RODZAJE WAHAŃ W GOSPODARCE

Proces rozwoju gosp zachodzący w bardziej lub mniej widocznych, powtarzających się z pewną regularnością załamań ogólnej aktywności produkcyj nej i handlowej określa jako cykl koniunkturalny.

Podstawowa klasyfikacja wahań gospodarczych:

Wahania koniunktury gosp charakteryzują się zróżnicowanym natężeniem i długością trwania ich w czasie. Wyodrębnienia się: zmiany długookresowe, wahania koniunkturalne oraz wahania sezonowe.

Zmiany długookresowe w gospodarce określa się mianem trendu. Pojęcie trendu można zdefiniować jako tendencje rozwojową (zwyżkową lub zniżkową) ujawniającą się w jakiejś dziedzinie w długim okres.

Rozwojowe tendencje w gosp sa sumarycznym wyrazem wpływu następujących grup czynników:

*Postępu naukowo - technicznego; *Podaż czynnika pracy; *Podaży rzeczowych czynników produkcji.

Wahania koniunkturalne są to zmiany w aktywności gosp społeczeństwa wyrażające się w ekspansji lub kurczeniu się tej aktywności wokół linii trendu.

W sezonowe są to zmiany nasilenia działaln gosp dokonujące się na przestrzeni roku. Zm te są efektem zjawisk (bez/)pośrednio związanych z porami roku.

W przypadkowe są to zmiany aktywności gosp spowodowane czynnikami losowymi, takimi jak pożary, powodzie, strajki i wojny.

Zmiany realnych wielkości gosp (dochód narod, poz inwest, produkcji) są rezultatem kompleksowego oddziaływania czynników wynikających ze w-tkich rodzajów wahań. R=T+S+C+P (R - wah realnych wielk ekon T - trend rozwojowy S - wah sezonowe C - wah koniunkturalne P - wah przypadkowe)

Wahania cykliczne powtarzają się co pewien czas, wykazując przy tym pewną regularność, co pozwoliło na wyodrębnienie rodzaju wahań koniunkturalnych.

c koniunkturalne: *c Kuglera -c klasyczny; c Kitchina- c mniejszy; c Kondratiewa: c długi;

MODEL CYKLU KONIUNKTURALNEGO

w klasycznym modelu cyklu koniunkturalnego (cykl typu Juglera) bardzo wyraźnie wyróżnić można cztery fazy: a) kryzysu, b) depresji, c) ożywienia, d) rozkwitu. Pełny cykl koniunkturalny obejmuje okres od kryzysu do kryzysu. Cykle koniunkturalne są w istocie rzeczy cyklami działalności gospodarczej, dlatego też najodpowiedniejszym miernikiem wahań cyklicznych jest miernik ogólnej działalności gospodarczej, jakim jest produkt narodowy brutto.

III RODZAJE WAHAŃ KONIUNKTURALNYCH:
wahania sezonowe (zgodne ze zmiennością pór roku najwyraźniej widoczne w rolnictwie, turystyce) Wpływają na aktywność gosp.
Wahania przypadkowe (zdarzają się w sposób nieregulowany, związane z np. klęską żywiołową, wojną, zmianą ministra finansów)
wahania cykliczne (periodycznie się powtarzają)
III RODZAJE CYKLÓW KONIUNKTURALNYCH
CYKL JUGLARA (GŁÓWNY)




Jest on powodowany przez cykle inwestycyjne
Ok. 8-10lat Ożywienie, rozkwit, recesja, kryzys
Recesja - wtedy mamy do czynienia z deflacją ;wcale nie jest dla gospodarki taką złą fazą -gdyż jest to czas weryfikacji gospodarki naszych decyzji; firmy, które doświadczyły recesji inaczej się zachowują niż te, które jej nie doświadczyły. Ożywienie i recesja - teraz uwzględniane są tylko te dwie fazy. Wychodzenie z recesji - zdaniem neoklasyków-należy spokojnie przeczekać.
2) CYKL CITCHINA (MNIEJSZY)3-35lat
Ściśle związany ze zmianami w kapitale obrotowym (z zapasami). sporządzanie zapasów niezbędnych zapasów, później je zużywać.
JUST-IN-TIME -robienie zapasów na niezbędne działanie Później już tylko uzupełnianie.
Cykl Kondratiewa (długi)40-60 lat
Związane z wynalezieniem jakiegoś epokowego wynalazku istotnego na skale całego świata.
Epokowe wynalazki: maszyna parowa, elektryka, samochody, elektronika, telekomunikacja.

KONIUNKTURA GOSPODARCZA

To całokształt wskaźników życia gospodarczego , które charakteryzują sytuacje

ekonomiczne danego sektora , regionu , kraju czy świata . W języku potocznym jest

synonimem stanu gospodarczego .

Podstawowym zagrożeniem w gospodarce rynkowej jest niedostateczny popyt /

pogorszenie koniunktury , spadek popytu / .

WAHANIA CYKLICZNE - są to powtarzające się w określonym rytmie mniej lub bardziej

regularnie zmiany wielkości makroekonomicznych .

Periodycznie powtarzające się wahania istotnych składników życia gospodarczego

nazywamy cyklem koniunkturalnym i mogą to być wahania globalnego popytu lub

poziomu ogólnej działalności gospodarczej . Najważniejszą cechą cyklu jest rytmiczność .

Rodzaje wahań występujących w gospodarce :

1. WAHANIA SEZONOWE- wynikają ze stałych zmian pór roku /np. rolnictwo ,

budownictwo/ mają źródła w czynnikach instytucjonalnych np. wzrost popytu na

papier w okresie wyborów .

Wahania sezonowe mogą wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego oraz same

podlegać jego

wpływom .

2. WAHANIA PRZYPADKOWE - są nieregularne i nie cykliczne powodowane są

czynnikami losowymi np. wojna , klęska , strajki lub zmianami polityki państwa ,

mogą zmieniać przebieg wahań cyklicznych .

3. POLITYCZNE CYKLE KONIUNKTURALNE - /cykle wyborcze i prezydenckie/ powstają

gdy rząd wpływa na aktywność gospodarczą i wywołuje dodatkowe wahania .

4. CYKLE REGIONALNE - dotyczą rozwoju poszczególnych części kraju , regionu .

5. CYKLE SPECJALNE - / np. świńskie / są to odbywające się z pewną regularnością

wahania produkcji żywca wieprzowego , przebiegają niezależnie od ogólnych wahań

koniunktury i mają swój własny mechanizm .

6. TRENDY - czyli tendencje długookresowe są to stałe /zwyżkowe, zniżkowe lub na

niezmienionym poziomie / ruchy czynników osobowych i rzeczowych w jakiejś

dziedzinie gospodarczej . Zwyżkowe trendy następują najczęściej w wyniku rozwoju

sił wytwórczych tz wzrostu poziomu wiedzy , kwalifikacji zatrudnionych , postępu

technicznego . Trend jest przejawem długookresowej zmiany jakiejś zmiennej

Page 37

ekonomicznej np. PKB . Przebieg trendu zakłócony jest bieżącą sytuacją ekonomiczną

. Mniejsze wahania o różnej amplitudzie i zmiennej

intensywności w ramach ogólnego trendu określa się mianem cykli koniunkturalnych

.

7. CYKL JUGLARA - przyczyny cyklicznego falowania gospodarczego upatrywał w

zjawiskach pieniężno - kredytowych . Jego zdaniem kryzys był następstwem

ograniczenia expansji kredytowej banków w okresie rozkwitu , okres jednego cyklu

wynosi według niego od 7 do11 lat . Cykl o tej długości nazywamy cyklem

klasycznym lub cykl Juglara .

8. CYKL KITCHINA - na podstawie analizy wskaźników pieniężnych sformułował

stwierdzenie o występowaniu w gospodarce cykli krótkich o przeciętnym okresie 3,5

roku . Jego zdaniem jednakże co 2 lub 3 cykl ma większą amplitudę i dlatego

powstaje wrażenie występowania cykli o dłuższych okresach 7-11 lat . Wśród

teoretyków panuje pogląd że występowanie cykli krótszych jest spowodowane

zmianami w zapasach natomiast cykle dłuższe Juglara zależą od inwestowania w

maszyny i urządzenia .

9. CYKLE DŁUGIE KONDRATIEWA - czyli zmiany podstawowych wielkości

ekonomicznych w horyzoncie czasowym wynoszącym kilkadziesiąt lat . Długość fal

mierzona między punktami szczytowymi wynosi 58 i 45 lat , a między dolnymi 61 i 45

lat .Składają się z 5 faz : ożywienia , szybszego wzrostu , dojrzałości , nasycenia i

recesji .

10.CYKLE SUPER DŁUGIE / van EWIJKA / super długi cykl gospodarczy 150 do 160 letni .

Składa się z 70 letniego wzrostu produkcji i 85-90 spadku aktywności produkcji .

Tworzą go lata 1760 do 1915/1920 po przełomie rozpoczął się drugi .

Cechy i przebieg cyklu koniunkturalnego

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z 4 faz .

Odcinek A , B - faza kryzysu

Odcinek B , C - faza depresji

Łącznie te fazy określa się jako faza recesji .

Odcinek C , D - faza ożywienia , poprawy

Odcinek D , E - faza rozkwitu - prosperity

Łącznie od C do E - faza ekspansji

Page 38

1. KRYZYS - oznacza załamanie gospodarcze , objawia się nadprodukcją , spadają ceny

a w ślad za

Nimi stopa zysku , ogranicza się więc produkcję , spadek produkcji do póki nie

zostaną sprzedane lub zlikwidowane nadmierne zapasy towarowe a poziom bieżącej

produkcji nie dostosuje się do aktualnego poziomu popytu . Zmniejszająca się

rentowność doprowadzi do bankructwa słabszych przedsiębiorstw . Rozmiary

inwestycji w skali gospodarki są niższe od faktycznego zużycia środków trwałych .

Ograniczone są one znacznie silniej niż produkcja ze względu na trudności w zdobyciu

kapitału i na brak perspektyw zysku . Tempo załamania gospodarczego może być

przyspieszone przez :

- politykę kredytową banków

- panikę giełdową

2. DEPRESJA - dno kryzysu charakteryzuje się ona zahamowaniem spadku produkcji a

także stabilizacją zatrudnienia , cen , zysku i stopy zysku . Gospodarka osiąga

równowagę na najniższym poziomie . W tej fazie rentowne są tylko przedsięwzięcia o

najniższych kosztach produkcji . Stwarza to sprzyjające warunki dla postępu

technicznego i wykorzystania w produkcji nowych technologii i urządzeń.

3. OŻYWIENIE - jest wyjściem z depresji i charakteryzuje się wzrostem produkcji która

osiąga po pewnym czasie poziom z przed kryzysu . Zwiększający się popyt na dobra

inwestycyjne prowadzi do wzrostu ich cen i poprawy rentowności produkcji . Zwiększa

się zatrudnienie a w wyniku tego popyt . Poprawa warunków rozwoju produkcji

korzystnie wpływa na poziom zysku i stopy zysku .

4. ROZKWIT - szczyt koniunkturalny , boom - jest to ostatnia faza cyklu , której

wszystkie istotne wielkości gospodarcze tj. produkcja , zatrudnienie , płace , ceny ,

inwestycje , stopa zysku osiągają poziom wyższy od poziomu z przed kryzysu a więc

każdy następny kryzys zaczyna się na poziomie znacznie wyższym od poprzedniego .

Dynamika podstawowych wielkości ekonomicznych jest zróżnicowana najszybciej

rosną ceny dóbr inwestycyjnych , słabszą dynamikę wykazują ceny dóbr

konsumpcyjnych i płace , Ta nierównomierność rozwoju narusza warunki równowagi .

Wzrost cen środków produkcji i płac oraz wykorzystanie przestarzałych maszyn i

urządzeń w celu sprostowania rosnącego popytowi oznacza wzrost kosztów . Pod

wpływem popytu na kredyt rośnie stopa % . W ten sposób w fazie rozkwitu pojawiają

się przesłanki kryzysu ekonomicznego nadprodukcji .

PODSUMOWANIE :

Współczesne państwo podejmuje próby przeciwdziałania stratom gospodarczym

powstającym w toku cykli koniunkturalnych . Próby te nie likwidują cykli

koniunkturalnych ale zmieniają jego przebieg .

Interwencja państwa powoduje ograniczenie amplitudy wahań oraz zmniejszenie

dolegliwości społecznych powodowanych kryzysem .

TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO teoria cykli KENSA według niego cykliczny rozwój

jest prawidłowością a przyczyny wahań tkwią w wahaniach rozmiarów inwestycji , które z

kolei uwarunkowane są zmianami krańcowej wydajności kapitału / w tej fazie niska jest

stopa % / .

KEYNS posługuje się pojęciem mnożnika inwestycyjnego mówiącego o tym ile razy

większe jest ogólny przyrost dochodu od powodującego go przyrostu wydatków na

inwestycje .

Page 39

Wartość mnożnika inwestycyjnego zależy od krańcowej psychologicznej skłonności do

konsumpcji a więc od tego jaką część przyrostu dochodu ludności zechce wydać na

powiększenie konsumpcji .

INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY - to polityka czynnego oddziaływania państwa na

gospodarkę narodową , pojawił się już w okresie pierwszej akumulacji kapitału XVI w -

XVIII w okres menkartylizmu .

Protekcjonizm - państwo zakłada manofaktury , reguluje warunki płacy i pracy ,

wprowadza przymus pracy , budowano infrastrukturę ekonomiczną / porty , statki / .

Popieranie wszelkich form agresji .

Sytuacja zmieniła się w XVIII wówczas angielscy ekonomiści ADAM SMITH I DAVID

RICARDO zaczęli głosić zasady liberalizmu gospodarczego - I nazywał się lesseferyz .

Domagali się wolności handlu zagranicznego i pełnej swobody dla wewnętrznej

działalności gospodarczej . Rola państwa według tych poglądów sprowadza się do

zabezpieczenia własności oraz zapewnieniu ładu i porządku publicznego / „ państwo jest

nocnym stróżem „ / . Te zasady panowały w XIX w i I dziesięcioleciach XX w z wyjątkiem

2 wojny światowej .

Dopiero wielki kryzys gospodarczy z lat 1929-1933 r wymusił aktywną rolę państwa w

gospodarce mającą na celu złagodzenie następstw kryzysu . Pierwsze posunięcia różnych

rządów miały charakter empiryczny a teoretyczną podstawę stworzył angielski

ekonomista JOHN KEINS w 1936 r. w pracy pod tytułem „ Ogólna rola zatrudnienia

procentu i pieniądza „ .

Główne cele interwencjonizmu :

1. Dążenie do osiągnięcia wysokiej stopy wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym

zatrudnieniu i wykorzystaniu nowoczesnych czynników wzrostu .

2. Ograniczeniu wahań cen .

3. Utrzymaniu zrównoważonego bilansu płatniczego i ustabilizowanie kursu walut .

4. Rozwiązanie problemów ekonomicznych .

5. Reagowanie na globalne procesy gospodarcze w tym zwłaszcza tendencji gospodarki

narodowej .

Interwencjoniz jest jedną z głównych przyczyn deformacji cyklu koniunkturalnego po 2

wojnie światowej .

Cykl we współczesnym kapitalizmie ma tylko 2 fazy :

1. Spadkową czyli recesję - faza łączy kryzys i depresję , nie musi charakteryzować się

spadkiem

poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej . Jej objawem może być brak

wzrostu czy nawet zwolnienie tempa wzrostu .

2. Zwyżkową czyli ekspansję - łączy ożywienie i rozkwit .

12.01.2002

Modyfikacja cyklu spowodowała nowe zjawiska ekonomiczne . Dawnym fazom

spadkowym towarzyszył spadek cen a zwiększający się stopniowo popyt sprawił

Page 40

samoczynne wejście w fazę ożywienia . Obecnie procesy monopolizacji umożliwiające

administracyjne stanowienie cen doprowadziły do tego , że ceny wykazują tendencję

rosnącą . Wpływ państwa i monopoli na przebieg cyklu przedłuża fazę spadkową oraz

skraca fazę ekspansji i ogranicza ich dynamikę . Łagodzenie przebiegu cyklu osłabia

tempo wzrostu gospodarczego a także dynamikę rozwojową systemu rynkowego .

Instrumenty i formy interwencjonizmu :

1. Bezpośrednia

2. Pośrednia

Wśród metod wywierania wpływu państwa na gospodarkę przeważają środki pośrednie

stosowane najczęściej w okresie prosperity , natomiast w okresie kryzysu podejmowane

są środki bezpośrednie .

Ad.1 Do bezpośrednich środków interwencjonizmu zalicza się występowanie państwa w

charakterze uczestnika procesów gospodarczych tj przedsiębiorców . Podstawowym

przejawem bezpośredniej działalności gospodarczej państwa jest powstanie i rozwój

własności państwowej a także podejmowanie własnych decyzji czy też organizowanie

robót publicznych . Wymienione środki bezpośrednio wpływają na koniunkturę

gospodarczą i przeciwdziałają jej załamaniu .

Ad.2 Do czynników pośrednich środków interwencjonizmu zalicza się :

-

ustawodawstwo antymonopolowe

-

ingerencja państwa w dziedzinie kształtowania cen

-

opodatkowanie dochodów

-

stopę dyskontową

-

manipulowanie kursem walut

-

występowanie państwa na rynku w charakterze nabywcy

BUDŻET PAŃSTWA - roczny plan przychodów i wydatków państwa . Jest on

podstawowym elementem finansów publicznych . Oprócz nich w skład wchodzą i budżety

samorządowe władz lokalnych i inne np. fundusze celowa .

Budżety samorządowe władz lokalnych są uchwalane przez władze samorządowe

odpowiednich szczebli terenowych odpowiadających strukturze administracyjnej kraju .

Fundusze celowe są to fundusze ustawowe których przychody pochodzą z dochodów

publicznych a wydatki są przeznaczone na realizację określonych zadań np. fundusz

ubezpieczeń społecznych .

Funkcje budżetu państwa :

1. REDYSTRYBUCYJNA - rozdzielcza - polega na regulowaniu dochodów podmiotów

gospodarczych . Budżet jest narzędziem redystrybucji dochodów osiągniętych przez

właścicieli zasobów czynników produkcji . Budżet przejmuje część tych dochodów i

przeznacza na rzecz dochodów , które ich nie osiągają lub osiągają w stopniu

niewystarczającym . Takie podmioty to instytucje , które świadczą nieodpłatnie

usługi społeczne np. szkoły państwowe , jak i osoby fizyczne zmuszone z różnych

przyczyn korzystać z zasiłków socjalnych .

2. STABILIZACYJNA - wynika z interwencjonizmu państwa w gospodarkę , którego

celem jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego . Z budżetem wiąże

się funkcjonowanie dwóch tz. automatycznych stabilizatorów gospodarczych które

oddziałują na poziom i zmiany popytu w gospodarce społecznej i system podatku

progresywnego .

3. ALOKACYJNA - pełniąc tą funkcje budżet dokonuje rozdziału zasobów w gospodarce

między różne działy gospodarki . Kieruje zasoby tam gdzie nie mogły by trafić w inny

sposób np. wyłącznie sam mechanizm rynkowy nie zapewnił by oczekiwanego przez

społeczeństwa poziomu produkcji dóbr i usług np. szkolnictwo .

4. STYMULACYJNA - polega na tym , że za pomocą narzędzi budżetowych państwo

wywołuje lub wzmacnia zjawiska i zachowania pozytywne z punktu widzenia

interesów natomiast zniechęca do działań niekorzystnych w danym okresie np.

Page 41

tworzenie infrastruktury technicznej na terenach zacofanych , ulgi inwestycyjne na

obszarach dotkniętych silnym bezrobociem .

5. KONTROLNA - realizowana jest poprzez bieżącą obserwację tempa wysokości oraz

tytułów wpływów i wydatków budżetowych a następnie porównywanie z założonymi

w budżecie .

Zasady konstruowania budżetu :

1. Zasada rocznego okresu

2. Zasada jedności - oznacza że w jednym dokumencie umieszcza się planowane

dochody i wydatki i zakłada się ich ogólne przeznaczenie .

3. Zasada kompletności - oznacza że mają być ujęte wszystkie dochody i wydatki

4. Zasada jawności - polega na tym , że w budżecie nie mogą się znaleźć pozycje

niejasne pod względem podmiotowym lub przedmiotowym

5. Zasada specjalizacji - nakłada obowiązek grupowania dochodów i wydatków według

przyjętych kryteriów : przedmiotowego i podmiotowego

6. Zasada równowagi budżetowej - wydatki muszą się równać dochodom

DOCHODY BUDŻETOWE - wszelkie wpłaty na rzecz budżetu . Kryteria :

I. Kryterium prawne dzieli dochody na :

-

bezzwrotne i zwrotne

-

odpłatne i nieodpłatne

-

przymusowe i dobrowolne

II . Kryterium według rodzaju dochodów wyróżnia się :

-

podatki

-

opłaty

-

cła

-

inne dochody

PODATEK - jest to świadczenie pieniężne jednostronnie ustalone , bezzwrotne ,

nieodpłatne o charakterze ogólnym , przymusowym , pobierane przez państwo lub inny

związek publiczno-prawny .

Funkcje podatków :

1. fiskalna - podatki są głównym źródłem wpływów budżetowych

2. redystrybucyjna - polega na tym , że podatki kształtują wysokość dochodów i

majątek podatnika

3. bodźcowa - może być realizowana poprzez zmiany obciążeń podatkowych

Rodzaje podatków według przedmiotu opodatkowania :

1. dochodowe

2. majątkowe

3. obrotowe

Ad 2.

Są płacone z tytułu posiadania majątku , przyrostu majątku lub wzrostu jego wartości

np. podatek spadkowy , podatek od nieruchomości .

Ad. 3

Przedmiotem jest obrót z tytułu sprzedaży towarów oraz ich import : VAT , akcyza .

Kryterium przerzucalności podatku dzieli podatki na :

-

pośrednie

-

bezpośrednie / podatek dochodowy /

Page 42

SKALA PODATKOWA - to zbiór uporządkowanych rosnąco lub malejąco stawek %

znajdujących zastosowanie do różnej wielkości podstawy obliczania podatku i

wyróżniamy :

1. skala progresywne - to szereg coraz wyższych stawek podatkowych

przyporządkowanych wyższym podstawą podatkowym

2. skala regresywna - charakteryzuje się malejącymi stawkami podatkowymi w miarę

wzrostu podstawy podatkowej

3. skala degresywna - kolejnym niższym podstawą podatkowym są przyporządkowane

niższe stawki podatkowe

OPŁATY - jest jednostronnie określonym bezzwrotnym i odpłatnym świadczeniem

pieniężnym o charakterze ogólnym pobieranym na podstawie aktów normatywnych od

osób fizycznych i prawnych . Uiszcza się je w zamian za określone czynności urzędowe

np. opłaty skarbowe lub za korzystanie z usług częściowo odpłatnych .

CŁO - to podatek nakładany na towary przekraczające granicę celną określonego

państwa . Pełnią funkcję fiskalną oraz szereg funkcji gospodarczych np. ochrona rynku

krajowego przed napływem tańszych towarów zagranicznych .

INNE WPŁYWY BUDŻETOWE to :

1. dochody z majątku państwa

2. emisji papierów wartościowych - bony , obligacje

3. odsetki z tytułu lokowania wolnych środków pieniężnych - spadku , zapisów ,

darowizn

WYDATKI BUDŻETOWE -to środki wydatkowane w ramach gospodarki budżetowej

państwa .

I. Kryterium przedmiotu wydatkowania :

1. wydatki na działalność niezbędną do funkcjonowania państwa i są to wydatki na

administrację

publiczną , wojsko , policję , sądownictwo

2. wydatki socjalno-kulturalne - oświata , kultura , nauka , służba zdrowia

3. wydatki na obsługę długu publicznego

4. wydatki na gospodarkę - roboty publiczne , dotacje do przedsiębiorstw , subwencje

exportowe

II. Kryterium celu :

1. Bieżące - służące finansowaniu bieżącej działalności państwowej i są wydatki na

utrzymanie administracji państwowej : policja , oświata , emerytury , zasiłki dla

bezrobotnych

2. Inwestycyjne - są przeznaczone na tworzenie majątku trwałego w formie nowych

szkół , szpitali , teatrów , administracji państwowej

Nierównowaga budżetowa i jej skutki dla gospodarki

Czynniki wpływające na równowagę budżetową to czynniki :

-

ekonomiczne

-

organizacyjne

-

techniczne

-

polityczne

-

społeczne

-

psychologiczne

Wśród czynników ekonomicznych po stronie dochodów wymienia się rozmiary

działalności gospodarczej , system podatkowy , rodzaje zwolnień podatkowych ,

zaciąganie kredytów i pożyczek przez państwo .

Po stronie wydatków czynników ekonomicznych to :

Page 43

1. zakres spełnionych przez państwo funkcji i przyjęte koncepcje finansowania

wydatków określających stopień odpłatności obywateli

2. rozmiary i struktura zatrudnienia w sektorze publicznym

3. poziom i dostępność ubezpieczeń społecznych

NADWYŻKA BUDŻETOWA - oznacza że dochody państwa w okresie roku budżetowego są

wyższe od wydatków .

DEFICYT BUDŻETOWY - wydatki przewyższają dochody . Może być efektem zamierzonym

.

Przyczyny deficytu budżetowego :

1. niezaplanowane wydatki

2. rzeczywiste dochody niższe od zaplanowanych

3. niski poziom produktu krajowego lub zmniejszający się

4. nieodpowiednia stopa podatkowa

5. niesprawność aparatu egzekwującego podatki

6. luki w prawie podatkowym

7. zasięg szarej strefy

Zależność dochodów podatkowych budżetu od wysokości stopy podatkowej ilustruje

krzywa LAFFERA .

Finansowanie deficytu budżetowego :

1. zaciąganie kredytów w bankach komercyjnych

2. emisja obligacji skarbowych i bonów skarbowych

3. dodruk pieniądza

4. podwyższenie podatków

5. sprzedaż części majątku publicznego

6. kredyty zagraniczne

DŁUG PUBLICZNY - jest to całkowita kwota zadłużenia państwa z tytułu zaciągniętych

pożyczek oraz innych form działalności w wyniku których państwo jest zobowiązane do

wypłaty pewnych kwot pieniężnych np. odszkodowań z tytułu wywłaszczenia .Dzieli się na

:

1. Dług krajowy - obejmuje zobowiązania państwa wobec podmiotów państwowych oraz

tych zagranicznych , które zakupiły skarbowe papiery wartościowe wyemitowane na

rynku krajowym .

2. Dług zagraniczny - jest efektem zaciągniętych przez państwo kredytów w bankach

zagranicznych lub międzynarodowych instytucjach finansowych .

POLITYKA BUDŻETOWA - oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków .

Cele polityki budżetowej :

1. walka z bezrobociem

2. walka z inflacją

Page 44

3. wzrost gospodarczy

4. równowaga bilansu płatniczego

5. efektywny podział zasobów ekonomicznych

6. ochrona środowiska

Do instrumentów polityki budżetowej zalicza się :

1. wydatki rządowe

2. podatki

polityka budżetowa obejmuje politykę podatkową wydatków rządowych , deficytu i długu

publicznego . Rodzaje :

1. Ekspansywna - łagodna - charakteryzuje się wzrostem wydatków budżetowych

2. Restrukcyjna - twarda - charakteryzuje się ich ograniczeniem wydatków

PASYWNA POLITYKA BUDŻETOWA - istotna rolę w niej odgrywają automatyczne

stabilizatory kultury . Są to środki budżetowe , które podnoszą całkowicie wydatki w

okresach recesji i obniżają je w okresach ekonomicznej ekspansji bez specjalnej

ingerencji państwa . Uruchomienie ich nie wymaga decyzji władz administracji , jednak

ich ustanowienia np. określenie opodatkowania , zasad i trybu przyznawania zasiłków ,

subwencjonowanie rolnictwo itp. Jest zadaniem państwa .

Automatyzm polega na tym , że po zatwierdzeniu zaczynają działać bez

konieczności wprowadzenia częstych korekt a siła i zakres ich działania zależą

od poziomu aktywności gospodarczej . Zalicza się do nich :

-

podatki

-

zasiłki dla bezrobotnych oraz socjalne

-

wypłaty dywident

-

programy pomocy dla wybranych dziedzin gospodarki

Te wymienione stabilizatory są w stanie zmniejszyć amplitudę wahań cyklicznych o około

1/3 . Ich zaleta to szybkość reakcji na wahania koniunktury , słabość to :

-

nie zapewniają zrównoważonego wzrostu

-

nieskuteczne w rozwiązywaniu struktur gospodarczych

-

mechaniczny charakter na zmiany popytu globalnego

-

w okresie recesji nie tworzą nowego popytu lecz hamują spadek istniejącego

WNIOSEK :

...................

Do istniejącej sytuacji gospodarczej i rezygnacji z prób aktywnego jej kształtowania .

AKTYWNA POLITYKA BUDŻETOWA - wykorzystuje się stabilizatory dyskrecjonalne - to

celowe i arbitralne decyzje państwa , wywołujące określone zmiany dochodów i

wydatków budżetu .

Polityka ta polega na świadomym interwencjonizmie wymagającym każdorazowo

podejmowania decyzji .

Słabości - decyzje wymagają zmiany legislacyjnych dlatego skutki tych decyzji osiągane

są z opóźnieniem .

Trzy rodzaje opóźnień :

1. rozpoznawcze opóźnienie - jest to czas jaki upływa między pojawieniem się

problemu a momentem poznania że zaistniał

2. administracyjne - jest to czas który upływa pomiędzy uznaniem zaistniałego

problemu a podjęciem działań na rzecz jego rozwiązania

3. legislacyjne - to czas jaki upływa między wprowadzeniem interwencyjnych środków

polityki budżetowej a odczuciem skutków ich oddziaływania

Page 45

Negatywne efekty ekspansywnej polityki budżetowej :

1. wypychanie sektora prywatnego przez państwa

2. zachwianie równowagi w bilansie handlowym państwa

3. zbyt aktywna polityka budżetowa zapewniająca obfite transfery na cele socjalne

zmniejsza aktywność członków społeczeństwa

7. Wyjaś nij pojęcie budż etu i wskaż podstawowe skład-

niki struktury wpływó w i wydatkó w budż etowych.

Budż et Państwa - zestawienie pokazujące planowane wydatki oraz dochody

państwa w danym okresie (zwykle w okresie jednego roku kalendarzowego).

Podstawowe składniki dochodó w budż etu państwa

Dochody budż etowe Państwa są to ś rodki pienięż ne pobrane bezzwrotnie

przez państwo, głó wnie w formie podatkó w (ponad 80% budż etu po stronie do-

chodó w)

Głó wnym źró dłem dochodó w Państwa w Polsce są:

1.Dochody podatkowe

1. Podatki poś rednie (VAT, akcyza podatki i opłaty obciąż ające konsumpcję

dó br importowanych, podatki i opłaty specjalne). Podatki poś rednie - podatki

od zakupu towaró w i usług, czyli płacone za poś rednictwem cen przy nabywa-

niu dó br i usług. Są to podatki przerzucone, charakteryzujące się tym, ż e opo-

datkowany jest tylko formalnym podatnikiem natomiast cięż ar podatku przesu-

nięty jest na inne osoby, na konsumentó w.

Do podatkó w poś rednich zaliczamy.

- Podatek od towaró w i usług, od wartoś ci dodanej

- Podatek akcyzowy, podatek od konsumpcji wybranych towaró w (tytoń, alko-

hol)

- Podatki i opłaty obciąż ające konsumpcję towaró w importowanych

- Podatki i opłaty specjalne.

2. Podatki bezpoś rednie - obejmują podatki dochodowe płacone od dochodó w

i własnoś ci. W Polsce źró dłem dochodu są

- Podatki od dochodó w przedsiębiorstw (podatek dochodowy od osó b praw-

nych CIT)

- Podatek od dochodó w indywidualnych

- podatki dochodowe od osó b fizycznych i prawnych.

- Podatki zysku netto - płacone przez przedsiębiorstwa państwowe, jednooso-

bowe spó łki skarbu państwa

2. Dochody nie podatkowe

1. opłaty

- Opłaty skarbowe, mandaty

- Opłaty paszportowe, skarbowe, sądowe

- Mandaty

2. cła

3. inne

- Wpłaty z zysku NBP

- Wpłaty nadwyż ek ś rodkó w obrotowych państwowych zakładó w budż etowych.

- Dochody administracji państwowej

- Dywidendy

Podstawowe składniki wydatkó w budż etowych

10

Z budż etu państwa finansowane są nakłady na publiczną służ bę zdrowia,

oś wiaty, obronę narodową, itp. Wypłacane sąteż emerytury, dopłaty do emery-

tur i inne transfery z tyt. Opieki społecznej.

Wydatki Państwa dzieląsię na

- Wydatki realne - sądokonywane, gdy rząd centralny lub władze lokalne kupu-

jądobra lub usługi tzw. Dobra publiczne

- Wydatki transferowe - nie są płatnoś ciami z dobra i usługi. Transfery to prze-

kazywanie pieniędzy przez rząd dla gospodarstw domowych (zasiłki dla bezro-

botnych, dotacje dla firm)

28. Scharakteryzuj rodzaje bezrobocia: frykcyjnego, struk-

turalnego i klasycznego oraz przedstaw ich przyczyny.

Bezrobocie jest nadwyż ką zgłoszonej podaż y pracy nad zrealizowanym popy-

tem na rynku pracy.

Każ dy rodzaj bezrobocia dzielimy na:

- przymusowe (osoby chcące podjąć pracę za istniejącą stawkę płac i zareje-

strowane jako bezrobotne, nie mogą jej podjąć ze względu na brak zapotrze-

bowania).

- dobrowolne (osoby zarejestrowane chciałyby podjąć pracę za stawkę wyż szą

niż istniejąca).

Przyczyną odnoszącą się do bezrobocia generalnie jest niedostateczny popyt

popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego na produkowane dobra i usługi.

Spadek popytu moż e być spowodowany utratąrynkó w eksportowych, powsta-

niem lepszego substytutu dla produktu, zastępowaniem częś ci zasobó w ludz-

kich kapitałowymi, likwidacjągałęzi gospodarki.

Formy bezrobocia ze względu na przyczyny:

Bezrobocie frykcyjne jest wynikiem przejś ciowej niemoż noś ci znalezienia za-

trudnienia ze względu na stan zdrowia, zmianę miejsca zamieszkania, pracy,

zawodu. Jest zjawiskiem normalnym w każ dym rodzaju gospodarki: minimum

bezrobocia, któ rego nie moż na zredukować.

Bezrobocie strukturalne jest spowodowane przekształceniami w pewnych ga-

łęziach gospodarki i niedopasowaniem struktury podaż y do struktury popytu

na pracę (niedostosowania kwalifikacji do istniejących miejsc pracy) w warun-

kach zmniejszającego się popytu (zastó j gospodarczy).

18

Bezrobocie koniunkturalne (teoria keynsowskie cykliczne wahania gospodar-

cze-recesja).

Bezrobocie technologiczne (wynik postępu technicznego i technologicznego -

zamienia pracę „ż ywą” na technikę).

Bezrobocie sezonowe (uzależ nione od pory roku: rolnictwo, turystyka itd.).

Bezrobocie w ujęciu teoretycznym:

Bezrobocie klasyczne spowodowane jest tym, ż e wymuszone (sztywne) płace

na poziomie wyż szym niż poziom ró wnowagi determinują niż sze zatrudnienie

(zró wnanie płacy z krańcową produkcyjnoś cią pracy dla odpowiednio mniej-

szej iloś ci zatrudnionych).

Sztywne płace mogą wynikać z działalnoś ci rządu (płace minimalne) bądź

związkó w zawodowych (płace na okreś lonym poziomie przy danym poziomie

zatrudnienia - ze szkodą dla bezrobotnych). W przeciwieństwie do opisanej

sytuacji: giętkie płace i ceny utrzymująstan pełnego zatrudnienia.

Bezrobocie keynsowskie spowodowane niedostatecznym popytem na dobra i

usługi i powolnąreakcjąpłac.

31. Wyjaś nij, co to jest inflacja?. Wskaż rodzaje inflacji.

Inflacja jest to stały wzrost przeciętnego poziomu cen w miarę upływu czasu.

 Inflacja popytowa (wydatkowa - nadmierny popyt w stosunku do podaż y

dó br i usług: pieniądz w obiegu jest większy od masy towarowej, czyli

wzrostu PKB)Inflacja kosztowa (dochodowa) - źró dłem jej jest wzrost

kosztó w produkcji, powoduje wzrost cen surowcó w.

 Inflacja importowa, - jeż eli ceny zasobó w wzrastają za granicą i skutki

wzrostu są przenoszone do danego kraju ma to charakter inflacji impor-

towej.

 Inflacja strukturalna - powstaje w sytuacji, gdy producenci nie SA stanie

dostosować sprawnie struktury produkcji do zmian popytu.

32. Scharakteryzuj podstawowe przyczyny inflacji popy-

towej i kosztowej.

Przyczyny inflacji kosztowej:

1. Wzrost cen surowcó w (paliwa, energia) na rynkach międzynarodowych

2. Zniesienie podatkó w poś rednich

3. Podniesienie cen towaró w importowanych na skutek wyż szych taryf czy

spadku kursu pieniądza narodowego

4. Sytuacja w bilansie płatniczym i jej wpływ na dewaluację (czyli zmniejszenie

wartoś ci złotego do innych walut)

5. Nadmierny wzrost płac w stosunku do wydajnoś ci pracy

6. Wzrost kosztó w produkcji i cen (nieurodzaj w rolnictwie, wzrost cen paliw na

rynkach ś wiatowych)

Inflacja popytowa pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu zagregowanego

popytu, poziom cen jest w takim wypadku ciągnięty przez zwiększony popyt

nabywcó w - wzrost iloś ci pieniędzy w obiegu jest większy od wzrostu masy

towarowej. Przyczynami mogąbyć:

1. Zbyt niskie stopy procentowe

2. Zbyt szczodra polityka budż etowa (nadmierne wydatki)

3. Nadmierna skłonnoś ć do inwestowania w stosunku do moż liwoś ci rozwojo-

wych gospodarki

4. Wysoki poziom eksportu netto - brak towaró w na rynku krajowym

Odpowiedzialnoś ć za inflację popytowąponosi rząd i bank centralny.

35. Podaj rodzaje inflacji ze względu na tempo zmian cen

1. Pełzająca - w skali miesiąca ceny rosnądo 1% w skali roku do 10%

2. Galopująca - ceny rosnąw skali 1% do 15% w skali miesiąca

3. Megainflacja - ceny rosnąw skali 15% do 50% w skali miesiąca

4. Hiperinflacja - ceny rosnąponad 50 % w skali miesiąca

37. Wyjaś nij pojęcie cyklu i trendu gospodarczego.

Trend koniunkturalny (gospodarczy)(tendencja rozwojowa) -reprezentuje

on w sposó b systematyczny i regularny długookresowe zmiany występujące w

poziomie danego zjawiska powodowane np. zmianami podaż y czynnika pracy,

kapitału, wprowadzeniem postępu technicznego i naukowego.

Moż na też powiedzieć, ż e trend jest to wygładzona ś cież ka obrazująca rozwó j

produkcji potencjalnej w długim okresie po wyeliminowaniu kró tkookresowych

wahań

22

Cykl koniunkturalny (gospodarczy) - są to kró tkookresowe wahania pro-

dukcji wokó ł trendu. Przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi waha-

niami produkcji i zatrudnienia czynnikó w wytwó rczych.

W rzeczywistoś ci produkcja, wyraż ona np. w PKB czy PNB nie roś nie ró wno-

miernie. W niektó rych latach roś nie bardzo znacznie, w innych maleje. Fak-

tyczna produkcja waha się wokó ł hipotetycznego trendu.

Następujące po sobie okresy wzrostu i spadku tworzącykl koniunkturalny.

38. Wyjaś nij ró ż nicę między wahaniami gospodarczymi a

wahaniami koniunkturalnymi.

Wahania gospodarcze sąto wszelkie zmiany aktywnoś ci gospodarczej, przeja-

wiające się w zmianach podstawowych wskaźnikó w ekonomicznych np. PKB,

PNB, inwestycje, konsumpcja, wskaźniki bezrobocia, inflacji.

Rodzaje wahań gospodarczych:

Trend reprezentuje w sposó b systematyczny i regularny długookresowe zmia-

ny występujące w poziomie danego zjawiska powodowane np. zmianami poda-

ż y czynnika pracy, kapitału, wprowadzeniem postępu technicznego i naukowe-

go. Moż na też powiedzieć, ż e trend jest to wygładzona ś cież ka obrazująca roz-

wó j produkcji potencjalnej w długim okresie po wyeliminowaniu kró tkookreso-

wych wahań.

Wahania koniunkturalne - są powtarzającymi się ze względną regularnoś cią

kró tko i ś redniookresowymi zmianami aktywnoś ci gospodarczej. Wyraż ają się

w ekspansji lub kurczeniu tej aktywnoś ci wokó ł linii trendu. Wahania koniunk-

turalne obejmują swoim zasięgiem całą gospodarkę, maja charakter kró tko, a

przede wszystkim ś redniookresowy, powtarzająsię ze względnąregularnoś cią,

wahania te są wynikiem samo wzmacniających się mechanizmó w wewnętrz-

nych, występujących w gospodarce. Cechy te odró ż niają wahania koniunktu-

ralne od wahań sezonowych i przypadkowych.

Wahania sezonowe - obejmujązmiany w działalnoś ci gospodarczej dokonujące

się na przestrzeni roku kalendarzowego. Sąone wynikiem działania np. czynni-

kó w przyrodniczych, zwyczajó w itd.

Wahania przypadkowe są zmianami w działalnoś ci gospodarczej powodowa-

nymi bliż ej nieokreś lonymi przyczynami, mającymi charakter losowy.

Z punktu widzenia rozważ ań o cyklu koniunkturalnym waż ne sątylko takie wa-

hania gospodarcze jak trend i wahania koniunkturalne.

40. Przedstaw podstawowe elementy budowy oraz cechy

cyklu koniunkturalnego.

Teoria cyklu koniunkturalnego zajmuje się wyjaś nianiem przyczyn i mechani-

zmó w zmian zachodzących w gospodarce.

Cykl koniunkturalny - są to kró tkookresowe wahania produkcji wokó ł trendu.

Przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji i zatrud-

nienia czynnikó w wytwó rczych.

W rzeczywistoś ci produkcja, wyraż ona np. w PKB czy PNB nie roś nie ró wno-

miernie. W niektó rych latach roś nie bardzo znacznie, w innych maleje. Fak-

tyczna produkcja waha się wokó ł hipotetycznego trendu.

Następujące po sobie okresy wzrostu i spadku tworzącykl koniunkturalny.

Wyró ż niamy dwa rodzaje cyklu koniunkturalnego: cykl klasyczny i cykl wspó ł-

czesny.

Budowa cyklu koniunkturalnego:

- fazy -obrazująstan faktyczny gospodarki w danym czasie

Fazy cyklu klasycznego

Rozkwit

Kryzys

Depresja

Oż ywienie

Rozkwit

Itd.

Fazy cyklu wspó łczesnego

Ekspansja (oż ywienie, stabilizacja) - zwyż kowa faza

Recesja - zniż kowa faza

- punkty zwrotne - informują o przejś ciu gospodarki z jednej fazy do drugiej,

informują o spadku bądź wzroś cie PKB i oddzielają od siebie poszczegó lne

fazy

Cechy cyklu koniunkturalnego. Charakteryzując cykl koniunkturalny należ y

zwró cić uwagę na następujące cechy:

- charakter gó rnych i dolnych punktó w zwrotnych,

- długoś ć całych cykli jak i poszczegó lnych faz,

- amplitudę i intensywnoś ć wahań.

---