• Dydaktyka jako nauka

Cele i zadania dydaktyki. Etymologia, geneza i określenie nazwy „dydaktyka”. Dydaktyka w systemie nauk. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe. Przedmiot i zadanie dydaktyki. Twórcy współczesnej dydaktyki.

Studiowanie dydaktyki ma na celu:
- poznanie i zrozumienie przez studentów uczenia się i nauczania jako upodmiotowionego procesu poznania (nauczyciel liczy się ze zdaniem ucznia);
- zrozumienie osobowych i rzeczowych uwarunkowań procesów kształcenia (czynniki osobowe - płynące od nauczyciela i ucznia - przygotowanie, kompetencje, osobowość);
- zrozumienie źródeł, celów kształcenia, zasad ich stanowienia i form realizacji w procesie kształcenia (zapoznanie się z celami, bo one ukierunkowują kształcenie);
- zapoznanie się z tradycją dydaktyczną zarówno narodową jak i zagraniczna;
- zapoznanie ze współczesnymi koncepcjami w rozwoju i modernizacji procesu kształcenia;
- poznanie i zrozumienie zadań nauczyciela w organizacji i realizacji kształcenia
- rozwijanie i wzbogacanie własnych umiejętności uczenia się, studiowania i samokształcenia.

Zadaniem dydaktyki jest:
- poznanie przez studentów operatywnej i innowacyjnej wiedzy na temat takich zagadnień jak:
1) epistemologiczne i psychofizyczne postawy nauczania uczenia się ze szczególnym uwzględnieniem charakterystyki współczesnego systemu edukacyjnego.
2) Cele i treści kształcenia z wyeksponowaniem ich uwarunkowań i tendencji reform programowych.
3) Teoria procesu nauczania, uczenia się, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych metod, form organizacyjnych oraz środków dydaktycznych.
4) Osiągnięcia szkolne charakteryzowane przez pryzmat powodzeń i niepowodzeń szkolnych.

Etymologia, geneza i określenie nazwy „dydaktyka”.
  Nazwa „dydaktyka” pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikos znaczy pouczający, a didaktika - uczę. Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność Wolfganga Radkego (językoznawcy i rzecznika nauczania) opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza”. Autorzy uważali dydaktykę za sztukę nauczania. W podobny sposób rozumiał dydaktykę Jan Amos Komeński, autor dzieła „Wielka dydaktyka”, przedstawiającą uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego. Na początku XIX stulecia Jan Fryderyk Herbart, wybitny pedagog i filozof niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, traktował dydaktykę jako teorię nauczania wychowującego. Na przełomie XIX i XX wieku, Amerykanin John Dewey dydaktykę traktował jako teorię uczenia się. Współcześni traktują dydaktykę jako naukę o nauczaniu i uczeniu się.

Dydaktyka w systemie nauk.
- nauka społeczna, pedagogiczna
- spełnia warunki dyscypliny naukowej:( posiada własną terminologię, posiada własna metodologię, posiada własny przedmiot badań).

Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.
Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dydaktyki szczegółowe dotyczą jednego przedmiotu, czyli są to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, np.: metodyka nauczania języka polskiego, matematyki itd.
Dydaktyka szczegółowa może dotyczyć danego szczebla kształcenia np. dydaktyka szkoły wyższej, dydaktyka nauczania początkowego.
Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi metodykami nauczania. Z jednej strony stanowi podstawę teoretyczną wszystkim metodom, z drugiej strony opiera się na wynikach badań prowadzonych przez przedstawicieli dydaktyk szczegółowych.

Przedmiot i zadanie dydaktyki.
• Procesy: uczenie się i nauczanie - organizowane w sposób świadomy, systematyczny i planowy.
• Czynności nauczyciela i uczniów
• Cele kształcenia
• Treści kształcenia
• Zasady kształcenia (reguły, normy)
• Metody kształcenia (sposób postępowania nauczyciela)
• Środki dydaktyczne
• Formy organizacyjne kształcenia
• Osiągnięcia szkolne
• Systemy dydaktyczne
Zadania dydaktyki jako nauki:
• Analiza i opis czynników tj.: cele, treści, metody, formy organizacyjne, środki dydaktyczne.
• Wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania i uczenia się
• Ustalanie opartych na określonych prawidłowościach norm postępowania
• Analiza i opis systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.
Funkcje dydaktyki ogólnej:
- teoretyczne o charakterze:
• Diagnostycznym (bada, analizuje procesy, wykrywa prawidłowości rządzące procesem)
• Prognostycznym (projektuje działania dydaktyczne)
• Praktyczne - wskazuje metody, formy organizacyjne i środki w wywoływaniu zamierzonych zmian uczniów.

Twórcy współczesnej dydaktyki.
- Kazimierz Denek - prof. Uniwersytetu w Poznaniu
- Franciszek Bereźnicki
- prof. Anna Karpińska - UwB
- prof. Zw. Jerzy Niemiec - UwB
- prof. Tadeusz Lewowicki
- prof. Półturzycki - UMK, UW

• Cele kształcenia

Pojęcie celów kształcenia. Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym. Rodzaje celów kształcenia. Cechy celów kształcenia. Klasyfikacja celów kształcenia. Operacjonalizacja celów kształcenia.

strona 1/3

Pojęcie celów kształcenia.
Cele kształcenia - kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia; działania, które mają doprowadzić do danego stanu rzeczy.

Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym.
- stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu kształcenia. Są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w doborze metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych.
- stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia
- są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego.

Rodzaje celów kształcenia:
I podział wg czasu:
• Potencjalne - funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać
• Aktualne - symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się nauczyciel i uczniowie)
II podział wg przedmiotu i podmiotu kształcenia:
• Rzeczowe (przedmiotowe) - oznaczają określenie zmian w zasobie wiedzy, umiejętnościach jej stosowania w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów.
• Podmiotowe - mamy na uwadze zmiany w rozwoju sprawności umysłowych, postaw i systemu wartości wywołane procesem dydaktyczno-wychowawczym.
III podział wg stopnia ogólności:
• Ogólne - wyrażają to, co ma być „produktem końcowym” tego procesu (wyrażone w kategoriach funkcji).
• Pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności.
• Szczegółowe - precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań, problemów, poleceń. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.
IV podział wg sfer osobowości:
• Poznawcze - dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości
• Emocjonalne (afektywne) - dotyczy zmian w sferze afektywnej osobowości
• Psychomotoryczne - dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości

Cechy celów kształcenia:
KONSTYTUTYWNE:
• Wykonalność (realność) - dające się zrealizować
• Logiczność - pozbawione wewnętrznych sprzeczności
• Dostrzegalność - określone tak, aby można było ustalić stan ich wykonania
• Wymierność - określone tak, aby można było dostrzec, czy dany cel został zrealizowany, czy nie
• Rzeczowość i precyzyjność - cele powinny zawierać syntetyczny opis tego, co chcemy osiągnąć.
SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH:
• Są sformułowane z punktu widzenia ucznia
• Opisuje, co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu kształcenia np. uczeń umie nazwać, rozpoznać, zastosować, przeanalizować itp.
• Wymieniają warunki ograniczające, które muszą być spełnione np.: ograniczenie czasu, ograniczenie liczby błędów, ograniczenie dotyczące tego, co może być stosowane jako pomoc przy wykonaniu zadania itp.
• Reprezentują różne typy zachowania ucznia

Klasyfikacja celów kształcenia.
CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO WG W. OKONIA:
Strona rzeczowa:
• Opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce
• Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie i jego przekształcenia
• Kształtowanie świadomości oraz opartych na niej postaw i naukowych przekonań.
Strona osobowościowa (podmiotowa)
• Ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze szczególnym uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych.
• Rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych: społecznych, estetycznych i technicznych.
• Wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie.

TAKSONOMIA CELÓW W. OKONIA:
• Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi
• Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych
• Samodzielne dokonywanie oceny
• Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach.
TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA WG B. NIEMIERKI:
I. Wiadomości:
1) zapamiętywanie wiadomości
2) zrozumienie wiadomości
II. Umiejętności:
3) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (znanych)
4) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (nowych, nieznanych)

TAKSONOMIA B. S. BLOOMA ODNOSZĄCA SIĘ DO SFERY POZNAWCZEJ:
I. Wiedza (wiadomości) - znajomość faktów, terminologii, znaków konwencjonalnych, klasyfikacji, pojęć ogólnych, teorii, zasad, praw
II. Rozumienie - transfer, interpretacja, ekstrapolacja - wnioskowanie o całej grupie na podstawie wyników badań dotyczących tylko części.
III. Zastosowanie - metod, reguł, pojęć ogólnych
IV. Analiza - umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalania hierarchii tych elementów i stosunków między nimi, analiza elementów, analiza stosunków między nimi.
V. Synteza - tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury, wytworzenie własnego dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu całości na podstawie częściowych danych.
VI. Ewaluacja - ocena na podstawie kryteriów wewnętrznych i zewnętrznych.

CELE W DZIEDZINIE EMOCJONALNEJ WG TAKSONOMII BLOOMA:
• Recepcja - świadomość, chęć odbierania, uwaga skierowana bądź wybiórcza.
• Działanie (reagowanie) - akceptacja, chęć działania, satysfakcja z działania
• Wartościowanie - akceptacja wartości, wybór wartości, zaangażowanie w wartości wybrane
• Organizacja - pojęciowe ujęcie (koncepcja) wartości, tworzenie systemu wartości.
• Wybór własnego systemu wartości (charakteryzowanie) - podporządkowanie postępowania wartościom, przekształcanie systemów wartości w pogląd na świat

KATEGORIA CELÓW W DZIEDZINIE PSYCHOMOTORYCZNEJ WG E. HARROW:
• Czynności odruchowe
• Ruchy podstawowe
• Umiejętności percepcyjne
• Umiejętności fizyczne
• Ruchy wyćwiczone
• Komunikowanie się bezsłowne

Operacjonalizacja celów kształcenia.
Operacjonalizacja celów kształcenia to zmiana postaci ogólnej celów na postać szczegółową (operacyjną).

• Aparatura terminologiczna dydaktyki

Terminy: Uczenie się. Nauczanie. Kształcenie. Samokształcenie.

strona 1/3

Uczenie się - To proces zamierzonego nabywania przez podmiot uczący się określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości. Zakładając, że czynnikiem wyzwalającym ów proces są dostatecznie silne motywy uczenia się, a jego rezultatem jest wzrost posiadanego zasobu wiedzy i sprawności, wywierający wpływ na poglądy, przekonania, postępowanie i ogólny rozwój jednostki.

ELEMENTY SKŁADOWE PROCESU UCZENIA SIĘ:
• Cechy - planowość, systematyczność, aktywność uczącego się podmiotu, ukierunkowanie na wynik
• Przyczyny - dostatecznie silne motywy, np. chęć zaspokojenia określonych potrzeb poznawczych
• Skutki - wiadomości, umiejętności i nawyki, które są podstawą modyfikacji dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowych.
• Podmiot - aktywny uczeń
• Przedmiot - rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna, kulturowa.

Analiza procesu uczenia się w świetle wybranych dyscyplin naukowych:
FILOZOFIA (jako teoria poznania)
- proces uczenia się przebiega w 3 płaszczyznach:
• Zmysłowej - spostrzeganie
• Umysłowej - myślenie (różne operacje umysłowe)
• Praktycznej - przekształcanie rzeczywistości

SOCJOLOGIA
Uczenie się ma charakter społeczny (korzystanie z dorobku minionych pokoleń, uczenie się od innych).

CYBERNETYKA (nauka o sterowaniu)
Nauczyciel steruje procesem uczenia się:
Uczenie się polega na:
• Przyjmowaniu informacji
• Przetwarzaniu ich
• Regulacji (kontrola, ocena, korekta)

PSYCHOLOGIA
Ujęcia terminu wg różnych teorii psychologicznych:

a) TEORIE ASOCJACYJNE - uczenie się polega na kojarzeniu bodźca i reakcji, przyczyny i skutku itp.
• Apercepcjonizm (J. F. Herbart) - uczenie się to kojarzenie wiadomości z wyobrażeniami o nich, kojarzenie nowych wiadomości ze starymi
• Koneksjonizm (E. L. Thorndike) - uczenie się przebiega metodą prób i błędów, procesem rządzą następujące prawa: prawo gotowości, prawo ćwiczenia i prawo efektu.
• Odruchów warunkowych (J. P. Pawłow) - uczenie się polega na powstawaniu odruchów.

b) TEORIE STRUKTURALNE - uczenie się rozumiane jako wnikanie w strukturę materiału. Należy brać pod uwagę związki i zależności między elementami struktury oraz związki między częścią i całością.

c) TEORIE FUNKCJONALNE - uczenie się przebiega wg schematu: zadanie - wynik. Uczeniu się towarzyszą: odpowiednia motywacja i aktywność podmiotu uczącego się.

Przedstawione teorie psychologiczne uczenia się mieszczą się w nurcie koncepcji behawioralnych, które zakładają, że człowiek jest istotą reaktywną, rozwija swą osobowość pod wpływem czynników zewnętrznych, środowiskowych.

d) TEORIE DYNAMICZNE - upatrują istotę osobowości w działaniu „sił napędowych” (popędów) aktywizujących człowieka i ukierunkowujących jego zachowanie.

Na gruncie poznawanych koncepcji osobowości człowiek charakteryzowany jest jako istota zdolna do świadomego sterowania własnym rozwojem, kształtująca według przyjętych przez siebie wartości i planów świat zewnętrzny i samą siebie.

PRAWIDŁOWOŚCI PROCESU UCZENIA SIĘ:
• Wielostronna aktywność (emocjonalna, intelektualna, sensoryczna, motoryczna, werbalna)
• Celowość i świadomość
• Etapowość i regulacja
• Proces indywidualny i społeczny

RODZAJE UCZENIA SIĘ WG W. OKONIA:
- uczenie się przez przyswajanie
- uczenie się przez odkrywanie
- uczenie się przez przeżywanie
- uczenie się przez działanie
  Nauczanie - Należy rozumieć jako celową, planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami.

Czesław Kupisiewicz:
Nauczanie to organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem się uczniów, ma ono doprowadzić do pożądanych wyników.

W zakres czynności nauczyciela wchodzą następujące czynności:
• Inspirowanie uczniów do uczenia się
• Planowanie
• Organizowanie
• Kierowanie
• Kontrola, ocena, korekta

RODZAJE NAUCZANIA:
• Nauczanie podające
• Nauczanie problemowe
• Nauczanie eksponujące
• Nauczanie praktyczne

Kształcenie - To ogół czynności nauczyciela i uczniów, umożliwiających ludziom poznanie rzeczywistości, uczestnictwo w jej kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności, uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw.
Kształcenie zawodowe - nabywanie pożądanych kwalifikacji zawodowych
Kształcenie paralelne (równoległe) - człon systemu oświatowo - wychowawczego obok systemu szkolnego (prasa, mass media itp.)
Kształcenie ustawiczne - ciągłe, permanentne; proces ciągłego doskonalenia przez całe życie.
Wykształcenie - stan finalny (efekt) procesu kształcenia.

Samokształcenie - Nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cle, treści, warunki i środki ustala sam podmiot.

• Treści kształcenia

Pojęcie treści kształcenia. Wymagania doboru treści kształcenia. Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia i ich charakterystyka. Krytyka dotychczasowych treści kształcenia. Kierunki zmian w treściach kształcenia. Dokumenty określające treści kształcenia.

strona 1/3

Pojęcie treści kształcenia.
Treści kształcenia rozumiane są jako całokształt wiadomości, umiejętności z różnych dziedzin rzeczywistości przewidziany do realizacji w procesie kształcenia.
Treści kształcenia to:
• Ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od uczniów, czyli o zobiektywizowanym znaczeniu
• Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na pożądane zmiany w osobowości ucznia, które można określić jako zgodne z celami kształcenia
• Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole obejmujących zarówno wiadomości jak i przeżycia.

Analizą treści kształcenia zajmuje się subdyscyplina dydaktyki zwana ontodydaktyką

Wymagania doboru treści kształcenia.
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia:
1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji - treści powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych); należy uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka.
2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem - przy doborze treści należy uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody, życie społeczno - obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.
3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki - treści kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie wartości.
Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu cz. Kupisiewicz:
- wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe
Przygotowanie uczniów do (wybrane zakresy):
• Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i kulturowym
• Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem
• Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne
• Życia rodzinnego, wychowania dzieci
• Do współpracy z instytucjami opiekuńczo - wychowawczymi
• Wykonywania określonego zawodu
• Recepcji dóbr kultury, pomnażania tych dóbr
- wymagania naukowe - treści kształcenia powinny odpowiadać wymaganiom nauki; programy nauczania nie mogą zawierać treści niezgodnych z rzeczywistością lub przestarzałych w sensie naukowej prawdy; systematyczna weryfikacja programów szkolnych i zawartych w nich treści kształcenia
- wymagania psychologiczne - dostosowanie treści kształcenia do psychofizycznych możliwości ucznia; wyróżnienie głównych okresów rozwoju intelektualnego
• Młodszy wiek (6-11 lat)
• Wiek dorastania (12-15 lat)
• Wiek wczesnej młodości (15-18 lat)
- wymagania dydaktyczne - konieczność przestrzegania postulatów systematyczności i korelacji; systematyczny układ treści - wykazuje zgodność z logiką danej dyscypliny naukowej; korelacja przedmiotowa - eksponowanie związków zachodzących pomiędzy przedmiotami szkolnymi; korelacja przyczynowo - skutkowa - realizacja jednego przedmiotu gwarantuje początek innego.
- określona koncepcja programowa (pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia)

Trzy układy treści kształcenia:
- liniowy - ważna jest systematyczność
- koncentryczny - powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie
- spiralny - cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia i ich charakterystyka.
a) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)
b) Formalizm dydaktyczny klasyczne
c) Utylitaryzm dydaktyczny
d) Teoria problemowo-kompleksowa
e) Strukturalizm
f) Egzemplaryzm współczesne
g) Materializm funkcjonalny

Ad a).
Główne założenia materializmu dydaktycznego (encyklopedyzmu):
• Najważniejszym zadaniem szkoły jest przekazanie uczniom jak największej ilości wiadomości z różnych dziedzin nauki
• Encyklopedyści uważali, że proporcjonalnie do ilości przyswojonego materiału przez ucznia rośnie stopień zrozumienia
• Umieszczenie dotychczasowych programach nauczania jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny
Słabości i wady encyklopedyzmu:
- przeładowanie programów szkolnych
- niedostateczny stopień korelacji treści i kształcenia
- pośpiech i powierzchowność dotychczasowych realizacji treści
 uczniowie są bierni

Ad b).
Główne założenia formalizmu dydaktycznego:
• Treści kształcenia to tylko środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów
• Cel szkoły to pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie właśnie tych zdolności
• Do ich rozwijania najlepiej nadają się przedmioty instrumentalne, czyli matematyka i języki
• Zwolennicy tej teorii: Heraklit, Schmidt
Słabości formalizmu dydaktycznego:
- eksponowanie podmiotowej strony kształcenia
- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy dotychczasowych świecie
- ignorowanie rozwijania umiejętności praktycznych

Ad c).
Główne założenia utylitaryzmu:
• Przedstawiciele: John Dewey, dotychczasowych. Kerschensteiner
• Kryterium doboru treści jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości
• Szkoła winna być miniaturą życia społecznego, miejsca, które przygotowuje do działalności praktycznej
• Układając program nauczania należy kierować się zasadami:
- problemowe podejście do treści kształcenia
- kształtowanie umiejętności praktycznych
- łączenie pracy z zabawą
- aktywizowanie uczniów
- włączanie uczniów dotychczasowych nurt życia środowiska lokalnego
Słabości utylitaryzmu dydaktycznego:
- nacisk na rozwój umiejętności i sprawności
- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy dotychczasowych świecie
- subiektywne kryteria doboru treści kształcenia.

Ad d).
Główne założenia teorii problemowo - kompleksowej:
• Twórca: B. Suchodolski
• Postuluje kompleksowe łączenie wiedzy z różnych dziedzin nauki
• Zamiast dotychczasowego układu informacyjno - systematycznego należy wprowadzić problemowo - kompleksowy układ materiału nauczania, tj., aby nie uczyć przedmiotów odrębnie, dotychczasowych integrować ich treść
• Treści kształcenia powinny dotyczyć problemów współczesnego świata
• Przedmiotem działalności poznawczej uczniów należy uczynić problemy, których rozwiązanie wymaga posłużenia się wiedzą z różnych dziedzin Ad e).
Główne założenia strukturalizmu:
Twórca: K. Sośnicki
• Włączenie do programów nauczania treści najważniejszych, stanowiących trwały dorobek nauki i nawiązujące do jej najnowszych osiągnięć
• Podział treści nauczania na „elementy podstawowe” (o trwałej wartości kształcącej) i „elementy wtórne” (fakultatywne, nadobowiązkowe).

Ad f).
Główne założenia egzemplaryzmu:
Twórcy: M. Dagenschein, popularyzator - Hans Schekert
• Konieczność bezwzględnej redukcji materiału nauczania, ale takiej, aby nie doprowadziła do zubożenia procesu kształcenia
• Nauczanie paradygmatyczne - materiał nauczania ułożony dotychczasowych sposób wzorcowy, ogniskowy (nie schematyczny)
• Zasada egzemplarycznego układu treści - wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, pewnych przykładów, które są reprezentatywne dla danego tematu.

Ad g).
Główne założenia materializmu funkcjonalnego:
Twórca: W. Okoń:
• Podkreśla konieczność przekazywania uczniom dotychczasowych procesie kształcenia wiedzy, jak i rozwijanie umiejętności posługiwania się nią
• Założenie dotychczasowych trwałym związku poznania z działaniem
• Dotychczasowych materiałach nauczania należy eksponować „idee przewodnie”

Krytyka dotychczasowych treści kształcenia.
1) Przestarzałość.
2) Werbalizm - w dokumentach są ujęte treści, które najlepiej wykorzystać w przekazie werbalnym
3) Historyzm - najwięcej treści dotyczących przeszłości a mało teraźniejszości i przyszłości
4) Addytywizm - dodawanie do dokumentów treści nowych, ale nie eliminowanie przestarzałych treści, powoduje to przeciążenie programów, na skutek niedostosowania się do wymagań naukowych
5) Uniformizm - jednolitość treści dla wszystkich uczniów
6) Dysharmonia - rozbieżność między stopniem trudności a możliwościami uczniów.
7) Jednostronność - eksponowanie tylko jednej strony procesu kształcenia
8) Akademizm - budowanie programów na wzór dyscypliny naukowej
9) Encyklopedyzm - w programach nauczania znajdują się treści encyklopedyczne typu: „Wiem, że…”
10) Izolacjonizm - brak związku treści kształcenia z życiem

Kierunki zmian w treściach kształcenia
• Dobierać treści tak, aby pomagały uczniom w rozwoju
• Treści, które dostarczają wiedzy typu: „wiem, że, wiem jak i wiem dlaczego”
• Zmiana proporcji między wiedzą o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości
• Tendencja do korelacji, koncentracji i integracji treści
• Podstawę doboru treści powinna stanowić koncepcja człowieka innowacyjnego, nastawionego na poszukiwanie problemów w świecie i ich rozwiązywanie
• Istotne zmiany w treściach kształcenia narzuca niepokój, jaki wywołują negatywne zjawisko cywilizacji (wychowanie do życia w pokoju, kształtowanie postaw tolerancji, zagrożenia ekologiczne).

Dokumenty określające treści kształcenia.
• Plany nauczania
• Programy nauczania
• Podstawy programowe
• Podręczniki Proces kształcenia

Istota procesu kształcenia. Podstawy filozoficzne. Podstawy psychologiczne. Właściwości ucznia. Sytuacja uczenia się.

Istota procesu kształcenia.
Proces kształcenia - to związek nauczania i uczenia się, ogół czynności nauczyciela i czynności uczniów podporządkowany wspólnym celom kształcenia.

Podstawy filozoficzne.
- uwzględnianie w procesie kształcenia:
• Obserwacji
• Myślenia
• Praktyki
- zachowanie harmonii między poznaniem pośrednim i bezpośrednim
POZNANIE BEZPOŚREDNIE - dokonuje się na drodze samodzielnego dostrzegania, formułowanie i rozwiązywania problemów poprzez obserwację, doświadczenie i czynności praktyczne (wymaga dużo wysiłku i czasu, jest wysoko efektywne - wiedza trwała, przyczynia się do rozwijania sprawności umysłowych i zainteresowań poznawczych).
POZNANIE POŚREDNIE - korzystanie z nagromadzonej przez ludzkość wiedzy, którą uczeń przyswaja za pomocą słowa drukowanego lub mówionego (dominuje w pracy szkolnej, pozwala uczniom w krótkim czasie zdobyć dużo zakres wiedzy, umiejętności i sprawności, które umożliwiają racjonalne poznanie bezpośrednie).

Podstawy psychologiczne.
- uwzględnianie prawidłowości uczenia się
- uwzględnianie czynników wpływających:
• Właściwości ucznia
• Sytuacji uczenia się

Właściwości ucznia.
• Inteligencja
• Zdolności specjalne
• Zainteresowania
• Nastawienie (prawo gotowości)
• Poziom aspiracji
• Motywy uczenia się

Sytuacja uczenia się.
• Stan organizmu (kondycja fizyczna i psychiczna człowieka)
• Transfer (przekład)
• Powtórzenia
• Wzmocnienie (aprobata, pochwała, poglądowość, działania praktyczne)
• Nagrody i kary
• Informacja o wynikach
• Aktywność, samodzielność

• Zasady kształcenia

Trzy zasady kształcenia. Charakter zasad. Klasyfikacja zasad. Opisy wybranych zasad.

strona 1/3

Trzy zasady kształcenia.
W. Okoń wyróżnia 3 zasady kształcenia:
- jako twierdzenie oparte na prawie naukowym
- jako teza wyprowadzona z jakiejś doktryny
- jako norma postępowania wynikająca z analizy prawidłowości celowo organizowanego procesu kształcenia.

Zasady kształcenia wg Cz. Kupisiewicza:
- normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowanie i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

Charakter zasad.
- uniwersalny tzn. obowiązuje każdego nauczyciela, bez względu na szczebel kształcenia, typ szkoły, czy przedmiot nauczania.
- zasady odpowiadają na pytanie „dlaczego?”

Opisy wybranych zasad.
Zasada poglądowości, czyli respektowania drogi między konkretem a abstrakcją i odwrotnie. Tę zasadę sformułował Wolfgang Ratke, nadając jej następujące brzmienie: „Naprzód rzecz poznana na niej samej, potem dopiero mówienie o rzeczy.”
Reguły dydaktyczne (Friedrich, Diesterweg, XIX w)
- przechodzić od tego, co uczniowi bliskie, do tego, co uczniowi dalekie
- zaczynaj nauczanie od znanego i dołączaj, co uczniowi nieznane
- pozwól dziecku poznawać świat za pomocą zmysłów; nauczaj poglądowo
- ujmuj treści nauczania w łatwe do ogarnięcia przez ucznia całości.
- najpierw zaznajamiaj dziecko z rzeczą, potem ze słowem
- w nauczaniu przechodź stopniowo od spraw konkretnych do abstrakcyjnych
- przystosowuj nauczanie do możliwości uczniów
W czasach nam współczesnych z zasady poglądowości wyprowadza się następujące reguły:
• Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości, a więc poznawanie oparte na obserwacji, pomiarze i różnorodnych czynnościach praktycznych, powinno być punktem wyjścia pracy dydaktycznej z uczniami w tych przypadkach, gdy nie dysponują oni jeszcze zasobami spostrzeżeń i wyobrażeń niezbędnych do zrozumienia przerabianego na lekcji tematu
• Aby uczeń mógł zdobyć rzetelną, trwałą i operatywną wiedzę w drodze bezpośredniego poznawania określonych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów, należy umiejętnie kierować jego działalnością poznawczą tzn. dostarczać odpowiednich wskazówek i zwracać jego uwagę na istotne cechy poznawczego przedmiotu.

Zasada przystępności (stopniowania trudności), czyli pokazywania trudności uczniów w poznawaniu i przekształcaniu rzeczywistości - ta zasada wymaga uwzględnienia w pracy dydaktyczno - wychowawczej właściwości rozwojowych uczniów.
Reguły dydaktyczne (J. A. Komeński):
- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego, co dalsze
- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia łatwiejsze do tego, co trudniejsze
- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom znane do tego, co jest nieznane i nowe.
Warunkiem respektowania tej zasady jest dobra znajomość wszystkich uczniów. Listę tradycyjnych reguł dydaktycznych uzupełnia obecnie bardzo ważna reguła:
- w procesie nauczania - uczenia się należy uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów
- konieczna jest dyferencjacja (różnicowanie, indywidualizacja) procesu kształcenia.

Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się, czyli ograniczonej zależności ucznia od nauczyciela.
Aktywność jest niezbędnym warunkiem do podjęcia pracy, a uświadomienie uczniom celu i zadania ich działania jest podstawowym warunkiem osiągania pozytywnych wyników nauczania.
Reguły dydaktyczne:
- nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeństwa.
- nauczyciel powinien stawiać uczniów sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą.
- nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy.
Respektowanie powyższej zasady polega na wdrażaniu uczniów do samodzielnego działania i samodzielnego myślenia (wg W. Okonia).
- Nauczyciel wdraża uczniów do samodzielnego działania wtedy, gdy wdraża do:
• Wyboru i planowania pracy
• Wykonywania pracy
• Sprawdzania wykonanej pracy

Samodzielne myślenie kształtuje się wtedy, gdy nauczyciel wdraża uczniów do:
• Spostrzegania i formułowania problemów
• Ich samodzielnego rozwiązywania
• Sprawdzania uzyskanych rozwiązań

Zasada systematyczności (systemowości), czyli o porządkowaniu wiedzy w głowie uczniów.
- proces kształcenia przebiega tym płynniej i zapewnia lepsze wyniki, im mniej występuje w nim przerw i dezorganizujących go czynności.
- ważne jest, aby uczniowie poznając różne aspekty otaczającej rzeczywistości w ramach poszczególnych przedmiotów mieli na uwadze całość, swoistą jedność świata.
Reguły dydaktyczne:
- określić stan wiedzy wyjściowej oraz systematycznie nawiązywać do niej
- ustalić tzw. merytoryczny środek ciężkości lekcji oraz eksponować na jego tle i w powiązaniu z nim podrzędnych wobec niego wiadomości i umiejętności
- podzielić dany temat na punkty i podpunkty, które nauczyciel powinien kolejno analizować na lekcji
- systematycznie stosować streszczenia i syntetyzujące powtórzenia
- zwracać uwagę na sposób i formę wyrażania myśli przez uczniów
- wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im możliwości rozwiązywania zadań wymagających dalszego i systematycznego wysiłku.

Zasada wiązania teorii z praktyką - wiązanie teorii z praktyką to prawo procesu poznawczego. Teoria bez praktyki straciłaby swój walor poznawczy i praktyczny, zaś praktyka bez teorii pozostałaby wąskim utylitaryzmem.
Właściwa realizacja zasady łączenia teorii z praktyką zapewnia trwałość i operatywność wiedzy, pobudza aktywność, sprzyja rozwojowi samodzielności uczniów, ukazuje użyteczność wiedzy, a przede wszystkim przygotowuje do przekształcania otaczającej rzeczywistości.
- Formy realizacji tej zasady w procesie kształcenia mogą być różne, gdyż w procesie poznawczym praktyka spełnia rózne funkcje:
• Poznawczą - praktyka może być źródłem wiedzy o świecie
• Weryfikacyjną - jako kryterium prawdy tej wiedzy
• Instrumentalną - jako działalność przekształcająca rzeczywistość.

Zasada trwałości wiedzy
- postuluje stosowanie takich metod i środków, dzięki którym wiadomości uczniów będą się stawać coraz to bardziej trwałe, dokładne i głębokie, usystematyzowane i użyteczne.
Reguły dydaktyczne:
- kształtować u uczniów nastawienia na zapamiętanie
- zaznajamianie z nowym materiałem powinno odbywać się przy wielostronnym aktywowaniu uczniów
- przy wprowadzaniu nowych informacji należy dążyć do nadania im określonej struktury, to odpadają te treści, które nie weszły w skład żadnych struktur
- ćwiczenia mające na celu utrwalenie nowego materiału można stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ten materiał
- częstotliwość powtórzeń - największa bezpośrednio po zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem, powinno stopniowo maleć, ale nie znikać całkowicie
- utrwaleniu wiedzy sprzyja systematyzowanie, łączenie wiadomości istotnych w odpowiednie całości, przeprowadzenie klasyfikacji
- trwałość informacji jest większa, gdy przedmiotem utrwalania czyni się struktury merytorycznie spójne
- systematyczna kontrola wyników nauczania, połączona z uzasadnioną oceną pracy uczniów, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy
- powtarzanie i uczenie się na pamięć nie zapewniają na ogół tak trwałej wiedzy, jak samodzielne rozwiązywanie dostępnych uczniom problemów.

Zasada operatywności wiedzy
• Operatywność wiedzy zapewniają specjalne zabiegi nauczyciela, polegające na wdrożeniu uczniów do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych. Uczniowie po sformułowaniu problemu, poszukują pomysłów jego rozwiązania, uzasadniają je w świetle posiadanej wiedzy, wybierając najlepsze, opracowują go, a następnie sprawdzają i oceniają uzyskane rezultaty
• Tak więc w rozwoju umiejętności operowania wiedzą pomaga nauczanie problemowe (uczenie się przez odkrywanie)

Zasada efektywności, czyli związku między celami a wynikami kształcenia. Do czynników, które warunkują wysoką efektywność nauczyciela - uczniów, należy zaliczyć:
- czas pracy na lekcji
- zdolności i możliwości uczniów
- środowisko rówieśnicze, rodzinne
- czynniki związane z nauczycielem: wykształcenie, przygotowanie metodyczne, identyfikacja z zawodem, talent pedagogiczny itp.

Zasada indywidualizacji i uspołecznienia:
- nauczyciel powinien stosować indywidualizację procesu kształcenia ze względu na możliwości uczniów, zdolności, tempo uczenia się, zapewniając każdemu uczniowi optymalny rozwój
- powinien również dbać o uspołecznienie uczniów, tzn. uczyć współpracy, wzajemnej pomocy, odpowiedzialności itp.

• Metody kształcenia

Istota terminu „metoda kształcenia”. Kryteria doboru metod kształcenia. Historyczny rozwój metod kształcenia. Wybrane klasyfikacje metod. Charakterystyka klasycznych metod.

strona 1/3

Istota terminu „metoda kształcenia”.
Metoda kształcenia wg W. Okonia:
Methodos - to po grecku droga, sposób postępowania. Stąd też metodą kształcenia nazywamy systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej jest to wypróbowany układ czynności nauczyciela i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.

Kryteria doboru metod kształcenia.
- cele i zadania dydaktyczne, które mamy zrealizować w ciągu danej lekcji lub jednostki metodycznej
- treści: charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania
- wiek uczniów, faza ich rozwoju
- przygotowanie nauczyciela (przygotowanie metodyczne, jakie zna metody nauczania)
- baza materialna szkoły (wyposażenie)

Historyczny rozwój metod kształcenia
- metody oparte na naśladownictwie
- metody słowne - dominowały w średniowieczu
+ m. akroamatyczne (monologowe) np. wykład
+ m. erotematyczne (dialogowe) np. pogadanka
- metody oglądowe - oparcie nauki szkolnej na obserwacji rzeczywistości (J. A. Komeński, H. Pestalozzi)
- metody praktyczne - przełom XIX i XX wieku - organizowanie i kierowanie działalnością praktyczną uczniów

Wybrane klasyfikacje metod
K. Sośnicki wyróżnia metody:
• Podające - sztuczne, uczeń przyswaja gotową wiedzę od nauczyciela
• Poszukujące - uczeń samodzielnie dochodzi do wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów

B. Nawroczyński wyróżnia metody:
- podające
- poszukujące
- laboratoryjne - poprzez doświadczenia uczeń dochodzi do nowej wiedzy
 

Klasyfikacja wg Cz. Kupisiewicza:
• Metody oparte na obserwacji (oglądowe), do których zalicza pokaz i pomiar
• Metody oparte na słowie (werbalne), do których zalicza pogadankę, opis, opowiadanie, wykład, dyskusję, pracę z książką
• Metody oparte na działalności praktycznej uczniów, do których zalicza metodę laboratoryjną i zajęć praktycznych

Klasyfikacja metod we W. Okonia:
• Metoda asymilacji wiedzy - pogadanka, wykład, dyskusja, praca z książką, uczenie się programowe - uczniowie przyswajają gotową wiedzę, podaną przez nauczyciela
• Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy - klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjne, giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne
• Metody waloryzacyjne (eksponujące) - metody impresyjne i ekspresyjne
• Metody praktyczne - metody ćwiczebne i realizacji zadań wytwórczych.

Charakterystyka klasycznych metod
- metody oglądowe
- metody słowne
- metody praktyczne

POKAZ - to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów, czynności przy jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.
Pokaz może przybierać różną postać:
• Prezentacja naturalnych okazów w naturalnym środowisku
• Prezentacja naturalnych okazów w sztucznym środowisku
• Pomoce naukowe jako środki zastępcze - modele, obrazy (ruchome i nieruchome)
• Wykresy, schematy, symbole
• Doświadczenia wykonywane przez nauczyciela

POMIAR - to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.

POGADANKA - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.
Ze względu na funkcje dydaktyczne wyróżnia się 3 rodzaje pogadanki:
- wstępna - przygotowuje uczniów do pracy, wytwarza stan gotowości
- wprowadzająca nowy materiał - pogadanka heurystyczna przyjmuje zazwyczaj postać procesu rozwiązywania różnych zagadnień
- syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna - występuje prawie na każdej lekcji, jak również na lekcjach syntetyzujących i poświęconych kontroli wyników kształcenia.

DYSKUSJA - jest to wymiana zdań na jakiś temat, wspólne roztrząsanie sprawy, rozmowa, dysputa
Dyskusja polega na wymianie poglądów na określony temat.
Warunkiem skutecznego dyskutowania jest przygotowanie uczniów w sensie merytorycznym i formalnym
- przygotowanie merytoryczne - polega na wyposażeniu uczniów w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji
- ważne jest opanowanie sztuki dyskutowania (umiejętność formułowania problemów, pytań, prezentowania własnego punktu widzenia w uzasadniony i logiczny sposób, operowanie argumentami dla obalenia kontrowersyjnych poglądów)
WYKŁAD - służy do słownego przekazania określonych treści kształcenia w postaci ciągłej, w przystępnej formie, w porządku chronologicznym i logicznym
Podział wykładów:
- kursowe - ogólny przegląd danej dyscypliny w ujęciu syntetycznym
- monograficzne - przedstawienie wybranych problemów badawczych

W. Okoń biorąc za podstawę aktywność uczniów i sposób przekazu treści wyróżnia:
• Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przedstawiana przez wykładowcę w gotowej do zapamiętania postaci
• Wykład problemowy - oparty na postawieniu jakiegoś zagadnienia i ukazaniu dróg prowadzących do jego rozwiązania
• Wykład konwersatoryjny - w którym stopień aktywności uczniów jest największy, wykład jest bowiem przeplatanką słów nauczyciela i uczniów, wykonujących odpowiednie zadania lub ćwiczenia dla zdobycia sprawności w stosowaniu przekazywanej wiedzy.

OPIS - w dydaktyce należy go rozumieć jako charakterystykę przedmiotów, zjawisk, procesów a nawet osób.
- znajduje zastosowanie we wszystkich klasach (od szkoły podstawowej do wyższej)
- opisowi towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu, co podnosi walory kształcące
- aby opis pobudzał wyobraźnię uczniów, powinien być jasny i zrozumiały, barwny, żywy i plastyczny.

OPOWIADANIE - polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi wydarzeniami w formie ich słownego opisu, na przedstawieniu określonej akcji, która rozwija się w czasie.
- znajduje zastosowanie w klasach niższych szkoły podstawowej
-spełnia swoją funkcję dydaktyczną, gdy jest żywe, zwarte, obrazowe i wywołuje w świadomości uczniów sytuacje, zdarzenia, postawy osób, których dotyczy. Dobre opowiadanie pobudza uczucia słuchających i trzyma w napięciu.

PRACA Z KSIĄŻKĄ - jest źródłem wiedzy, ponadto daje możliwość utrwalenia, rozszerzenia i pogłębienia wiadomości, jak też wdraża do opanowania metod i technik samokształcenia. Ważną umiejętnością jest odpowiedni wybór książki oraz kolejne stadia lektury jak:
- wstępna orientacja (analiza tytułu i spisu treści)
- pobieżne przeglądanie
- lektura pogłębiona, połączona ze staranną analizą treści oraz sporządzanie notatek.

METODA LABORATORYJNA - polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania.
Może wystąpić w dwóch wersjach:
- tradycyjnej - nauczyciel gromadzi niezbędne pomoce oraz odpowiednio przygotowuje lekcję, umożliwiając uczniom wykonanie określonych eksperymentów
- problemowej - która polega na wdrażaniu uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych.

METODA ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH - polega na wykonywaniu przez uczniów różnorodnych zadań o charakterze praktycznym.
Zasięg stosowalności tej metody jest szeroki, np.:
- w zakresie matematyki - zajęcia miernicze, kreślarskie, modelarskie
- w zakresie j. polskiego - wypracowania pisemne, prace redakcyjne, drukarskie, zajęcia teatralne itp.
- w zakresie nauk przyrodniczych - prace graficzne, wytwarzanie gazetek, prace produkcyjne w szkole, w domu, na działce, prace społecznie użyteczne, itp. Teoria nowoczesnych metod kształcenia

Klasyczna metoda problemowa. Gry dydaktyczne: istota, rodzaje, zastosowanie i znaczenie.

strona 1/2

Klasyczna metoda problemowa.
Podstawą klasycznej metody problemowej stała się Deweyowska analiza problemowa. Uwzględnia się w niej 4 istotne momenty:
- wytwarzanie sytuacji problemowej
- formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania
- weryfikacja pomysłów rozwiązania
- porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach praktycznych i teoretycznych.
Walory metody problemowej:
- dominacja uczenia się nad nauczaniem
- uruchomienie sił aktywności i samodzielności ucznia
- wzbudzanie jego wiary w siebie i nabycie przekonania, że jest on w stanie rozwiązywać coraz trudniejsze problemy.

Gry dydaktyczne: istota, rodzaje, zastosowanie i znaczenie.
Wg K. Kraszewskiego to rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych i organizujących treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.
Rodzaje gier dydaktycznych:
- burza mózgów
- metoda sytuacyjna
- metoda biograficzna
- metoda symulacyjna

BURZA MÓZGÓW - polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś problemu.
Etapy burzy mózgów:
- postawienie przed uczniami określonego problemu
- zgłaszanie przez uczniów pomysłu rozwiązania problemu i ich notowanie
- wartościowanie pomysłów oraz wybór pomysłów najlepszych
W metodzie tej konieczne jest przestrzeganie następujących zasad:
- pomysły powinny być konkretne
- zgłasza się je bez zachowania kolejności, spontanicznie
- jednorazowo można zgłaszać tylko jeden pomysł
- nie wolno krytykować pomysłów w trakcie ich zgłaszania
- wolno zmieniać, modyfikować, rozwijać pomysły już zgłoszone

METODA SYTUACYJNA
- wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację, które posiada swoje za i przeciw
- zadaniem uczniów jest zrozumienie sytuacji i podjęcie decyzji w sprawie jej rozwiązania.
Etapy metody sytuacyjnej.
- prezentacja opisu sytuacyjnego w formie słownej, pisemnej, za pomocą filmu, przeźroczy, magnetofonu, rysunku itp. oraz sformułowanie problemu do rozwiązania
- analiza sytuacji dydaktycznej i dyskusja nad jej treścią
- wyjaśnianie i ocenianie sytuacji podanej w opisie i podjęcie decyzji
- ocena zaproponowanych rozwiązań i podsumowanie wyników zajęć.

METODA BIOGRAFICZNA
- polega na szukaniu pomysłów rozwiązań określonych problemów w biografii ludzi, którzy mieli (bądź mają) do czynienia z podobnymi problemami.
Etapy:
- wybór postaci i przygotowanie biografii
- sformułowanie problemu i przygotowanie scenariusza gry
- symulacja wraz z rozwiązaniem problemu
- rozwiązanie problemu, podsumowanie i ocena pracy.

METODA SYMULACYJNA
- polega na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych
- wymaga samodzielnego rozwiązania problemu w trakcie symulacji
Walory:
- uczy obserwowania wzajemnych stosunków między ludźmi i krytycznie oceniać ich postępowanie
- wdraża do wczuwania się w motywy zachowania innych i wyciągania wniosków z ich postępowania. Formy organizacyjne procesu kształcenia

Istota terminu „formy organizacyjne kształcenia”. Kryteria doboru form organizacyjnych kształcenia. Podział form organizacyjnych kształcenia. Charakterystyka form organizacyjnych kształcenia wyróżnionych ze względu na liczbę uczniów (nauczanie jednostkowe, zespołowe, zbiorowe).

strona 1/2

Istota terminu „formy organizacyjne kształcenia”.
Formy organizacyjne - przesądzają o organizacyjnej stronie pracy dydaktycznej, wskazują jak organizować tę pracę stosownie do tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia.

Kryteria doboru form organizacyjnych kształcenia.
Dobór form organizacyjnych zależy od wielu czynników:
- cele i zadania kształcenia
- właściwości przedmiotu nauczania
- wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne
- liczba uczniów
- miejsce pracy
- czas pracy

Podział form organizacyjnych kształcenia.
Kryteria podziału:
- liczba uczniów
- miejsce pracy uczniów
- czas trwania zajęć dydaktycznych.

Ze względu na liczbę uczniów biorących udział w procesie dydaktycznym wyróżnia się:
- nauczanie jednostkowe
- nauczanie grupowe
- nauczanie zbiorowe (frontalne)

Ze względu na miejsce pracy formy dzieli się na:
- zajęcia szkolne (nauka w klasie podczas lekcji, praca w laboratorium, warsztacie szkolnym, świetlicy itp.)
- zajęcia pozaszkolne (praca domowa, wycieczka, zajęcia w zakładach produkcyjnych itp.)

Stosownie do czasu pracy uczniów można mówić o zajęciach:
- lekcyjnych
- pozalekcyjnych (koła zainteresowań, zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze, zajęcia kompensacyjno - korekcyjne).

Charakterystyka form organizacyjnych kształcenia wyróżnionych ze względu na liczbę uczniów (nauczanie jednostkowe, zespołowe, zbiorowe).

NAUCZANIE JEDNOSTKOWE
Polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej lub pośredniej pomocy nauczyciela.

Zalety pracy jednostkowej:
- możliwość indywidualizacji treści (stopień trudności dostosowany jest do poziomu ucznia) i tempa uczenia się
- stała i zarazem dokładna kontrola przebiegu i efektów pracy ucznia
- omówiona forma jest wysoko efektywna

Wady nauczania jednostkowego:
- jest nieopłacalna z ekonomicznego punktu widzenia
- wydatnie ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela
- uczeń nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami

NAUCZANIE ZESPOŁOWE
Nauczanie zespołowe wg koncepcji J. Barteckiego:
- uczniowie tworzą grupy (3-6 osobowe)
- skład grupy jest stały, zróżnicowany i równoważny (żaby każdy zespół miał takie same szanse jak inne)
- sprawna praca w zespołach zależy od dokładnego określenia zadania, wskazania lub dostarczenia źródeł i materiałów oraz sposobu pracy, kierowania przebiegiem pracy
- w trakcie pracy grupowej nauczyciel czuwa nad sprawną organizacją pracy uczniów
- wyniki uzyskane przez grupę referuje jeden z uczniów, co zmusza wszystkich do intensywnej pracy (słuchania, analizy)
- ocena uzyskanych efektów przez poszczególnych uczniów odbywa się wyłącznie indywidualnie.

Rodzaje pracy zespołowej:
- praca jednolita - każdy zespół ma takie same zadanie do wykonania
- praca zróżnicowana - każdy zespół ma inne zadania do wykonania
- praca kombinowana - część zespołu pracuje nad jednym zadaniem, a część nad innym
- praca brygadowa

Walory dydaktyczne i wychowawcze nauczania zespołowego:
- wszyscy uczniowie w klasie są zaangażowani aktywnie w pracę związaną z tematem lekcji
- grupa staje się niezastąpionym narzędziem budzenia aktywności i samodzielności uczniów
- wdraża uczniów do współdziałania, przemyślanego podziału zadań, a także do racjonalnej organizacji pracy i współodpowiedzialności za jej efekty

NAUCZANIE ZBIOROWE
System klasowo-lekcyjny jako odmiana nauczania zbiorowego (J. Strum):
- tworzenie klas uczniów w tym samym lub zbliżonym wieku
- każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania
- podstawową jednostkę organizacyjną stanowi lekcja, trwająca 45 minut.
- każda lekcja jest poświęcona jednemu przedmiotowi nauczania
- pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel.
Zalety:
- tworzy przejrzystą strukturę organizacyjną
- umożliwia nauczycielowi pracę z liczną grupą uczniów
- pozwala organizować zespołowy wysiłek uczniów i współzawodnictwo w nauce
- zapewnia realizację zasady systematyczności nauczania
- zapewnia opanowanie przez uczniów podstawowego zasobu wiedzy z danego przedmiotu nauczania

Wady:
- „abstrakcyjna jednorodność” treści kształcenia narzucanych wszystkim uczniom (treści są niezrozumiałe, jednakowe)
- brak warunków skutecznej indywidualizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami
- nadmierna sztywność organizacyjna
- brak warunków utrzymywania więzi ucznia ze szkołą
- przedmiotowe traktowanie uczniów. Teoria kształcenia wielostronnego

Przesłanki fizjologiczne i psychologiczne. Cztery toki kształcenia.

strona 1/3

Przesłanki fizjologiczne i psychologiczne.
Przesłanki fizjologiczne.
Harmonijne współdziałanie obu półkul mózgowych warunkiem wielostronnego rozwoju jednostki. Osobowość ucznia (człowieka) jest harmonijnie funkcjonującą całością (poznającą, czującą i działającą).
Funkcje obu półkul mózgowych:
LEWA PÓŁKULA: logiczna, akademicka, zimna
- do niedawna uznawano, że jest dominującą, jest odpowiedzialna za mowę
- ona kontroluje mowę i sprawia, że człowiek może pisać i czytać
- jest miejscem, gdzie dokonuje się analiza, poddaje się materiał logicznej, racjonalnej ocenie
- lewą półkulę charakteryzuje sekwencyjność (informacje są kodowane i przetwarzane etapowo, krok po kroku), matematyczność (w niej są kodowane numery i liczby), dosłowność (odbiera i rozumie dosłowne znaczenia)
- lewa półkula kontroluje ruchy prawej strony ciała.
PRAWA PÓŁKULA:
- intuicyjna, artystyczna, emocjonalna, gorąca
- jest charakteryzowana przez następujące cechy:
• Wizualizacja (informacje są kodowane i uzyskiwane w postaci wyobrażeń i obrazów)
• Holistyczność (zdolność postrzegania całości)
• Przestrzenność (zawiaduje funkcjami wizualno-przestrzennymi)
• Metaforyczność (pozwala zrozumieć język przenośni)
• Emocjonalność (emocje są transportowane przez tę półkulę)
• Uduchowienie (prawa półkula jest zatopiona w modlitwie i oddaniu Bogu).
• Muzykalność (talent do muzyki, umiejętność reagowania na muzykę)
• Uzdolnienia plastyczne (rysowanie, malowanie, rzeźba to naturalne talenty prawej półkuli)
• Seks
• Produkowanie snów
- prawa półkula kontroluje ruchy lewej strony ciała

Przesłanki psychologiczne.
Podstawowe funkcje osobowości - rodzaje aktywności człowieka:
Poznawanie świata i siebie - Aktywność intelektualna (poznawanie rzeczywistości przez przyswajanie gotowej wiedzy i przez jej odkrywanie
Przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości - Aktywność emocjonalna (polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu)
Zmienianie świata - Aktywność praktyczna (udział człowieka w przekształcaniu rzeczywistości, wykonywanie zadań praktycznych przy wykorzystaniu zdobytej wiedzy)

Cztery toki kształcenia.
- poszukujący
- eksponujący
- podający
- operacyjny

PODAJĄCY TOK KSZTAŁCENIA:
Czynności nauczyciela:
1. Przygotowanie uczniów do pracy przez zaznajomienie ich z celami i zadaniami lekcji.
2. Podawanie uczniom nowego materiału.
3. Synteza przekazywanych uczniom wiadomości w celu ich zebrania i utrwalenia.
4. Kontrola stopnia opanowania przez uczniów wiadomości w celu wykrycia luk i oceny trwałości i operacyjności wiedzy.
5. Zastosowanie, wyznaczenie zestawów ćwiczeń i zadań.
 

Czynności ucznia:
1. Powstanie u uczniów pozytywnej motywacji.
2. Poznawanie i przyswajanie nowych wiadomości.
3. Kojarzenie nowych wiadomości z już posiadanymi, syntetyzowanie i utrwalanie.
4. Samokontrola i samoocena - likwidacja luk i braków w wiadomościach i umiejętnościach.
5. Posługiwanie się zdobytą wiedzą w nowych sytuacjach.

Zalety i wady podającego toku kształcenia:
- zaletą jest szybkie przekazanie przez nauczyciela gotowej wiedzy
- wadą jest słabe aktywizowanie uczniów na lekcji oraz pamięciowy sposób przyswajania przez nich wiedzy.

POSZUKUJĄCY TOK KSZTAŁCENIA:
Czynności nauczyciela:
1. Organizowanie sytuacji problemowej.
2. Formowanie problemu (gdy uczniowie sami nie są w stanie sami tego uczynić).
3. Udzielanie uczniom pomocy w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikowania.
4. Kierowanie myśleniem i działaniem w fazie sprawdzania rozwiązań.
5. Kierowanie procesem systematyzowania i kierowania wiedzy.
6. Organizowanie prac służących zastosowaniu zdobytej przez uczniów wiedzy.

Czynności ucznia:
1. Uświadomienie sobie trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym.
2. Formułowanie problemu oraz gromadzenie niezbędnych wiadomości.
3. Formułowanie i uzasadnianie hipotez.
4. Sprawdzanie słuszności przewidywań (eksperymenty, działania praktyczne, analizy porównawcze)
5. Formułowanie rozwiązań i wniosków oraz uporządkowanie i utrwalenie wiadomości.
6. Stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu nowych zadań.

Walory poszukującego toku kształcenia:
- proces kształcenia przybiera postać działalności badawczej
- rozwija i kształci zdolności poznawcze (myślenie, spostrzeganie)
- rozwija aktywność intelektualną, postawę badawczą
- zapewnia uczniom wiedzę trwałą o operatywną (bo uczeń sam dochodzi do wiedzy).

EKSPONUJĄCY TOK KSZTAŁCENIA:
Czynności nauczyciela:
1. Ukierunkowanie kontaktu z dziełem (utworem)
2. Eksponowanie dzieła (utworu)
3. Wskazanie na istotne elementy utworu i ich objaśnienie.
4. Inspirowanie uczniów do wyrażania indywidualnych przeżyć.
5. Podsumowanie zajęć i kierowanie uogólnieniem. Czynności ucznia:
1. Zetknięcie się z dziełem.
2. Emocjonalne przeżywanie określonych wartości i ich przyswajanie.
3. Analiza i zrozumienie dzieła.
4. Wyrażanie indywidualnych uczuć.
5. Formułowanie wniosków praktycznych dotyczących postaw własnych.

Walory eksponującego toku kształcenia:
- zapewnia poznanie kultury
- uczniowie rozbudzają uczucie, wrażliwość na wartości
- wyrabiają umiejętność wartościowania i oceny

OPERACYJNY TOK KSZTAŁCENIA:
Czynności nauczyciela:
1. Uświadomienie celu i znaczenia działania.
2. Ustalenie reguł i zasad działania.
3. Pokaz wzorowo wykonanego działania.
4. Kontrola i korekta.
5. Kontrola i ocena.

Czynności ucznia:
1. Poznanie celu działania - powstanie pozytywnej motywacji.
2. Przypomnienie reguł i zasad działania.
3. Obserwacja wzoru działania, kształtowanie się w świadomości modelu działania.
4. Pierwsze próby wykonania działania.
5. Ćwiczenia w samodzielnym wykonywaniu działania.

Walory operacyjnego toku kształcenia:
- uczniowie mają możliwość zastosowania wiedzy teoretycznej
- poznają związki i zależności dotyczące określonych zjawisk i procesów
- działania praktyczne uczniów pozwalają lepiej zrozumieć i na dłużej zapamiętać wiadomości.
- sprzyjają rozwojowi ich samodzielności

Znaczenie teorii kształcenia wielostronnego dla praktyki szkolnej:
- teoria kształcenia wielostronnego jest traktowana jako paradygmat współczesnej dydaktyki
- jeśli szkoła realizuje kształcenie wielostronne to realizuje naczelny cel edukacji
- mieści w sobie poznanie, wartościowanie i działanie - wielostronną aktywność uczniów
- proces kształcenia jest urozmaicony - są stosowane różnorodne metody, formy organizacyjne i środki dydaktyczne. Osiągnięcia szkolne

System oceniania i egzaminów wg projektu reformy systemu edukacji. Istota powodzeń i niepowodzeń szkolnych. Rodzaje niepowodzeń dydaktycznych. Drugoroczność jako jeden z przejawów niepowodzeń dydaktycznych. Przyczyny niepowodzeń dydaktycznych. Dydaktyczne środki zwalczania niepowodzeń dydaktycznych.

strona 1/4

System oceniania i egzaminów wg projektu reformy systemu edukacji.
Osiągnięcia szkolne - wyniki procesu dydaktyczno-wychowawczego, który uczniowie zawdzięczają szkole, a więc stopień opanowania przez uczniów wiedzy i sprawności, rozwinięcia zdolności, zainteresowań i motywacji, ukształtowanie przekonań i postaw; do osiągnięć szkolnych zalicza się również takie formy i efekty pracy szkolnej jak zdanie egzaminu, ukończenie klasy, szkoły, zdobycie zawodu.
Dwa nurty w systemie oceniania:
1) Ocenianie wewnątrzszkolne - ma dotyczyć bieżącego oceniania uczniów. Ma uświadomić stopień opanowania wiadomości i umiejętności, wdrażać do systematycznej pracy, a także dawać informację nauczycielowi o efektywności stosowanych metod organizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej.
2) Ocenianie zewnętrzne (organizowane przez OKE) - ma być aktem podsumowującym określony etap kształcenia. Ma zapewnić lepszą jakość kształcenia, ułatwić porównywalność świadectw szkolnych ( w naszym kraju, jak również w innych), a także pozwolić na zdiagnozowanie osiągnięć edukacyjnych i braków uczniów, ułatwić ocenę oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych nauczycieli w poszczególnych szkołach. Poza tym da szkołom potwierdzenie (lub nie) słuszności wybranej przez nie drogi kształcenia.

Egzaminy zostały zaplanowane po ukończeniu:
- szkoły podstawowej - sprawdzian wiedzy, umiejętności
- gimnazjum - egzamin preorientujący
- liceum profilowanego - egzamin maturalny
- dwuletniej szkoły zawodowej - egzamin zawodowy
- policealnej szkoły zawodowej - rózne formy potwierdzenia kwalifikacji zawodowych w zależności od szkoły.

SPRAWDZIAN WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI PO SZKOLE PODSTAWOWEJ:
- ma dostarczyć uczniom, rodzicom, i szkołom możliwie pełną informację o poziomie osiągnięć uczniów. Nie ma charakteru selekcyjnego. Polega na określeniu - w formie punktowej lub opisowej - na jakim poziomie uczeń osiągnął kompetencje, które zostały ustalone w podstawie programowej. Wyniki sprawdzianu będą przekazane macierzystym szkołom oraz do gimnazjum, do którego przejdą uczniowie.
EGZAMIN PO GIMNAZJUM:
- ma charakter preorientujący. Wynik z egzaminu ma określić przyrost wiedzy, umiejętności w trakcie nauki w gimnazjum oraz scharakteryzować predyspozycje ucznia. Jest on podstawą do starania się o przyjęcie do wybranej szkoły pogimnazjalnej. Tym samym zostały zlikwidowane egzaminy wstępne do tych szkół.
EGZAMIN MATURALNY:
- obejmuje przedmioty obowiązkowe i przedmioty do wyboru. Egzamin z każdego przedmiotu można zdawać na jednym z dwóch (wybranych przez ucznia) poziomów: podstawowym lub rozszerzonym.
- podstawowym elementem egzaminu maturalnego jest egzamin pisemny, przygotowany i oceniany przez regionalną komisję egzaminacyjną.
- egzamin ustny przygotowuje i przeprowadza szkołą macierzysta wg regulaminu i pod nadzorem regionalnej komisji egzaminacyjnej.
EGZAMIN ZAWODOWY:
- organizowany dla absolwentów pogimnazjalnych dwuletnich szkół zawodowych. Jego celem jest sprawdzenie, czy absolwent posiada umiejętności określone w podstawie programowej dla danego zawodu.

Istota powodzeń i niepowodzeń szkolnych.
Powodzenia szkolne:
- to proces polegając na powstawaniu pełnej harmonii miedzy celami edukacji i wymaganiami szkoły, niepowodzeń a osiągnięciami szkolnymi, rzeczywistymi możliwościami uczniów.
Niepowodzenia szkolne:
- to wyraźne rozbieżności miedzy wymaganiami dydaktyczno-wychowawczymi szkoły niepowodzeń zachowaniami uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.
Rodzaje niepowodzeń dydaktycznych.
a) Wychowawcze - w zakresie kształtowania postaw, cech charakteru
b) Dydaktyczne - niepowodzenia szkolne w zakresie nauczania i uczenia
Niepowodzenia dydaktyczne mogą mieć charakter ukryty lub jawny:
a) Niepowodzenia ukryte - występują wówczas, gdy nauczyciel nie dostrzega braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów mimo że braki z punktu widzenia wymagań programowych występują.
b) Niepowodzenia jawne - występują wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanym przez ucznia materiale, w rezultacie ocenia wyniki tej pracy jako niezadowalające.
Opóźnienie przejściowe:
- występuje wtedy, gdy ocena niedostateczna odnosi się do rezultatów uzyskanych przez ucznia np.: w ciągu pierwszego okresu nauki szkolnej lub w zakresie jednego (czy kilku) przedmiotu i po wczesnym wykryciu owych braków uda się je przezwyciężyć.
Odsiew:
- to całkowite przerwanie przez ucznia nauki szkolnej przez planowanym jej ukończeniem.

Drugoroczność jako jeden z przejawów niepowodzeń dydaktycznych.
Występuje wtedy, gdy ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznej pracy ucznia i przez to musi on powtarzać daną klasę.
Drugoroczność jako zjawisko niepożądane ze względów społecznych, ekonomicznych:
- w naszym szkolnictwie liczba uczniów drugorocznych kształtuje się w granicach kilkuset tysięcy uczniów rocznie.
Społeczeństwo ponosi rok rocznie znaczne straty finansowe z powodu dodatkowych nakładów na sprzęt szkolny, prace naukowe itp. (na kształcenie uczniów drugorocznych) oraz z powodu późniejszego rozpoczynania pracy zawodowej. Braki w wykształceniu powodują, że ludzie ci są balastem dla społeczeństwa, opóźniają jego postęp techniczny, społeczny i kulturalny.
Drugoroczność jest zjawiskiem szkodliwym z pedagogicznego i psychologicznego punktu widzenia.
• Powtarzanie klasy powoduje obniżenie wysiłku niepowodzeń nauce, tłumi zainteresowanie nauką szkolna, wpływa niekorzystnie na stosunek ucznia do otoczenia, wywołuje różne zaburzenia i kompleksy, niepowodzeń często powoduje zahamowanie niepowodzeń prawidłowym rozwoju umysłowym ucznia. Badania dowodzą, że niewielki odsetek drugorocznych poprawia swoje wyniki w nauce.
• Ponadto uczniowie drugoroczni wywierają niekorzystny wpływ na pozostałych uczniów i utrudniają nauczycielowi normalną pracę dydaktyczno-wychowawczą z całą klasą. Repetenci tłumią niepowodzeń swoich kolegów zainteresowanie nauką i często poszerzają grupy młodzieży niedostosowanej społecznie.
  Przyczyny niepowodzeń dydaktycznych.
- społeczno-środowiskowe - miejsce zamieszkania, przynależność do rodziny, do określonej grupy społeczno-zawodowej, poziom wykształcenia szkolnego rodziców, warunki materialne, warunki kulturalne oraz atmosfera wychowawcza rodziny.
- biopsychiczne - różnice w rozwoju umysłowym, różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami, zaburzenia w zachowaniu, zły stan zdrowia
- dydaktyczne:
a) niezależne od nauczyciela (braki istniejącego systemu szkolnego, niedostateczne wyposażenie szkół, trudne warunki organizacyjne pracy szkół)
b) zależne od nauczyciela (nieznajomość współczesnej teorii pedagogicznej albo też nieumiejętność posługiwania się teorią w codziennej praktyce, niedostateczna znajomość uczniów, brak dostatecznej opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce, nieprzygotowanie do lekcji, zaniedbywanie samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji.)

Dydaktyczne środki zwalczania niepowodzeń dydaktycznych.
a) profilaktyka pedagogiczna
b) diagnoza pedagogiczna
c) terapia pedagogiczna

PROFILAKTYKA PEDAGOGICZNA:
Obejmuje czynności zamierzające do zapobiegania powstawaniu luk i braków w wiedzy uczniów.
Przykładowe czynności:
- nauczanie problemowo-zespołowe, systematyczna kontrola wykonywanych przez uczniów prac domowych
- racjonalne organizowanie lekcji powtórzeniowych
- jawne ocenianie wyników nauczania, koordynacja pracy nauczycieli uczących w danej klasie
- współpraca z rodzicami i opiekunami uczniów
- włączanie organizacji uczniowskich do walki z niepowodzeniami (samorząd uczniowski, organizacja dobrych uczniów)

DIAGNOZA PEDAGOGICZNA:
Czynności mające na celu możliwie wczesne wykrywanie powstających luk i zaległości. Może występować jako diagnoza:
- indywidualna
- zbiorowa
- wycinkowa
- całościowa.
Na zabiegi diagnostyczne składają się:
- indywidualne rozmowy nauczyciela z uczniami i rodzicami
- wywiady środowiskowe w miejscu zamieszkania ucznia
- obserwacja zachowania uczniów w różnych okolicznościach
- badanie wyników nauczania za pomocą sprawdzianów i testów
- systematyczna analiza błędów popełnianych przez uczniów
  TERAPIA PEDAGOGICZNA:
Czynności zmierzające do likwidowania ujawnionych braków w opanowanych przez ucznia wiadomości i umiejętności.
Czynności terapeutyczne mogą przybierać rózne formy: szczegółową, ogólną, indywidualna, zbiorową.
Najczęstsze formy terapii indywidualnej to:
- częste odpytywanie uczniów
- indywidualne ćwiczenia oraz prace domowe o tematyce związanej z treściami słabiej opanowanymi przez uczniów
- specjalne dobieranie dla poszczególnych uczniów dodatkowych zestawów ćwiczeń o charakterze terapeutycznym, opracowane przez nauczyciela na podstawie jest rozeznania w brakach uczniów, czy indywidualizacja nauczania.

Do form terapii zbiorowej zalicza się:
- zajęcia grupowe mające charakter pomocy koleżeńskiej w nauce
- zajęcia w grupach wyrównawczych, prowadzone przez nauczycieli poszczególnych przedmiotów nauczania w godzinach pozalekcyjnych.

---