PROCESY URBANIZACYJNO − OSADNICZE WSPÓŁCZESNEJ POLSKI I ŚWIATA

SPIS TREŚCI

1.WPROWADZENIE. 3

2.POWSTANIE I ROZWÓJ JEDNOSTEK OSADNICZYCH 3

3. pOJĘCIE URBANIZACJA 5

4.UWARUNKOWANIA PROCESÓW URBANIZACYJNO-OSADNICZYCH 7

4.1.Czynniki przyrodnicze. 7

4.2Czynniki społeczne. 9

5.ASPEKTY URBANIZACJI

1. WPROWADZENIE

Warunki środowiska przyrodniczego takie jak, ukształtowanie powierzchni, klimat, gleby, od zawsze wpływały na działalność człowieka, przejawiającą się w próbach zagospodarowania przestrzeni dla lepszego, wygodniejszego i bardziej wydajnego sposobu życia. Zagospodarowanie przestrzeni wiąże się m.in. z wytworzeniem urządzeń, takich jak np. budynki mieszkalne, które w przeszłości pełniły oprócz funkcji mieszkalnych, również obronne. Proces ten był wynikiem koncentracji ludności, która zaczęła organizować się w wiele grup, razem funkcjonujących i współzależnych od siebie w wytworzonym przez ludzi społeczeństwie.

Ze zjawiskiem koncentracji ludności wiąże się bezpośrednio pojecie urbanizacji i osadnictwa. Zdefiniowanie zjawiska urbanizacji napotyka na poważne trudności ze względu na jego złożony charakter i zróżnicowanie w skali czasowej i przestrzennej.

W ujęciu tradycyjnym urbanizacja odnosi się do skupiania się ludności na obszarach jednostek osadniczych, czyli miast . Inne definicje poruszają zagadnienia rozprzestrzeniania się określonych wartości, postaw i zachowań ludzkich nazywanych miejskim stylem życia.

2.POWSTANIE I ROZWUJ JEDNOSTEK OSADNICZYCH.

Miasto to miejsce zamieszkania stanowiące samodzielną jednostkę osadniczą, wyróżniającą się dużym skupieniem budynków i ludności, wywołanym wykonywaniem przez nią czynności zawodowych, wymagającym zgrupowań większej liczby osób.

Generalnie biorąc, wyróżnić można dwie ogólne koncepcje teoretyczne dotyczące początków miasta.

Jedna z nich, nazywana, koncepcją ewolucyjną, wiąże powstanie miast z określonym etapem rozwoju cywilizacji. Zakłada się tutaj, że miasto powstało jako rezultat społecznego podziału pracy w wyniku rozwoju sił wytwórczych, w opozycji do wsi, rozproszonej i izolowanej. Powstanie skupiska miejskiego jest uwarunkowane istnieniem nadwyżki produktów rolnych wytwarzanych na wsi (Ryc.1.). Miasto jest wiec osadniczym przejawem społecznego podziału pracy i dominacji nad wsią. Jako przykład przytoczyć można rewolucje miejską, która nastąpiła w Mezopotamii około 3500 r.p.n.e. i doprowadziło do powstania wielu ośrodków miejskich takich jak np. Erech, Eridu, Lagasz, Ur, Umma, Chadadża.

Druga koncepcja, zwana dyfuzją, zakłada istnienie pewnych źródłowych obszarów wysoko rozwiniętej kultury i gospodarki, z których wzorce miejskie przenosiły się na inne tereny, decydując o ich rozwoju i przemianach| społeczno-gospodarczych. Proces dyfuzji wzorców miejskich przejawia się w trzech różnych formach. Dyfuzja pierwotna dotyczy bezpośredniego wprowadzenia osadnictwa miejskiego przez czynniki zewnętrzne, narzucające swe wzorce cywilizacyjne. Przykładem są tu kolonizacje podejmowane w starożytności przez np. Fenicjan(Kartagina, wybrzeża Sycylii, Sardynii i Hiszpanii). Dyfuzja wtórna polega na przenikaniu nowych wzorców kulturowych. Jako przykład wymieni się tutaj proces dyfuzji greckich i rzymskich wzorców miejskich, zmierzający od południowej Europy w kierunku północno-zachodnim. Ostatnia forma, dyfuzja stymulowana, wiąże się z wprowadzeniem nowej technologii. Przykładem jest rozwój miast w wyniku budowy linii kolejowych i zagospodarowania nowych obszarów.

3. POJĘCIE URBANIZACJA

Urbanizacja pojmowana jest generalnie jako proces kulturowo — cywilizacyjny mający swój wyraz w rozwoju osadnictwa, wzroście liczby miast, powiększaniu powierzchni miast, postępującej koncentracji ludności na terenie miast i w najbliższej ich strefie, upowszechnianiu się poza rolniczych źródeł utrzymania ludności, akceptacji przyswajaniu miejskich standardów, zwyczajów,(Domański R. 1998). Jest to jednak w gruncie rzeczy proces złożony i zróżnicowany, przebiegający w różnych krajach i regionach świata w różnym tempie imający odmienny charakter.

Stosownie do przyjętego punktu widzenia i reprezentowanej dyscypliny naukowej można w różny sposób widzieć i formułować podstawowe problemy współczesnych procesów urbanizacyjnych oraz rozwoju i funkcjonowania miast.

Urbaniści i architekci w urbanizacji upatrują przede wszystkim problematykę fizycznego funkcjonowania struktury powiększającego się miasta oraz projektowania nowych form jego rozwoju przestrzennego.

Dla socjologów miejskich a także dla antropologów społecznych pierwszoplanowa rolę odgrywają przede wszystkim zmieniające się relacje społeczne oraz transformacje kulturowe. Nie abstrahują także od badania związków miedzy materią przestrzeni miejskiej a rzeczywistością społeczną, próbując je wyjaśnić w kategoriach biologicznych lub ekologicznych procesów :

1. Konkurencji

2. Inwazji

3. Sukcesji.

Politolodzy natomiast starają się wyjaśnić przestrzenną strukturę miasta i toczące się w miastach procesy badając układy polityczne miasta i działalność ugrupowań politycznych . Przedmiotem szczególnej uwagi są kręgi decydenckie, ze względu na ich rolę w gospodarzeniu zasobami miasta pomiędzy poszczególne instytucje, grupy społeczne i pojedyncze osoby.

Szczególna pozycja w badaniu procesów urbanizacyjnych i przemian dokonujących się w miastach przypada geografom. Ta grupa badaczy koncentruje swoje zainteresowania na przestrzennych aspektach rozwoju miast, szczególnie zaś na powiązaniach pomiędzy różnymi obszarami funkcjonalnymi miast oraz miastami i ich najbliższą strefą. Pole zainteresowania geografów jest bardzo szerokie i obejmuje zagadnienia od użytkowania ziemi w mieście, do zagadnienia wpływu cyrkulacji kapitału na wewnętrzną strukturę miasta.

Systematyzując definicje urbanizacji, A. E. Smailes wyróżnia geograficzne i socjologiczne ujęcie tego zjawiska : pierwsze odnoszą się do miejsc w przestrzeni geograficznej, drugie natomiast do ludzi. Definicje geograficzne akcentują zjawisko koncentracji ludzi w określonych miejscach w przestrzeni, a z kolei ujęcia socjologiczne istnienie specyficznego, miejskiego stylu życia. W praktyce badań w geografii wyróżnia się trzy zakresy definicyjne, określających urbanizację jako:

1. Zjawisko przenikania idei i wzorców praktycznych z ośrodków do stref je otaczających,

2. Jako wzrost zachowań uważanych za typowo miejskie,

3. Jako przemieszczenie się ludności z obszarów wiejskich do obszarów miejskich lub ze słabiej do gęściej zaludnionych, powodujące koncentrację ludności i wzrost udziału ludności miejskiej i nierolniczej.

4.UWARUNKOWANIA PROCESÓW URBANIZACYJNO− OSADNICZYCH.

Na uwarunkowania procesów urbanizacyjno-osadniczych największy wpływ wywierają dwa zasadnicze czynniki.

1.Przyrodnicze.

2.Społeczne.

W przeszłości, w zakresie oceny wpływu różnych czynników na działalność człowieka istniały dwa przeciwne poglądy. Pogląd deterministyczny głosił, że człowiek jest absolutnie uzależniony od warunków środowiska geograficznego . Nihilizm geograficzny,(interdeterminizm), przyjął z kolei absolutne uniezależnienie się człowieka od środowiska. Obecnie najbardziej akceptowanym poglądem jest posybilizm geograficzny, czyli kierunek, który zakłada współzależność czynników przyrodniczych i społeczno-gospodarczych. W początkach cywilizacji człowiek był bardziej uzależniony od warunków środowiska, a jego postawa wobec różnorakich zjawisk przyrodniczych była raczej bierna. W miarę rozwoju cywilizacyjnego i postępu technicznego, człowiek coraz bardziej i aktywniej wykorzystywał środowisko, początkowo w zakresie zagospodarowania rolniczego, budownictwa, od przełomu XIX i XX w. w formie bardzo dynamicznego rozwoju górnictwa, przemysłu przetwórczego, komunikacji i wreszcie od połowy XX w. w formie zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego.

4.1.Czynniki przyrodnicze.

Otaczający nas świat a więc w mniemaniu geografów środowisko geograficzne, oddziałowywało w mniejszym lub większym stopniu na czynnik ludzki, dotyczyło również i dotyczy nadal zjawisk związanych z urbanizacja. Do podstawowych czynników przyrodniczych kształtujących procesy urbanizacyjne , należą elementy przyrody nieożywionej -abiotyczne, jak: wody, ukształtowanie powierzchni, gleby, klimat, bogactwa mineralne oraz elementy przyrody nieożywionej - biotyczne, jak: szata roślinna oraz świat zwierząt. W szerokim rozumieniu wśród elementów przyrodniczych wyróżnia się też położenie geograficzne , okres lane długością i szerokością geograficzną, lub ocenianie przez usytuowanie obiektów, form ,zjawisk geograficznych w stosunku do ważniejszych centrów miejsko-przemysłowych (n.p.miasta, stolicy kraju, ośrodka przemysłowego).

Woda stanowiła i stanowi nadal podstawy kształtowania się trzech typów osadnictwa: cywilizacji potamicznej, talasoicznej, oceanicznej. Pierwsza z wymienionych to cywilizacja rolnicza która wykształciła gęsto i równomiernie rozmieszczone osiedla miejskie wzdłuż głównych rzek, czyli pierwszych arterii komunikacyjnych, np. Tygrys i Eufrat (cyw. sumeryjska), Nil (cyw. egipska),Huang he (cyw. chińska).Wielokrotnie doliny rzek ułatwiały ludziom drogę w głąb lądu, a tym samym nawiązanie nowych kontaktów. Rzeki przede wszystkim łączyły, jakkolwiek zdarzało się, że dzieliły zarówno państwa jak i narody. Wyznaczano im role granic naturalnych. Zdarzało się też w przeszłości, że niektóre rzeki odgrywały przede wszystkim role czynnika integrującego ludzi zamieszkujących tereny przez które przepływały. Takie funkcje dominowały także w dziejach Wisły . Przekazy źródłowe stwierdzające obecność osad nad jej brzegami pochodzą już z pierwszego wieku naszej ery. Jednakże związki tej rzeki z człowiekiem są znacznie starsze. Wisła była dla niego źródłem żywności i wody pitnej, a także swoistym drogowskazem w jego wędrówkach w poszukiwaniu nowych siedzib. Dobra jakość nadrzecznych gleb i dostępność do ówcześnie stosowanych surowców były szczególnie ważne dla plemion prowadzących osiadły tryb życia .Na podstawie badań archeologicznych brzegów Wisły stwierdzono iż zmieniały się kultury i plemiona, ale rola Wisły jako pewnego ciągu komunikacyjnego rosła. Wymiana handlowa doprowadziła do powstania pierwszych stopniowo się różnicujących osad. Należy przytoczyć w tym miejscu również typy położenia miast nadrzecznych są to miasta położone:

1. przy ujściu rzek do morza np. Gdańsk (Wisła), Londyn (Tamiza).

2. u zbiegu kilku rzek w węźle hydrograficznym np. Moskwa(Moskwa), Poznań(Wisła).

3. na skrzyżowaniu drogi lądowej i wodnej np. Paryż(Sekwana).

4. na początku odcinka żeglowego rzeki np. Manaus (Amazonka).

Rozwój osadnictwa cywilizacji talasoicznej zawdzięcza się morzu, odgrywającemu wielką rolę w komunikowaniu i transporcie między poszczególnymi miastami, typowym przykładem jest tu basen Morza Śródziemnego. Rozwój tego typu osadnictwa wiązał się jednak ze znacznym postępem, zarówno cywilizacyjnym jak i technicznym. Miasta nad morskie sytuowane były w celach handlowych, a przecież nie było by możliwe rozwinięcie handlu bez takich wynalazków jak, hierarchia społeczna podział pracy czy chociażby statek. Cywilizacja oceaniczna natomiast wiąże się ściśle z kolonizacją europejską _„nowego świata” a więc Ameryka np. Nowy Jork, Australia np. Sydnej

Ukształtowanie powierzchni decyduje także o powstawaniu miast. Najbardziej preferowane są niziny nadmorskie zapewniające kontakt z otoczeniem. Najmniej atrakcyjne pod względem urbanizacyjnym są góry. Obecnie ponad 50% ludności mieszka w strefie 0-300 m.n.p.m. tylko 3% mieszka w strefie ponad 3000 m.n.p.m.. Ukształtowanie powierzchni wpływa też istotnie na rolnictwo i transport. W budowie większości dróg lądowych wykorzystuje się tereny równinne .W sytuacjach ekonomicznie uzasadnionych w terenie o urozmaiconej rzeźbie drąży się tunele, przerzuca wiadukty itp.

Gleby i rolnictwo to czynniki ograniczające przestrzenną ekspansje miast, ale z całą pewnością przyczyniają się do powstania miast zwłaszcza gdy zasiedlany obszar cechuje się dobrymi zarówno jakościowo i ilościowo glebami.

Klimat odgrywa również istotną rolę, gdyż np. skrajne temperatury automatycznie ograniczają przedsięwzięcia związane z rozwojem miast. Na dzień dzisiejszy w strefie umiarkowanej mieszka ponad 60% ogółu ludności.

Bogactwa mineralne występujące na danym obszarze przyczyniają się do rozwinięcia działu wydobycia i przetwórstwa co jest czynnikiem pozytywnie

wpływającym na rozwój miasta w oparciu o gałęzie przemysłu .

4.2Czynniki społeczne.

Do społecznych uwarunkowań procesów urbanizacyjnych należy zaliczyć czynniki historyczne i czynniki społeczno -gospodarcze.

W skład czynnika historycznego wchodzi po pierwsze rola państwa, a więc to w jaki sposób władza danego kraju przyczyniła się bądź przyczynia do zakładania,

budowania, nowych miast wykorzystując czynniki przyrodnicze po drugie rola religii, która pełni w ośrodku miejskim funkcje skupienia kultu i jest ważnym

elementem podnoszącym rangę miasta.

Czynnik społeczno-gospodarczy dotyczy tych działalności opanowanych przez społeczność ludzką, które zapewniają źródło utrzymania w określonym ośrodku

miejskim są to m.in. przemysł, usługi, rolnictwo od ich występowania i różnorodności zależy stopień rozwoju miasta jako ośrodka terytorialnego.

5.ASPEKTY URBANIZACJI

Do celów badawczych wyróżnia się cztery aspekty urbanizacji:

1. Ekonomiczny

2. Demograficzny

3. Przestrzenny

4. Społeczny

5.1 Aspekt ekonomiczny

Aspekt ekonomiczny wyraża związki pomiędzy urbanizacja a rozwojem gospodarczym kraju. Im kraj jest bardziej rozwinięty tym większy posiada stopień urbanizacji. Urbanizacja jest z jednej strony jakby zależnością pomiędzy rozwojem funkcji nierolniczych, a z drugiej strony efektywnością rolnictwa.

NISKI (pon.40 %)		ŚREDNI (40 - 60%)		WYSOKI (pow.60 % )
Kraj	wart	Kraj	wart	Kraj	Wart
Burundi Tanzania Kenia Wietnam Bangladesz Indie Pakistan	5 8 17 20 24 26 28	Egipt Algier Rumunia RPA Słowacja Szwajcaria Polska	45 50 54 56 57 60 62,1	Niemcy Australia Argentyna Holandia Izrael W. Brytania Belgia	84 85 87 89 90 92 97

Tabela 1. Poziom urbanizacji wybranych krajów świata

Postęp urbanizacyjny ściśle wiążą się ze zmianą podziału pracy w społeczeństwie oraz z przejściem od cywilizacji pierwotnej do cywilizacji rozwiniętej. W procesie tym możemy wyróżnić 3 etapy :

1. Pierwotny - Charakteryzuje się on dominacją zatrudnienia w rolnictwie,

2. Przejściowy - spada zatrudnienie w rolnictwie, wzrasta zatrudnienie w przemyśle,

3. Cywilizacji rozwiniętej - największe zatrudnienie w sektorze usług, minimalne zatrudnienie w pozostałych sektorach gospodarki.

Podział ten identyfikuje główne czynniki rozwojowe miast w poszczególnych etapach rozwoju cywilizacyjnego : w cywilizacji pierwotnej rozwój miast był związany ze wzrostem specjalizacji i wymiany towarów, w stadium przejściowym z funkcją przemysłową, a w cywilizacji rozwiniętej z funkcją usługową.

5.2 Aspekt demograficzny

Demograficzny punkt widzenia zakłada iż urbanizacja jest równoważna z przemieszczaniem się ludności ze wsi do miast oraz z obszarów o mniejszej koncentracji ludności do obszarów o większej koncentracji.

5.3 Aspekt przestrzenny

Przestrzenny aspekt oznacza kształtowanie coraz większych przestrzeni na podobieństwo obszarów miejskich. Cechami które odróżniają miasto od wsi mogą być tutaj:

• Cechy przestrzenno - architektoniczne :

• wysokość budynków

• zwartość zabudowy

• regularność układu ulic

• infrastruktura techniczna

• Cechy ilościowe :

• gęstość zabudowy

• rozmiar obszaru

Innymi ważnym kryterium jest zróżnicowanie przestrzeni zurbanizowanej miasta i wsi. Dzisiejsze miasto cechuje niepohamowany rozwój przestrzenny, poprzez wchłanianie okolicznych wsi i miasteczek lub zlewania się miast w jeden układ funkcjonalno - przestrzenny w wyniku szybkiego rozrostu obszarów podmiejskich. W wyniku tego procesu powstaje aglomeracja, czyli zespół miast powiązanych komunikacyjnie. Dawniej istniał termin konurbacja, czyli zespół miast równorzędnych. Obecnie termin ten nie jest używany.

Fazy kształtowania się procesu aglomeracji:

1. Miasta skupionego (miasta przemysłowego )

2. Faza aglomeracji miejsko - przemysłowych

3. Faza metropolizacji układów osadniczych

4. Powstanie megalopolii - obszarów zurbanizowanych w których występuje pełna integracja funkcjonalno - przestrzenna . Przykładem megalopolii są:

● Megalopolia kalifornijska ( Los Angeles, San Francisco, San Diego, Sacramento ) ok. 50 mln mieszkańców.

● Megalopolia japońska ( Kobe, Osaka, Jokohama, Kioto, Nagoja ) ok. 40 mln mieszkańców.

● Zachodnioeuropejskie ( Zagł. Ruhry, agl. Rotterdamu, Amsterdamu, Luksemburg, Płn Francja, Płd Anglia ) ok. 50 mln. mieszkańców.

Lp.	Miasto	Ludność świata (mln.)
				1936	1950	1970	1990	2000ª
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	Meksyk Tokio Sao Paulo Nowy Jork Szanghaj Los Angeles Kalkuta BuenosAires Bombaj Seul	1,06 6,27 1,16 11,0 3,55 1,28 1,26 2,41 1,61 0,35	3,1 6,7 2,4 12,3 5,3 4,0 4,4 5,0 2,9 1,0	9,4 14,9 8,1 16,2 11,2 8,4 6,9 8,4 5,8 5,3	20,2 18,1 17,4 16,2 13,4 11,9 11,8 11,5 11,2 11,0	25,6 19,0 22,1 16,8 17,0 13,9 15,7 12,9 15,4 12,7

Tab. 2 Największe aglomeracje świata (Tablice geograficzne 1998)

Ludność zespołu miejskiego ( 1936r - miasta ), dane 1950 - 2000 wg Banku Światowego, prognoza.

Rys.2. Dynamika zmian liczby ludności z tabeli 2-ej w okresie 1936-2000.

Jak wynika z wykresu większość miast wykazuje dość zgodny trend wzrostu ludności. Dość duży skok wykonały Sau Paulo, Tokio, Meksyk. Związane jest to z gwałtownym przyrostem naturalnym, szybkim rozwojem przemysłu, migracjami z wsi do miast. Miasta krajów rozwiniętych wykazują stopniowo zmniejszający się wzrost ludności w mieście. Należy tłumaczyć to zmianą nowoczesnej struktury przestrzennej miast, gdzie większość ludności mieszka na peryferiach aglomeracji miejskiej. Środek miasta zajmują dzielnice usługowe i koncentracji banków, firm, giełd oraz innych przedstawicieli sfery usług.(M. Kiełczewska -Zalewska 1969)

5.4 Aspekt społeczny

Urbanizację w tym ujęciu pojmuje się jako proces w wyniku którego jednostki i całe grupy ludzkie przyswajają sobie miejski styl życia, a więc miejskie wartości, postawy, postawy, cechy socjopatyczne, umiejętność korzystania z infrastruktury miejskiej. Trzy czynniki determinują miejski styl życia : wielkość, gęstość i jednolitość skupiska miejskiego.

6.PROCESY URBANIZACYJNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

Współczesną urbanizacje na świecie znamionują trzy cechy:

- przyspieszenia tempa rozwoju w skali światowej,

• pojawienie się nowych form urbanizacji, a w szczególności nowych metropolii (aglomeracji miejskich) i megalopolis,

-szybki rozwój miast w krajach rozwijających się, określany mianem hiperurbanizacji.

Dynamika współczesnej urbanizacji w poszczególnych regionach świata jest zróżnicowana. Największe tempo wzrostu ludności miejskiej obserwuje się w Afryce , Azji, Ameryce Łacińskiej ,najniższe w Europie. Obraz zmian w liczbie ludności miejskiej poszczególnych kontynentów przedstawia rys.2.

Rys.2 Wzrost liczby ludności miejskiej w wybranych regionach świata.

Do nowych form urbanizacji zaliczamy proces przekształcania się miasta w aglomeracje miejską , która obejmuje nowe pobliskie miasta. Powstają dwie formy: aglomeracja monocentryczna, kształtująca się pod wpływem jednego ośrodka miejskiego np. aglomeracje Londynu, Paryża, Warszawy, oraz policentryczna rozwijająca się w wyniku zrastania kilku miast położonych w sąsiedztwie tzw. konurbacja np. Ruhry, Górnego Ślaska.

Współczesna urbanizacja przyjmuje coraz bardziej postać metropolitarną. Fazę tę charakteryzuje pojawienie się znaczącej liczby wielomilionowych miast nazywanych metropoliami np. w Europie: Moskwa, w Ameryce Północnej: Nowy Jork (rys2).

W krajach rozwiniętych aglomeracje miejskie zrastają się stopniowo tworząc jedno wielocentryczne „super miasto” zwane megalopolis. Przykłady tego rodzaju form możemy doszukać się na obszarze Stanów Zjednoczonych i Japonii. Dzięki dogodnym połączeniom komunikacyjnym i bliskiemu sąsiedztwu zrasta się łańcuch wielkich miast na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych od Bostonu, na północy do Waszyngtonu , na południu. Jest to pas długości 600km. Skupia około 40 mln. mieszkańców i nadal się rozrasta, zwłaszcza w kierunku Wielkich Jezior.

Przez aglomeracje Pittsburga sięga po zespół miejski Clevelandu nad jeziorem Erie.

Tutaj styka się z drugim co do wielkości obszarem zurbanizowanym, którego centrum stanowi Chicago nad jeziorem Michigan. Wyznacza go strefa długości 250 km od Milwaukee po Gary, tendencje rozwojowe w kierunku Detroid-Toledo mogą doprowadzić w niedalekiej przyszłości do połączenia się obu ogromnych struktur miejskich

Na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych w pasie obejmującym 200-tu kilometrową strefę rozciąga się megalopolis kalifornijskie, obejmujące zespoły miejskie San Francisco i Los Angeles. Liczba ludności tego obszaru wynosi ponad 10 milionów.

W Japonii proces tworzenia się megalopoli przebiega pod wpływem rozwoju gospodarczego, głównie przemysłu i handlu jak i pod presją przestrzeni geograficznej a dokładnie barier środowiskowych. Góry zajmujące obszar wewnątrz wysp zmuszają ludność do skupiania się na wybrzeżach oraz w wąskich dolinach rzecznych. Po wschodniej stronie wyspy Honsiu rozrosła się stolica kraju, Tokio, przesuwając się dynamicznie na południe kraju, gdzie zrosła się z Jokohamą. Cała strefa zurbanizowana o długości ponad 500 km liczy około 80 mil mieszkańców.

Inny charakter mają procesy urbanizacyjne w krajach rozwijających się. Gwałtowny wzrost ludności miejskiej w wielu regionach Ameryki łacińskiej i Azji tłumaczy się faktem że przechodzą one obecnie wstępną fazę procesu urbanizacji. Szybki rozwój miast w krajach rozwijających się powodują dwa czynniki: zwiększanie się przyrostu naturalnego w miastach i na obszarach wiejskich oraz migracje ludności ze wsi do miast. Rozmiary odpływu ludności ze wsi przekraczają często możliwości wchłonięcia jej przez miasto. Wzrost ludności miejskiej pogłębia problemy społeczne i gospodarcze miast w tych regionach ze względu na brak miejsc pracy i usług dla masy nowych mieszkańców oraz ze względu na niski poziom życia a także powiekszanie się terenów pozbawionych infrastruktury. Zbiorowość mieszkańców żyjących poniżej poziomu minimum egzystencji stanowi znaczny odsetek ludności niektórych miast np. w Kalkucie, Karakas, Meksyku .

7.ZRÓŻNICOWANIE REGIONALNE PROCESÓW ROZWIJANIA SIĘ MIAST .

Bardzo wyraźny wpływ na rozmieszczenie dużych miast na świecie ma jak już wspomniałem czynnik historyczny i środowisko geograficzne. Wyraźne koncentracje miast większych występują w regionach o długich tradycjach miejskich (Europa, Wschodnie Chiny). Miasta duże skupiają się w strefie umiarkowanej, w mniejszych ilościach występują w strefie tropikalnej, natomiast niema ich zupełnie w strefie zimnej. W niższych szerokościach geograficznych miasta wykazują tendencje do lokowania się wyżej, a w wyższych szerokościach niżej, unikając gór i nieprzyjaznego człowiekowi klimatu. Odmienna historia rozwoju miast na poszczególnych kontynentach do chwili obecnej stanowi czynnik zróżnicowania regionalnego miast na świecie.

7.1 Miasta Europy zachodniej na przykładzie Paryża.

Miasta Europy Zachodniej kształtowały się w procesie ewolucji pod wpływem różnych faz urbanizacji. Gęsta sieć miejska tego obszaru skrystalizowana już w średniowieczu, uległa gwałtownej przebudowie w XIX i XX w. pod wpływem uprzemysłowienia. Nakładanie się różnych faz urbanizacyjnych spowodowało, że miasta zachodnioeuropejskie cechują się wyjątkowo dużą różnorodnością pod względem funkcji i rozplanowania.

Typowym przykładem miasta Europy zachodniej jest Paryż. Historycznie aglomeracje Paryża jest zjawiskiem ostatniego stulecia . Paryż z 1848 r. Wraz z przedmieściami miał miej niż 1,5 mln. mieszkańców, przy ludności kraju wynoszącej 36 mln. czyli 4.5% całości . w 1881 r. Departament Sekwany z 2.8 mln. Francuzów obejmował mniej niż 7.5% ogółu ludności. W 1911 r. Stosunek ten wzrósł powyżej 10% (4,15mln. na 39,6mln.) . Natomiast w 1946 r. Stosunek ten wyniósł 14% (5,5mln. na 40.5mln.) .W roku 2000 ludność Paryża wyniosła 8.6 mln. na 59.1 mln. Francuzów co stanowi 14,5%. Znaczenie miasta znacznie wzrosło wskutek obalenia przez Napoleona I parlamentów prowincji, dzięki czemu zarządzanie państwem skupiło się w stolicy. W ciągu stulecia miast przyciągnęło biedaków, którzy poszukiwali pracy, naukowców, artystów, także bogatych inwestorów. Rodziły się tutaj nowe pomysły, przyspieszyły nowatorskie rozwiązania w produkcji przemysłowej, modzie, kulturze filozofii i nauce. Przez wiele lat język francuski był językiem dyplomacji, a ludzie wykształceni na całym świecie zawsze szukali inspiracji w Paryżu. Należy tu także wspomnieć iż począwszy od roku 1850 przez dwie dekady trwała szaleńcza ekspansja miasta. Mózgiem przedsięwzięcia był Napoleon III oraz urbanista baron Haussmann, który pragnął uczynić stolicę miastem sprawnie funkcjonującym, jak i eleganckim z imponującymi budowlami publicznymi . Zbudowano nowe hale targowe, kościoły, szkoły i szpitale, wytoczono nowe parki, przekształcając centralną część Paryża w piękne miasto, które dzisiaj cieszy wzrok tysięcy przyjezdnych. Z czasem stał się on również centralnym węzłem sieci kolejowej o układzie promienistym, co zwiększało jego rolę jako metropolii. Aglomeracja paryska wyrasta ponad skale ogółu miast francuskich. Skupia ona jedną siódmą ogółu ludności Francji a więcej niż jedną czwartą ludności miejskiej. Pod względem swych rozmiarów i swej roli, należy do miast powstałych w skutek centralizacji różnorodnych funkcji gospodarczych, politycznych, administracyjnych, kulturalnych. Koncentracja dokonuje się w związku rozwojem wszelkich instytucji finansowych, społecznych, siedzib wielkich towarzystw handlu i transportu międzynarodowego, przedsiębiorstw przemysłowych, agencji i przedstawicielstw towarzystw zagranicznych. Paryż jest więc miastem ciekawy m pod względem turystycznym, historycznym i sentymentalnym ale odgrywa również znaczącą role pod względem gospodarczy i handlowym.

7.2 Miasta Ameryki Północnej na przykładzie Nowego Jorku.

Miasta Ameryki Północnej i Australii reprezentują typ skupisk miejskich nowszego pochodzenia. Powstały one w ramach gospodarki kapitalistycznej bez historycznych nawiązań do dawnych ośrodków. Nasilenie procesu koncentracji ludności i przemysłu od połowy XIX wieku doprowadziło do szybkiego powstania dużych miast i rozległych obszarów zurbanizowanych . Miasta amerykańskie maja najczęściej schematycznie rozplanowane szachownice, które tworzą sieć ulic przecinające się pod kątem prostym .Duży kontrast między ruchliwą dzielnicą śródmiejską o wysokiej zabudowie i spokojną strefą podmiejską o zabudowie niskiej, jednorodzinnej oddaje specyfikę kontrastów urbanizacyjnych.

Charakterystycznym i powszechnie znanym miastem reprezentującym ten typ osadnictwa jest Nowy Jork. Pierwsza stała osada została założona w 1624 r. przez osadników z Belgii . Obszar ten był i jest atrakcyjny pod względem handlowym, dlatego dochodziło tu do wielu konfliktów pomiędzy holendrami i brytyjczykami starającymi się pozyskać ten obszar pod budowę portu . Początkowo miasto powstające wskutek osiedlania się ludności Holenderskiej nazwano Nowym Amsterdamem .Później po przejęciu koloni przez brytyjczyków przemianowano nazwę na Nowy Jork . Miasto

początkowo nie odgrywało znacznej roli w wymianie handlowej pozostając w cieniu Bostonu i Filadelfii . Stopniowo zaczął wreszcie przeżywać okres koniunktury gospodarczej . Początek XIX w. przyniósł dla miasta możliwość rozwoju ekonomicznego, któremu sprzyjały nowe wynalazki w przemyśle i transporcie . Znakomity port stanowił podstawy pod budowę stoczni . Zaczęły powstawać wielkie fortuny przemysłowe i handlowe . Proces ten trwa po dzień dzisiejszy . Nowy Jork liczył w 2000r. 16,8 mln. i proces wzrostu liczby ludności nasila się . Dzisiejszy Nowy Jork jest światowym centrum finansów, kultury, reklamy, mody, sztuki i rozrywki . Wiele instytucji które kojarzymy z miastem (np. zrzeszająca 180 państw Organizacji Narodów Zjednoczonych ) powstało w pierwszej połowie XX wieku. Obecnie nazwy takie jak Mannhattan, Brooklyn, Wall Street,Broadway są rozpoznawane na całym świecie . Tępo i poziom rozwoju miasta sprawia iż wiele wzorców i rozwiązań urbanistycznych zostaje skopiowana przez inne miasta.

7.3 Miasta byłego bloku socjalistycznego na przykładzie Moskwy .

Na przełomie lat 40- tych, i 50-tych XX w. kraje Europy Środkowej i Wschodniej przyjęły strategie rozwoju społeczno-gospodarczego polegającej na przyspieszonej industrializacji. Proces ten dotyczył uprzemysłowienia miast co pozytywnie wpływało na rozwój określonego ośrodka terytorialnego.

Typowym przykładem miasta o charakterze historycznym i rozwiniętym wskutek uprzemysłowienia jest Moskwa. Początek miasta wiążę się z powstaniem Kremla czyli XII wiek, dalsze losy miasta są ściśle związane z działalnością możnowładców, rezultat możemy podziwiać po dziś dzień. Natomiast nowsza historia miasta związana jest polityką która należy przyznać przyczyniła się pozytywnie do rozwoju Moskwy. Proce s uprzemysłowienia przyczynił się do wzrostu liczby ludności, co z kolei wywołało potrzebę przebudowy miasta. Prace w tej dziedzinie przeprowadzono w 1935r. zatwierdzono wtedy plan przebudowy i rozpoczęto szeroko zakrojone jak na te czasy prace planistyczne i organizacyjne .Po drugiej wojnie światowej przystąpiono do realizacji planu dziesięcioletniego w latach 1951- 1960. Efektem tych prac były bardzo dobre rozwiązania komunikacyjne oraz mieszkaniowe niestety z pewną doza marnotrawienia przestrzeni. Obecni Moskwa boryka się z problemami wynikającymi na skutek zmian ustrojowych, dotyczą one w szczególności zjawiska bezrobocia i wypływającymi z tego problemów utrzymania się w wielkim mieści. Miejmy nadzieje iż miasta tego typu występujące również w Polsce uporają się jak najszybciej z zaistniałymi na skutek przemian problemami.

8.BAZA EKONOMICZNA MIAST

Najważniejszą rolę, w hierarchicznym modelu sieci osadniczej, pełnią liczne ośrodki centralne różnego rzędu . Rozmieszczenie tych ośrodków, jak również ich role w obsłudze zaplecza wytłumaczyć można , zgodnie z teoria ośrodków centralnych,

działaniem zasady rynkowej , albo zasady komunikacji.

Każde miasto lub zespół miejski spełnia funkcje dwojakiego rodzaju , egzogeniczne związane z obsługą zaplecza miejskiego obejmuje działalność świadczoną względem świata zewnętrznego, funkcje tego rodzaju zwane miastotwórczymi uznawane są za czynnik egzystencji i rozwoju miasta oraz składnik wyznaczający odrębność i miejsce miasta w społecznym i przestrzennym podziale pracy.

Endogeniczne nastawione na zaspokojenie potrzeb własnych. Funkcje egzogeniczne miasta lub regionu miejskiego są wyrazem jego otwarcia, funkcje endogeniczne, wyrażają stopień domknięcia gospodarki miejskiej. rolę tych funkcji w systemie osadniczym tłumaczy nam teoria bazy ekonomicznej miasta. Specjalizacja funkcji egzogenicznych, nadaje poszczególnym miastom indywidualne oblicze, wzmaga potrzebę wzajemnej ich współpracy, zacieśnia związki gospodarcze i społeczne miedzy ogniwami systemu osadniczego. O bazie ekonomicznej miasta decyduje przede wszystkim zgromadzony w nich potencjał zatrudnienia, ludność, będąca jedną z podstawowych miar potencjału gospodarczego. Zakłada się, że oba składniki gospodarki miejskiej są ściśle współzależne, a zmiany w zaludnieniu i zatrudnieniu są uwarunkowane zmianami w sektorze egzogenicznym. Lokalizacja i wzrost sektora egzogenicznego są traktowane jako funkcja krajowa lub międzynarodowa czynników rozwoju.

9. PROCESY URBANIZACYJNO−OSADNICZE WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE.

Rozwój i przemiany systemu osadniczego w Polsce jest uwarunkowany licznymi przyczynami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi. Sieć miejską w Polsce cechuje brak znaczącej przewagi głównego ośrodka nad pozostałymi, co jest charakterystyczne dla krajów rozwiniętych. Warszawa jest tylko dwukrotnie większa od drugiego pod względem wielkości miasta, tj. Łodzi. Krajowy system osadniczy, czyli zintegrowany system współzależnych i współpracujących ze sobą jednostek osadniczych, skupia całokształt życia społeczno-gospodarczego. System osadniczy Polski charakteryzuje stosunkowo równomierny rozwój ośrodków wzrostu.

Najważniejszymi ośrodkami wzrostu z punktu widzenia krajowego są aglomeracje miejskie. W planie krajowym wyróżniamy dziesięć aglomeracji ukształtowanych: katowicką, warszawską, łódzką, gdańską, krakowską, wrocławską, poznańską, szczecińską, bydgosko-toruńską i sudecką oraz aglomeracje kształtujące się takie jak: staropolską, bielską, częstochowską, lubelską, opolską, białostocką i rzeszowską. Ponadto wyróżniamy aglomeracje potencjalne, czyli takie miasta które mają możliwość rozwoju do skali aglomeracji tj. Koszalin, Olsztyn, Tarnów, Zielona Góra oraz zespoły miast: Legnica-Lubin-Głogów i Kalisz-Ostrów Wielkopolski. Obecnie w Polsce wyróżniamy 870 miast, a stopień urbanizacji liczony udziałem procentowym ludności miejskiej do ogółu ludności wynosi 62,1%, co jest stosunkowo średnią wartością w skali światowej. Na procesy kształtujace układ przestrzenny ośrodków miejskich w ostatnich latach znaczący wpływ mają zmiany gospodarcze które spowodowały zróżnicowanie w sektorach zatrudnienia ludności ,częściowego odejścia od procesu uprzemysłowienia miast i ukierunkowania ich rozwoju związanego z funkcją usługową i handlową. Na obszarach polskich miast zachodzą podobne procesy urbanizacyjne jak w wielkich światowych metropoliach, zjawiska związane zajmowaniem przez ludność bardziej korzystnych przestrzeni w obrębie miast trwa nadal z tym wyjątkiem iż zaczynają nasilać się również zjawiska migracji poza obszar miasta, na tereny o bardziej dogodnych warunkach środowiskowych (mniej zanieczyszczeń, obniżony poziom hałasu ). Można by to porównać do procesu dezurbanizacji zachodzącego w Stanach Zjednoczonych Ameryki lecz w Polskim systemie osadniczym cały szereg czynników, (wpływających na kształtowanie ośrodków miejskich w państwach o ustroju demokratycznym), jest u początku swych oddziaływań które z całą pewnością będą się nasilać.

Na szczególną uwagę zasługują zjawiska dotyczące obszarów wiejskich. Urbanizacja wpłynęła na zmianę tradycyjnego charakteru obszarów wiejskich. Wokół większych miast rozwijają się strefy podmiejskie o wiejsko-miejskim charakterze, w których gospodarka rolna tradycyjna przemieszana jest z intensywną (np. szklarnie, sady), z przemysłem, terenami leśnymi, rekreacyjnymi itp. Znaczna część ludności znajduje zatrudnienie poza rolnictwem we własnych miejscowościach lub w miastach z którymi utrzymywane są ścisłe kontakty nie tylko w zakresie dojazdów do pracy, ale i zaspokojenia innych potrzeb (zakupy, kultura, kontakty międzyludzkie). Zmiany dotyczą także upodobań do standardów miejskich obejmujących charakteru pracy i sposobu życia mieszkańców wsi. Charakterystyczne do niedawna różnice miedzy wyglądem miast i wyglądem tradycyjnych wsi ulegają stopniowemu zacieraniu. Wsie niejednokrotnie pełnia różnego rodzaju funkcje , a wysoki stopień złożoności struktur funkcjonalnych na małym obszarze stwarza podłoże licznych konfliktów funkcjonalnych i przestrzennych. Najostrzejsze konflikty zachodzą pomiędzy przemysłem, rolnictwem i rekreacją. Wielofunkcyjność obszarów wiejskich jest procesem naturalnym, związanym ze współczesnym etapem rozwoju społeczno-gospodarczego. Polityka przestrzenna i rolna winna jednak stwarzać warunki do harmonizowania funkcji i zapobiegania konfliktom funkcjonalnym, a gdy one wystąpią ograniczyć je i likwidować. Wielofunkcyjność będzie zapewne prowadzić do uzyskania praw miejskich przez wsie. Odchodzenie ludności rolniczej od rolniczego źródła utrzymania i rozwój wielofunkcyjności obszarów wiejskich jest dogodny wtedy, gdy malejąca liczba ludności rolniczej potrafi wyżywić wzrastającą liczbę ludności nierolniczej.

10.UPRZEMYSŁOWIENIE JAKO PROCES ROZWOJU MIAST.

Jednym z “motorów” rozwoju miast pozostaje nadal przemysł. Największy rozwój miast dzięki industrializacji przypada na okres rewolucji przemysłowej. Przemiany jakie towarzyszą dużym inwestycją przemysłowym najbardziej są widoczne w postaci:

• Wzmożonego ruchu migracyjnego,

• Wzroście liczby ludności miejskiej,

• Zmianach struktury zatrudnienia,

• Zmiany w strukturze funkcjonalnej miasta.

Po drugiej wojnie światowej miasta przemysłowe powstawały często w krajach o ustroju socjalistycznym (ZSSR, NRD, Polska, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia ). Powodowało to bardzo szybki rozwój miast, np. w latach 1945 - 1969, w Polsce powstało aż 105 miast z przeważająca funkcją przemysłową na 164 ogółem. Są to miasta, które:

• Powstały pod bezpośrednim i wyłącznym lub dominującym oddziaływaniem przemysłu,

• Miasta powstałe pod dominującym, lecz pośrednim wpływem przemysłu,

• Miasta, dla których przemysł był jednym z głównych, ale nie jedynym czynnikiem powstania i rozwoju.

10.1 Przemysł w miastach dziś

Rozmieszczenie przemysłu zmienia się wraz z przemianami i rozwojem miasta oraz zmianami w technologii i organizacji przemysłu. Rozróżniając charakterystyczne okresy gdy lokalizowano fabryki w centrach wielkich miast, a dziś kiedy lokalizuje się przemysł na obrzeżach miast, bądź na otwartej przestrzeni, niezabudowanej. W obecnych czasach następuje centrum miasta funkcje przemysłowe ustąpiły miejsca funkcjom usługowym. Dzielnice wewnątrzmiejskie - centrum spełniają rolę centr usługowo - społecznych (J. Beajeu- Garnier G. Cabot 1971)

11.WSPÓŁCZESNE ZMIANY FUNKCJI MIAST

Znane jest, co najmniej kilka koncepcji rozwoju przestrzennego miast, w których wyznacza się obszary szczególnego znaczenia dla tego rozwoju, podkreślając przy motoryczną rolę największych miast tych obszarów. I choć trudno jednoznacznie przesądzić, co leżało u podstaw tworzenia tych koncepcji, jednak wymienić można kilka przesłanek, które mogą spowodować, że te właśnie miasta, a nie inne, odgrywają i odegrają w rozwoju szczególną rolę.Są to:

1. Wielkość miasta i jego funkcje ( wielofunkcyjność ) i aktualnie zachodzące zmiany,

2. Ożywienie miasta, czyli wejście w fazę reurbanizacji,

3. Potencjał naukowy, technologiczny oraz innowacyjność,

4. Sprostanie wymaganiom rozwojowym,

5. Stopień rozwoju infrastruktury miejskiej,

6. Stopień koncentracji zarządów największych firm międzynarodowych i krajowych,

7. Obecność placówek kultury największej rangi artystycznej (opera, teatr, filharmonia)

8. Położenie na szlakach komunikacyjnych Europy.

7.1 Umiędzynarodawianie miast - internacjonalizacja.

Otwierając swe granice na powiązania międzynarodowe, miasta zaczęły konkurować między sobą. Konkurencja dodatkowo była wzmocniona przez całkowity zanik wewnętrznych granic Unii Europejskiej. Stworzyło to dodatkowe bodźce do modernizacji przepływu czynników rozwoju, poprawy jakości usług i infrastruktury. Sygnałem świadczącym o postępującej internacjonalizacji miast był wzrost udziału sektora usług i sektora czwartego - badania i rozwój w strukturach miast. Innym czynnikiem świadczącym o rozwoju miast XX w. jest rosnący udział spółek i instytucji międzynarodowych. W 1984 r. zaledwie 10 miast stanowiło siedzibę zarządów głównych 242 firm na 500 największych firm światowych, a tylko 4 miasta skupiały aż 156 siedzib zarządczych wielkich przedsiębiorstw. Globalne i międzynarodowe centra finansowe także odznaczają się silną koncentracją, lokując się przede wszystkim w Londynie ( 429 banków zagranicznych ), Nowym Jorku ( 231 ), Hongkongu ( 72 ), Singapurze ( 65 ) i Tokio ( 59 )(J.W. Komorowski 1999) Świadczy to rosnącym znaczeniu dużych miast jako ogniw dzisiejszej sfery usług.

Miasta międzynarodowe łączą w sobie przynajmniej trzy podstawowe charakterystyki :

• koncentrują te rodzaje działalności, które zapewniają funkcjonowanie połączeń międzynarodowych ( np. instytucje międzynarodowe, banki, instytucje doradcze itp.)

• posiadają wyspecjalizowaną bazę produkcyjną o charakterze międzynarodowym (np. przedsiębiorstwa o charakterystycznych relacjach import/eksport, targi i wystawy międzynarodowe ),

• pośredniczą miedzy gospodarką światową a regionami, a więc między tym co globalne a tym co lokalne ( np. przedstawicielstwa firm międzynarodowych ).

Miasto międzynarodowe jest przyszłym etapem rozwoju dużych polskich miast (Warszawa, Wrocław, Katowice, Poznań i inne ). Mając status miasta międzynarodowego, miasto coraz bardziej otwiera się na powiązania z zagranicą i staje się coraz bardziej efektywne. Dzięki temu miasto poprawia swoją aktywność handlową, zwiększa zdolności innowacyjne, rozwija ludzki potencjał intelektualny tworząc podstawy do przyjmowania nowych technologii oraz do kreowania nowych działalności w gospodarce miejskiej.

12.PODSUMOWANIE

Procesy urbanizacyjno-osadnicze wytwarzają specyficzny i zarazem unikalny typ środowiska życia człowieka. Jest to tzw. Środowisko sztuczne, bowiem każdy element tworzący tkankę miejską został wytworzony celowo, do zaspokojenia określonych potrzeb społecznych oraz został celowo w tym miejscu zlokalizowany.

Najokazalszym owocem omawianych procesów jest miasto będące przede wszystkim skupiskiem zamieszkania dużej liczby ludzi, co jednoznacznie określa jego wymiary fizyczne, fizjonomię oraz problemy funkcjonowania i rozwoju. Jednocześnie miasto jako obszar społeczno - gospodarczy pełni wiele różnego rodzaju funkcji. Szczególną rolę odgrywają jednak funkcje unikalne, takie jak: naukowa, kulturalna, ochrony zdrowia, obsługi finansowej, informacyjna, administracyjna i komunikacyjna. To właśnie one wraz z powiązaniami z migracją tworzą obraz współczesnego miasta w którym bodźcami rozwoju nie są działy typowo przemysłowe ( przemysł ciężki, wydobywczy ). Są to usługi i współpraca międzynarodowa.

W wyniku procesów urbanizacyjno-osadniczych kształtują się specyficzne wzorce czy modele życia, obejmujące takie sfery jak: miejsce zamieszkania na terenie obszaru miejskiego, typ mieszkania i jego wyposażenie, sposób bycia, wzorce konsumpcji, moda w dziedzinie: odzieży, wyposażenia mieszkania, samochodu, urządzenia terenu, forma spędzania czasu wolnego, kontakty międzyludzkie i towarzyskie, preferencje urlopowe, itp.

Wszystko to promieniuje na otoczenie i w formie procesu dyfuzyjnego przenika do miast mniejszych i na tereny wiejskie które w nieodwracalny sposób odmieniają swój niepowtarzalny i jedyny charakter.

9. BIBLIOGRAFIA

1. Domanski R, Zasady geografii społeczno - ekonomicznej, Warszawa 1998 r.

2. J. Beajeu - Garnier, G. Chabot, Zarys geografii miast, Warszawa 1971 r.

3. M. Kiełczewska - Zalewska, Geografia osadnictwa, Warszawa 1969 r.

4. W. Maik, Podstawy geografii miast, Toruń 1997 r.

5. J. Parysek, J. Kortus, Powojenny rozwój wielkich miast polskich i ich rola w procesie urbanizacji kraju, Przegląd Geograficzny, T. LXIX, z. 1 - 2, 1997 r.

6. J. W. Komorowski, Internacjonalizacja jako wyzwanie w procesie rozwoju wielkich miast, Przegląd Geograficzny, T. XXI, z.1 - 2, 1999 r.

7. J. Parysek, Duże miast Europy i ich rola w procesie urbanizacji, rozwoju społeczno - gospodarczego i europejskiej integracji u schyłku XX wieku,, Przegląd Geograficzny, T. LXVII, z. 3 - 4, 1995 r.

8. Rola przemysłu w kształtowaniu struktury przestrzennej osadnictwa - materiały konferencyjne, Warszawa 1988 r.

9. Tablice geograficzne, Warszawa 1998 r, wyd. Adamantan.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Ryc. 1.Uwarunkowania procesu powstawania miast. Źródło: Herbert, Thomas 1982

miasta

administratorzy

kupcy

liderzy

religijni

elity

polityczne

czynnik

organizacji

społecznej

walory środowiskowe

rewolucja rolnicza

nadwyżka

zmiany

technologiczne

---