następujące jej cechy:

1. pierwotny charakter władzy - oznacza to, że nie wyprowadza się jej od żadnej innej władzy w państwie ani poza nim. Nie wynika ona z nadania czy uznania, co nie oznacza możliwości uzasadnienia pochodzenia władzy państwowej aby zapewnić jej legitymację. W tym celu jednak należy odwoływać się do innych czynników niż inna władza

2. trwałość - oznacza to, że władza nie podlega ograniczeniom czasowym, jest stała i czynna w czasie

3. niezależność w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych (samowładność) - przyjmuje się iż władza ma charakter niezależny od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej, ale nie ma ona charakteru absolutnego. W związku z tym przyjmuje się, że jest to samodzielność w sferze prawnej, czyli samodzielność w decydowaniu o stosunkach z innymi państwami. Przyjmuje się, że władza suwerenna jest niezależna od jakichkolwiek czynników wewnętrznych i oznacza samodzielność w regulowaniu stosunków wewnętrznych a więc ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego. Najczęściej wskazuje się, że ma ona charakter jednolity i zamknięty, co oznacza, że potencjalnie może obejmować wszystkie dziedziny życia. Ściśle związana jest ona ze zwierzchnictwem terytorialnym rozumianym jako władza wykonywana w obrębie wyznaczonym granicami państwa i realizująca wszystkie funkcje i działania właściwe dla państwa. Łączy się także ze zwierzchnictwem personalnym wyrażającym się w więzi prawnej między państwem a jednostką, z której wynikają określone obowiązki jednostki wobec państwa bez względu na to czy jednostka znajduje się na terytorium tego państwa (punktem wiążącym jest obywatelstwo)

4. niezależność władzy w sferze prawnej (całowładność) - nieograniczoność rozumiana jako niezależność władzy suwerennej w stosunkach wewnętrznych od jakiegokolwiek prawa, przy czym nieograniczoność ta nie ma charakteru absolutnego i w praktyce determinowana jest przez szereg czynników o charakterze obiektywnym np. czynniki gospodarcze

Suwerenność bardziej dotyczy sprawowania władzy niż społeczeństwa. Zasada suwerenności jest zasadą bardzo starą. Często używano jej do uzasadnienia określonych form panowania. Wszystkie koncepcje można połączyć w pewne grupy. Wyróżnić można następujące teorie suwerenności:

• teoria patrymonialna - cechą wszystkich koncepcji jest to, że źródłem władzy jest Bóg a podmiot sprawujący władzę ją tylko wykonuje. Jeżeli źródłem władzy jest Bóg a podmiot sprawujący władzę tylko ją wykonuje to jest to podstawą dla władzy absolutnej. Monarcha nie był związany obowiązującym prawem, a prawo które on ustanowił było bezwzględnie obowiązującym dla wszystkich jego adresatów. W reakcji na takie sprawowanie władzy było powstanie odmiennych koncepcji łączonych w:

• teorię suwerenności ludu - nadal władza ma charakter najwyższy i nieograniczony, zmieniono jednak jej podmiot z monarchy na lud. Prekursorem tej koncepcji był Marsyliusz z Padwy. Według niego władza ludu miała strzec prawa stanowionego przez ogół obywateli. Podmiot wykonujący władzę zobowiązany był do wykonywania i podległości temu prawu, stanowionemu przez ogół obywateli. Ideę tę rozwinął Jan Jakub Russoe w koncepcji umowy społecznej. We współczesnych koncepcjach teorii suwerenności ludu przyjmuje się, że lud jest zarówno podmiotem władzy jak i uczestniczy w jej sprawowaniu gdyż wchodzi w skład sprawujących władzę. Przyjmuje się współcześnie iż sprawowanie władzy przez lud stanowi najwyższą gwarancję wolności jednostki ponieważ jednostki same wyznaczają granice władzy państwowej. Już w okresie XVIII wieku zaczęto uświadamiać sobie że pojęcie lud jest trudne do zdefiniowania. Dlatego powstały nowe koncepcje

• teorie suwerenności narodu - kolebką są Włochy początku XIXw. Zaczęto wysuwać postulaty, że państwa powinny być tworzone na zasadzie narodowej. Twierdzono, że naród jest źródłem władzy a państwo wypełnia jego wolę. Naród ma prawo do posiadania własnej państwowości i wyboru formy rządów. W następstwie tego przyjęto, że naród jest także podmiotem prawa międzynarodowego. Zaczęto zarzucać tej teorii problemy z definicją pojęcia narodu. Zaczęły powstawać definicje narodu:

Koncepcje Georga Jelinka - pojęcie narodu kulturalnego i narodu państwowego.

Naród kulturalny to taki, którego wyróżniają cechy obiektywne w postaci:

• wspólnej kultury

• obyczajów

• pochodzenia

• rady

Naród państwowy zaś to taki, który charakteryzuje się cechami subiektywnymi:

• świadomością odrębności grupowej

• poczuciem wspólnej tradycji

• świadomością udziału w podejmowaniu decyzji

Zaczęto ograniczać naród do osób mających uprawnienia do wyrażania swojej woli i współdecydowania o władzy, do tych, którzy mają czynne i bierne prawo wyborcze

• teorie suwerenności państwa - powstały w okresie XVIII w i łączono je z teoriami suwerenności ludu. Jedynym i absolutnym suwerenem jest państwo, któremu z czasem przyznano osobowość prawną. W koncepcjach tych ujmowano, że najwyższym suwerenem jest państwo, zaś monarcha jest jedynie najwyższym organem państwa

• teoria suwerenności prawa - to prawo tworzy państwo a więc państwo i prawo w kategoriach suwerenności powinny być traktowane równorzędnie ponieważ państwo rozumiane jest jako system prawa, a sprawowanie władzy państwowej ma jedynie zapewnić skuteczność systemowi prawnemu. Teorię suwerenności prawa utożsamia się z zasadą praworządności

• teorie suwerenności organu państwowego - powstały jeszcze w średniowieczu i były stosowane w późniejszych okresach, służyły uzasadnieniu suwerenności monarchy, któremu przysługiwała nieograniczona władza państwowa

Koncepcje te służą uzasadnianiu sprawowania władzy.

Współczesne konstytucje w większości państw wprowadziły zasadę suwerenności poprzez wskazanie podmiotu suwerenności albo poprzez wskazanie źródła suwerenności.

SUWERENNOŚĆ W POLSCE - polski ustrojodawca określił naród jako podmiot władzy zwierzchniej w noweli konstytucyjnej z 29 grudnia 89'. Następnie zasadę tę wprowadził w artykule 4 K z '97 roku - władza zwierzchnia należy do narodu. Już w okresie XX-lecia międzywojennego definiowano naród jako zbiorowość polityczną obejmującą wszystkich obywateli, bez względu na ich przynależność etniczną. Zgodnie z regulacją z K '97 definiuje się pojęcie narodu w sensie politycznym jako zbiorowość bezpośrednio decydującą bądź też podejmującą decyzje poprzez swoich przedstawicieli, ale także jako autora i twórcę organów państwowych. Oznacza to, że naród to złączona ze sobą w sensie politycznym, odrębna od innych świadoma tego i działająca zgodnie z tą świadomością grupa ludzi

Istotna jest treść art.90 K - nie narusza on zasady suwerenności narodu, jak wielu twierdzi! Artykuł ten mówi tylko o przekazaniu części kompetencji organom międzynarodowym, mimo wszystko nie jest tu uzurpowanie prawa organu do odebrania nam władzy, tylko my z własnej woli przekazujemy część kompetencji.

CZYM JEST DEMOKRACJA ? (rządy ludu)

Współcześnie przyjmuje się, że demokracja polega na umożliwieniu podejmowania wiążących decyzji bezpośrednio lub pośrednio przez przedstawicieli. Stąd też mówimy o formach władzy bezpośredniej lub przedstawicielskiej. Z zasadą tą związany jest rodzaj przyjętych form podejmowania przez suwerena decyzji. Najczęściej odbywa się to w drodze losowania lub głosowania. Losowanie polega na przypisaniu znaczenia rozstrzygającego znakom umownym wybranym przypadkowo spośród różnych znaków tego samego rodzaju (jak w toto-lotku) np. niektóre stany w USA, powoływanie sędziów przysięgłych w Kanadzie.

Glosowanie polega na wyrażeniu stanowiska w określonej sprawie przy pomocy znaku umownego. Wyrażenie zgody, sprzeciwu, poparcia dla kogoś. Może zaistnieć w formie naciśnięcia określonego przycisku, podniesienia ręki, postawienia znaczka na kartce. Możemy wyróżnić głosowania:

• jawne

• tajne

• jednomyślne

• większościowe (większość zwykła, kwalifikowana, bezwzględna

Zasada proporcjonalności - przypomnieć sobie samemu

Istotą demokracji jest osobisty udział członków zbiorowego podmiotu suwerenności w wypełnianiu przez nich funkcji publicznych

Najstarszą forma demokracji są zgromadzenia ludowe, znane już w starożytności, przyjmowano tam, że zgromadzenie ludowe to najwyższy organ państwowy. Cechami charakterystycznymi tej instytucji było to że:

• zgromadzenie odbywa się w jednym miejscu

• zapadają na nim wszystkie decyzje

• społeczność zobowiązana do przestrzegania rozstrzygnięć zgromadzenia jest liczniejsza od tej, która podejmuje decyzje

Korzenie współczesnych zgromadzeń o charakterze ludowym wywodzą się ze Szwajcarii (zgromadzenia mężczyzn zdolnych do noszenia broni) w podobnej formie występowały w okresie kolonialnym na terenie dzisiejszych USA.

Obecnie przyjmuje się że zgromadzanie ludowe to zebranie ogółu uprawnionych do podejmowania decyzji, występuje ono bardzo rzadko (np. Szwajcaria w 5 małych kantonach w sprawach - zmiany konstytucji powoływania organu władzy wykonawczej i uchwalaniu budżetu - zgromadzenia są jawne i odbywają się po przeprowadzeniu dyskusji)

Referendum (głosowanie ludowe) - istotą jest bezpośrednie decydowanie przez uprawnione podmioty w drodze głosowania w sprawie poddanej pod referendum. Jego kolebką były zgromadzenia ludowe. Szwajcaria jako pierwsza wprowadziła na szczeblu federalnym referendum takie jak obecnie.

Metody regulacji referendum w różnych państwach

• zapisanie w konstytucji przedstawicielskiej formy sprawowania władzy i zakaz korzystania z referendum np. Finlandia, Belgia

• dopuszczenie referendum jako fakultatywnej formy podejmowania decyzji przez suwerena - większość państw

• konstytucje przewidują możliwość przeprowadzenia referendum, ale szczegółowo określają materię, jakie mogą być rozstrzygane wyłącznie w drodze referendum np. sprawy dotyczące zmiany konstytucji w Szwajcarii, Turcji, Hiszpanii, Chile, sprawy dotyczące uznania niepodległości państwa np. Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Armenia, sprawy dotyczące przeprowadzenia istotnych reform państwowych we Francji, Grecji, decydowanie o amnestii w Urugwaju, sprawy dotyczące problemów ekonomicznych w Austrii, Tajwanie

Wady referendum:

1. wysokie koszty podejmowania takich decyzji

2. przerzucenie odpowiedzialności z podmiotów sprawujących bezpośrednio władzę na suwerena

3. brak wiedzy podmiotów, które podejmują decyzję

Klasyfikacje referendum:

Podział na referendum:

• obligatoryjne - obowiązek przeprowadzenia referendum wynika z konstytucji

• fakultatywne - konstytucje nie określają bliżej przedmiotu referendum, bądź też określają materie jakich referendum może dotyczyć, albo określają zakres materii wyłączonych z zakresu referendum

Podział na referendum:

• ogólnokrajowe - uprawniony do głosowania jest ogół podmiotów posiadających czynne prawo wyborcze, przeprowadza je się na całym terytorium zazwyczaj w sprawach istotnych dla państwa

• lokalne - przeprowadza się na części terytorium w sprawach istotnych dla danej jednostki samorządu terytorialnego (w Polsce np. odwołanie rady gminy przed upływem kadencji

Podział na referendum:

• konstytucyjne - dotyczy uchwalenia lub zmiany konstytucji

• ustawodawcze

Podział na referendum:

• ratyfikacyjne (zatwierdzające)

• opiniodawcze (konsultatywne) - organy władzy chcą tylko opinii, konsultacji społecznej w określonej kwestii

Plebiscyt - rodzaj referendum, mający w zasadzie dwa znaczenia:

1. dotyczy rozstrzygnięcia w kwestii granic, przynależności narodowej

2. plebiscyt jako forma wyrażenia woli suwerena w kwestii zaufania dla rządów

Weto ludowe - instytucja, której celem jest wystąpienie przeciw uchwalonemu aktowi prawnemu przez uprawnioną grupę obywateli lub też inny uprawniony podmiot. Stosowane we Włoszech (5 rad regionalnych) i Szwajcarii (8 kantonów)

Inicjatywa ludowa (inicjatywa ustawodawcza) - znana w wielu państwach - uprawnienie określonej prawnie liczby członków przedstawiciela zbiorowego podmiotu suwerena do wszczęcia postępowania ustawodawczego. Preferencyjne warunki - zasada dyskontynuacji projektów z inicjatywy ludowej. Dwie klasyfikacje:

1. prawo do wystąpienia z inicjatywą konstytucyjną i ustawodawczą

2. inicjatywa sformułowana i niesformułowana

sformułowana - należy spełnić wszystkie wymagania formalne

niesformułowana - składa się tylko wniosek z pokazaniem jakich materii powinny dotyczyć uchwalone ustawy

Konsultacje ludowe - polegają na wyrażeniu przez zbiorowy podmiot suwerena w drodze głosowania opinii w jakiejś sprawie. Przyjmuje się, że wyniki nie mają charakteru wiążącego a jedynie znaczenie polityczne

Konstytucje współczesnych państw w większości dopuszczają formy demokracji bezpośredniej, ale za podstawową formę sprawowania władzy uznają demokrację przedstawicielską. Opiera się ona na założeniu, że naród (suweren) sprawuje władzę przez przedstawicieli (reprezentantów) wyłanianych w drodze wyborów, przy czym władza ta ograniczona jest czasowo, oparta jest na zasadzie odpowiedzialności i wzajemnego zaufania między wyborcami i reprezentantami

Do podstawowych gwarancji tak rozumianej demokracji przedstawicielskiej zalicza się zasadę wolności prasy i środków społecznego przekazu, a także wolna gra sił politycznych rozumiana zarówno w znaczeniu realizacji zasady pluralizmu politycznego jak i dopuszczenia istnienia opozycji.

WOLNOŚĆ PRASY I ŚRODKÓW SPOŁECZNEGO PRZEKAZU (22.04.2009)

Zasada ta wynika z prawa obywatela do informacji.

W zasadzie wszystkie konstytucje regulują w swojej treści wolność prasy i środków przekazu. W Polsce art. 14 K wprowadza tę zasadę. Przyjmuje się, że wolność ta obejmuje możliwość przekazywania rozpowszechniania wszelkich informacji za pomocą środków masowego przekazu. Zasada ta związana jest ściśle z zasadą wolności odbioru tych informacji.

Państwo zobowiązane jest do podejmowania wszelkich działań na rzecz zapobiegania, eliminacji wszelkich zagrożeń wolności prasy i innych środków masowego przekazu. Zasada ta związana jest ściśle z wolnością wypowiedzi uregulowaną w art. 54 K. Przyjmuje się, że wyłączenie wolność prasy i innych środków masowego przekazu z treści art. 54 K i umieszczenie go w odrębnym artykule w konstytucji podniosło rangę tej zasady do zasady wolności konstytucyjnej.

Według Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje się, że zasada ta jest normą prawną w znaczeniu przedmiotowym, co oznacza nakaz respektowania przez państwo autonomicznego charakteru tej sfery życia społecznego. Zasada ta nie ma charakteru abstrakcyjnego i nie oznacza nieograniczonej swobody wydawców czy dziennikarzy do tworzenia i przekazywania informacji.

W zasadę tą nierozerwalnie wpisane są ograniczenia, których podstawą są inne normy czy zasady i wartości konstytucyjne. Ograniczenia tej zasady mogą być wprowadzana wyłącznie w drodze ustawy i nie mogą naruszać jej istoty a także praw i wolności jednostki oraz interesu publicznego. Zgodnie z treścią art. 54 ograniczenia te nie mogą przybrać także formy cenzury poprzedzającej ale mogą przybrać formę cenzury represyjnej. Chodzi o to, że każdy wydawców/dziennikarzy może podlegać odpowiedzialności, w zakresie naruszenia art. 14 i art. 54 K a konkretnie ograniczeń w nich przewidzianych.

PLURALIZM POLITCZNY

Jest następstwem wolności prasy i innych środków masowego przekazu. Zasada dotycząca wolności mediów jest w zasadzie niezbędna do realizacji zasady pluralizmu politycznego.

Zasada pluralizmu politycznego nie odnosi się - jak zwykło się przyjmować - tylko do partii politycznych, nie oznacza ona tylko wolności zrzeszania się w partie polityczne, ale jej konsekwencją jest możliwość zrzeszania się w związkach zawodowych, stowarzyszeniach itp.

W Konstytucji z '97 roku pluralizm polityczny rozumiany jest jako wolność tworzenia i prowadzenia partii politycznych ale także związków zawodowych, fundacji, stowarzyszeń obywatelskich itp.

Większość konstytucji współczesnych państw gwarantuje zasadę pluralizmu politycznego, także dopuszcza istnienie opozycji, przy czym pojęcie opozycji nie jest rozumiane jednakowo.

Przyjmuje się, że jest to przeciwstawianie się, czy stanowisko przeciwne a więc opozycja to stronnictwo lub grupa stronnictw przeciwna rządowi lub większości parlamentarnej. Często opozycja to nie mniejszość w parlamencie, ale te stronnictwa które są przeciwne rządowi - a mogą one mieć większość w parlamencie. Wyróżniamy dwie grupy opozycji:

1. parlamentarna - obejmuje partie lub ugrupowania mające przedstawicieli w parlamencie i deklarujące sprzeciw wobec rządu a krytykę tę przedstawiają na forum parlamentu

2. pozaparlamentarna - obejmuje ona partie i ugrupowania, które nie posiadają własnej reprezentacji w parlamencie a brak poparcia dla rządu i jego polityki manifestują w środkach masowego przekazu, w formie pikiet, demonstracji itp.

Przyjmuje się, że niektóre konstytucje zawierają regulacje dotyczące funkcjonowania opozycji parlamentarnej, wówczas szczegóły funkcjonowania opisane są w ustawach, a także w regulaminach. W wielu państwach konstytucje milczą na temat działania opozycji, ale zagadnienia te są przedmiotem unormowań regulaminowych i ustawowych. W zdecydowanej większości państw brak jest regulacji których przedmiotem jest funkcjonowanie opozycji.

Partia polityczna - to zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania, wyrażania i realizowania ich celów politycznych, dążące do zdobycia władzy politycznej w państwie, przede wszystkim poprzez zdobycie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich”

Czynnikiem który wpłynął na rozwój partii politycznych był rozwój parlamentaryzmu, treści idei liberalnych a także upowszechnienie się prawa wyborczego.

Współcześnie regulacje dotyczące partii politycznych zawierają pewne elementy wspólne i są to:

1. wymóg posiadania struktury organizacyjnej

2. dobrowolne członkowstwo

3. posiadanie programu działania

4. dążenie do zdobycia władzy lub wpływania na nią.

Dodatkowymi elementami są :

1. konieczność posiadania nazwy

2. konieczność udziału w wyborach do organów przedstawicielskich w sposób stały lub przez dłuższy czas

Tryby tworzenia partii:

1. koncesyjny - charakteryzujący się udzieleniem pozwolenia na działanie partii przez organ     państwowy, w przypadku spełnienia przewidzianych prawem warunków

2. administracyjny - gdzie nadzór nad działalnością partii sprawowany jest przez organy administracji na zasadach zbliżonych do stowarzyszeń

3. rejestracyjny - charakteryzujący się zasadą swobody tworzenia partii, które muszą jednak podlegać rejestracji bądź to sądowej, bądź administracyjnej, a odmowa wpisu do rejestru zawsze może być jednak zaskarżona do sądu powszechnego konstytucyjnego

4. notyfikacyjny - zawiadomieniowy, partia informuje organ o swoim postaniu.

Wolność tworzenia partii nie ma jednak charakteru nieograniczonego. W myśl art. 13 K, zakazy te odnoszą się do:

1. programowo ideologicznego charakteru partii - zakazane jest istnienie partii odwołujących się do nazizmu, komunizmu, faszyzmu, oraz partii dopuszczających nienawiść rasową

2. metod i zasad organizacji partii - zakazane jest istnienie partii politycznych , których program lub działalności dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy, lub nie przewiduje ujawniania struktur lub członkowstwa

- zasady finansowania partii…

Systemy partyjne - to układ stosunków między legalnie działającymi partiami politycznymi

Można wskazać:

1. system partii dominującej - partia przeważająca jest zdolna do samodzielnego sprawowania waładzy np. w Szwecji przez długie lata

2. system dwupartyjny - różne stanowiska doktryny co do definiowania tego systemu:

1. wiele partii, ale tylko dwie sprawują władzę

2. tylko dwie partie są i one sprawują władzę - w zasadzie W.B.

3. system wielopartyjny - oczywiste

Ponadto niektórzy wyróżniają:

1. system monopartyjny

2. system hegemoniczny

„a” i „b” - trudno mówić o istnieniu takich systemów w państwach demokratycznych

Funkcje partii:

1. Kształtowanie opinii - Partia polityczna jako grupa osób wyraża ich poglądy. Ich wynikiem jest program polityczny, który zamierza realizować. Zadaniem partii jednak jest nie tylko poruszanie pewnych zagadnień na forum partyjnym, ale przede wszystkim docieranie z nimi do szerokich rzesz odbiorców, do jak najszerszych kręgów społeczeństwa. Partia polityczna staje się w tym wypadku dość istotnym elementem życia politycznego, bowiem kształtuje opinię publiczną. Próbuje przekonać Nas do poparcia swojego programu, namawia do dialogu. Pełni jednocześnie rolę informatora, ale także i wychowawcy, kształtując nasze polityczne postawy.

2. Funkcja wyborcza - Funkcja wyborcza jest realizowana przez partię prawie przez cały okres jej bytności na scenie politycznej. Jednak szczególnie mocno podczas wyborów parlamentarnych czy samorządowych. Wówczas partia stara się przekonać jak największą liczbę osób do swojego programu, a co za tym idzie do oddania głosu w wyborach właśnie na nią.

3. Funkcja rządzenia - Funkcja rządzenia może być rozumiana dwojako. Po pierwsze jako sprawowanie władzy po wygranych wyborach. Po drugie możemy tę funkcję pojmować jako próbę wpływu opozycji na władze państwowe. Jest to niejako funkcja o charakterze kontrolnym.

 

Zadaniem partii, która sprawuje rządy w kraju, jest nie tylko realizacja jej przedwyborczego programu, ale również pełnienie funkcji łącznika pomiędzy społeczeństwem a państwowymi organami. W swoich szeregach winna mieć osoby (polityczną elitę), dla których sprawowanie władzy jest misją. 

10

---