WYKŁAD 27.02.
Terminy bliskoznaczne: Iberoameryka, Hispanoameryka, Luzoameryka - wszytki narzucone z zewnątrz
Hispanoameryka - grunty hiszpańskie
Luzoameryka - grunty portugalskie
Ameryka Łacińska - termin stosowany od XIX w. (Michel Chavalieur), poza tym używali go Jose Maria Caicedo, Francisco Bilbao; w wąskim rozumieniu jest to Iberoameryka, w szerszym - takze obszary kolonii francuskich lub nawet angielskich i holenderskich (teren od Rio Grande po Ziemię Ognistą) + tereny karaibskie (nielatynoamerykańskie)
Koncepcje
Beekby - przed podbojem hiszpańskim istniały cywilizacje środkowoamerykańska (Aztekowie, Majowie) oraz peruwiańska
Brandel - Ameryka Łacińska jako Ameryka „niewłaściwa” (właściwa to USA i Kanada)
Sanuel Huntington - Ameryka Łacińska jako odrębna tożsamość - nie uznaje jej za część cywilizacji europejskiej, chociaż jest z nią powiązana; cechy kultury Ameryki Łacińskiej: korporacyjna, autorytarna, katolicka; odmienny od Europy rozwój gospodarczy; u źródeł cywilizacji latynoamerykańskiej: kolonizacja i chrystianizacja; dużo bardziej niż w Europie synkretyczny charakter państw
Tożsamość latynoamerykańska
Opiera się na niedopowiedzeniach
W całym regionie korelacja wartości (to świadczy o istnieniu odrębnej cywilizacji) - wartości te podobne do wyznawanych w Hiszpanii i Portugalii
Pod względem języka i religii - jeden z najbardziej homogenicznych regionów na świecie
Hybrydyzacja tożsamości - homogeniczność ta nie jest tak oczywista dla mieszkańców Ameryki Łacińskiej; bardziej pielęgnuje się różnice niż podobieństwa
Okres prekolumbijski
Czas panowania rasy żółtej, Indian, którzy osiadli ok., 4 tys. lat temu
Uprawy: kukurydza, fasola, dynia, chili, bawełna; szczególnie fasola i kukurydza umożliwiły przejście do osiadłego trybu życia
WYKŁAD 05.03.
MEZOAMERYKA : Era Olmeków - scentralizowane, zhierarchizowane społeczeństwo - pierwszy okres ujednolicenia w rozwoju Ameryki Łacińskiej; jedność rozpada się ok. 500 r. p.n.e.:
- Majowie, Teotichuakan (również miasto, które z czasem stało się znaczącym centrum miejskim)
- szczyt potęgi Teotichuakan 400-600 n.e., potem dominować zaczęli Toltekowie (900-1200r.); po nich różne ludy, na końcu Aztekowie (od 1428r.), którzy utrzymali panowanie ( w Mezoameryce) aż do momentu najazdu Europejczyków
REGION ANDYJSKI - rolnictwo prawdopodobnie od 2500 p.n.e.; nazywany też „środkowoandyjski” lub „peruwiański” i jest definiowany kulturowo, nie geograficznie
- pierwsza ważna kultura: AAuin - regionalizacja i rozbicie na „mniejsze kultury” - aż do 600r.; np. Tiwanaku (północna Boliwia), Quari (centralne Peru)
- 1438r. - początek świetności Inków, dominacji w regionie Andyjskim; imperium Inków rozwalił Pizarro
UDERZAJĄCA SYNCHRONICZNOŚĆ W MEZOAMERYCE I REGIONIE ANDYJSKIM
- pytanie o kontakty między tymi dwoma regionami
- w Mezoameryce bardziej rozwinięty rynek; w Regionie Andyjskim - lepiej rozwinięte systemy polityczne
MEZOAMERYKA
Figurki z grobów z okresu przedklasycznego (1500-100 p.n.e.) - możliwe że są to przedstawienia rolniczego bóstwa/boga ognia
1. duża budowla - piramida niedaleko dzisiejszego Meksyku z kamiennym trzonem (piramida z Cuinco) - pełniła funkcję kultowe, otoczona była grobami
W okresie przedklasycznym przejście od życia wiejskiego do miejskiego, rewolucja intelektualna, nowe systemu władzy (teokratyczne)
Olmekowie:
- najstarsze centrum: San Lorenzo - budowla z ogromnych bloków kamiennych
- gigantyczne głowy z kamienia z nakryciami głowy (w San Lorenzo)
- bóstwa - hybrydy jaguara z ludzkim dzieckiem
- prawdopodobnie prowadzili handel z większością ludów Ameryki
- elita lubowała się w luksusie, np. produkcja luster
- niewiele wiadomo o niematerialnych aspektach kultury Olmeków - nie udało się odczytać hieroglifów
Majowie - początek mogła dać im grupka Olmeków; inna teoria głosi, że pochodzą od ludów z wyżyn Gwatemali
- zwyczajem było grzebanie zmarłego pod podłogą jego domu, za czasem upowszechniły się piramidy (dla przywódców) - po śmierci mieszkali w „domu Boga”
- ślady cywilizacji Majów - także na Jukatanie; można podzielić ich imperium na 3 obszary:
obszar południowy
obszar centralny
obszar północny
W dwóch ostatnich cywilizacja Majów rozkwitła, między 250 a 900r.
- kalendarz: posługuje się narzędziami o przeznaczeniu historycznym/astronomicznym; w kalendarzach wiele zapisków opisujących upływ czasu, wydarzenia militarne, narodziny, obejmowanie władzy
- zapiski z Palenke: zapiski wydarzeń z życia panujących; informacje o przodkach tych władców; opisy narodzin najważniejszych bogów (nawet z IV tys. p.n.e.)
- hieroglify Majów tworzone od 250r. aż po konkwistę:
a) znaki piktograficzne (obrazek odpowiadał słowu lub idei)
b) system logograficzny
c) pismo sylabiczne
d) alfabetyczne
- byli biegli w matematyce (pozycjonowanie cyfr w liczbach, wprowadzenie zera)
- chronologia Majów: ich rok święty to 260 dni, oparty na kombinacji liczb od 1 do 13; rok solarny oparty na liczbach od 1 do 19; co 52 lata te cykle pokrywały się, było wtedy zagrożenie kataklizmem i trzeba było to przebłagać ofiarami
- najważniejsze bóstwo - Itzamna - bóg ognia i serce; inne: upierzony wąż (Quetzaleoalt); jako ofiarę dla bogów oddawano krew
Kosmologia Majów:
- uważali, że poprzednio istniały już 4 światy i przewidywali koniec własnego (jako potop)
- ludzie byli z ziemi, potem z drewna, i z kolb kukurydzy (przodkowie Majów)
- ludzie byli kiedyś pogrążeni w ciemności, bogowie stworzyli słońce (pierwiastek męski) i księżyc (p. żeński) - mieszkali początkowo na ziemi, jednak księżyc zdradzała słońce, więc wyprowadzili się na niebo a księżyc straciła jedno oko
- nad ziemią - 13 rajów ułożonych warstwowo, pod ziemią - 9 światów podziemnych
- czas: miał boski wymiar, był cykliczny; u końca świata miały zaznaczyć się diabelskie wpływy
- składanie ofiar z ludzi - nawet po formalnej chrystianizacji ofiary z ludzi były w cenie
- rytuał: gra w piłkę, boisko do takiej piłki to wąska długa aleja otoczona przez dwie ściany
- czarownicy (ahme - ten, który wie) wykorzystywali ziołolecznictwo, pieśni, zaklęcia
WYKŁAD, 12.03.
Aztekowie tryumfowali wśród ludów Ameryki Łacińskiej w momencie gdy przybyli Hiszpanie
Okres klasyczny - uznawany za relatywnie pokojowy, pozbawiony imperiów i militarnego ducha; rządy - raczej teokratyczne niż świeckie, nacisk na rękodzieło
Okres post-klasyczny - imperializm, rządy świeckie, obniżenie poziomu sztuki
Podział na te okresy to pewna konwencja o charakterze utylitarnym, niekoniecznie możliwa do zastosowania w odniesieniu do wszystkich społeczeństw Ameryki Łacińskiej
Życie intelektualne, ideologie, religie
Różne ludy koegzystowały na różnym poziomie, obok siebie
W rytuałach dużą rolę odgrywa krew, ofiary z ludzi (Tlalok - bóg deszczu, znany na całym obszarze Mezoameryki; inni bogowie bardziej lokalni)
Podstawową koncepcją kosmiczną - 4 warstwowy świat (do roku 1591)
Rozwój astrologii, liczne rachuby czasu ujęte w kalendarze (260dniowy kalendarz kultowy i 365dniowy kalendarz solarny)
Religia - b. istotna dla życia Indian Mezoameryki:
- religijny charakter monumentalnych budowli, świątynie
- zawodowi kapłani
- dokumentacja pisania u Azteków - utrwalenie sukcesów i osiągnięć linii dynastycznych
- nasycenie zapisków historycznych mitologią - uzasadniali swoje zwycięstwa wolą boga wojny Huitzilopochtli
- zapiski historyczne zaczynają się od 1325, od założenia Tenochtitlan
Aztekowie
Od początku XVw. dominacja w Mezoameryce
Przed Aztekami - Toltekowieze stolicą w Tula, za ich spadkowiebierców uważali się Aztekowie, ale Toltekowie jako założyciele cywilizacji Mezoamerykańskiej; wg mitu początek Toltekom dał władca Topiltzin, będący jednocześnie bóstwem (pierzastym smokiem); jego przeciwnikiem był Teskatlipoka (władca Azteków), który wygnał Topiltzina aż do wybrzeży Zat Meksykańskiej, gdzie pokonany wsiadł na tratwę ze smoków i odpłynął
Aztekowie opracowali złożony kalendarz wielkich ceremonii prowadzonych przez kler. Elementy tych ceremonii i rytualne ablucje, ofiary, tańce, śpiewy… Kapłani mieli zachowywać celibat oraz prowadzić surowy tryb życia
Wojny prowadzone przez Azteków - prawdopodobnie miały charakter polowania na jeńców, których następnie składano w ofierze
Świat niszczony i odtwarzany na nowo (4 światy, 4 słońca, ich świat - prekolumbijski - miał być 5. słońcem); Aztekowie wierzyli, że trwanie świata zależy od ofiar
- 1. słońce - zniszczone przez jaguary
- 2. słońce - zniszczył huragan
- 3. słońce - zniszczył deszcz ognia
- 4. słońce - zniszczone przez gigantyczną powódź trwającą 52 lata
- 5. słońce - bogowie ożywili wysuszone kości skrapiając je własną krwią - to „nasz” świat, który skończy się trzęsieniem ziemi
Konieczność krwawych ofiar dla bogów, którzy użyli własnej krwi, by ożywić ludzkość
REGION ANDYJSKI
Nad Pacyfikiem - obszary suche, dalej góry, jeszcze dalej - nizinne tropikalne obszary Amazonki
El Nino - powoduje silne opady na pustynnym wybrzeżu i susze w górach
Nieznajomość pisma (oprócz kipu, który był bardziej systemem mnemotechnicznego zapisu danych); brak potwierdzenia, czy istniał chociaż piktograficzny system zapisu danych
Gł. źródło poznania - dane archeologiczne i ikonografia
Inkowie
Doprowadzili do integracji politycznej b. rozległego i zróżnicowanego obszaru liczącego tysiące km wybrzeża
Państwo Inków kształtowało się długo; centrum z którego się wywodzili były obszary nieco na południe od Cusco, skąd miał wyłonić się na początku dziejów założyciel Inków: Manco Capac, oraz jego rodzeństwo
Początki ekspansji Inków (początki XVw.), kiedy nadciągnęli Hiszpanie nastąpił kryzys dynastyczny
Wojna domowa - Atacualpa dostał się do niewoli brata, jednak potem przeszedł do kontrofensywy i zaczął atakować zwolenników brata (Huaskara)
Kult Słońca - religia państwowa Inków; Viracocha - ukazywał się pod różnymi postaciami, był opiekunem dynastii Inka i głównym bogiem
Świątynie - świątynia słońca w Cusco, zrobiona z kamienia; we wnętrzu wyobrażenie słońca o wielkich rozmiarach; oprócz świątyń - huaca, czyli święte miejsca, a także mumie (o ile była to mumia Inka); huaca to także pewnego rodzaju wiara
Kapłan - jednocześnie wróżbita i uzdrowiciel; zwierzchność miał kapłan szlachetnie urodzony w Cusco
Wielkie zainteresowanie Inków wróżbitami - wykorzystywane były one do przepowiadania chorób i innych wydarzeń
Kontakt z bogami można było uzyskać przez wypicie narkotyku lub ogień - wpatrywanie się w niego i żucie liści koki
WYKŁAD, 19.03.
Podbój Ameryki Łacińskiej - spór o termin „odkrycie Ameryki” - implikuje on podział na „lepszych” (odkrywających) i gorszych. Kolejna propozycja - „spotkanie dwóch światów” - przekłamująca, bo sugeruje pokojowy charakter wydarzenia
Kolumb odkrywa Amerykę
Myśli, że to Indianie (kanibale - kaan-chan - Mongołowie - Indie)
Indianie na początku dzielą się z przybyszami wszystkim
Byli Tajdowie (prości, słabi) i kanibale - to do nich Kolumb chciał dotrzeć, jednak rozczarował się - zaciągał ich na statki, żeby „wyciągnąć ich z grzechu jedzenia ludzkiego mięsa” - w rzeczywistości chciał, by byli żywym dowodem na to, że tam dotarł
Zdaniem Kolumba Indianie nie mieli religii i mówili wszyscy jednym językiem
H. Cortez
W 1519r. dopłynął do wybrzeży Ameryki Środkowej i wysłał listy do Karola V, króla Hiszpanii, pisze w nich kłamstwa - oczernia Velazqueza jako zdrajcę, wywyższa siebie - kreuje utylitarny wizerunek Indianina
Jego relacje, nie tak jak Kolumba, mają odniesienie do rzeczywistości, jednak Cortez wyłuszcza te fakty, które są dla niego najkorzystniejsze
Przedstawia Indian jako heretyków, dzikusów, kanibali, pokazuje siebie jako konkwistadora - dobroczyńcę
Montezuma - przedstawiany przez Corteza jako tyran, który niewoli Indian
Bartlome de las Casas
Dominikanin, napisał „Krótką relację o wyniszczeniu Indian” - stronnik Indian; jednak i on traktował Indian przedmiotowo, podporządkował ich wizerunek swojemu retorycznemu zamysłowi; wszyscy Indianie w jego opowieściach tacy sami - potulni, posłuszni, pokojowo nastawieni, pokorni - słowem, idealny materiał na chrześcijan
Po wydaniu tego dzieła (szczególnie w krajach protestanckich) konkwistadorzy poczuli się zniesławieni
Bernal Diaz del Castilio
Także przedstawia pewną wersję, dostosowaną do swoich przekonań - model wojny sprawiedliwej, takiej która chroni życie Europejczyków i wymierza karę Indianom; pokazuje też pozytywny aspekt obrazu Indian - rozwinięta kultura, budownictwo
Montezuma wg Diaza - dobry, skrzywdzony przez los, życzliwy
Doni Marina, arystokratka - skrzywdzona przez rodzinę, potrafiła wznieść się ponad to, przyjęła chrześcijaństwo
Garcilas de la Vega (syn konkwistadora i Inkaski) - „O Inkach uwagi prawdziwe”
Idealizował Inków wskazując, że byli oni poprzednikami Europejskich konkwistadorów
Wszystko złe, co mówi się o Indianach, nie należy odnosić do Inków
Uważał, że łączy w sobie najlepsze cechy Inków i Hiszpanów, z dumą pisał o ojcu konkwistadorze, uznawał prawo Hiszpanów do podboju, sprzeciwiał się tylko okrutnemu traktowaniu Indian
WYKŁAD, 02.04.
Cusco - miasto indiańskie zbyt odległe, potężne, by jego zburzenie lub zdobywanie było opłacalne dla Hiszpanów
Centrum Hiszpańskim stała się Lima - od podstaw zbudowana przez Hiszpanów po konkwiście; rozrosła się w związku z wydobywaniem srebra; miasto w stylu podręcznikowo neoklasycznym - budowa od zera pozwalała na pełne zastosowanie zasad neoklasycyzmu
Brak obwarowań w miastach Ameryki Łacińskiej - dzięki temu rozbudowa mogła być niemal nieograniczona, nie hamowały jej żadne mury
Nieuchronne było mieszanie się kultur - tubylczej i przybyszów
Dozwolone mieszane związki (w początkowy okresie kolonizacji w Ameryce było niewiele Hiszpanek)
Metysi (mieszańcy) traktowani jako Hiszpanie i zwolnieni od przymusowej pracy; nie byli jednak równi białym w sensie obyczajowym
W miarę jak przybywało białych kobiet, mieszane związki coraz częściej łączone były ze statusem nieślubnego dziecka
Populacja Metysów ustawicznie wzrastała, potem już drogą małżeństw zawieranych we własnych szeregach
Proces mieszania się ras (białej i żółtej) nosi nazwę metysażu
Kabalko, kaboko, mameluko - potomkowie Indian i Portugalczyków, nazywani tak w Ameryce Południowej
Biały potomek kolonizatorów - Kreol, wyróżniał się nie tylko kolorem skóry, ale też kulturą; dzisiaj używa się tej nazwy dla mieszkańców Luizjany, złączonych z kulturą francuską i hiszpańską
Kreole wyżej społecznie niż Metysi i miejscowi, ale niżej niż Hiszpanie urodzeni w Hiszpanii
Kreole często zamożniejsi i lepiej wykształceni od peninsulares (przybyszów z Europy); mogli być prawnikami, duchownymi itp… stanowi swoiste ogniwo łączące stary i nowy świat
Kreole byli w nieustannym antagonizmie z peninsulares, a z drugiej strony z Metysami wobec których się wywyższali
Czarni w Ameryce Południowej
Pierwsi z nich przybyli z konkwistadorami, potem już głównie jako niewolnicy
Pierwsze pozwolenie na import niewolników z Afryki do Ameryki pochodzi z 1501r.; na masową skalę to zjawisko pojawiło się wraz z rozprzestrzenieniem plantacji
Do roku 1600 trafiło do A. Łacińskiej 75tys. czarnych niewolników
1811-1870 - do Ameryki Łacińskiej trafiło 600 tys. niewolników
Ogółem do Brazylii trafiło 3,6 mln niewolników
Liczba niewolników proporcjonalna do znaczenia plantacji w danym kraju
Tam, gdzie niewolników było mało i byli drodzy - traktowano ich lepiej
Istnieje teza, że w Ameryce Płd. traktowanie niewolników było lepsze niż w północnej
Na plantacjach niewolnicy często mieli prawo do praktykowania własnej kultury, obrzędów
Cimmarones - zbiegowie, którzy uciekli z plantacji, byli swojego rodzaju społecznością, tworzyli własne obozowiska
Niewolnictwo znoszone było etapami
- formalne zrzeczenie się przez Hiszpanię handlu niewolnikami - traktat z 1817r.; w praktyce handel trwał do 1830r.
- do 1854r. - znoszenie niewolnictwa przez niepodległe państwa Ameryki Łacińskiej (w Brazylii dopiero w 1885r.)
Podczas gdy do Ameryki Płn. przyjeżdżali ludzie pracowici, samowystarczalni, do Południowej przyjeżdżali awanturnicy, żołnierze… stąd na Północy zakorzeniona idea rozwoju, swobody religijnej, samowystarczalności, zaś na południu - konserwatyzm, podbijanie, kontrreformacja..
Równocześnie Hiszpanie krzewili autorytarną teologię o politycznych charakterze; w kulturze Ameryki Łacińskiej miała dominować rzeczywistość nieracjonalna, nastawiona na odbiór sztuki itp.
Rozwijane takie cechy jak: personalizm, nacisk na osobisty kontakt człowieka z Bogiem, regionalizm polityczny; kultura tworem ekskluzywnym wąskiej grupy białych wykształconych
Ewangelizacja w Ameryce Łacińskiej
Z jednej strony ciągła przemoc, z drugiej - krzyż patronował społeczeństwu; wielu misjonarzy i teologów stawało w obronie Indian
3.05.1493r. - papież Aleksander VI przyznał ziemie odkryte Hiszpanom, dzień później wyznaczył linię płn-płd dzielącą terytoria na hiszpańskie i portugalskie, a wszystko po to, by odpowiednie państwa podjęły tam działalność ewangelizacyjną; także podział na strefy wpływów języka hiszpańskiego i portugalskiego
Pierwsza diecezja - San Salwador de Bacha - w Brazylii powstała dopiero w 50 lat po jej odkryciu
Przez taką politykę kolonizacja nieodłącznie i samoczynnie połączyła się z ewangelizacją
Jeden z mnichów, Ramon Pane, miał za zadanie zebrać materiały o religii i kulturze Indian i dostarczyć je Kolumbowi - jego dzieło uważane jest za pierwszą książkę napisaną w nowym świecie
Misjonarze próbowali bronić tubylców przed złym traktowaniem - w rezultacie nie pozyskali niczyjej sympatii
Enco miendas - powstawały z myślą o ewangelizacji, encomenderos zaś byli tymi, którzy próbowali uczyć Indian
W miastach - parafie miejskie przeznaczone głównie dla Hiszpanów i Kreoli
Missiones - centra misjonarskie, wokół których prowadzono ewangelizację, dookoła missiones powstawały ośrodki mieszkania tubylców
Redukcje jezuickie
U początków konkwisty misjonarze zorientowali się, że podbój niesie Indianom zniszczenie, co utrudnia ewangelizację. Zakładali więc specjalne wioski dla tubylców i 1 misjonarza, z zakazem wstępu dla konkwistadorów; pierwsi robili to franciszkanie i dominikanie.
Potem jezuici i ich redukcje - zawsze podobny schemat zabudowy: plac centralny, przyległy kościół, budynek rady miejskiej, więzienie, instytucje naukowe.
Poza wioską były tereny uprawne i cmentarz.
Jezuici, oprócz ochrony Indian, dążyli do podniesienia ich poziomu życia i rozwoju umysłowego. Uczono ich życia osiadłego, pracy we wspólnocie. Indianie okazali się być uzdolnieni manualnie/muzycznie. Z czasem nauczycielami zostawali sami Indianie, przyuczeni przez misjonarzy.
WYKŁAD 23.04.
Bunt Kreoli przeciwko peninsulares
Oświecenie hiszpańskie - pozbawione filozoficznej otoczki, miało przeciwstawiać się kościołowi, konserwatyzmowi; rewolucję francuską traktowano w Hiszpanii z pewnym dystansem, chociaż główne jej idee docierały do elit latynoamerykańskich
Katalizatorem zmian w koloniach hiszpańskich - najazd Napoleona na Hiszpanię
Kolonie portugalskie - królowa Portugalii obłąkana, regentem jej syn Jan; w 1807r. Portugalia zaatakowana przez Francuzów, decyzja dworu o ewakuacji do Brazylii na 14 lat
W Hiszpanii panuje Józef, przyrodni brat Napoleona, którego Hiszpanie nie chcą uznawać
Pierwsze wojny o niepodległość w koloniach - właśnie w okresie napoleońskim (Paragwaj, Argentyna); jednak stłumione przez lojalistów
W Xix. Spod władzy Hiszpanii stopniowo emancypują się kolonie; Kuba pozostaje pod władzą Hiszpanii do 1898r., Panama częścią Kolumbi do 1903r.; Karaibskie posiadłości utrzymały Francja, Wlk. Brytania, Holandia
Francisco Miranda - pionier w walkach o niepodległość, chociaż nie odniósł sukcesu; urodzony w 1750r. w Caracas; był w Stanach gdy się tworzyły, we Francji w pierwszej fazie rewolucji; w 1810r. w Londynie spotkał Simona Bolivara (urodzonego w Wenezueli); dużo podróżował po Europie; we Włoszech podjął decyzję o wyzwoleniu kolonii spod panowania hiszpańskiego
Simon Bolivar - w październiku 1813r. w Caracas obwołany libertadorem (wyzwolicielem), wprowadził rządy dyktatorskie; „List z Jamajki” - najsłynniejszy manifest Bolivara; 1817r. - stworzył Republikę Wenezueli; 1819-22 - kampania w Nowej Granadzie, Wenezueli, Ekwadorze; 7 września1821r. - na mocy uchwały stworzył Republikę Panamy
Antonio Sucre - prezydent Boliwii, prowadził rozstrzygające działania zbrojne przeciwko Hiszpanom
Jose San Martin - oficer… (?)
Dwie próby brytyjskiej inwazji na Argentynę, którą obronili Kreole
1828r. - niepodległość Urugwaju, nieco wcześniej Paragwaju
Jose Garcia Rodriguez de Francia - dyktator Paragwaju // HUNTA - ?
Bernardo O'Higgins (syn Irlandczyka) - prekursor wyzwolenia Chile; pomógł mu San Martin z Argentyny; 1818r. - niepodległość Chile O'Higgins zwrócił się ku Peru
Najbogatsza z kolonii - Meksyk, także najbardziej ludna; Migiel Idalgo y Castilla - na czele buntu religijnego (?)
WYKŁAD, 07.05.
Początki niepodległych państw Ameryki Łacińskiej
Caudillo - nowy typ przywódcy
Miał powiązania militarne, zaczynał zazwyczaj na szczeblu lokalnym; kiedy przywódca ginął, oddział albo rozpadał się, albo był przejmowany przez innego przywódcę
Podziw poddanych płci męskiej, wizerunek macho
W koloniach istniała tradycja podporządkowywania się silniejszemu na szczeblach lokalnych
Prawo do użycia przemocy legitymizowane przez opinię publiczną
Skutki pojawienia się caudillo: początkowo stabilność rządów, ale też brak elastyczności, co nie zawsze było korzystne dla państwa
Brazylia: wpływy armii rosną dopiero w II poł. XIX w., po zwycięskiej wojnie z Paragwajem; armia coraz bardziej rozpolitykowana, po jakimś czasie obala cesarstwo i liberalizm
Chile: caudillos pojawili się, ale na stosunkowo krótki okres; wojsko zwycięskie zaczęło także być podziwiane - wojskowi wciągnięci na scenę polityczną
Aspekt genderowy caudillismo - wojna wszystkich przeciw wszystkim, maskulinizacja świata, przemoc wobec kobiet staje się uzasadniona
Caudillismo nie odeszło całkiem do historii; ta ideologia, wywodzona od Bolivara, istnieje także dzisiaj
„Nowy poziom równowagi” - oparty na wspólnocie interesów latyfundystów i kupców; w niektórych krajach już w latach 20-30 XIX w., w innych: do lat 70. XIX w.
Nowa władza w niepodległych krajach chciała wprowadzić nowe porządki: niezliczona ilość konstytucji, eksperymentów z ustrojami
Ostatecznie we wszystkich krajach Ameryki Łacińskiej wprowadzono republiki
„liberalizm boliwarski”
Liberała od konserwatysty odróżniał stosunek do Kościoła
Niechęć liberałów budziła pozycja ekonomiczna Kościoła
Niektórzy uważają, że Ameryka Łacińska była gospodarczo na łasce brytyjskich kapitalistów; towary docierały tam z Wlk. Brytanii, kapitał też; zależność nie była jednak całkowita, latynoamerykanie też mieli w tym swój udział
Lata 70. XIX w. - tryumf liberałów na kontynencie - Europeizacja, napływ imigrantów z Europy; lokalnie notable - łącznicy między interiorem a Europą
WYKŁAD, 28.05.
Kreole - wykształceni i podatni na hasła rewolucji dotkliwie odczuwali ograniczenia ekonomiczne i społeczne w koloniach
Wystąpienia Bolivara, San Martina, Sucre - Kreoli; tendencje oligarchiczne kreolskich libertadores - bardzo swoiste pojmowanie kreolskiego patriotyzmu
Odeszli peninsulares, postępował proces ograniczania niewolnictwa, usuwania przywilejów szlachty i duchowieństwa; rodziły się możliwości awansu społecznego Metysów + wzrost liczebny ludności metyskiej
Elity kreolskie konstytuujące władzę wspierały imigrację z Europy
Np. w Argentynie elity kreolskie negatywnie oceniały procesy metysażu, niektórzy z tych krytyków odnosili się bardziej pozytywnie nawet do latynoamerykańskich Mulatów; Mulat jako ogniwo łączące człowieka nieokrzesanego z cywilizowanym
Dopiero ok. połowy XIX w. państwa Ameryki Łacińskiej zaczęły nabierać świadomości narodowej
Metysaż długo uważany za coś niekorzystnego; metysaż jako dezindianizacja
Guzman-Bockler - twierdził, że status Metysów to status „ludzi w próżni”, którzy zostali pozbawieni tożsamości indiańskiej, ale nie zyskali jeszcze nowej
Obecnie przewaga Metysów - Ameryka Środkowa (Honduras i Salvador - 90% Metysów) oraz Region Andyjski (95% Metysów w Paragwaju)
Kreole (określani teraz jako „biali Europejczycy”) - przeważają w Argentynie, Urugwaju, Brazylii
Teraz: formalne bariery zniknęły, Metysów jednak wciąż dotykają stereotypy i uprzedzenia
Metysi z Indianami w okresie walk o niepodległość stanowili znaczną siłę
Obecnie Metys bliższy Indianom niż białym, rewolucja meksykańska przyczyniła się do lepszego obrazu Metysa; w Meksyku - biali bardzo nieliczni, ale wykształceni, stanowią elitę
Kreol - większy prestiż, lepsza pozycja społeczna niż Metys
Metysi: grupa dynamiczna, płynne granice przynależności, nie tylko rasowe ale i etniczne
Peru: pod koniec XIX w. niektóre elity podparły ideę korzyści z mieszania się ras; obecnie 2 tendencje:
- jako Metysi identyfikują się głównie mieszkańcy miast, wykształceni
- ten proces utwierdza podziały pomiędzy rasami; Indianin czy Metys to w Ameryce Łacińskiej bardziej kategoria społeczna niż rasowa
1996 - protest Indian i dyskusja na temat uprzedzeń etnorasowych; w oczach Metysów kultura Indian stanowiła tylko „lokalny koloryt”
Afrolatynoamerykanie
Afrobrazylijczycy, Afroekwadorczycy - róznie określani
Jedni uważają, że to określenie czarnych, inni, że dotyczy to wszystkich z czarnymi korzeniami
Czarni to potomkowie niewolników - stąd nie każdy przyznaje się do pochodzenia + błędy statystycznych metodologii, nieprzystawanie kategorii statystycznych do rzeczywistości = błędy i niedokładności statystyczne
Wg statystyk Afrolatynoamerykanami jest 65-120 mln lub ok. 150 mln
Największy ich udział - Ameryka Środkowa, Karaiby, Panama, Portoryko; oprócz tego Brazylia, Kolumbia, Wenezuela
Wciąż zamieszkiwane przez Afrolatynoamerykanów regiony plantacyjne
Afrykańskie korzenie dziś - zaczynają być postrzegane jako przejaw bogactwa, dobrego pochodzenia
Problem społeczności Afrolatyno - upośledzenie w tym sensie, że nawet w krajach intensywnie się rozwijających - np. w Brazylii czarni zarabiają połowe tego co biali; mają gorszy dostęp do opieki socjalnej, uniwersytetów, itp…
Nierówność społeczna
Ekonomiczna - wiele osób żyje poniżej granicy ubóstwa, inni bogaci; jednak dużo większy problem to nierówność społeczno-ekonomiczna (mierzona wskaźnikiem Giniego - indeks pomiędzy 0 [całkowita równość] a 100 [całkowita nierówność])
W A. Łacińskiej wskaźnik Giniego jest o kilka pkt wyższy niż w większości słabo rozwiniętych krajów świata; tam wskaźnik Giniego potrafi przekraczać 50 - w Kolumbii, Boliwii, Hondurasie
Rasa wciąż jest czynnikiem pozwalającym przyporządkować ludzi do kategorii etnicznych i społecznych
Ewentualny awans w hierarchii społecznej związany jest z poczuciem „wybielenia się”
Stosunkowo duża śmiertelność kobiet, kobieta raczej nie decyduje o posiadaniu dzieci; mimo wszystko sytuacja kobiet ulega poprawie, chociaż są tez dyskryminacje; kobieta Indianka i wieśniaczka ma najbardziej przechlapane!