Drama - jako metoda nauczania i wychowania.

„Inność drugiego człowieka to także inna, jeszcze

jedna możliwość rozwojowa. Dostrzeżenie tej

inności może stać się siłą wspomagającą

rozwój”.

E. Sujak „Rozważania o ludzkim rozwoju”

Życie we współczesnym świecie nacechowane jest brutalnością i arogancją. Coraz

szybsze tempo życia, coraz większa technokracja powoduje, że nie dostrzega się drugiego

człowieka, jego uczuć, wartości każdej jednostki. Szkoła przestała być atrakcyjna dla ucznia,

nie spełnia swoich funkcji wychowawczych. Istnieje przekonanie, że niszczy ona wyobraźnię,

odbiera uczniom radość uczenia się.

Trzeba to zmienić. Zmienić formy pracy, wykorzystywać wszystkie możliwe metody

nauczania, aby uczniowie polubili przepełnione szkoły i zmęczonych nauczycieli, którzy w

każdym z nich chcą widzieć mądrego człowieka.

Drama jest metodą, która pozwala przygotować uczniów do pełnienia określonych ról

w życiu, a takie są założenia polskiej szkoły. Pomaga w rozwoju umiejętności empatycznego

spojrzenia na drugiego człowieka. Dostrzeżenia jego wartości, inności, poprzez odpowiednie

ćwiczenia wykorzystujące zmysły, pobudzające obie półkule jednocześnie - sprawie, że

dziecko uczy się i bawi, myśli i przeżywa.

Istotą tej metody jest działanie, działanie w roli, którego podstawą jest konflikt

najczęściej wpisany w utwór literacki. Owa działanie aktywizuje wszystkich uczniów. Cele

realizowane są poprzez gry i zabawy dramowe.

Nauczycieli często niepokoją pytania: jak przygotować uczniów do życia w

społeczności, w której niejednokrotnie brak miejsca na wrażliwość, uczucia, dialog

wewnętrzny? Jak uczyć, żeby młodzi ludzie nie tylko odnaleźli w niej siebie, ale przede

wszystkim potrafili kreować rzeczywistość, czyniąc ją bardziej przyjazną człowiekowi?

Pomocą w osiągnięciu tych celów może być m.in. drama. Łączy ona elementy fantazji,

kreatywności oraz intuicji, podporządkowane strukturze i zasadom tej metody nauczania i

wychowania. „Stanowi ona jednocześnie naukę i zabawę; jest drogą dochodzenia przez

uczniów do samodzielnych odkryć.”1

2

Słowo „drama” pochodzi od greckiego słowa „drao” - działam, usiłuję. Znaczyło by

to, iż „człowiek odkrywa to wszystko, co jest poza nim, a także i to, co w nim samy, poprzez

wysiłki emocjonalne i fizyczne.”2

Anna Dziedzic3 pisze, iż „drama wykorzystuje spontaniczną, właściwą naturze

człowieka, ekspresję aktorską oraz skłonność do naśladownictwa i zabawy. Może być

zarówno metodą samodzielną, wychowawczą, służącą rozwojowi osobowości dzieci i

młodzieży, jak i pomocniczą, dydaktyczną, wykorzystywaną w szkole na lekcjach języków

obcych, historii, geografii i literatury, a także na zajęciach artystycznych.”

Dalej wspomniana autorka pisze: „Drama uczy samodzielności myślenia i działania,

aktywności o otwartości, rozwija emocje, wyobraźnię i fantazję, a także elokwencje i plastykę

ciała, wyrabia umiejętność współżycia i pracy w grupie. Na lekcjach języka polskiego

rozbudza refleksję, pomaga w zrozumieniu motywacji różnych zachowań, w samodzielnej

analizie i interpretacji dzieła literackiego, a przede wszystkim wyzwala swobodne mówienie.”

Według Krystyny Pankowskiej „podstawą dramy jest fikcyjna, wyobrażeniowa

sytuacja, która powstaje, gdy kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś, co nie jest

w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów.”4

Drama pobudzając i rozwijając naturalne skłonności człowieka, związane z jego

umiejętnością „wchodzenia w role”, ma na celu wykształcenie samodzielności w myśleniu i

działaniu, wykształcenie otwartej i aktywnej postawy ucznia.

Drama przeciwstawia się tradycyjnym metodom edukacyjnym. Jest to metoda

zainteresowana indywidualnością ucznia. Pozwala poznać go bliżej, określić jego zdolności,

zainteresowania. Jest to możliwe dzięki temu, iż jest to metoda kreatywna. Polega ona na

nauczaniu poprzez działanie w roli. Uczeń, wchodząc w rolę, ukryty za maską, rozwiązuje

problemy innych ludzi (np. bohaterów literackich), ale jednocześnie swoje własne. Dlatego

tez drama powoduje zmiany w wychowankach: „wzmacnia” uczniów nieśmiałych,

zagubionych. Ćwiczenia dramowe dają uczniowi szansę do samodzielnego zdobycia wiedzy

poprzez działanie i przeżywanie. Pozwala to na odkrywanie prawd o życiu, co rozwija

osobowość młodego człowieka i przygotowuje go do odgrywania ról społecznych.

Istotną cechą dramy jest napięcie, które rozciąga się pomiędzy wyobrażeniem i

działaniem.

Gavin Bolton współczesny teoretyk dramy wszelkie zajęcia wychowawco-rozwojowe

z młodzieżą zorientowane na dramę dzieli na cztery zasadnicze grupy:

A/ Ćwiczenia - „proste doświadczanie”, różnorodne formy strukturalne realizowane w

krótkich odcinkach czasu, rozwijające wrażliwość zmysłową i wyobraźnię.

3

B/ Gry dramowe - doświadczenia oparte na improwizacjach i życiu fikcją. Są to struktury

bardziej otwarte niż w ćwiczeniach. Uczą one m.in. empatycznego rozumienia drugich,

pozwalają poznać siebie poprzez wypowiedzi członków zespołu, umożliwiają

eksperymenty bez ryzyka życiowego.

C/ Teatr - zajęcia zorientowane na przedstawienie - spektakle i struktury formalne służące

rozwojowi estetycznemu uczestników zajęć a także ekspresjo głosu, ciała i ruchu. Uczą

one poszukiwania i poznania konwencji, przeprowadzania krytycznej analizy spektaklu

oraz odczytywania symboli i metafor.

D/ DRAMA właściwa - specyficzny rodzaj zdarzenia, w skład którego wchodzą elementy

wymienionych wyżej typów zajęć. Jej celem jest zmian nastawień i przekonań

uczestników dramy, w wyniku odkrycia prawdy zamkniętej w sytuacjach

improwizowanych, zobaczenie przeżytego zdarzenia w nowym świetle.

Powoduje ona, że w sytuacjach improwizowanych na skutek walki nowych myśli i

emocji ze starymi spostrzeżeniami i odczuciami, dochodzi do iluminacji - odkrycia przez

uczestników zajęć poszukiwanej prawdy o życiu.”5

W sposób przejrzysty klasyfikację dramy możemy przedstawić w postaci trójkąta (wg

G. Boltona).

Drama

właściwa

Teatr

Gry dramowe

proste wprawki ćwiczenia gry inne

doświadczenia dramatyczne dramowe formy

dramatyczne

I II III IV V

A - Ćwiczenia.

I. Proste doświadczenia:

♦ pójście do ciemnej piwnicy, słuchanie dźwięków dochodzących z zewnątrz,

szukanie różnorakich dźwięków,

4

♦ ćwiczenia różnego typu - rozluźniające i koncentrujące.

II. Wprawki dramatyczne:

♦ przypominanie wrażeń smakowych, węchowych, np. zapach pleśni w piwnicy,

♦ ćwiczenia intonacyjne, językowe, stylistyczne:

♦ powiedz, jak reżyser, zakochany, sprawozdawca sportowy, żebrak...

♦ ćwiczenia ruchowe, np. ćwiczenie chodu Ryszarda Trzeciego.

III. Ćwiczenia dramowe:

♦ dokończ opowiadanie,

♦ praca w parach - wywiad; sytuacja: córka chce opuścić dom,

♦ zagraj scenę na podstawie przeczytanego opowiadania.

IV. Gry:

♦ zabawy służące integracji, koncentracji, pobudzenia do aktywności.

V. Inne:

♦ rysunek herby rodziny, układanie opowiadań, piosenek.6

W dydaktyce polskiej - odmiennie niż u Boltona (j.w.) - dochodzenie do poznania

poprzez działanie i przeżywanie określa się terminami: ćwiczenia dramowe, gdy

dramatyczne, działania dramowe. Używa się je często wymiennie dla oznaczenia tego samego

rodzaju aktywności uczniów.

Przebieg dramy właściwej i realizacja jej celów zależą przede wszystkim od

kompetencji i poczucia odpowiedzialności prowadzącego zajęcia nauczyciela.

W improwizowanej fikcji dramatycznej - pisze M. Machulska - występują co

najmniej trzy płaszczyzny znaczeniowe, dzięki którym może nastąpić zmiana pojmowania

rzeczywistości:

1) Płaszczyzna wynikająca z kontekstu - jest to sytuacja specyficzna dla konkretnego układu

stosunków międzyludzkich, np. między ojcem a późno wracającym do domu synem.

Improwizowana rozmowa między uczestnikami zdarzenia będzie miała różny przebieg w

zależności od doświadczenia i cech osobowości uczestników dramy. Ujawnia się

wówczas siła konfliktu i zarysowuje kierunek dalszego przebiegu zdarzeń (zmierzanie do

porozumienia lub zaostrzenia konfliktu, wzrost napięcia). Na tej płaszczyźnie uczestnicy

5

dramy będą symulować dialog, jaki mógłby być naprawdę prowadzony, np. między

ojcem, a późno wracającym do domu synem.

2) Płaszczyzna uniwersalna - dotyczy pojęć uniwersalnych, ujawnia ogólne prawdy w

układach międzyludzkich. Analizujemy więc konflikt ojca z synem, starając się dostrzec

do istoty zależności między dorastającymi synami a ich ojcami.

3) Płaszczyzna osobista - służy przywołaniu osobistych doświadczeń uczestnika dramy i

porównaniu ich z doznaniami innych osób, np. tych, którzy późno przychodzą do domu.

Następuje wówczas przewartościowanie pojęć. Nowe myśli i odczucia walczą z dawnymi,

a ze sprzeczności i gmatwaniny doznań wyłania się owa prawda, nabiera wyrazu nowe

spojrzenie na sprawę.7

Odnosząc akcje dramy do symboli Garvin Bolton wyróżnia ich trzy stopnie

rozwojowe:

1. Konkret - znaczenie jest związane z akcją. Przedstawiana sytuacja posiada jedynie

podstawową warstwę znaczeniową.

2. Abstrakt (protosymboliczny) - znaczenie powierzchniowe zdarzeń improwizowanych

wykracza poza dosłowne i praktyczne znaczenie działania.

3. Abstrakt (symboliczny i dramatyczny) - działania stają się skojarzeniowe i mają wiele

znaczeń przystających do nich.8

Środki teatralne w szkole umożliwiają połączenie procesu nauczania i wychowania w

spójną całość. Drama służy bowiem nie tylko realizacji zadań programowych z różnych

przedmiotów nauczania, ale stwarza warunki do wszechstronnego rozwoju osobowości

uczniów. Poprzez działania w fikcji dramatycznej wpływa (dotyka) na wiele sfer życia

młodego człowieka. W sposób bezpieczny może on odnieść się do różnych rozwiązań danego

problemu. Porównać swój punkt widzenia, swoje odczucia związane z daną sytuacją,

zrozumienie motywów postępowania postaci literackich ze sposobem widzenia np. kolegów.

Działania w fikcji dramatycznej pogłębiają refleksję nad własnym życiem. Pomagają

w samorozwoju, wzmocnieniu swojej wartości. Poprzez działania w grupie, wspólne

rozwiązywanie problemów drama pomaga w nauce asertywnego sposobu życia.

Drama jest metodą dochodzenia do celu łącząc fantazję, kreatywność, intuicję i

wiedzę. Jest nauką i zabawą jednocześnie. Gorąco polecam tę metodę do stosowania na

różnych przedmiotach.

1 M. Machulska, O czym nauczyciel dramy wiedzieć powinien, „Drama” nr 15, s. 8

6

2 K. Pankowska, Drama - zabawa i myślenie, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury,

Warszawa 1990, s. 13

3 A. Dziedzic, J. Pichalska, E. Świderska, Drama na lekcjach języka polskiego, WsiP, Warszawa 1992.

4 K. Pankowska, op,cit., s. 13

5 M. Machalska, Środki teatralne w procesie nauczania i wychowania, „Drama” nr 1, s. 7

6 M. Machalska, Środki teatralne w procesie nauczania, „Drama” nr 3, s. 6

7 M. Machulska, Środki teatralne.., op.cit., s. 13-14

8 K. Pankowska, Drama..., op.cit., s. 14

Opracowanie: Anna Zgłobicka

Techniki dramowe (niektóre najczęściej stosowane)
Rozmowa - polega na¬ ¬ dawaniu i przyjmowaniu odpowiedzi, najprostsza forma bycia w roli. Wymiana argumentów powoduje często narastanie konfliktu, który jest nieodłącznym atrybutem dramy.
Wywiad - może być dwuosobowy albo z grupą osób np.:¬ ¬ jeden uczeń występuje w roli dziennikarza przeprowadzającego wywiad z uczestnikami np.: wyprawy polarnej.
Ćwiczenia pantomimiczne, tzw. etiuda¬ ¬ - często stosowane w pracy z małymi dziećmi. Sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji itp. mogą to być np. zabawy z wyobrażonymi przedmiotami lub ćw. symulujące np.: burza w lesie, zmaganie z wichrem, taniec na lodzie.
Improwizacja - ma miejsce, gdy kilka osób otrzymuje role oraz¬ ¬ temat i próbują działać zgodnie z postawionym zadaniem, jednak bez scenariusza. Oparte są często na osnowie opowiadania nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego.
Inscenizacja - ma miejsce, gdy zachodzi wyraźny podział na¬ ¬ aktorów i publiczność. Wykonawcy inscenizują, opracowują sytuację, sposoby ich przedstawienia zapisane w scenariuszu. W realizacji inscenizacji używa się scenografii, kostiumów, rekwizytów, światła, muzyki (np. przedstawienia okolicznościowe)

Rzeźba - ćwiczenia polegające na przybraniu przez¬ ¬ ucznia nieruchomego wyrazu ciała, które ma komunikować uczucie czy sytuację. Może być przygotowana indywidualnie lub w parach. W tym drugim przypadku jeden uczeń jest "rzeźbiarzem”, drugi "materiałem”, później następuje zmiana ról (np. jesteś żabką z opowiadania pt. "Skarbnik”)
Obraz bez ruchu, stop- klatka¬ ¬ - to skomponowany przez wykonawców wizerunek zdarzenia zatrzymanego w najbardziej dramatycznym momencie i utrwalonego przez chwilę w bezruchu, jak na fotografii: (np. uczniowie tworzą żywy las, zastygają bez ruchu w momencie np. wrzucenia śmieci do lasu, ścinania drzew).
Film - stanowi jakby¬ ¬ kontynuację stop- klatki. Jego akcja może przebiegać w tempie zwolnionym, która może być w każdej chwili zatrzymana lub cofnięta.
Rysunek - jest techniką¬ ¬ plastyczną, która znajduje szerokie zastosowanie w różnych klasach szkoły podstawowej. Może to być realistyczny lub fantastyczny portret postaci literackiej, lub przedmiotu należącego do poszczególnych postaci (np. czapka pilota z książki "Pilot i ja”).
Ćwiczenia pisemne - (list, dziennik -¬ ¬ pamiętnik). List wprowadzany jest, kiedy fikcyjny bohater, którego problemami się zajmujemy, nie żyje, zginął, wyjechał lub jest chory. List ma za zadanie przybliżyć nieobecną postać, czasem odkryć jej tajemnicę. W podobnych okolicznościach wprowadzany jest dziennik lub pamiętnik, który może być odczytany przez osobę, która go posiada lub kogoś, kto go znalazł po latach itp.

Drama jest metodą pedagogiczną, która ułatwia i przyspiesza naukę oraz wszechstronne dojrzewanie dziecka do społecznego i twórczego życia.
Aby nastąpił właściwy proces dramy - myślenie w działaniu - musi nastąpić działanie improwizacyjne, spontaniczne, podczas którego uczestnicy wchodzą w role, które wynikają z ustalonej sytuacji właściwej.
Ten proces wchodzenia w role zaobserwować można już u 4 - 6 letnich dzieci.
Nauczyciel wykorzystuje improwizowane sytuacje i przyjmowanie ról do osiągnięcia konkretnego poznawczo- wychowawczego celu: rozwiązania problemu lub nauczeniu przedmiotu. Nauczyciel stosuje różnorodne strategie i techniki, zaczynając od prostych ćwiczeń, gier dramowych, technik teatralnych poprzez hasła, stop- klatka, pracę w grupach, rzeźby, obrazy, kończąc wchodzeniem w rolę. Dochodzi do pobudzenia emocji, empatii, intelektu i intuicji - a więc osobowości psychofizycznej uczestnika dramy.
Aktywizując nauczyciela i ucznia przez dramę, sprawiamy, że chcą się nawzajem słuchać i poznawać. Wtedy odbywa się proces wzajemnej informacji, który jest konieczny dla kształcenia, a więc do rozwoju. Bowiem drama stwarza szansę łatwej informacji zwrotnej. Nauczyciel wie, co myślą, czują i czego się uczą(lub nie ) jego uczniowie. A jest to możliwe, ponieważ drama wykorzystuje posiadany przez człowieka instynkt teatralny- zdolność życia fikcyjnego.
Prowadzący dramę może wykorzystać swa sposoby wchodzenia w rolę: zwyczajny i klasyczny.
Klasyczny - dotyczy improwizowania świadomie wykorzystującego stylizację, silniejszą ekspresję, szerszy gest, głośniejsze charakterystyczne akcentowanie.
Naturalny - zwykły wdzięczny sposób reagowania, bliski ograniczonemu zachowaniu uczestnika dramy!

Wychowanie przez dramę - możemy określić jako wciąganie człowieka na aktywne odgrywanie sytuacji, w których postawy, a nie postacie są najważniejsze i dochodzi się do pewnych odkryć w danym momencie są one podporządkowane pewnym prawom metodycznym.
Za takie prawa uważa się:
Świadome powstrzymywanie się od wyrażania¬ ¬ niewiary,
Zgodę na udawanie,¬ ¬
Wykorzystanie wszystkich przeszłych¬ ¬ doświadczeń, oraz wyobraźni do jakiej zdolna jest grupa.

Rozwiązywanie problemów - jest podstawą nauczania i dojrzewania i stanowi podstawę do bardziej doświadczonego działania. umożliwia potrzebę dokonywania ocen.

Podejmowanie decyzji - jest ważnym elementem w wychowaniu i jednym ze sposobów wywoływania zaangażowania emocjonalnego. Drama angażuje całą grupę w podejmowanie decyzji oraz do rozumienia ich plusów i minusów.

Mechanizm - w nauczaniu stosowany jest przez nauczyciela w celu wzmocnienia oddziaływania nauczyciela. Drama jest metodą wykorzystywaną w psychologii, socjologii (socjodrama), w nauce, zarządzaniu (gry symulacyjne), w teatrze (techniki improwizacyjne).

Warunkiem prawidłowego funkcjonowania dziecka jest zaspokojenie jego potrzeb. Dlatego celem nauczyciela powinno być stworzenie takich warunków, w których potrzeby dziecka będą zaspokojone. Jedną z form jest drama która zapewni dziecku:
Potrzebę bezpieczeństwa¬ ¬
Potrzebę¬ ¬ uznania
Pozytywne kontakty emocjonalne z innymi¬ ¬
Potrzebę dodatniej¬ ¬ samooceny
Potrzebę samorealizacji¬ ¬
Zaspokajanie potrzeb jest warunkiem zachowań pozytywnych i zapobiegania negatywnym. Nauczyciel powinien dobrze poznać dzieci, ich zainteresowania, umiejętności współdziałania i współpracy w grupie i umożliwić stworzenie takiej sytuacji w których dziecko może się wykazać, osiągnąć sukces i być docenionym i zauważonym przez kolegów.

LILIANNA ŁUBIAN - PODGÓRNA

S P nr 2 w Ełku

Referat przygotowany na spotkanie Zespołu Przedmiotowego Nauczania Zintegrowanego.

TEMAT : DRAMA W EDUKACJI SZKOLNEJ

DRAMA , metoda wszechstronnego, harmonijnego rozwijania osobowości dziecka, wyrosła z praktyki ludzi teatru, łączących pasje artystyczne z pedagogicznymi. Przenieśli oni na grunt teoretyczno - naukowy i do pracy pedagogicznej terminologię w większości zapożyczoną z tej dziedziny sztuki. Jest to przyczyną wielu kłopotów popularyzatorów tej metody, którzy borykają się z niejasnością i niedokładnym zakresem nazewnictwa.

W takiej sytuacji najważniejsze jest sprecyzowanie , na czym polega istota dramy i czym ona różni się od teatru.

Cechy odróżniające dramę od teatru :

• w dramie nie ma podziału na aktorów i widzów; w teatrze aktorzy grają przedstawienie, a widzowie je oglądają

• w dramie najważniejszy jest pełny, całościowy rozwój indywidualny człowieka, uczestniczącego w fikcyjnym zdarzeniu; w spektaklu aktor spełnia funkcję medium, wyzwala uczucia widzów

• w dramie uczestnicy zachowują się naturalnie i logicznie, koncentrując się i angażując w pełni na określonej sytuacji; w przestawieniu uwaga aktora jest podzielona między uczucia postaci, którą odgrywa, a świadomością obecności widza, dla którego tę postać przedstawia artystycznie, to znaczy „sztucznie”, wykorzystując do tego znaną mu technikę aktorską

• w dramie uczestnicy improwizują, to znaczy pracują bez scenariusza; w spektaklu aktorzy wypowiadają na pamięć tekst literacki, a także działają zgodnie z opracowanym szczegółowo na próbach scenariuszem sytuacji i zachowań, które nie zmieniają się w zasadzie podczas kolejnych spotkań z publicznością.

W dramie wykorzystuje się wiele technik, które dają dzieciom możliwość wszechstronnego rozwoju, zarówno w sferze intelektualnej, emocjonalnej , jak i ruchowej.

TECHNIKI DRAMY

ROLA - głównym sposobem pracy w dramie jest bycie w roli. Działanie to powinno odbywać się całkowicie intuicyjnie, bez wcześniejszego przygotowania, aby przeżycia i wrażenia uczniów były możliwie najgłębsze. Materiałów do tworzenia i odgrywania ról dostarczają przede wszystkim teksty literackie, postaci z filmów, bajek itp.

Na początku , kiedy uczniowie są bardzo niepewni i nie śmiali, ćwiczenia mogą być wykonywane przez wszystkich w tym samym czasie. Obserwuje je tylko nauczyciel.

Drama społeczna

Bycie w roli. Polega ona na tym, że uczeń jest sobą w nowej nie znanej dla niego , odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji postaci . Np.- Jesteś na stacji kolejowej w Londynie . Podchodzisz do kasy musisz kupić bilet, a nie znasz języka angielskiego- to ćwiczenie jest praktycznym treningiem z kręgu dramy społecznej , uczącej, jak radzić sobie w życiu .

- Jesteś starą kobietą. Próbujesz kupić bilet na Dworcu Centralnym. Przy kasie jest duża kolejka -te wejście w rolę jest treningiem emocjonalnym, powiększa wrażliwość na innego człowieka i pozwala zrozumieć go głębiej Uczeń nie powinien skupiać się na budowaniu charakterystyczności tej postaci, odwoływać się do obrazu ludzi starych, bezradnych, zdziecinniałych oraz nastawiać się na zewnętrzne, groteskowo- karykaturalne ich przedstawienie( starczy głos , przygięta sylwetka, trzęsące się ręce), nie zauważy i nie zapamięta uczuć, jakie przeżył w związku z konfliktem z grupą kolegów w rolach pasażerów. A tym bardziej nie nauczy się rozumienia, współczucia i litości dla starego człowieka, nie rozwinie się emocjonalnie, nie pogłębi się jego kontakt z ludźmi. Chociaż może zabłysnąć zdolnościami aktorskimi. Aby uniknąć takich sytuacji należy wyjaśnić uczniowi, że jego zadaniem nie jest pokazywanie starego człowieka, jednego z wielu, jakich widział, ale wyobrażenie sobie , jakby on sam spróbował rozwiązać problem , gdyby był starym człowiekiem. Oto formułki skierowane do ucznia :”Gdybyś był starym człowiekiem”, „Jak byś się czuł w sytuacji starego człowieka ?”, „Co by się stało, gdybyś był starym człowiekiem?” Jak widzisz siebie za sześćdziesiąt lat, jak wtedy będziesz się czuł i jak próbował zachować się w takiej sytuacji?”

Sytuacja z życia codziennego- jest to drama płytka, trening czynności powszednich. Żeby drama przyczyniła się do rozwoju uczuć, wyobraźni, i intuicji, należy wprowadzić konflikt. Konflikt może być :z e w n ę c z n y , związany z sytuacją, np. kupujący w momencie odbierania biletu uświadomił sobie , że zgubił pieniądze lub został okradziony;

Konflikt w e w n ę c z n y , związany z charakterem postaci, np. kasjer jest przemęczony, roztargniony i niezrównoważony emocjonalnie, a pasażer dociekliwy, precyzyjny , nieufny i flegmatyczny. Można połączyć oba typy konfliktu i wzbogacić je zachowaniem bardzo źle usposobionych , stojących długo w kolejce pasażerów.

ROZMOWA - najprostszym sposobem bycia w roli jest rozmowa na określony, zadany temat. Partnerzy w parach rozmawiają w „cztery oczy” Mają wyraźnie określony czas pracy . Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel prosi o relację z rozmów na forum klasy.

Technika rozmowy w roli jest doskonałym ćwiczeniem, pogłębiającym zrozumienie przeżyć i zachowań postaci literackich, jest także ćwiczeniem językowym. Rozmowa może odbywać się również w grupie. Istotna sprawa w czasie rozmów jest nawiązanie bliskiego kontaktu, bo tylko poczucie wspólnoty wytwarza bezpieczna atmosfera i skłania do zwierzeń. Podczas rozmowy mamy szansę korygowania wszelkich zachowań dzieci zauważonych wcześniej na lekcji, czy przerwie, np. : Niektórzy uczniowie spóźniają się : „ wchodzimy w rolę” i staramy się wykonywać różne czynności, które w rezultacie prowadzą do tego, że ktoś się spóźnia. Następnie wspólnie zastanawiamy się, co można zmienić.

WYWIAD - jest częstym sposobem pracy w roli. Może być prowadzony po cichu, intymny, dwuosobowy, i oficjalny, prowadzony przez całą grupę z jedną czy kilkoma osobami.

Obie konwencje bycia w roli, rozmowa i wywiad, jako bardzo bezpieczne, nie wymagają zdolności aktorskich; angażują emocjonalnie, rozwijają myślenie i wyobraźnię, doskonale nadają się do ćwiczeń w mówieniu. Kształci trudną umiejętność zadawania pytań. Fikcyjna sytuacja rozwija fantazję.

ETIUDA PANTOMIMICZNA - ruchowa, z wyimaginowanym przedmiotem. Może to być zabawa w piłkę, strzelanie z łuku, mycie się, ubieranie itp. Są to ćwiczenia symulujące, które sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji. Uczy komunikatywności, ułatwia wchodzenie w role, w fikcję dramatyczną , w klimat i atmosferę, na której nauczycielowi zależy. Zadaniem uczniów jest również przedstawieniem ciałem i mimiką określonego problemu lub tematu.

IMPROWIZACJA - (duża dowolność terminologiczna)Niektóre z określeń stosuje się zamiennie, na wyczucie.-improwizacja(z tekstem; z tekstem i sytuacjami)-scenka improwizowana - przedstawienie improwizowane - inscenizacja.

Trzy pierwsze są technikami improwizacyjnymi z tekstem powstającym na ż y w o, podstawą czwartej jest tekst literacki.

Improwizacja - jedna lub więcej osób otrzymuje role oraz temat i próbuje działać w związku z postawionym zadaniem. Podstawą jej jest tekst tworzony na gorąco, w trakcie rozwijającego się sporu i konfliktu z partnerem. Przed improwizacją uczestnicy otrzymują dodatkowe polecenie przygotowania „ sytuacji wyjściowych” oraz zdecydowania, kto rozpoczyna konflikt .Nauczyciel z reguły przerywa „grę” w momencie , kiedy zostanie ujawniony konflikt, sprecyzowane wyraźnie postawy uczniów w rolach wobec sprawy lub gdy nastąpią próby rozwiązania problemu. Zasada improwizacji :znany jest początek improwizacji , finał zaś -niewiadomy.

Scenka improwizowana - uczniowie budują ją według zasady rozwoju akcji, z początkiem, punktem kulminacyjnym i zakończeniem-rozwiązaniem. Przeprowadzają próbę, bardziej lub mniej precyzyjnie szkicują sytuacje i działania , aby na końcu zaprezentować kolegom efekt swojej pracy . Nauczyciel nie przerywa sceny, pytania stawia dopiero po jej zakończeniu.

Przedstawienie improwizowane - trwa długo z reguły przez całe zajęcia. Biorą w nim udział wszyscy uczniowie. Przedstawienie improwizowane odbywa się na podstawie opowiadania nauczyciela, może mieć także charakter odtwórczy w stosunku do utworu literackiego

Często rozwija się bez udziału i pomocy nauczyciela , który pełni jedynie rolę obserwatora; może także być przez niego przerwane, omawiane, a niektóre sceny , pod wpływem jego komentarza i wspólnej analizy, są powtarzane i rozwijane. Czasami nauczyciel gra w nich główną rolę, kiedy indziej jest tylko inspiratorem kreacji twórczej i pomysłowości młodzieży. Przedstawienie nie powinno być oglądane przez inne grupy. Ma spełniać funkcje ogólnorozwojowe wobec uczestników , nie należy nastawiać się na efekty artystyczne.

Inscenizacja - występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność.

Punktem wyjścia jest scenariusz. Pod kierunkiem reżysera aktorzy starannie opracowują sytuacje i działania. Uczą się tekstu na pamięć. Spektakl podlega osądowi artystycznemu.

RZEŹBA I JEJ WARIANTY- uczeń przyjmując rolę, zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucie, postawę czy sytuację; przy czym ważna tu jest zarówno wymowa całego ciała, jak i jego poszczególnych elementów, gestu ręki, mimiki twarzy. Rzeźbę można przygotować indywidualnie(przyjmij pozę jednego z bohaterów ) lub w zespołach dwuosobowych, rzadziej w grupach większych. Są różne metody przeprowadzenia tego ćwiczenia. Np. jeden uczeń jest „ rzeźbiarzem”, drugi- „materiałem do rzeźbienia”; tworzenie może odbywać się w ciszy, bez kontaktu werbalnego, może także polegać na rozmowach i dyskusjach, w wyniku których dochodzi do wspólnego wykreowania pozy. Najczęściej rzeźbiarz „lepi” swoją „figurę”, dotykając i ustawiając partnera, który, rozluźniony, ma obowiązek całkowicie mu się podporządkować. Inny sposób; reżyser sam demonstruje pozę, którą wykonawca wiernie naśladuje. Jest to technika skupiająca uczniów, łatwa i szybka w wykonaniu, przynosząca głębokie przeżycia, rozwijająca, oprócz plastyki ciała , uczucia, wyobraźnię i myślenie. Wariantem tej formy jest połączenie rzeźby z wypowiadanym przez nią tekstem.

Obraz, żywy obraz, obraz bez ruchu, stop- klatka, zdjęcie, fotografia. W Polsce przyjęło się stosować wszystkie te terminy na określenie jednego i tego samego ćwiczenia. W żywym obrazie , to znaczy w obrazie skomponowanym przez ludzi, zostaje uchwycone i zatrzymane , jak w stop- klatce filmowej lub na fotografii. Obrazem mogą być zjawiska abstrakcyjne (radość, smutek, samotność ), a także konflikty w domu, szkole, grupie rówieśniczej itp. Dzieci ćwiczą współdziałanie, pełną koncentrację i skupienie.

ĆWICZENIA GŁOSOWE - ich celem jest rozwijanie barwy głosu, intonacji, korygowanie wad wymowy. Mają one w zamyśle także poprawienie oddechu, emisji i dykcji. Mają więc nauczyć dzieci poprawnej wymowy, a także umiejętności deklamatorskich, świadomego operowania tonem i dynamiką głosu, wrażliwości słuchowej i wyobraźni. Ćwiczenia głosowe: recytacja indywidualna i zespołowa, rytmizacja tekstów, melorecytacja, wygłaszanie utworu na podkładzie muzyczno - wokalno - dźwiękowym.(wiersze i ich odgłosy)

Ćwiczenia w wytwarzaniu dźwięku - są to swoiste zabawy naśladowcze głosów zwierząt, ptaków, owadów, zjawisk atmosferycznych, a także odgłosów innych przedmiotów będący w ruchu. Przygotowują one dzieci do świadomego słuchania muzyki.

RYSUNEK - należy do technik plastycznych związanych z rolą w różny sposób. Może to być portret realistyczny lub karykatura postaci literackiej. Uczniowie rysują indywidualnie, w małych zespołach, kredkami, flamastrami, farbami, na małych kartkach papieru, na większych kartonach, tablicy. Ćwiczenie nie wymaga od uczniów zdolności plastycznych. Pomaga w zbliżeniu do miejsca, czasów, w których odbywa się akcja utworu, przygotowuje do wejścia w rolę i w fikcję fabularną. Staje się punktem wyjścia opisów, opowiadań i charakterystyki postaci.

PRZEDMIOT - ZNAK - należy do techniki plastycznej. Nauczyciel lub uczeń przynoszą na lekcję przedmioty należące do danej osoby, charakteryzujące bądź jej wygląd, bądź jej zainteresowania .Forma ta jest dobrym punktem wyjścia do ćwiczeń przedmiotowych, opisów, opowiadań, charakterystyk.

LIST - jest to technika ściśle związana z rolą. List przybliża nieobecną postać, pomaga odkryć jego tajemnicę. Tematy mogą być różne, muszą jednak być ciekawe, a nawet zaskakiwać uczniów. Ta forma może być wykorzystana do charakterystyki bohaterów lektur, czytanek, opisu zwierząt itp. List może być odczytywany w rolach : bohatera, który napisał list, adresata - przyjaciela.

Drama ma wiele walorów edukacyjnych ,dlatego można ją wykorzystywać jako technikę pomocniczą przy prowadzeniu wielu zajęć dydaktycznych. Podejmowanie roli, improwizowanie i cały bogaty zestaw środków i strategii może być wykorzystany do nauki różnych przedmiotów oraz przygotowania do pełnienia ról społecznych. Odgrywanie ról jest dobrą metodą uczenia się przez naśladownictwo. Wielokrotne obserwowanie specyficznych scen demonstrowanych przez inne dzieci, a następnie próby naśladownictwa dokonywane przez dziecko można wykorzystać do rozszerzenia repertuaru jego zachowań i usuwania deficytów, zwłaszcza w zakresie kontaktów międzyludzkich. Może być wykorzystana do „wyciszenia” wewnętrznego dziecka i skupienia uwagi na treściach opracowywanych w procesie edukacji. Elementy dramy można wykorzystać jako ćwiczenie rozluźniające w czasie przerw śródlekcyjnych. Ułatwia i przyspiesza naukę oraz wszechstronne dojrzewanie dziecka do społecznego i twórczego życia. Stosowanie technik dramy uatrakcyjnia lekcje, pozwala na wykorzystanie spontanicznej ekspresji dziecka, wyzwala te możliwości, które czynią je bardziej otwartym, aktywnym, uczą samodzielnego myślenia i działania, rozwijają wyobraźnię, uczą współżycia i współdziałania w grupie.

Istotnym warunkiem pracy w dramie jest zaniechanie współzawodnictwa w pogoni za lepszymi wynikami.

Stosunkowo łatwo jest rozwijać dramę, znacznie trudniej - człowieka.

Równie łatwo jest oceniać i mierzyć pewne aspekty rozwoju samej dramy, ale w ten sposób można przeoczyć podstawowy cel rozwoju człowieka przez dramę.

LITERATURA:

Maria Alicja Szymańska , Drama w nauczaniu początkowym, Łódź 1996

G. Duszyńska , L. Kowal , I. Krop , B. Przybylska - Matula , E. Skiba , Drama w kształceniu zintegrowanym , Płock 2001

Krystyna Pankowska , Edukacja przez dramę , Warszawa 1997

Braian Way , Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży , Warszawa 1995

Anna Dziedzic , Janina Pichalska , Elżbieta Świderska , Drama na lekcjach języka polskiego w szkole średniej , Warszawa 1992

METODA I TECHNIKI DRAMY

1. Istota dramy.

a) zalety metody

Termin „drama” pochodzi od gr. drao - działam, usiłuję.

Nazwa nie jest przypadkowa. W metodzie tej bowiem chodzi o maksymalne zaangażowanie ucznia, który nie ma być nastawiony na odbiór, lecz na działanie. Od wielu lat mówi się o konieczności stosowania metod aktywizujących w procesie nauczania. Bardzo często jednak wybieramy takie sposoby pracy, które angażują głównie zdolności intelektualne dziecka. W metodzie dramy oczywiście również mamy do czynienia z aktywnością umysłu, ale nie tylko. Tutaj rodzi się możliwość wykorzystywania wszystkich zmysłów, a także, a może nawet przede wszystkim, sfery uczuciowej. Jak ważną rolę spełniają uczucia w naszym życiu, o tym nikogo chyba nie trzeba przekonywać. Żadne nasze działanie nie jest nigdy wynikiem przemyśleń czysto rozumowych. Cała nasza egzystencja jest nierozerwalnym splotem i nieustannym wzajemnym przenikaniem się rozumu i uczuć. I chociaż doświadczamy tego, że wszystko, co wywołało w nas przeżycia emocjonalne, zostaje nam w pamięci na bardzo długo, czasem nawet na całe życie, jednak w nauczaniu dzieci ciągle preferujemy intelektualizowanie. Wystarczy spojrzeć na siebie i zadać sobie pytanie, ile pamiętam z całej wiedzy mozolnie zdobywanej przez długie lata w różnych szkołach. Zaletą metody dramy jest nie tylko to, że wiedza pozostanie na dłużej w pamięci. Uczy ona również samodzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwija emocje, wyobraźnię, także elokwencję i plastykę ciała, wyrabia umiejętność życia we wspólnocie i pracy w grupie. Na lekcjach humanistycznych oraz na katechezie pomaga w zrozumieniu zachowań różnych bohaterów, postaci, przybliża to, co abstrakcyjne, niezrozumiałe i niedostępne dla umysłu.

b) na czym polega metoda dramy

Najkrócej mówiąc, drama to wejście w rolę. Słowo „rola” kojarzy się nam ze sztuką teatralną. I rzeczywiście drama ma coś z teatru. Różnice jednak są zasadnicze:

1.  W teatrze aktor odgrywa rolę, aby wzbudzić uczucia i refleksję w widzach. W dramie zadaniem ucznia nie jest granie dla innych, ale wczucie się w jakąś postać albo osobiste przeżycie określonej sytuacji.

2.  W teatrze mamy najczęściej do czynienia z podziałem na widzów i aktorów. W dramie nie ma takiego podziału, zaangażowani powinni być wszyscy uczniowie.

3.  Aktor otrzymuje gotowy scenariusz. W dramie ściśle określona jest tylko sytuacja wyjściowa. Dalej jest sporo miejsca na improwizację.

4.  Aktor musi posiadać umiejętność posługiwania się różnymi środkami wyrazu ( gesty, modulacja głosu, kostium, dykcja itd.). W dramie koncentrujemy się na samej sytuacji, a nie na wyrazie zewnętrznym. Uczeń musi zachować się naturalnie, aby dana „rola” nie stała się groteskowa.

-

Wejście w rolę może przybierać dwie formy.

Albo uczeń pozostaje sobą w nowej sytuacji,

albo stara się być w sytuacji jakiejś postaci.

-

Przykład:

1. Jeden z waszych kolegów postanowił zrezygnować z chodzenia do szkoły, ponieważ jest przekonany, że i tak nie otrzyma promocji do następnej klasy. Postanowiliście wpłynąć na zmianę jego decyzji (tutaj uczniowie pozostają sobą; wprowadziliśmy ich tylko w pewną sytuację).

2. Jesteście rodzicami dzieci, które postanowiły wymusić na was zgodę na pójście na dyskotekę do mocno, waszym zdaniem, podejrzanego lokalu (w tym przypadku dzieci muszą wczuć się w sytuację osób, którymi nie są).

 

 2. Przygotowanie dramy.

a) Przygotowanie nauczyciela:

określenie celów lekcji - co powinny osiągnąć dzieci, co zrozumieć, co zapamiętać, co utrwalić itp.

przemyślenie poszczególnych etapów lekcji - jakimi krokami chcę zrealizować cele,

zastanowienie się, którą część lekcji można przeprowadzić posługując się dramą,

opracowanie sytuacji wyjściowej, obmyślenie ról.

 

b) przygotowanie uczniów podczas lekcji:

wprowadzenie w sytuację wyjściową,

rozdanie ról i przygotowanie się uczestników do jej odegrania,

odegranie ról,

omówienie pracy - uczniowie opowiadają, jak przebiegała ich praca, kto kim był, jak się zachowywał, co i dlaczego zrobił, czy powiedział. Bardzo ważne są też relacje uczestników o tym, jakie uczucia towarzyszyły im podczas pracy, jakie stany emocjonalne wywoływały poszczególne zachowania.

 

3. Techniki dramy.

Rozmowa

Jest to najprostszy sposób bycia w roli. Może ona odbywać się na forum całej klasy, w grupach albo w parach. Przy stosowaniu tej techniki koniecznością staje się wprowadzenie konfliktu.

Przykład:

W wydanej przeze mnie książce „Drama w katechezie” (Leszno 1998) znajduje się temat poświęcony ojcu Beyzymowi. Jednym z celów tej lekcji jest poznanie potęgi miłości, tego jak wiele może zdziałać jeden człowiek, jeśli jego współczucie dla nędzy ludzkiej przeradza się w konkretne działanie. Sytuacją wyjściową dla zrozumienia zagadnienia jest rozmowa na temat możliwości niesienia realnej pomocy trędowatym na Madagaskarze. Gdybym zaczęła tę rozmowę od poinformowania uczniów, że na Madagaskarze są ludzie potrzebujący pomocy i zadania pytania, czy ktoś nie zechciałby tam pojechać, wówczas rozmowa mogłaby się zakończyć stwierdzeniem „tak” albo „nie”. Trzeba było wprowadzić konflikt. Zrobiłam to w ten sposób, że opowiedziałam, w jakich warunkach żyją trędowaci na Madagaskarze (przy czym opis dotyczył warunków z XIX wieku) i nie spytałam, czy ktoś chciałby pojechać, tylko czy moglibyśmy coś zrobić dla tych ludzi i jak te pomysły zrealizować. To pozwoliło uczniom podjąć dyskusję. Konflikt można by tutaj wprowadzić jeszcze w inny sposób - podzielić klasę na dwie grupy; jedna z nich starałaby się przekonać drugą, że trzeba pojechać na Madagaskar, druga zaś próbowałaby się wykazać, że to szalony pomysł.

 Pojęcie drama wywodzi się z języka greckiego i oznacza czynność, akcję lub po prostu działanie. Opiera się na emocjach tkwiących w każdej jednostce. Podstawą współczesnej teorii dramy stanowi pogląd na edukację Montaigne'a, który uważał, że, -dziecko powinno nie tyle powtarzać co odgrywać zadaną lekcję-. Podobny pogląd reprezentował Rousseau, który wręcz zalecał odgrywanie ról. Mówiąc o edukacji dzieci i młodziezy zwracał uwagę, iż -trzeba pamiętać, że wszystko to powinno być tylko zabawą, łatwym i swobodnym nadawaniem kierunku tym ruchom, których wymaga od nich natura: sztuką urozmaicania ich rozrywek, czyniąc je przyjemniejszymi tak, aby żaden przymus nie zmienił ich w pracę-.

     Poglądy Rousseau stworzyły zręby nowoczesnej koncepcji wychowania. Drama jest sposobem pracy z dzieckiem, który koresponduje z ideą Nowego Wychowania, mającą swe źródło w myśli pedagogicznej Jana Jakuba Rousseau i Johanna Heinricha Pestalozziego, a zapoczątkowaną przez Johna Deweya i rozwiniętą przez innych pedagogów. Opowiadają się oni przeciwko szkole o charakterze czysto dydaktycznym, związanym z przekazywaniem wiedzy i nauczaniem książkowym opartym na werbalnie podawanych informacjach, które uczeń musiał zapamiętać. Był to ruch skierowany przeciwko traktowaniu każdego ucznia jako repliki określonego wzorca, bez zwracania uwagi na naturalne różnice. Ruch ten głosił prawo dziecka do rozwoju w atmosferze wolności. Jego założeniem było uzależnienie zasad, treści i metod kształcenia od psychicznych właściwości dziecka, jego potrzeb i zainteresowań. Odwoływano się więc do naturalnej aktywności dziecka i zwracano uwagę na różnorodne formy ekspresji, w których mogłaby się ona wyrażać. Zaczęto wprowadzać aktywne metody edukacyjne, bliskie potrzebom dziecka i zgodne z jego rozwojem. Nie odrzucając jednak istnienia i funkcji szkoły, lecz dążąc do jej odnowy. Zwrócono uwagę na indywidualne potrzeby dziecka, jego przeżycia i zainteresowania ujawniające się najpełniej w zabawie, w działalności typu funkcjonalnego, opartej na kształceniu zmysłów, czy też aktywności intelektualnej związanej ściśle z praktyką i doświadczeniami dziecka.

     Nowe Wychowanie chciało pobudzić umysł dziecka przez kontakt z rzeczami, które ono samo wykonuje. Popularność zyskało hasło Deweya Learning by doing - "uczenie się przez działanie". Zmieniła się funkcja nauczyciela: ma on umożliwić dziecku odkrywanie rzeczywistości poprzez jego własną aktywność. Powinien znać swoich uczniów, by im pomagać w kształceniu umysłu i osobowości.

     Drama wywodzi się nurtu tego wychowania i zakłada, że dziecko jest swoistym i autonomicznym „układem” przetwarzającym napływające informacje w specyficznie pojmowanym akcie twórczym.

2.Psychologiczno - pedagogiczne podstawy dramy.

     Istota dramy wiąże się z jednej strony z takimi pojęciami jak wyobraźnia i ekspresja twórcza, z drugiej - zabawa. Wyobraźnia określana jest przez psychologów jako proces psychiczny, którego istota polega na tworzeniu nowych obrazów przedmiotów lub zjawisk na podstawie elementów dawnych spostrzeżeń. Szerzej wyobraźnia definiowana jest jako zdolność człowieka do przekraczania granic własnego doświadczenia.

     Każdy człowiek rodzi się obdarzony zadatkami wyobraźni. Nie każdy jednak ma szansę ją rozwijać i korzystać z niej w ciągu całego życia. Dla niektórych przygoda z wyobraźnią kończy się już we wczesnym dzieciństwie. A dzieje się to za sprawą dorosłych nie rozumiejących sensu i wartości wchodzenia na inne obszary niż realnie istniejąca rzeczywistość. Nie rozwijanie wyobraźni u dzieci to jeden z największych grzechów jaki może popełnić nauczyciel, wychowawca, rodzic, gdyż „człowiek składa się z ciała, umysłu i wyobraźni” - jak powiedział John Mansfield - jego ciało jest niedoskonałe.

     Ekspresja twórcza pozostaje w bezpośrednim związku z wyobraźnią, a w konsekwencji rodzi się aktywność i postawa twórcza.W literaturze pedagogicznej ekspresja twórcza jest dostrzegana głównie w kontekście uprawiania sztuki. Zasada swobodnej ekspresji twórczej na zajęciach z muzyki, plastyki, teatru czy tańca zyskała ogromną popularność. W dzisiejszych koncepcjach wychowania estetycznego mówi się o rozszerzeniu pola ekspresji twórczej i przenoszeniu jej z dziedzin artystycznych na inne, związane z całym kształceniem szkolnym i pozaszkolnym. Dyspozycje twórcze, podobnie jak wyobraźnia, mogą i powinny być rozwijane. Postawa twórcza prowadzi bezpośrednio do twórczości, a ta jest niezbędnym warunkiem doskonalących zmian w każdej niemal dziedzinie życia. Wynika z tego wniosek o konieczności zwrócenia uwagi na kształcenie dyspozycji twórczych człowieka.

     Refleksja ta nie znajduje jednak wyraźnego odbicia w programach szkolnych, rzadko też jest realizowana w życiu codziennym, bowiem kroczenie drogą znanych rozwiązań jest łatwiejsze i nie wymaga większego wysiłku ani ryzyka Zabawa jest jedną z podstawowych form działalności człowieka. Pełni wiele różnych funkcji. Przede wszystkim, umożliwiając zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne, poznawanie rzeczywistości i dostosowywanie jej do własnych potrzeb. Umiejętność zabawy jest warunkiem prawidłowego rozwoju psychospołecznego człowieka. Dziecko jest w stanie samo wymyślić zabawę, w której najczęściej naśladuje działania ludzi dorosłych. Przywołuje w niej obserwacje dotyczące ich życia, autentycznych sytuacji, ogląda je na filmach, czyta o nich w książkach itd. Charakterystyczne jest to, że świat ludzi dorosłych wydaje się dziecku fascynujący, a odgrywanie ról osób, które wywołały jego szczególne zainteresowanie stanowi wręcz wewnętrzny imperatyw. Drama jest zatem naturalną konsekwencją tego pierwotnego sposobu przyswajania świata przez człowieka.

3.Drama a teatr.

      Głównym sposobem pracy w dramie jest wchodzenie w role i odgrywanie określonych sytuacji. Słowo „rola” kojarzy się ze sztuką teatralną i wydawać by się mogło, że to forma pracy, która ma wiele wspólnego z teatrem. Drama jednak nie jest ani teatrem, ani spektaklem, ani aktorstwem. Różnice są zasadnicze:

• teatr jest formą komunikacji pomiędzy widzem i aktorem, w dramie nie ma takiego podziału - wszyscy uczestnicy są zjednoczeni we wspólnej akcji, nawet jeśli pracują odmiennymi środkami;

• sztuka teatralna realizowana jest na podstawie gotowego scenariusza, drama natomiast jest strukturą maksymalnie otwartą, w której możliwe jest włączanie nowych treści, jak i wielość interpretacji - określona jest tylko sytuacja wyjściowa, dalej jest sporo miejsca na improwizację;

• praca w teatrze wymaga talentu, aktor gra aby wzbudzić uczucia i refleksję w widzach, udział w dramie jest możliwy dla wszystkich - jedynym warunkiem jest wczucie się w jakąś postać osobiście albo przeżywanie określonej sytuacji;

• aktor musi posiadać umiejętność posługiwania się różnymi środkami wyrazu (gesty, modulacja głosu, dykcja itd.) w dramie koncentrujemy się na samej sytuacji, a nie na wyrazie zewnętrznym - dziecko musi zachowywać się naturalnie, aby dana „rola” nie stała się groteskowa;

     W dramie najważniejsze są przeżycia dzieci, a nie forma wypowiedzi. Uczestnicy dramy nie muszą posiadać zdolności aktorskich. Ważne jest wczucie się w określona sytuację, wejście w rolę, być i działać, a nie -grać. Zadaniem nie jest pokaz, ale wyobrażenie siebie - jakbym rozwiązał postawiony problem, gdybym był w danej sytuacji. Wejście w role może przybierać dwie formy: albo dziecko pozostaje sobą w nowej sytuacji, albo stara się być w sytuacji postaci, którą nie jest np. rodziców. Zadaniem nauczyciela jest wprowadzenie dziecka w problem, który ma być rozwiązany poprzez przybliżenie sytuacji wyjściowej. Natomiast zadaniem uczniów jest go rozwiązać poprzez zaangażowanie się w role. Ważne efekty uzyskuje się na każdym etapie dokonującego się procesu.

4.Techniki i struktura dramy.

      Podstawą dramy jest rola, którą mamy do odegrania. Rzadko jednak się zdarza, aby w trakcie sesji dramowej wykorzystana była tylko jedna forma pracy. Wybór techniki dramowej zależy od cech indywidualnych grupy i tematu, który chcemy zrealizować.

Do najczęściej stosowanych przez nauczycieli technik dramy należą

• Rozmowa - jest to najprostszy sposób bycia w roli. Jej zaletą jest to, że można ją przeprowadzać w każdych warunkach, łatwo w nią zaangażować wszystkich uczniów, doskonale rozwija wyobraźnie, myślenie, angażuje emocjonalnie.

• Wywiad - istotą tej metody jest prowadzenie improwizowanej rozmowy w konwencji wywiadu. Może to być forma konferencji prasowej lub sondy ulicznej. Role mogą przyjmować zarówno ci, którzy przeprowadzają wywiad jak i ci, którzy wywiadu udzielają.

• Ćwiczenia pantomimiczne, tzw. etiuda - często stosowane w pracy z małymi dziećmi. Sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji itp. Mogą to być zabawy z wyobrażonymi przedmiotami lub ćwiczenia stymulujące.

• Improwizacja - ma miejsce, gdy kilka osób otrzymuje role oraz temat i próbują działać zgodnie z postawionym zadaniem, jednak bez scenariusza. Oparte są często na osnowie opowiadania nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego.

• Rzeźba - to ćwiczenia polegające na przybieraniu przez ucznia nieruchomego wyrazu ciała, które ma komunikować uczucie lub sytuację. Może być przygotowana indywidualnie lub w parach.

• Obraz bez ruchu, stop - klatka - to skomponowany przez wykonawców wizerunek zdarzenia zatrzymanego w najbardziej dramatycznym momenciei utrwalonego przez chwilę w bezruchu, jak na fotografii.

• Film - stanowi jakby kontynuację stop - klatki. Jego akcja może przebiegać w tempie zwolnionym, może tez być w każdej chwili zatrzymana lub cofnięta.

• Rysunek - jest techniką plastyczną, która znajduje szerokie zastosowanie w różnych klasach szkoły podstawowej. Może to być realistyczny lub fantastyczny portret postaci literackiej lub przedmiotu należącego do postaci.

• Ćwiczenia pisemne - (list, dziennik - pamiętnik). List prowadzony jest, kiedy fikcyjny bohater, którego problemami się zajmujemy, nie żyje, zginął, wyjechał. List ma za zadanie przybliżyć nieobecną postać, czasem odkryć jej tajemnicę. W podobnych sytuacjach wprowadzany jest pamiętnik, który może być odczytany przez osobę, która go posiada lub znalazła po latach.

Chociaż na zajęciach z dramą nie można przewidzieć rozwiązań problemów, ani odpowiedzi uczniów to ma ona jednak swoją strukturę a mianowicie:

1. Wprowadzenie nauczyciela.

2. Przygotowanie się uczniów do wejścia w role, w formie różnych technik.

3. Odegranie ról przez uczniów.

4. Omówienie pracy uczniów.

      Punktem wyjścia pracy metodami dramowymi jest zawsze określona sytuacja. Jest w niej zawarte jakieś napięcie, jakiś problem. Sytuacja ta może być wzięta z życia, zaczerpnięta z tekstów literackich lub wymyślona. Uczestnicy zajęć wchodzą w role bohaterów tejże sytuacji. Istotnym elementem działania jest pokazywanie swojego sposobu przeżywania danej sytuacji poprzez ciało, mimikę, gest, głos. Uczestnicy poprzez grę próbują rozwiązać dany problem. Nie jest to rzeczywiste działanie, mimo to stanowi jakąś formę doświadczenia, jest czymś w rodzaju próby generalnej przed działaniem w rzeczywistej sytuacji. Jest to uczenie się poprzez działanie.

      Sytuacja wyjściowa w dramie ma zawsze charakter otwarty. Nie ma gotowego scenariusza dalszego rozwoju sytuacji. To grupa lub dziecko tworzą scenariusz, własną wersje dalszego ciągu wydarzeń. I tę wersję rozwoju wydarzeń przedstawiają na forum ogólnym wykorzystując różne techniki dramowe. Po prezentacji efektów pracy konieczne jest pogłębienie rozumienia przedstawionych sytuacji. Poprzez właściwie prowadzoną rozmowę można pobudzić refleksję uczestników nad przedstawionymi sytuacjami, sprowokować do odkrywania prawdy o życiu.

5.Praca metodą dramy.

     Nauczyciel podejmujący pracę metoda dramy musi jasno określić:

• cel, jaki chce osiągnąć

• zaplanować sytuację wyjściową

• miejsce rozgrywania się akcji fikcyjnej

• przewidzieć role dla uczniów i siebie

• zastanowić się do jakich refleksji i postaw chce doprowadzić

Aby uniknąć chaosu i nieporozumień, należy przed przystąpieniem do realizacji materiału metodą dramy zapoznać uczniów z określonym kodem znaków np. ręka w górze - cisza. Natomiast w celu wydobycia autentycznych, spontanicznych odczuć, nauczyciel wydaje polecenie np. jesteś w środku pustyni - nie sugeruje już jak się ma to -zagrać.

Nauczyciel stosując technikę dramy powinien pamiętać:

• o tym, że sprawy, którymi będą się zajmować uczniowie powinny być im bliskie;

• o zachowaniu taktu pedagogicznego i życzliwości przejawiającej się w nie wypowiadaniu ocen wartościujących poszczególnych uczniów;

• o pozwoleniu uczniom na rozwój umiejętności obserwacji, rozmowy, logicznego myślenia, wyciągania wniosków, wartościowania, argumentowania;

• o kształtowaniu i ukazaniu wartości wspólnego dochodzenia do wiedzy, kształtowania postaw;

• o poszanowaniu sposobów dochodzenia do refleksji, a nie sugerowania odpowiedzi;

• o tym, że w trakcie trwania dramy ważne jest myślenie i logiczne wynikanie. Stąd nie należy natychmiast korygować błędów językowych w sposób niweczący pracę.

Artykuł opracowała mgr Jadwiga Pilarz w oparciu o:

1. H.Machulska, A.Pruszkowska, J.Tatarowicz: Drama w szkole podstawowej.

2. K.Pankowska: Pedagogika dramy.

3. K.Pankowska: Edukacja przez dramę.

4. H Machulska: Przewodnik po dramie, w „Drama - poradnik dla nauczycieli i wychowawców „2002/2003 nr.44.

5. Wiadomości internetowe.

---