Kategorie zasad planowania przestrzennego

Kategoria:

Racje

Kierunki

unkcje użyteczności

Prawidła Regulacje prawne, nakazy

i zakazy, struktury administ.,

systemy decyzyjne, sposoby

rozstrzygania konfliktów

Reguły Normy, standardy, parametry,

instrumenty

Teorie naukowe w naukach geogr.i przyr.i ich zastosowanie w planow.przes.

teoria systemu: pozwalająca na całościowe spojrzenie na środowisko przyr.

oraz na skutki inwestycji i działań człowieka w środowisku

teoria potencjału środowiska: pozwala ocenić wszystkie najważniejsze elementy środowiska przyrodniczego dla potrzeb planowania przestrzennego; obecnie kładzie się na nią szczególny nacisk,

teoria konfliktów człowiek - środowisko: wynikła z teorii systemów, ważne znaczenie w planowaniu przestrzennym, szczególnie w prognozach i ocenach oddziaływania na środowisko

teoria syntez krajobrazowych

: daje możliwość synergicznej oceny integralnej środowiska przyrodniczego dla potrzeb planowania przestrzennego

teoria zrównoważonego rozwoju: podstawowa, lansowana teoria we wszystkich opracowaniach planistycznych, wynik założeń polityki ekologicznej państwa, uwarunkowania przyrodnicze stanowią podstawę rozwoju lokalnego!!!, funkcje ekologiczne traktowane na równi z funkcjami gospodarczo-społecznymi

teoria ładu przestrzennego

: tworzy ścisły związek z teorią zrównoważonego rozwoju, mówi ona by tak planować relacje człowiek - środowisko, by tworzyć harmonijną całość; wymagane jest w niej uwzględnienie uwarunkowań przyrodniczych, funkcjonalnych, kulturowych i estetycznych

teoria termodynamicznej struktury krajobrazu: krajobraz jako system interakcyjny i człowieka, którego działalność ma największe znaczenie; zwraca ona uwagę, że czynnością poprzedzająca wprowadzenie jakiejkolwiek funkcji gospodarczej jest wskazanie sposobów poprawy jakości środowiska

biogeograficzna teoria struktur krajobrazowych (teoria matryc, płatów i korytarzy) : pozwala na określenie struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz optymalizację relacji w środowisku oraz interakcji człowiek - środowisko, wymaga jednak umiejętnego stosowania, nie zawsze sprawdza się w planowaniu przestrzennym

ekologiczna teoria percepcji krajobrazu: uzupełnienie syntez krajobrazowych i daje możliwość innego spojrzenia na środowisko przyrodnicze z uwzględnieniem potrzeb społecznych i estetycznych

teoria zarządzania środowiskiem:

teoria pomocnicza do planowania przestrzennego, wymagająca uwzględniania czynnika przyrodniczego i ciągłej jego poprawy, wymuszająca odpowiednią kolejność przy opracowaniach planistycznych

Zasady planistyczne

1) zasada zrównoważonego rozwoju !!!

2) zasada ochrony wartości wysoko cenionych !!!

3)zasada zgodności decyzji planistycznych z politycznymi

4)zasada respektowania ustaleń planistycznych jedn. terytor. wyższego rzędu

5) zasada uspołecznienia procesu planowania

Paradygmaty (pewniki) ekorozwoju:

•typ rozwoju społeczno-gospodarczego, realizowanego przez człowieka i przebiega w technosferze, która musi być traktowana jako część środ.przyrodn;

•rozwój międzypokoleniowy: może być realizowany tylko przy zachowaniu równowagi w uwzględnianiu potrzeb przyszłych pokoleń z potrzebami obecnie żyjących ludzi

•proces integrujący wszelkie działania człowieka, realizowane w sferach: ekologicznej (przyr.), społ. i gospod. oraz w przenikającej je sferze przestrzennej

•prowadzi do maksymalnego zrównania możliwości zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi

Zasady równoważenia rozwoju

1.Jedność w różnorodności

2.

.Rozwój zintegrowany z otoczeniem

3.

„Długa fala”:

a)Zasada ciągłości procesów w warunkach niepewności

b)

Z. równoprawności czynników jakościowych i niekwalifikowanych

c)Z. długookresowości

d)Z. retrospekcji w formułowaniu strategii przyszłości („uczymy się na błędach”)

e)

Z. holistycznego kreowania strategii rozwoju

f)

Z. uwzględniania środowiska przyswojenie i realizację strategii rozwoju

g)

Z. alternatywnego myślenia

h)

Z. wariantowania

i)

Z. racjonalizacji informacji

j)

Z. użyteczności

Zrównoważony Rozwój: ład społ., ekolog., ekonom., łąd przestrz.\

GŁ.GRUPY NARZĘDZI WDRAŻANIA EKOROZW. A SFERY EKOROZW.

Sfery: przyr., społ., gosp., przestrz.

Narzędzia:

Edukacja ekologiczna

•

Øpriorytet wdrażania polityki ekologicznej

Ø

obejmuje wszystkie grupy wiekowe i zawodowe, Ø

wykracza poza konwencjonalne nauczanie o przyrodzie , Ø

dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku (Dyrektywa INSPIRE, ustawa z dnia 3.10.08 r.o udostępnianiu informacji o środ. i jego ochronie,udziale społeczeństwa w ochronie środ. oraz o ocenach oddziaływania na środ.)

Ø

narzędzia edukacyjne oddziaływujące w życiu codziennym

Instrumenty ekonomiczne

•

Ømotywacyjne (opłaty ekologiczne, podatki lub opłaty od emisji)

Ø

Ørestrykcyjne (kary i odszkodowania)

Ø

Øzasilające [subsydia finansujące działania zmniejszające oddziaływania na środowisko, ulgi podatkowe, subwencje - dotacje, pożyczki, kredyty preferencyjne, rynek zanieczyszczeń („banki zanie.”)]

Ø

Ørekompensacyjne (zadośćuczynienia)

Kształtowanie środowiska przyrodniczego

Øzharmonizowana ze środowiskiem gospodarka rolna i leśna, turystyka (płodozmian, żyzność gleby, płytkie zabiegi uprawowe, rodzime gatunki i rasy, wykluczenie lub ograniczenie nawozów i środków ochrony, pielęgnacja i wzbogacanie krajobrazu rolniczego)

Ø

Øzwiększenie retencji, ograniczenie spływu powierzchniowego

Ø

Øzwiększenie lesistości, naturalne odnawianie, f. ekologiczne ponad gospodarczymi

Ø

Øtworzenie barier geochemicznych powstrzymujących spływ nawozów

Prawidłowa organizacja

•

Øzdefiniowanie przedmiotu zarządzania

Ø

Øprzypisanie zadań konkretnym wykonawcom

Ø

Øźródła finansowania; możliwości finansowe

Ø

Øzadaniowy zakres odpowiedzialności

Ø

Instrumenty techniczne (technologiczne)

Ømateriało-; energo-; transportooszczędność

Polityka planistyczno-lokalizacyjna

„Kodeks Dobrych Praktyk Planistycznych”:

utrzymanie ciągłości biotopów

ograniczenie użytkowania środków ochrony roślin

ochrona różnorodności biologicznej

renaturalizacja elementów sieci hydrograficznej

odtwarzanie zieleni na terenach zabudowanych

usuwaniu powierzchni nieprzepuszczalnych

preferowanie transportu rowerowego(miasto,sieć podm.

wykorzystywanie ziemi przemiesz. w trakcie prac bud.

Narzędzia prawno-administracyjne

-zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego (normy prawne)

-normy prawne dot. korzystanie ze środowiska przyrodniczego:

poziom koncentracji zanieczyszczeń

wielkość emisji

zasady prowadzenia działalności gospodarczej oddziałującej na środowisko

zasady uzyskiwania koncesji na prowadzenie określonych typów działalności

-zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymania działalności, zadośćuczynienia)

Zasady zrównoważonej gospodarki

-System wartości oparty na zasadach etyki środowiskowej

-Kształtowanie i przekształcanie struktur przestrzennych oparte o zasadę minimalizacji oddziaływań na środowisko

-Gospodarowanie przestrzenią oparte na zasadzie poszanowania zasobów (przestrzeń jako dobro ograniczone = rzadkie)

-Gospodarka przestrzenna uwzględnia czasoprzestrzenny wymiar struktur obejmuje całość procesu ich powstawania, użytkowania, przekształcania i recyklizacji, zgodnie z kryterium cyklu życiowego (odwołanie do zasad ekologicznych - krążenia materii i energii)

Gospodarka przestrzenna dąży do integracji aspektów: społecznych, kulturowych, ekonomicznych, ekologicznych i przestrzennych, umożliwiając uzyskanie efektu synergicznego

Niespójność gospodarki przestrzennej z zasadami ekorozwoju

-Ograniczenie ekorozwoju do obszarów, gdzie nie będzie on „przeszkadzał” tradycyjnie rozumianemu wzrostowi gospodarczemu

-Brak propozycji zarządzania popytem na zagospodarowanie przestrzenne

-Wzajemna niespójności proponowanych struktur przestrzennych, np. układów osadniczo-infrastrukturalnych z układami wiejsko-leśnymi uzupełnionymi siecią ekologiczną

2. Zasada ochrony wartości wysoko cenionych

Wartości wysoko cenione: wartości o zasadniczym znaczeniu dla racjonalnego gospodarowania przestrzenią, w szczególności:

-wymagania ładu przestrzennego

-walory architektoniczne i krajobrazowe

-ochrona środowiska, ochrona zdrowia

-dziedzictwo kulturowe i dobra kultury

-walory ekonomiczne przestrzeni

-prawo własności

-potrzeba obronności i bezpieczeństwa państwa

Propozycje łagodzenia skutków złych decyzji planowaniu przestrzennym

AUTOSTRADY I DROGI EKSPRESOWe

-autostrada na jak najkrótszych odcinkach przebiegac ma przez tereny zalesione i o najwyższych walorach przyrodniczych (np. hydrogeniczne) oraz obszary gleb o klasie wyższej niż V i aby omijała obszary chronione

-w przypadku przecinania przez autostradę bardziej rozległych kompleksów leśnych konieczna jest budowa przejść dla zwierz.na drogą(ekodukt)o szer.choć 60m

-powierzchnia leśna planowana do wycięcia zrekompensowana w postaci nowych nasadzeń leśnych

- tak wkomponowana w krajobraz,by nie obniżała jego walorów wizualno-estet.;

-wskazać alternatywne środ.transportu pasażerów i tow.

-stosować zabudowę biologiczną dróg

SKŁADOWISKA ODPADÓW KOMUNALNYCH O ZNACZENIU PONADLOKALNYM

-likwidacja składowisk nielegalnych i nie odpowiadających przepisom o ochr. Środ. i odpadach;

-harmonijne wkomponowywanie składowisk odpadów w krajobraz, zagospodarowywanie zielenią składowisk

-wskazanie konkretnych rejonów lokalizacji składowisk i stref przez nie obsługiwanych (np. zespołów gmin)

TERENY WYSOKOTOWAROWEJ (INTENSYWNEJ) GOSPODARKI ROLNEJ

-dostosowanie form użytkowania ziemi i upraw do warunków przyrodniczych;

-kształtowanie równoległych z rolnictwem funkcji obszarów wiejskich (usługi, turystyka, ochrona środowiska) jako dodatk. źródła dochodu dla rolników

OŚRODKI REKREACYJNE O ZNACZENIU PONADLOKALNYM

-takie kształtowanie przestrzeni turyst., które w minim. stopniu koliduje ze środowiskiem przyrodniczym

-lokalizowanie bazy rekreacyjnej w sąsiedztwie, a nie na terenach najatrakcyjniejszych przyrodniczo

-przestrzeganie zasady priorytetu ochr. środowiska i krajobrazu nad lokalizowaniem bazy rekreacyjnej

w miejscowościach turystycznych tworzyć strefy wyłączone z ruchu samochodowego,umożliwianie korzystania z publ. śr. transportu (kolej, autobus, ryksza, ),tworzenie wypożycz. rowerów i dróg rower.

TERENY PODMIEJSKIE

PODLEGAJĄCE SUBURBANIZACJI

-ograniczanie zabudowy terenów podmiejskich; pozostawianie jak największej powierzchni terenów biologicznie aktywnych, w tym obiektów hydrograficznych w stanie jak najmniej zmienionym oraz nasycać zielenią tereny zabudowane (np. poprzez ustalanie w planach miejscowych części działek, które nie mogą być pokryte powierzchn.nieprzepuszczalnymi

-stosować nawierzchnie półprzepuszczalne i przepuszczalne tam, gdzie jest to możliwe

-wskazywać pod zabudowę tyko grunty najmniej przydatne dla rolnictwa

OPRACOW. EKOFIZJOGRAFICZNE

•charakteryzuje poszczególne elementy przyrodnicze na obszarze objętym planem i ich wzajemne powiązania

•składa się z części opisowej i części kartograficznej

WYRÓŻNIA SIĘ DWA TYPY O.E.

1. PROBLEMOWE opracowanie ekofizjograficzne,

•wykonywane w przypadku konieczności bardziej szczegółowego rozpoznania cech wybranych elementów przyrodniczych lub określenia wielkości i zasięgów konkretnych zagrożeń środowiska i zdrowia ludzi;

•przygotowywane przed podjęciem albo w trakcie prac nad projektem mpzp oraz projektem pzpw

2. Opracowanie ekofizjograficzne PODSTAWOWE, sporządzane dla potrzeb studiów (...) i planów miejscowych

Sfery rozpatrywane i uwzględniane w o.e.

•dostosowanie funkcji, struktury i intensywności zagospodarowania przestrzennego do uwarunkowań przyrodniczych

•zapewnienie trwałości podstawowych procesów przyrodniczych na obszarze objętym planem zagospodarowania przestrzennego

•zapewnienie warunków odnawialności zasobów środowiska

•

•eliminowanie lub ograniczanie zagrożeń i ujemnego oddziaływania na środowisko

•

•ustalenie kierunków rekultywacji obszarów zdegradowanych

Zawartość merytoryczna o.e.

rozpoznanie i charakterystyka stanu oraz funkcjonowania środowiska, analityczne ujęcia kartogr. dotyczące abiotycznej i biotycznej sfery środ. przyrodn. na poziomie szczegółowości odpowiadającym skali 1 :10 000.

udokumentowane i zinterpretowane

przestrzennie w zakresie:

poszczególnych elementów przyrodniczych i ich wzajemnych powiązań oraz procesów zachodzących w środowisku,

dotychczasowych zmian w środowisku,

struktury przyrodniczej obszaru, w tym różnorodności biologicznej,

powiązań przyrodniczych obszaru z jego szerszym otoczeniem,

zasobów przyrodniczych i ich ochrony prawnej,

walorów krajobrazowych i ich ochrony prawnej,

jakości środowiska oraz jego zagrożeń wraz z

identyfikacją źródeł tych zagrożeń,

diagnoza stanu i funkcjonowania środowiska, a w szczególności w oparciu o kartograficzne zdjęcie sozologiczne uzupełnione analizą konfliktów człowiek - środ.

:

ocena odporności środowiska na degradację oraz zdolności do regeneracji,

ocena stanu ochrony i użytkowania zasobów przyrodniczych, w tym różnorodności biologicznej,

ocena stanu zachowania walorów krajobrazowych oraz możliwości ich kształtowania,

ocena zgodności dotychczasowego użytkowania i zagospodarowania obszaru z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi,

ocena charakteru i intensywności zmian zachodzących w środowisku,

ocena stanu środowiska oraz jego zagrożeń i możliwości ich ograniczenia,

wstępna prognoza dalszych zmian

zachodzących w środowisku * określenie kierunków i możliwej intensywności przekształceń i degradacji środowiska, które może powodować dotychczasowe użytkowanie i zagospodarowanie;

waloryzacja przestrzeni: poziom I: waloryzacja poszcz. komponentów środowiska przyrodniczego (sfery biotycznej i abiotycznej) do pełnienia różnych zadań planistycznych

poziom II: kompleksowa ocena przydatności terenu dla

poszczególnych funkcji (roln., turystyczno -rekr., osadniczej)

określenie przyrodniczych predyspozycji do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej * wskazanie obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze;

ocena przydatności środowiska * określenie możliwości rozwoju i ograniczeń dla różnych rodzajów użytkowania i form zagospodarowania obszaru;

określenie uwarunkowań ekofizjograficznych, formułowanych w postaci wniosków z analiz, prognoz i ocen, stosownie do przedmiotu i skali sporządzanego planu zagospodarowania przestrzennego, tj.:

określenie przydatności poszczególnych terenów dla rozwoju funkcji użytkowych: mieszkaniowej, przemysłowej, wypoczynkowo-rekreacyjnej, rolniczej, leśnej, uzdrowiskowej, komunikacyjnej, z uwzględnieniem infrastruktury niezbędnej do prawidłowego spełniania tych funkcji,

wyznaczenie stref funkcjonalno - krajobrazowych jako wstępne wskazania do zagospodarowania terenu w aspekcie uwarunkowań przyrodniczych w opracowaniu studialnym.

wskazanie terenów, których użytkowanie i zagospodarowanie, z uwagi na cechy zasobów środowiska i ich rolę w strukturze przyrodniczej obszaru, powinno być podporządkowane potrzebom zapewnienia prawidłowego funkcjonowania środowiska i zachowania różnorodności biologicznej,

określenie ograniczeń wynikających z konieczności ochrony zasobów środowiska lub występowania uciążliwości i zagrożeń środowiska oraz wskazanie obszarów, na których ograniczenia te występują.

OPRACOWANIA EKOFZJOGRAFICZNE:

Ocena przydatna do określenia:

- które typy zagospodarowania są zgodne z przyrodniczymi predyspozycjami terenu, a które powodują degradację

-jakie są problemy do rozwiązania w zakresie infrastruktury lub działań zabezpieczających przed dalszą degradacją

-pod jakimi warunkami można dalej rozwijać określony typ gospodarki

-do poszukiwania możliwości rozwoju istniejących, dodatkowych lub potrzeb zmiany funkcji gospodarczych terenu

-do określenia szczeg. sposobów realizowania zagospodarowania, tj. ograniczeń lub preferencji

zasady klasyfikacji:

1.Zagospodarowanie w pełni zgodne z uwarunkowaniami

-lasy zagospodarowane zgodnie z siedliskiem

-tereny rolne na dobrych glebach

2. Zagospodarowanie zgodne z uwarunkowaniami, ale z możliwością innego zagospodarowania

-tereny rolne, gdzie obecność słabych gleb umożliwia lokalizację nieuciążliwych zakładów przetwórczych

-tereny leśne o umiarkowanej lub wysokiej odporności na presje rekreacyjne, zwłaszcza w otoczeniu jezior, gdzie możliwe jest rozwijanie funkcji rekreacyjnej

-tereny rolne z zabudową zagrodową położone w atrakcyjnym otoczeniu, gdzie możliwy jest rozwój agroturystyki

3.Zagospodarowanie nie w pełni zgodne z uwarunkowaniami ze względu na niewykorzystanie istniejących zasobów

-lasy zagospodarowane niezgodnie z siedliskiem

-obszary łąkowe o mniejszej wartości paszowej i ekologicznej

4.Zagospodarowanie niezgodne z uwarunkowaniami ze względu na niewykorzystanie istniejących zasobów oraz środowiska o zasięgu lokalnym

-wyłączanie z produkcji rolnej gruntów o wysokiej klasie bonitacyjnej

-niewykorzystywanie lokalnych zasobów surowcowych

Zagospodarowanie niezgodne z uwarunkowaniami ze względu na degradowanie środowiska w zasięgu lokalnym 300

-niskie emitory zanieczyszczeń

-składowiska odpadów komunalnych

-lokalne żwirownie

6. Zagospodarowanie niezgodne z uwarunkowaniami ze względu na degradowanie środowiska w szerszym zasięgu

-oczyszczalnie ścieków

-emitory wysokie o znaczeniu transgranicznym

Waloryzacja środ. przyr. do zainwestowania

DOTYCZY ETAPU 4

Poziom I - waloryzacja poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego

Dla każdego z analizowanych komponentów zastosowano podzi ł na trzy klasy:

· korzystne -gdzie dany element nie wykazywał przeciwwskazań dla wprowadz.nowych inwest.

korzystne z ograniczeniami -gdzie wprowadz. nowych inwestycji wiązałoby się z przeprowadzeniem dodatk.h zabiegów uzdatn., lub ograniczenia wynikają z przepisów pr.

· niekorzystne - gdzie wprowadzenie nowych inwestycji mogłoby uruchomić negatywne procesy w środowisku przyrodniczym, lub jest to znacznie utrudnione ze względów techniczn.

Poziom II - kompleksowa ocena przydatności terenu dla zainwestowania

- Wariat 1 - bonitacja punktowa

-Wariant 2 - kwalifikacja terenu

Metodyka i metody oceny zmian środowiska przyrodniczego pod wpływem GP

-Etap I - Przygotowawcze Określenie celu(poznawcze lub utylitarne)opracowania, jego zakresu przestrzennego (obszar badań) oraz wybór skali opracowania wielkoskalowe - poziom miejscowy i gminny -skale 1:25.000, 1:1000 - mapy topograf. - 1:10.000 i 1:25.000

średnioskalowe - poziom wojewódzki - skale od 1: 50 000 do 1:100 000

małoskalowe - poziom krajowy

skale 1:200 000 i mniejsze

-Etap II - Dokumentacyjny -

Tworzenie bazy danych źródłowych o środowisku przyrodniczym w odniesieniu do poszczególnych komponentów

-Zasady tworzenia banku danych źródłowych-kompleksowa baza danych źródłowych lub jednokierunkowa baza d. (mat. Specjalistyczne)

-Rodzaje materiałów źródłowych (materiały opisowe, materiały ikonograficzne w wersji analogowej , dane przestrzenne w zapisie cyfr.

-Metody pozyskiwania materiałów źródłowych (terenowe i kameralne)

Charakter i ilość danych o środowisku przyrodn. ecyduje o możliwości zastosowania bardziej lub mniej ostrych kryteriów oceny środowiska, a także możliwości zastosowania metody ilościowej, jakościowej lub mieszanej - ilościowo-rangowej

-Etap III - Analiza środowiska przyrodniczego (ocena właściwa)

Wybór kryteriów oceny

Wybór metody oceny

Wybór pola podstawowego oceny

Określenie czynnika lub czynników wiodących musi być każdorazowo rezultatem kompleksowej analizy środowiska przyrodniczego i jest tym pewniejsze, im precyzyjniej rozpoznano wszystkie elementy

Szczególnie ważne jest:

-rozpoznanie budowy geologicznej

-stosunków geomorfologicznych

-stosunków wodnych

-roślinności rzeczywistej

-potencjalnej roślinności naturalnej

Etap IV - Synteza

Kompleksowa synteza krajobrazowo-ekologiczna

Określenie przydatności środowiska przyrodniczego przy założeniu harmonijnego rozwoju funkcji ekologicznych i społeczno-gospodarczych w przestrzeni przyrodniczej

Etap V - Ocena skutków środowiskowych

Opracowanie wariantów reakcji środ. przyr na planowaną dzialalnosc

Elementy środowiska istotne z punktu widzenia zachowania równowagi ekologicznej

biocentra - najważniejsze elementy, których wielkość i właściwości ekologiczne umożliwiają nieprzerwane istnienie gatunków i zbiorowisk rodzimych

biokorytarze - których rozmiar i właściwości umożliwiają przemieszczanie gatunków między biocentrami

strefy ochronne - izolujące biocentra i biokorytarze od negatywnego wpływu otoczenia

elementy współdziałające - najczęściej liniowe, umożliwiają przenoszenie pozytywnego wpływu powyższych elementów do mniej stabilnego otoczenia

Metody pomocne w ocenie predyspozycji środ. do zainwestowania Parametry oceny stabilności biotycznej części środowiska

-wilgotność siedliska (im wyższa, tym odporność niższa)

-trofia biotopu (im wyższa,tym odporn. niższa)--różnorodność gatunkowa (im wyższa, tym odporność i elastyczność wyższa

-struktura piętrowa (im stratyfikacja pełniejsza, tym odporność większa)

-struktura form życiowych (im wyższy udział gatunków wieloletnich, tym stałość wyższa)

-poziom hemerobii (im wyższy stopień odkształcenia antropogeniczn.,tym stałość niższa)

Klasyfikacja zmian powierzchni ziemi wg Biegańskiego

1)trwałe i nieodwracalne zmiany ukształtowania pow. spowodowane eksploatacją skał podłoża:

-wyrobiska czynne (bez pokrywy roślinnej)

-wyrobiska i zespoły form poeksploatacyjnych przekształcone wtórnie, z pokrywą roślinną

2)trwałe i częściowo nieodwracalne przekształcenia pow.zwią.z siecią komunikac.:

-drogi o różnej nawierzchni

-torowiska kolejowe

-powierzchnie wyrównane (parkingi, tereny stacyjne),

-wkopy, nasypy i skarpy towarzyszące trasom komunikacyjnym

3) trwałe przekształcenia powierzchni, w wyniku prac hydrotechnicznych

-kanały i rowy melioracyjne

-sztuczne zbiorniki wodne

-wały przeciwpowodziowe

4)grunty orne szczególnie silnie podlegające erozji (położone na spadkach powyżej 7 stopni o kierunku orki zgodnym z nachyleniem stoku)

5) przekształcenia powierzchni o różnej trwałości i w zasadzie odwracalne, wskutek zabudowy związanej z funkcjami produkcyjnymi i bytowymi mieszkańców (ob. Przemyslowe, zabudowania mieszk., ob. Uzyteczności publ, cmentarze, ogródki, skladowiska odpadów, ter. rekreac. I sportowe

Klasyfikacja obszarów ze względu na stopień naturalności środowiska przyrodniczego

1.Tereny naturalne i prawie naturalne(brak terenów zdegradowanych lub degradujących otoczenie, znikomy udzial ekosystemow umiarkowanie przekształconych, mało proc. Antropogenicznych, biomasa pozostaje zasdniczo na miejscu)

2. Tereny słabo przekształcone(znaczna część biomasy pozostaje na miejscu, nieznaczna sztuczna dostawa biogenów spoza ukłądu, dominuj.proc.natur

3. Tereny umiarkowanie przekształcone (wytworzona biomasa wynoszona poza układ (plony),biogeny uzupelniane z zewnatrz, struktura pion. I poz. znacznie uproszczona, niewielka różnorodność nisz ekolog.,

4. Tereny wyraźnie przekształcone (dominują zbiorow. Znacznie przekszt., znikomy udzial zbior. naturalnych i polnatur., zmiany w siedlisku nie są duże lub nieodwracalne

, pod względem obiegu materii są to układy otwarte

5. Tereny zdegradowane(zaburzenie funkcjonowania wielu elementów)

6. Tereny zdegradowane i degradujące otoczenie (występują obiekty silnie degradujące środowisko, układy otwarte powodujące przenoszenie zanieczyszczeń poza obręb danej jednostki przyrodniczej, w stopniu powodującym degradację sąsiednich terenów)

Ocena stanu naturalności krajobrazów

1.Metoda linii prostej (dla krajobrazów otwartych, wiejskich) Założenia metodyczne:

-w warunkach naturalnych granice między geokompleksami mają przebieg krzywoliniowy lub rozmyty

-proste, geometryczne formy są charakterystyczne dla krajobrazów przekształconych przez człowieka

-obliczanie stopnia odkształcenia antropogenicznego polega na obliczeniu długości elementów prostoliniowych w krajobrazie (tzn. prostych granic lub obiektów liniowych, takich jak drogi lub uregulowane cieki wodne)

-polem odniesienia analizy może być cała powierzchnia analizowanego krajobrazu, albo umowne, geometryczne pola równopowierzchniowe lub plany widokowe

Przyjęto, że:

-w krajobrazie o charakterze naturalnym występuje nie więcej niż 5% linii prostych

-w wartościowych (godnych ochrony) krajobrazach kulturowych wskaźnik linii prostej nie przekracza 25%

-w krajobrazach zniekształconych lub zdewastowanych jest wyraźnie wyższy

2. Metoda krzywej wrażeń Wejcherta

-przedstawia graficzne napięcia wrażeń i doznań emocjonalnych, jakie występują u obserwatora w trakcie przemieszczania się w wybranej przestrzeni, w określonym czasie

- oś pozioma = skala czasowa i liniowa oznaczająca kolejne punkty widokowe na trasie poruszania się obserwatora

-oś pionowa = napięcia wrażeń, powstające pod wpływem układów o różnych wartościach przestrzennych i znaczeniowych

Przebieg oceny

-teren podzielić na strefy ograniczone granicami naturalnymi lub będące w przybliżeniu kwadratami o boku ok. 1 km;

zatrzymywać się co 3-5 minut (ok. 200-500 m) i oceniać (w skali punktowej) wrażenia po obu stronach trasy

wykonać wykresy krzywych wrażeń

zaznaczyć na wykresach miejsca wymagające estetycznego dowartościowania w różnym stopniu (wartości punktowe podane dla skali od 0 do 10 pkt.):

- dużym - dla rejonów poniżej 4 pkt.

- średnim - dla rejonów w przedziale 4-7 pkt.

- zerowym - dla rejonów w przedziale pow.7p

na mapie terenu wyznaczyć rejony o różnym stopniu zapotrzebowania na dowartościowanie estet.poznawcze lub utylitarne)

Przykłady fałszywych usprawiedliwień dla złej GP

1.

1.Zawsze można znaleźć więcej, a wszystko jest dla nas - ziemia jest postrzegana jako niewyczerpany dostawca zasobów przeznaczonych na użytek człowieka

2.

2. Ludzie nie należą do świata przyrody i są niezależni od praw natury - zasada pochodząca z filozofii opartej na religii; ludzie są tak wyjątkowi, że w pewien sposób są niezależni od reszty świata żywego

3. Człowiek osiągnął sukces dzięki opanowaniu przyrody - w związku z tym, że ludzie nie należą do przyrody, muszą z nią rywalizować, a warunkiem osiągnięcia sukcesu jest jej zdominowanie i opanowanie

Zmiany w środowisku przyrodniczym jako reakcja na działalność człowieka

STABILNOŚĆ systemów przyrodniczych

stałość biosystemów = niezmienność liczby elementów (osobników, biomasy, liczby gatunków, cykli, trendów)

brak zmian: a) warunki zewnętrzne są stałe

b) system nieczuły na wpływy zewnętrzne

bezwładność systemu (odporność): zdolność do utrzymywania nie zmienionego stanu, zachowania przebiegu cykli lub tendencji nawet w warunkach zakłóceń

plastyczność systemu (elastyczność): zdolność do powrotu do stanu wyjściowego lub do odtworzenia wyjściowego przebiegu cykli i trendów po okresowym zachwianiu lub odchyleniu stanu wyjściowego

Czynniki istotne dla zachowania układów przyrodniczych:

czynniki klimatyczne (wilgotność powietrza, usłonecznienie, ruchy powietrza, temperatura)

czynniki fizjograficzne (właściwości podłoża - rzeźba terenu, liczba kryj.,dostępność m-c gniazdowania, żerowisk)

czynniki edaficzne (skład fizykochemiczny gleby i żyjące w niej organizmy)

czynniki biotyczne (sąsiedztwo innych organizmów)

Czynniki ekologiczne

bezpośrednie pośrednie

źródła energii - ukształtowanie powierzchni

wilgotność powietrza - pokrywa śnieżna

substancje pobieranie - ilość i rodz.próchn.

i wydzielane przez organizmy

Wpływ czynników bezpośrednich: prosty

Wpływ czynników pośrednich = złożony (pd. stok → wzrost temp., → krótsze zaleganie pokrywy śnieżnej → przyspieszony etap wegetacji)

Tolerancja środowiska na oddziaływania czynników zewnętrznych

Tolerancja ekologiczna (amplituda ekologiczna) = zakres zmienności czynnika od maksimum do minimum

Optimum ekologiczne = zespół czynników ekologicznych zapewniających najkorzystniejsze warunki życia; organizm funkcjonuje najlepiej, ma zapewnione najlepsze warunki do rozmnażania-

Ograniczenie zasady tolerancji ekologicznej

-Tolerancja organizmów względem tego samego czynnika i położenie strefy optimum mogą być odmienne w przypadku różnych funkcji fizjologicznych i ekologicznych organizmów (np. rozród a przeżywanie)

-Tolerancja organizmów względem tego samego czynnika może być różna zależnie od płci i wieku.

-Granice tolerancji ekologicznej są charakterystyczne nie dla gatunku biologicznego, lecz dla jego poszczególnych populacji geograficznych (populacje lokalne i warunki lokalne)

-Poszczególne gatunki w obrębie tej samej populacji mogą wykazywać zróżnicowanie preferowanej temperatury, która najczęściej pokrywa się z optymalną (np. wybór temperatury otoczenia)

-Tolerancja ekologiczna organizmów może ulegać zmianom zależnie od tego, jakie jest natężenie pozostałych czynników środowiska

Prawo J. Liebiga:

te substancje, które w środowisku znajdują się w ilościach najbliższych punktom krytycznym stają się czynnikiem ograniczającym występowanie organizmów

Wpływ człowieka na środowisko-

Przyrost populacji ludzkiej

-Wpływ eksplozji demograf.człowieka na środowisko w skali globalnej

-Zanieczyszczenia środowiska

-Zmiana klimatu

-Wprowadzanie nowych gatunków i chorób

-Nadmierna eksploatacja zasobów

-Wpływ człowieka na wymieranie gatunków

-Zaburzenia siedlisk

Parametry klasyfikacji oddziaływań człowiek - środowisko

1)czas ich trwania (długo- i krótkoterminowe)

2) częstotliwość (powtarzalne, ciągłe, cykliczne, zanikające)

3)skala przestrzenna oddziaływania (lokalne, regionalne, globalne)

4) charakter (skumulowane, synergiczne)

5) przypadkowość

6) odwracalność (lub nieodwracalność)

7) skutki dotyczące zasobów nieodnawialnych

Warianty interakcji -

-przepływ materii, energii i informacji między układem krajobrazowym i społeczeństwem jest zbliżony do zera (interakcje zamierające - np. obszary niegdyś użytkowane, a obecnie porzucone lub zamienione na nieużytki)

-przepływ materii, energii i informacji ze społeczeństwa do układu krajobrazowego przewyższa przepływ w kierunku odwrotnym (gwałtowne i wyraźne wzbogacenie krajobrazu - np. początkowa faza włączania terenów wiejskich do strefy podmiejskiej)

-przepływ materii, energii i informacji ze społeczeństwa do układu krajobrazowego jest mniejszy niż przepływ w kierunku odwrotnym (degradacja krajobrazu - np. obszary rolnictwa monokulturowego)

-przepływ materii, energii i informacji między układem krajobrazowym i społeczeństwem jest mniej więcej równy, a system krajobrazowy pozostaje w stanie stacjonarnym (krajobrazy ustabilizowane - np. tradycyjnie użytkowane obszary wiejskie lub mozaika leśno-polno-łąkowo-osadnicza w niektórych parkach krajobrazowych)

Reakcja ekosystemów i krajobrazów na działania destrukcyjne

Degradacja - przesunięcie systemu na niższy poziom termodynamiczno-informacyjny. W przypadku krajobrazu degradacja naturalnych składników krajobrazu jest ściśle związana z rozwojem składników antropogenicznych. Degradacji nie musi towarzyszyć ani zmiana składu, ani zmiana powiązań między składnikami; obniża się jedynie wydajność większości procesów [np. wyjałowienie gleb - zmniejszenie plonów].

Degeneracja - rozpad zależności wewnętrznych między składnikami systemu პ zanik mechanizmów stabilizujących. W początkowych stadiach nie obserwuje się zmian relacji ilościowych między składnikami krajobrazu, natomiast jednocześnie lub przemiennie występuje wiele wikaryzujących (uproszczonych) szlaków przepływu materii, energii i informacji. [W odniesieniu do źle prowadzonej gp - np. straty wód deszczowych w wyniku spływu powierzchniowego]

Dysfunkcja - zmiana (najczęściej uproszczenie) sposobu przepływu materii i energii bez wyraźnych zmian struktury. Niekiedy układy ekologiczne doprowadza się celowo do stanu dysfunkcji (np. w krajobrazie rolniczym, lub las i drzewostan), aby maksymalizować produkcję społecznie użyteczną.

Dekompozycja - zmiana struktury, składu i relacji ilościowych między elementarni składowymi systemu. Dekompozycja jest najczęściej wynikiem degeneracji i dysfunkcji systemu krajobrazowego [np. jezioro zeutrofizowane - zmiana chemizmu wód, zmiana składu gatunkowego ichtiofauny]

Antropogeniczne odkształcenia atmosfery

a)zmiany składu chemicznego

b)zmiany składu mechanicznego (zapylenie)

c) zmiany bilansu energetycznego

!charakter zmian: ponadlokalny, obejmuje zasięgiem całą kulę ziemską -

-Antropogeniczne odkształcenia lądowej części hydrosfery

a)zmiany bilansu wodnego poszczególnych obszarów i powiązane z tym zmiany sieci hydrograficznej

b) zmiany charakteru chemicznego i biologicznego wód

c) zmiany termiczne

!zmiany o bardziej ograniczonym zasięgu i wpływie na otoczenie; niekiedy o charakterze liniowym, choć należy je rozpatrywać na tle całych zlewni; negatywne skutki łatwiejsze do ograniczenia

-Zmiany geosfery (powierzchni ziemi)

a) przekształcenia (wykopy, nasypy, plantowanie i in.) bez dostawy materiału obcego pochodzenia პ zmiany rozkładu przestrzennego i dostępności promieniowania, ciepła, wody i substancji chemicznych w obrębie krajobrazu

b)podłoże pokrywa się materiałem obcego pochodzenia - znacznie silniejszy wpływ na pozostałe komponenty

-Wskaźniki antropopresji

a) -Przemysłowe punktowe źródła zanieczyszczeń

-Niektóre zanieczyszczenia powietrza

b) -Zużycie wody

-Emisja substancji toksycznych przez przemysł

-Wytwarzanie odpadów niebezpiecznych

-Produkcja i zużycie energii

c) - Zanieczyszczenia z rolnictwa

-Przełowienie łowisk

-Emisja gazów cieplarnianych

-Emisja zanieczyszczeń przez lotnictwo i pojazdy samochodowe

-Wytwarzanie odpadów komunalnych

Przykłady zmian komponentów pod wpływem oddziaływań antropogenicznych

a) użytkowanie biogeniczne (m.in. użytkowanie rolnicze, leśne, łowieckie, zbierackie)

w pierwszej kolejności przekształcana jest szata roślinna i świat zwierzęcy

inne komponenty środowiska mogą przez długi jeszcze czas pozostawać w stanie zbliżonym do naturalnego

b) użytkowanie geogeniczne (kopalnictwo podziemne i odkrywkowe)

przekształca powierzchnię ziemi (rzeźbę, gleby i litologie) i stosunki wodne

głęboka transformacja innych komponentów

c)użytkowanie technogeniczne (osadnictwo, przemysł, komunikacja)

oddziałuje najsilniej i najbardziej kompleksowo, jednocześnie na wszystkie składniki środowiska

synantropizacja - ODPOWIEDŹ ŚRODOWISKA NA ANTROPOPRESJĘ

Synantropizacja = adaptacja szaty roślinnej i - jako następstwo - gatunków fauny do nowych warunków siedliskowych, stworzonych przez człowieka

Gatunek synantropijny - gatunek zwierzęcia lub rośliny, który wykorzystuje bliskość siedlisk ludzkich z korzyścią dla siebie -

-Do zwierząt synantropijnych zalicza się wszelkie domowe owady biegające (np. prusaki), ektopasożyty (pluskwy, pchły), ptaki (jaskółki oknówki) i ssaki takie jak myszy i szczury. W zależności od strefy klimatycznej skład gatunkowy tej grupy się zmienia. Niektóre zwierzęta synantropijne przenoszą poważne choroby, inne powodują duże straty gospodarcze

-Wśród roślin najlepiej znanym gatunkiem synantropijnym są pokrzywy, porastające otoczenie domów i rudery.

-Gatunki synantropijne mogą być miejscowego pochodzenia (gatunki autochtoniczne), lub obcego pochodzenia (gatunki alochtoniczne).

Miara synantropozacji: hemerobia - stopniowany typ reakcji szaty roślinnej na antropopresję (oddziaływanie człowieka).

Hemerobia określa nasilenie synantropizacji będącej reakcją na określoną wielkość (natężenie, rodzaj i częstotliwość) antropopresji

Skala hemerobii: przedział reakcji szaty roślinnej na przekształcenie siedlisk

Siła zmian ocenia na podstawie stopnia przekształcenia:

składu florystycznego

struktury i dynamiki roślinności

zmian w siedlisku

1. Skala Sukoppa i Weilera

ahemerobia - roślinność pierwotna, brak oddziaływania człowieka, brak kenofitów, udział terofitów we florze jest mniejszy niż 20%

oligohemerobia - roślinność naturalna (roślinność rzeczywista zgodna z potencjalną), wpływy antropogeniczne nie są silniejsze niż działanie czynników naturalnych, udział kenofitów nie przekracza 5%, terofitów jest mniej niż 20%

mezohemerobia - pólnaturalna, oddziaływanie człowieka słabe, często periodyczne, podłoże naturalne lub słabo zmienione, udział kenofitów w granicach 5-12%, terofitów jest mniej niż 20%

euhemerobia - roślinność synantropijna, głównie ruderalna i segetalna, wpływy antropogeniczne silne i stałe, wyraźne zmiany w podłożu, udział kenofitów w granicach 13-22%, terofitów od 20 do 40%

polihemerobia - wyspecjalizowana roślinność synantropijna lub zbiorowiska pionierskie, wpływy antropogeniczne powodują okresowo niszczenie siedlisk, oddziaływanie czynników ekologicznych często w zakresach lub koncentracjach niewystępujących w naturze, udział kenofitów przekracza 21%, a terofitów 40%

metahemerobia - brak pokrywy roślinnej z powodu przekształcenia warunków siedliskowych w stopniu uniemożliwiającym występowanie roślin

Kenofit lub neofit - gatunek roślin obcego pochodzenia (antropofit), nie należący do rodzimej flory, który zadomowił się w ostatnich czasach. Np. szafirek, cebulica, bieluń, irys. Za graniczną datę przyjmuje się odkrycie Ameryki, które zapoczątkowało migrację gatunków na niespotykaną dawniej skalę. Gatunki zadomowione wcześniej określane są nazwą archeofitów.

Terofit, roślina jednoroczna (gr. theros = lato, phyton = roślina) - roślina przechodząca cały cykl rozwojowy (od wykiełkowania z nasienia do wydania własnych nasion) w ciągu jednego okresu wegetacyjnego, później ginąca. Do terofitów należy wiele gatunków roślin klimatu umiarkowanego, np. większość roślin uprawnych, np. wszystkie zboża, rzepak, słonecznik, wiele warzyw, liczne gatunki chwastów.

2)Synantropizacja dotyczy każdego poziomu organizacji biosfery:-

-poziomu osobniczego (zmiany składu chemicznego tkanek, kumulacja określonych pierwiastków)

-poziomu populacji lokalnych (zmiany fenologiczne, obniżenie żywotności, zmiany struktury wiekowej)

-poziomu fitocenozy (zmiany składu florystycznego, degeneracja i powstawanie fitocenoz kadłubowych, zmiany zasięgu występowania, zmiany struktury rozmieszczenia populacji w obrębie fitocenozy)

-poziomu krajobrazu (niezgodność roślinności aktualnej z potencjalną, wzrost lokalnego inwentarza zbiorowisk, wzrost mozaikowatości szaty roślinnej, powstanie i dominacja zbiorowisk zastępczych, zamiana formacji leśnych na nieleśne)

Wnioski:

-Ludzie wyewoluowali jako łowcy-zbieracze, nie wpływając na ekosystem w stopniu większym niż inne duże ssaki tamtych czasów. Wytworzenie umiejętności używania narzędzi i ognia było kluczowym momentem w procesie stawania się człowieka dominującym czynnikiem ingerującym w środowisko i fundamentalnie je zmieniającym. Te same umiejętności pozwoliły ludziom rozprzestrzenić się na całej ziemi i zmienić kolejno zajmowane ekosystemy.

-Zależność między gatunkiem a jego siedliskiem życia jest tak silna, że jeśli siedlisko zostanie kompletnie zniszczone, gatunek nieuchronnie wyginie (np. gatunki chwastów polnych w Bawarii, pięciornik biały a świetliste dąbrowy, trzcinowiska i bąk, zanik lelka kozodoja - zmiany techniki upraw i likwidacji ogniwa łańcucha pokarmowego).

-Jeśli duża część powierzchni siedliska ulega zniszczeniu, pozostała całkowita powierzchnia jest znacznie mniejsza, co powoduje, że udział krawędzi w całkowitej powierzchni jest większy, każdy zaś z punktów wewnątrz siedliska jest średnio mniej oddalony od jego krawędzi, a każdy fragment jest średnio bardziej izolowany od innych niż wcześniej. Każdy z tych czynników ma głęboki wpływ na zespoły gatunków, gatunki i ich populacje.

-Im mniejsza populacja, tym większy jest wpływ na nią zjawisk takich, jak stochastyczność (losowość) procesów demograficznych (losowa zmienność tempa urodzeń i śmierci), stochastyczność genetyczna (losowa utrata zmienności genetycznej przez kojarzenie wsobne), stochastyczność warunków środowiskowych (przypadkowe odchylenia od typowego wzorca pogodowego) oraz klęski żywiołowe (erupcje wulkaniczne, pożary, powodzie itp.). Każdy z tych czynników powoduje większe zagrożenie wyginięcia dla małych populacji niż dla dużych.

-Oprócz zniszczenia jednych, ludzie zaburzyli inne siedliska zmieniając ich naturalną dynamikę poprzez wprowadzanie zanieczyszczeń, obcych gatunków, chorób, a ostatnio także genów (np. zanikanie naturalnych populacji raka na rzecz populacji amerykańskiej; wypieranie borsuka przez jenoty, ekspansja norki amerykańskiej w Europie; GMO; holenderska choroba wiązów).

-Siedliska półnaturalne często wymagają intensywnego zarządzania, po to by zachować ich charakterystyczne cechy, cenne dla utrzymania zachowania ich różnorodności biotycznej. Takie zarządzanie może być zbliżone do tradycyjnego sposobu gospodarowania, który z początku nie miał na celu ochrony przyrody. Należy w razie potrzeby korygować procedury ochronne (np. koszenie łąk lub wypas hal, wypalanie wrzosowisk).

Desygnaty

Systemy wartości, założenia, zweryfikowane hipotezy

Tendencje, prognozy, warunki, ograniczenia

E.2

E.4

E1

E3

E5

---