TOZSAMOSCI KULTIROWE W EUROPIE, Studia -123xara


TOŻSAMOŚCI KULTUROWE W EUROPIE

3.03.2011

Tożsamość - bycie, czym się jest, łac. Idem - identyczność, ciągłość

Ipse- identyczność z samym sobą

Dwa typy zjawisk związanych z pojęciem tożsamości:

  1. Mobilność społeczna

  2. Wzrastająca anonimowość i zanik więzi społecznych

Logika formalna - prawo rachunku zdań z każdego zdania wynika (przez implikację) to samo zdanie

W filozofii pojęcie tożsamości podkreśla właściwość bycia pojedyńczą rzeczą lub poj. Rodzajem i podobieństwo rzezcy do siebie. Tożsamość to to samo, identyczność. W odniesieniu do osoby ludzkiej problem tożsamości zasadza się na pytaniu, co czyni nas jedną i tą samą osobą

HUME - jedność polega na pewnego rodzaju fikcji, podobnej do tej, która ustępuje, gdy mówimy o jedności, np. narodu (związek z jego krytyką zasady przyczynowości, a przede wszystkim substancji).

LOCKE - znaczenie pamięci w kształtowaniu poczucia własnej tożsamości.

LEIBNIZ- rola tożsamości osobowej, osobistej - „Bycie sobą stanowi tożsamość realną i fizyczną, a ujawnienie się sobie (…)” dołącza do tego tożsamość osobową.

KARTEZJUSZ - Cogito, ergo sum - myślenie jako oś tożsamości i wiadomości jednostki

BOECJUSZ - individa substantia rationalis naturae persina ert.

W psychologii badał pojęcie i zjawisko William James, zaistniało ono właściwie w pierwszej połowie XX wieku.

W. JAMES - rozróżnia na JA przedmiotowe (to co jest poznawcze) i JA podmiotowe (to co poznaje); poczucie, że myśli należą do tego, który myśli, tworzą one też spójną całość w upływie czasu.

ERIK ERIKSON - badając pojęcie tożsamości osobistej wskazywał, że opiera się ona dwóch jednoczesnych procesach: „bezpośrednie postrzeganie swej nieśmiertelności i całości w czasie oraz jednoczesne postrzeganie faktu, że inni rozpoznają tę zmienność i ciągłość”.

W psychoanalizie poczucie własnej tożsamości jest najważniejszym kryterium zdrowia psychicznego, bowiem jest ono warunkiem poznawania rzeczywistości i powstania JA. Tożsamość często odnoszona jest do wiedzy jednostki o samej sobie oraz ściśle związana z potrzebą poczucia własnej odrębności.

W ETNOLOGII tożsamość rozpatrywana jest dynamicznie, raczej w teoriach grupowych niż jednostkowych. Jest ona jakby Inter-rzeczywistością, tj. pomiędzy tym co jest pojedyncze i tym co zbiorowe, wewnętrzne i zewnętrzne, bytem i działaniem, ego i alter, defensywą i ofensywą, zakorzenieniem i migracją, asymilacją i depryminacją .

W TEOLOGII - imię osłania osobę, jej tożsamość i misję (Jahwe, Abrama, Szymon).

Przyczyny późnego - w XX wieku - wyłonienia się problematyki tożsamości jako swoistej własności.

- (…) kształtowania swego charakteru i osobowości, brania odpowiedzialności za siebie i stwarzania się w warunkach nowoczesnego dynamicznego życia społecznego (Z. Bokszański)

- Heglowska „Sowa Minerwa wzlatuje o zmierzchu” tj. wg Z. Baumana wtedy gdy zaciera się kontury, coś staje się już niejasne - w tym przypadku oczywista niegdyś kwestia tożsamości

- postawienie pytania o tożsamości wynika z własności nowożytnej indywidualistycznej zachodniej cywilizacji. W epoce przedprzemysłowej tożsamość indywidualność jednostkowa nie istniały: nie było na nie miejsca w strukturze społecznej (A. Giddens).

TOŻSAMOŚĆ JEDNOSTKOWA

Kim jestem?

Dotyczy relacji z sobą samym, ale i relacji ze światem zewnętrznym. Chodzi jakby o autodefinicję.

Często determinowana jest przez pełnione role społeczne: ojciec, matka, syn, córka, student, nauczyciel, członek jakiejś grupy czy społeczności.

Dochodzi to także definiowanie siebie przez to kim byliśmy bądź chcemy być .

Aspekty dynamika tożsamości:

A. GIDDENS ; „Tożsamość jednostki nie jest po prostu czymś danym jako unik całości jej działania, ale czymś co musi być (…) wytwarzanie i podtrzymywanie przez refleksyjnie działającą jednostką”

Nie jest ona dobra na całe życie, ale przez całe życie się tworzy i przeobrażą, w istocie tożsamość stanowi jeden z większych problemach egzystencjalnych.

Z. BAUMAN: „odkrywamy tożsamość, gdy nie jest już dana lecz zadana”.

P. SKARGA - jej brak postawiłby nas wobec świata chaosu, pełnego bezsensownych wydarzeń i rzeczy .

Mimo zachodzących w jej obrębie zmian trzeba też pamiętać, że „JA jest tożsame nawet w swych przemianach”.

Ta stałość ją wytwarza nieodwracalność, a w konsekwencji ogranicza. (E. Levinas)

Nie jest , więc ani dana raz na zawsze, ani tez krucha (postmoderniści).

KLASYCZNE PARAMETRY TOŻSAMOŚCI (E. Erikson, P. Ricoeur) poczucie odrębności (indywidualność, spójność) integralność i ciągłość (stałość). Do sedna tożsamości jednostkowej trudno jest badaczom dosięgnąć łatwiej bada się tożsamości zbiorowej czy społeczne. Te mają prostszą budowę, mogą się zobiektywizować tj. manifestować w wypowiedziach , wytworach kultury i ideologii grupowej.

Kto lepiej zna: ja czy inni, czyli czy ważne jest co sam podmiot jakiejś tożsamości o sobie myśli (pytanie istotne w kontekście kultury indywidualnej) nie może być analizowana w sposób poprawny w oderwaniu od autointerpretacji dokonywanych przez ludzi - także w dziedzinie ich wyborów kulturalnych (Taylor Charles)

Tożsamość jednostkowa jako konstrukcja.

R. SPAEMANN - zmiany zachodzące w obrębie tożsamości nie przynoszą jej uszczerbku, ale ją wzmacniają, gdy doznawana zmiana jawi się jako sensowna, Astan późniejszy jest lepszy od wcześniejszego (zakłada się tu też kontynuację stanowi, a nie ich przerwanie).

10.03.2011

TEORIA TOŻSAMOŚCI ZBIOROWEJ KOLEKTYWNEJ

- długo nie znajdowała uznania wśród socjologów - dostrzegali niebezpieczeństwa wynikające z antropomorfizowania kategorii tożsamości kolektywnej oraz z konieczności założenia istnienia czegoś w rodzaju świadomości zbiorowej / jednostka posiada świadomość.

Teorię tożsamości grupowej (kolektywnej, społecznej), która na stałe weszła do aparatu pojęciowego socjologii, stworzono w 2 połowie XX wieku w reakcji na:

- różnorodne procesy rozwoju społecznego (powstanie nowych grup, ruchów społecznych i politycznych, wyłanianie się nowych interesów ekonomicznych, politycznych, aspiracji kulturowych)

- oraz poprzez modyfikacji teorii tożsamości jednostkowej

Dwie próby opisu fenomenu tożsamości kolektywnej.

JERZY NIKITOROWICZ - tożsamość można określić jako spotkanie teraźniejszości, z przeszłością i antycypowaną przyszłością; wyrasta ze świadomego orientowania się ludzi na wartości grupy, które decydują o swobodzie i odrębności wyrażają się w emocjonalnym stosunku do tylu wartości (stąd takie pojęcie jak: mała ojczyzna, prywatna ojczyzna)

DARIUSZ NIEDŹWIECKI - również podkreśla temporalny charakter tej tożsamości. Wiąże się ona z teraźniejszością, w której zachodzą różnego rodzaju interakcje, ale też umocnienie dla jego kształtowania

PROCES POWSTAWANIA /tworzenia się tożsamości/

- tożsamość nie jest dana nam raz na zawsze, ale powstaje lub jest konstruowana w procesie komunikowania z innymi ludźmi w procesie długim i nieustającym

- w danej sytuacji komunikacyjnej jedne aspekty tożsamości są uwypuklane inne osłabiane

- choć jest efektem komunikowania, to w grę wchodzą i inne czynniki: społeczne, kulturalne, historyczne, ekonomiczne, polityczne, wpływ mediów i kultury masowej

Pod wpływem powyższych warunków dokonuje się zmiany (przykładowe)

- konotacji negatywnych różnych tożsamości (Szwab, Żyd, Cygan, czy znaczenie pojęć „kobieta” kiedyś i dziś)

- ze względu na powyższe warunki da się również wyróżnić pewne dwa ogólne typy kultur i społeczeństw tj. kultury indywidualistycznej, kolektywistyczne lub klanowo- rodzime (różnice skutkują innym znacząco podejściem do wielu postaw i zachowań).

W dynamice tworzenia się tożsamości mogą pojawić się sytuację wzywające do określenia jej na nowo:

- po odrzuceniu jednej tożsamości (np. grupy rodzinnej, religijnej, zmiana stanu cywilnego)

- w konsekwencji emigracji, a nawet przeprowadzki (problemy i potrzeby wytwarzają się w takich sytuacjach: możliwość wykluczenia i marginalizacji w naszym otoczeniu, potrzeba stworzenia nowej wielokulturowej tożsamości)

- coraz częściej także przy zmianie pracy (rola mentalności i etyki korporacyjnej)

Czy można radykalnie oddzielić tożsamość indywidualną od współczesnej?

Możemy wyróżnić trzy tożsamości:

Powstaje ona w tej kolejności.

Zdolność od zbudowania tożsamości pozwala na wykształcenie osobowości pełniejszej spójnej i ciągłej. Między społecznym a indywidualnym poziomem tożsamości zachodzi ciągła interakcja, która prowadzi do powstania „jaźni” - na niej dopiero konstruowana jest tożsamość kulturowa.

Zakłócenia rozwoju tożsamości społecznej lub indywidualnej wypacza też postać tożsamości kulturowej.

Obok tych trzech poziomów tożsamości możemy mówić o innych:

TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA

  1. to, co grupa przypisuje jednostce

Tożsamość społeczną wyznaczają tu cechy, jakie jednostce przypisują inni ludzie jako funkcjonującej w danej społeczności. Odpowiada na pytanie: kim on/ ona jest w grupie społecznej?

Tożsamość społeczna jest uaktualnieniem ,legitymacją tożsamości indywidualnej

  1. tożsamość grupowa/ kolektywna (społeczna)

Aspekty tożsamości społecznej (M. Szczepański)

  1. poczucie indywidualnej identyfikacji z regionem, lokalną społecznością i kulturą (aspekt psychologiczny)

  2. funkcjonujący w świadomości zbiorowej podział na my i oni, któremu towarzyszy poczucie odrębności (aspekt socjologiczny)

  3. przypisywanie do przestrzeni i miejsca (aspekt geograficzny)

  4. Świadomość dziedzictwa kulturowego, rozumienie i odczytywanie znaczeń, symboli (etnograficzny)

  5. Związek zarówno indywidualny, jak i zbiorowy z dziejami danego miejsca, bohaterami, instytucjami historycznymi

  6. Wspólnota gospodarowania, kooperacja i konkurencja międzyregionalna

  7. Istnienie pewnych, szczególnych cech danego obszaru form budownictwa, układu przestrzennego (urbanistyczny, architektoniczny)

17.03.2011

TOŻSAMOŚĆ ZBIOROWA (kolektywna)

Kim jesteśmy?

Dotyczy grupy i ich powiązań:

- etnicznych

- narodowych

- wyznaczonych i religijnych

- klas społecznych

- zawodowych

- płci

- generacji

Ta tożsamość jest, więc poczuciem „my” wobec i innych grup. Wielu autorów zastanawia się czy istnieje realnie coś takiego jak ta tożsamość, która osobno nie jest związaną z żadną indywidualną świadomością podmiotu. Czy nie jest, więc raczej pewną metaforą? Jest jednak owo kolektywne „my” na tyle istotne, że może stanowić o istnieniu poszczególnych „ja”.

Poczucie „my” opiera się na i wyraża poprzez:

- wiarę we wspólne pochodzenie

- wspólne mity i wierzenia, religijne

- wspólny kult

- tradycje

- ideologie

- hymn

- godło

- język

- literatura

- zwyczaje

- wspólną przestrzeń i pamięć historii

- system wartości

Gdy ta tożsamość jest silna to pomaga zbiorowości prawidłowo funkcjonować.

Tożsamość zbiorowa umacnia stabilność danej społeczności, jest jej spoiwem wyrażającym się przez np. określoną wspólną wiedzę, obyczaje, wzory, zachowania, normy czy stereotypy.

Każda tożsamość (indywidualna, zbiorowa i kulturowa i inne jak: gender, zawodowa, etniczna) - zakreśla granice dwojako: wskazuje kim jesteśmy i czym różnimy się od innych. Nie ma tożsamości bez wskazania jej granic.

WIELOSKŁADNIKOWE TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNE

W dzisiejszym złożonym społeczeństwie człowiek może mieć nie tylko jedną tożsamość grupową. Lecz można to wyrazić też innymi słowami; mamy tylko jedną tożsamość, która nie podlega podziałom i jest tylko jedną, ale utworzoną w sposób niepowtarzalny wg jednej receptury i tych wszystkich elementów (…)

Niekiedy niektóre z czynników współtworzących tożsamość mogą być w konflikcie,( np. wykonywany zawód, a aspiracje bądź wyznawanie wartości) czasem można pewnych składników tożsamości nie akceptować (np. pochodzenie społeczne, etniczne, wygląd, religia).

TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA

Kultura - rozumienie antropologiczne - obejmuje wszystkie sfery życia (dieta, moda, stroje, zwyczaje, obyczaje, sposoby spędzania wolnego czasu, muzyka, sztuka, architektura, wiara, przekonania).

W pewnym sensie jest nią wszystko, co nie jest naturą (choć samo to pojęcie jest też tworem kulturowym - konflikt rzekomy nature vs nature)

Cywilizacja - rodzaj kultury, jej aspekty w skali makro; struktura i styl funkcjonowania społeczeństwa i jego organizacja w formie miast, państw, rządów, klas społecznych. Wszystkie cywilizacje są kulturami, ale nie każda kultura jest cywilizacją.

Tożsamość kulturowa - próby opisu

  1. Tożsamość kulturowa - to zbiorowa tożsamość społeczna, ujęta w kategoriach inności lub swojskości, danej kultury w stosunku do innych kultur.

Składa się na nią:

- elementy dziedzictwa

- rodzaj, proporcje, struktury elementarne tworzące daną kulturę

-kontekst zewnętrzny

b) Tożsamość kulturowa - jest wynikiem komunikowania się jednostek i innych grup, przez co buduje się jej odrębność (językową, religijną, obyczajową)

c) Tożsamość kulturowa - to identyfikacja z wartościami naniesionymi i propagowanymi przez kulturę danej zbiorowości i dziedzictwo przodków

d) Tożsamość kulturowa - to wyobrażenie o pochodzeniu grupy społecznej i jej dziejach; to indywidualny stosunek do danej grupy, jej wartości i symbolika kulturowa. Zawiera się to w jej pamięci i niesie ze sobą poczucie sensu, stabilizuje i daje możliwość przetrwania.

e) Tożsamość kulturowa - polega na sposobie pojmowania siebie poprzez kulturowe wybory dokonane w supermarkecie kultury (Gordon, Mathewa)

f) Tożsamość kulturowa - wyraża się przez język, system wartości, obyczaje, zainteresowania, gusty.

Wymiary tożsamości kulturowej na przykładzie Polski (Wojciech J. Burszta, Raport o stanie Polski, 2009)

  1. Tożsamość kulturowa

To ujęcie obejmuje :

- z jednej strony identyfikację grupowo-terytorialną (skąd jestem? Z jaką grupą się utożsamiam, rozróżnienie „swój” a „obcy”)

- a z drugiej identyfikację tzw. „wyobrażone” tj. „kształtowanie przez doświadczenia medialne oraz uczestnictwo w kulturze” (tzw. „współczesna ekumena wyobraźni”), czyli z jakimi treściami się utożsamiam, a które są dla mnie obce? Pojęcie tożsamości kulturowej pozwala zrozumieć dokonywane wartości kulturowe, pozwala zrozumieć dokonywane , wartościowane w sferze wyborców różnych treści kultury, korzystania z kapitału kulturowego. Kapitał kulturowy (tj. wiedza i kompetencje pozwalające odwoływać się do wartości kultury symbolicznej) - może się przejawiać w trojakiej postaci:

1. w formie zinstytucjonalizowanej(dyplomy, dokumenty świadczące o wykształceniu)

2. w formie tzw. ucieleśnionej

3. w formie zmaterializowanej

  1. Patriotyzm i tradycja

Polskie społeczeństwo powoli staje się ponowoczesne z punktu widzenia wyznawanych wartości i przemian w preferencjach kulturowych - prawie wszyscy podkreślali związek z tradycją, tzw. Wyniesionymi z domu kompetencjami kulturowymi czyli kulturą (kapitałem) ucieleśnionym. Zakłada się, że bycie osobą kulturalną oznacza dobre tradycje, wychowanie w wartościach narodowych, religijnych albo ujmujących z przecięcia się tych wartości z przywiązaniem do miejsca zamieszkania. Tradycja daje oparte w sytuacji zmieniających się wartości i zalewu treści medialnej popkultury.

  1. Wielokulturowość

Choć jest to nudne hasło to nie funkcjonuje w języku obiegowym i codziennym dyskursie, ale jest raczej związana z działaniami instytucjonalnymi. Wielokulturowość nie pojawia się jako wartość wymierzonej w dziedzinie kultury. Można sądzić, że w ramach dominującego, tradycyjnego rozumienia kultury argumenty antropologiczne (tj. np. kultura jako odmienny styl życia) nie są ważne.

Wielokulturowość to jakby inna sfera rzeczywistości, związana z polityką, globalizacją (political correctness) i rynku pracy.

  1. Tożsamość typu insert

Łatwy dostęp do mediów pozwala zdystansować się od otaczającej rzeczywistości „kultury lokalnej”.

24.03.2011

PROBLEMATYKA EUROPEJSKIEJ TOŻSAMOŚCI KULTUROWEJ - DAWNE I OBCE PARADYGMATY, REAKCJA DO TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ

1. FENOMEN EUROPY

Grecki mit o Europie, porwanej przez Zeusa, córce króla Agenora.

Jak to się stało, że świat dzisiejszy jest europejski/ zachodni?

Co stanowiło ów pierwiastek specyficznie europejski, który sprawił, że kultura i cywilizacja europejska (zachodnia) zaważyła na kształcie i losach świata w ostatnim pół tysiącleciu?

Jak to się stało, że to Europa stała się najbogatsza?

Kierunki odpowiedzi (wg D.S. Landes'a):

  1. Europejczycy byli inteligentniejsi i ciężej pracujący czy bezwzględni i chciwi

  2. Rola klimatu

  3. Pojęcie rozwoju ekonomicznego - twór specyficznie zachodni. Obejmowało ono:

- staranie o poprawianie warunków produkcji

- prawo własności indywidualnej

- podział na sferę sacrum i profanum

- rozczłonkowanie władzy i państw

-„wynalezieniu” wynalazku

Źródła kultu wynalazku w Europie:

- właściwy dla tradycji judeochrześcijańskiej szacunek dla pracy ręcznej

- judeochrześcijańska tradycja podporządkowania przyrody

- judeochrześcijańska linearna koncepcja chaosu

- rola rynku

2. Postawienie problemu: czy istnieje coś, co łączy Europę w jedność kulturową - wybrane głosy.

Kilka stanowisk:

E.S. Eliot - „nowa jedność może urosnąć tylko ze starych korzeni: religia chrześcijańska i języki klasyczne, które są dziedzictwem wszystkich Europejczyków”.

Uwagi o Europie jako wspólnocie historycznej i kulturowej (K. Pomian):

- pojawiło się w XVI i XVII wieku

- po rewolucji francuskiej i wojnach napoleońskich 200 lat tendencji nacjonalistycznych, wypierających świadomość europejską

- dopiero okres wojen światowych by znowu myśleć o Europie w kategoriach jedności. Np. wystąpieniu Churchilla i De Madariagi na Kongresie Europejskim w Hadze 1948 r.

Europa jako pluralistyczna wspólnota wartości (K. Pomian)

- unia jest przede wszystkim obszarem jedności ekonomicznej, gospodarczej i politycznej. Traktaty, porozumienia i dyrektywy unijne odsłaniają jednak u postaw istnienie wartości uznawanych przez jj członków za najważniejsze. K. Pomian wylicza następujące wartości:

Zdaniem Pomiana Europa jest więc nie tylko wspólnotą rynku i sojuszem państw.

31.03.2011

SIEDEM WYMIARÓW TOŻSAMOŚCI SPECYFICZNIE EUROPEJSKIEJ (Manfred Spieker)

  1. Rozróżnienie między tym, co duchowe a ziemskie

  2. Obowiązek uznania i poszanowania godności osoby ludzkiej (judeochrześcijańskie korzenie)

  3. Pozytywne nastawienie do świata (rozwój nauk przyrodniczych, technik, badań, przemysłu, handlu).

  4. Uznanie praw człowieka

  5. Państwo konstytucyjne i rządy prawa oraz zapewnienie wolności obywatelskich

  6. Prawa socjalne i społeczna gospodarka rynkowa

  7. Współpraca międzynarodowa, trwałość i wspólnota wartości.

Zdaniem Tzvetana Todorova istnieją trzy ściśle europejskie wartości:

- racjonalność

- sprawiedliwość

- demokracja

Krytyka możliwości utworzenia tożsamości europejskiej na bazie etnokulturalizmu (G. Delanty). Problem etosu nowoczesnej tożsamości (Z. Bauman).

Zmierzch państwa narodowego

Teza opiera się na założeniu, że wszelka forma nacjonalizmu jest szkodliwa i w tej perspektywie proces zjednoczeniowy to sukces w pokonywaniu zła dziedzictwa wojen europejskich narodów w ciągu wieków.

J. HABERMAS i J. DERRIDA (2003): wojenna przeszłość wciągała wszelkie naody europejskie w krwawe waśnie.

Holocaust to groźne etyczne memento.

Tworzenie struktur ponadnarodowych wynika więc z postulatów etnicznych.

(Delanty) w XIX wieku z wielką siła powstawały tożsamości narodowe poprzez wypieranie tożsamości regionalnych. Dziś starania włożone w tworzenie tożsamości Europejskiej swoją nikłą intensywnością niczym nie przypominają procesu XIX - wiecznego. W przeszłości idea Europy, podobnie jak nacjonalizmu była podtrzymywana raczej przez konflikty i podziały niż porozumienie i pokój - makro tożsamości takie jak idea europejska, idee narodowe.

Delanty poddaje w wątpliwości ideę europejską jako formę etnokulturalizmu. Europa jako konstrukcja kulturowa nie jest oczywistą całościową, ale jest ideą rzeczywistością.

Czy społeczeństwo wielokulturowe jest w stanie zaakceptować tożsamość zbiorową pozbawioną korzeni etnokulturalizmu?

- wg Delanty'ego jest to równie ważne jak pytanie dotyczące integracji ekonomicznej i politycznej.

Teza Delanty'ego : potrzeba istnienia tożsamości zbiorowej opartej na autonomii i odpowiedzialności, bądź na nowym wyobrażeniu istoty obywatelstwa, raczej niż na chimerycznej koncepcji ponadnarodowości i etnokulturalizmu.

Z. Bauman (Europa - niedokończona przygoda)- zauważa, że wielu teoretyków w reakcji na zamęt związany z próbą określenia tożsamości europejskiej, twierdzi, że europejczycy raczej są dziś skłonni podkreślić to, co jak dzieli niż łączy. Jedną z kluczowych cech europejskiej tożsamości jest szukanie jej stale jako uprzykrzającej się.

Wiąże jednak tożsamość z wartością. Wartość jest tym, czego warto bronić. Powiedz mi co wyznajesz, a powiem ci jaka jest twoja tożsamość. O kwestii tożsamości europejczyków decydują wyznaczone przez nich wartości.

Czy dokonuje się postęp moralny? Z. Bauman (Etyka ponowoczesna)

Ogólnie przyjęło się uważać, że ponowoczesne podejście do moralności kojarzy się ze zmierzchem etyki, zastąpieniem etyki przez estetykę oraz ostateczne wyzwolenie podmiotu. Etyka to „nowoczesne kajdany”, jeszcze jednego złudzenia, bez którego człowiek ponowoczesny - człowiek ery postdeontycznej - znakomicie się obejdzie.

W naszej epoce panuje nieskażony indywidualizm i pogoń za dobrym życiem, ograniczony jedynie tolerancją, która jednak często jest tylko formą obojętności.

Ponowoczesność to nowoczesność bez iluzji - polegają ona na przekonaniu, że nieład ludzkiego świata jest stanem przejściowym zaledwie i odwracalnym, który wcześniej czy później zostanie zastąpiony przez uporządkowany i systematyczne rządy rozumu. Łatwo tu wątpić w realność postępu moralnego i postępu jaki kultywuje cywilizacja nowoczesna.

Zagrożenia ładu moralnego tkwią w nim samym, ogólnie w jego kultywowaniu i jego pilnowaniu przez stróżów moralności mających przywileje materialne i mogących przynieść do utrzymania moralnego ładu.

7.04.2011

Bauman mówi o potrzebie rehumanizacji moralności, co oznacza powrót odpowiedzialności moralnej, która jednak zawsze była w nas obecna, choć długo przytłumiona (np. przez kodeksy moralne). Kodeksy obowiązków i proceduralne są tworzone namiastkami moralności, są moralnie wątpliwe. „Odpowiedzialność moralna jest najbardziej osobistą i niezbywalną z ludzkich praw. Nie można jej człowiekowi odebrać, nie można podzielić się nią z drugim człowiekiem, nie można jej przekazać, oddać w zastaw”.

TOŻSAMOŚĆ ZBIOROWA W UE

(Karolewski)

Rola obywatela w tworzeniu tożsamości - trzy wymiary:

  1. Wymiar horyzontalny na poziomie obywateli

  2. Wymiar horyzontalny na szczeblu elit (narodowych, unijnych)

  3. Wymiar wertykalny wyobrażeń „my” i wspólnej przynależności między elitami UE a społeczeństwem UE.

Wskazania dla polityki unijnej w sprawie wspólnej tożsamości.

Z instytucjonalnego punktu widzenia w UE płaszczyzna elit i obywateli przecina się na poziomie PE.

Sąsiedztwo a granice tożsamości europejskie. Rosja, USA i państwa muzułmańskie - granice Europy.

Rosja - uosabia, czym Europa po dekadach unifikacji dziś nie jest (dążenia mocarstwowe itd.).

USA - dzięki nim zachodni model życia i wzorce europejskie rozprzestrzeniły się po całym świecie: chrześcijaństwo, kapitalizm, nauki przyrodnicze i technika, prawo rzymskie i kodeks Napoleona, mieszczański etos i tryb życia, demokracja i prawa człowieka, sekularyzacja państwa i społeczeństwa - to wszystko jednak nie stanowi już poqrum? wyłącznie Europy. Indywidualizm, racjonalizm, aktywizm są i poza nią. Dla wielu zwolenników idei zjednoczonej Europy pewne jest przekonanie o postnarodowym charakterze przyszłej unii, o jej oświeceniowych korzeniach i niekwestionowanym laickim charakterze - cechy te mają stanowić trzon tożsamość europejskiej. Historyczna obecność Islamu za granicą Europy - jej wpływ na europejską tożsamość.

Pytanie o chrześcijański wymiar tożsamości europejskiej.

14.04.2011

Innymi charakterami Europy byli: Jean Monnet, Alexandre Kojeve, Josef Retinger.

Monnet i Kojeve: projekt Europy biurokratycznej (nieelastycznej i nieformowanej), dążącej do zniewolenia lojalności narodowych i wpływu kultury chrześcijańskiej.

Kojeve : rządzenie ludźmi zastąpione zostało rządzeniem rzeczami

Monnet: ojciec biurokracji

Już w 1799 Novalis mówią o wojnie dwu żywiołów o duszę Europy: chrześcijańskiego i oświeceniowego.

Spór trwa do dziś: np. projekt Traktatu Konstytucyjnego z 2004 r.

Sartre: „wszyscy jesteśmy katolikami” - to chrześcijaństwo dokonało syntezy Grecji, Rzymu i Jerozolimy, otworzyło pojęcie osoby i jej godności i praw człowieka, nie znanych innym kulturom, np. chińskiej czy islamskiej.

1. Pytania L. Kołakowskiego o chrześcijański fundament Europy.

Czy Europa może zaistnieć? 2002

Jeśli Europa jest kategorią geograficzną, nie może być oczywiście podstawą żadnej idei.

Jeśli zaś ma mieć definicję kulturalną, musi ta definicja być uprzednio sformułowana, zanim powiemy czym jest Europa.

Europa = Europa Zachodnia? /Chrześcijaństwo zachodnie? Dziedzictwo greckie?/ łacińskie?/ żydowskie?/ pooświeceniowa?

- każda z odpowiedzi włącza i wyłącza

TOŻSAMOŚĆ CHRZEŚCIJAŃSKA EUROPY A ISLAMU

Daje się zauważyć dziś zderzenie cywilizacji w dobie globalizacji.

2. JP II; przekroczyć próg nadziei w Koranie dostrzega się odejście od bogactwa samo objawienia się Boga, zostało ono odsunięte na bok, zubożone. Monoteizm Islamu wyklucza Boga w Trójcy oraz wcielenie: chrześcijańskie prawdy wiary są wyraźnie negowane

Monoteizm chrześcijaństwa i Islamu różni się:

- w chrześcijaństwie Jeden Bóg w Trójcy Osób, jest Zbawcą wcielający się i umierający dla zbawienia ludzi; działanie zgodnie z rozumem jest bliskie i pokrewne rozumieniu natury Boga

- w islamie, Bóg jest bliższy filozoficznemu Absolutowi, wyłącznie godnemu czci.

3. Wykład Benedykta XVI w Ratyzbonie, 2.09.06 (temat: dechrystianizacja zachodu)

(debata J. Ratzingera - J. Haberman, styczeń 2004.)

Na tle słów JP II, krytykowana zaciekle ocena Benedykta XVI nie brzmi wcale tak samo.

Francuski historyk idei Alain Besancon zauważa i ostrzega odwołując się do starej diagnozy Tomasza nie należy łudzić się abstrakcjami prowadzącymi do określenia wspólnej części wierzeń chrześcijaństwa i islamu.

Np. - noworoczny zamach na chrześcijan - obwiniali świat islamu
- spór imama z papieżem o zamach na Koptów. Koptowie w Niemczech, Irak, Cypr Północny, Nigeria, Kaukaz

IDEE TOLERANCJI, WIELOKULTUROWOŚĆ, DIALOG MIĘDZYKULTUROWY, ICH WSPÓŁCZESNE ZAGROŻENIA: ETNOCENTRYZM, UPRZEDZENIA, RASIZM, KSENOFOBIA

Wyłonienie się idee tolerancji w epoce nowożytnej. Fenomen polskiej tolerancji XVI i XVII wieku.

Znany teolog kalwiński Teodor Beza z Genewy z oburzeniem o tym zjawisku wypowiadał się, mówiąc tolerancji jako zarazie. W podobnym duchu Piotr Skarga, kaznodzieja Zygmunta III przypisywał tolerancji winę za nieszczęścia jakie spadają na Polskę.

Tolerancja w Polsce obejmowała nie tylko religię, ale tylko dziedzinę prawno-publiczną, co oznaczało, że włada nie może karać ani przymuszać do wyboru religii.

Tolerancja i zgoda religijna w PL kwitły, gdy w innych krajach na zachodzie trwały walki religijne. Natomiast w XVI wieku gorąco broniąc wiary, znowu rozróżniliśmy się od bardziej już zgodnego zachodu.

1570 - zgoda sandomierska

1573 - konfederacja warszawska

Pius IX (po XIX w.) potępił zdanie: każdy człowiek ma swobodę wyboru wyznania religii, która przy pomocy światła rozumu uzna za prawdziwą.

„Encyklopedia Kościelna” - Nowodworskiego 1905.- mowa o obowiązku nietolerancji religijnej, który „tkwi głęboko w duszy człowieczej w samej religii i w instynkcie samozachowawczym kościoła”.

Nietolerancja epoki reformacji wyróżniła także: protestantów: Luter, Kalwin.

HUMANIŚCI: Erazm z Rotterdamu, Pico Della Mirandola, Biernat z Lublina - głosili trwanie przy podstawie.

- zajmował się tolerancją od zawsze

- list o tolerancji to dojrzały owoc jego pracy

- jest za oddzieleniem religii od państwa

- oddzielenie religii i polityki

- konflikty religijne, obłuda religijna - jeśli się łączą

- Wolter wyciąga nauki ze sprawy niewinnego oskarżonego o zamordowanie syna, a następnie skazanego na śmierć, mieszczanina, protestanta Calasa

Kwestia surowości kary w sprawach religijnych i innych w epoce nowożytnej:

- złapać i ukarać

- odwet - oko za oko z nawiązką

- palono na stosie

- wieszano

- ścinano

- ćwiartowano

- wrzucano do kotła z wrzątkiem

- wlewano gorący ołów do gardła

- celem kary odwet, a nie resocjalizacja

- katalog 10 głównych przestępstw:

  1. śmierć z użyciem przemocy i rabunkiem

  2. zabójstwo rodziców i dzieci

  3. kaziroctwo

  4. sodoma

  5. morderstwo

  6. podpalanie

  7. czary i herezje

21.04.2011

Ze zdobyczy ówczesnej tolerancji religijnej wynikały późnie inne dobra i swobody natury publicznej i politycznej.

Z biegiem czasu tolerancja religijna wyewoluowała w postaci systemów prawnych i politycznych (J. Ambroziewicz - Jacob)

- prawa obywatelskie i polityczne (Oświecenie, Rewolucja Francuska i Amerykańska)

- prawa społeczne i gospodarcze (wypływają z myśli socjalistycznej XIX wieku)

- prawa kulturowe do środowiska naturalnego i do rozwoju („Pan i posiadacz natury” czy jej część)

Międzynarodowe, podstawowe dokumenty broniące i promujące prawa człowieka:

Wybrane dokumenty OBWE, RE i UE:

Miejsce idei i postaw tolerancji w dzisiejszym świecie. Kontekst.

Tolerancja (łac. tolero - wspierać, utrzymywać i chronić, a także znosić i cierpieć)- u jej podstaw leży prawo człowieka postępowania zgodnie ze swymi przekonaniami, z czego wynika potrzeba szacunku dla innych i ich przekonań, nawet dla opinii, z którymi nie zgadzamy się, jest to też wolność do uprzedzeń.

Można ją rozumieć jako dynamiczną postawę szacunku, akceptacji bez docenienia różnorodności kulturowej otaczającego świata i odnosić ją do jednostek, grup społecznych i państw. Tolerancja ściśle związana z uznaniem uniwersalnych praw człowieka.

Tolerancja o obojętność lub permisywizm moralny lub faktyczna anomia - nie mają one nic wspólnego ze świadomą postawą tolerancji.

RELATYWIZM KULTUROWY

( Burszta, Antropologia kultury)

W naukach społecznych i filozofii ogólnie wyróżnia się dwa typy relatywizmu:

Potoczne rozumienie relatywizmu kulturowego:

Natomiast relatywizm moralny uzasadniony jest przez jego związek z systemem pojęciowym danej kultury jeśli systemy pojęciowe dwu kultur różnią się to i moralność musi być różna.

Pojęcie relatywizmu kulturowego mieści więc w sobie następujące obszary znaczeniowe:

28.04.2011

Etnocentryzm a relatywizm kulturowy:

- etnocentryzm przekonanie o szczególnej, wyjątkowej, wartości własnej kultury a nawet jej przewadze nad innymi,

- wszystko co dzieje się na świecie odczytuje się w kontekście własnych interesów, potrzeb, akceptacji czy dążeń, afirmuje własna kulturę a inne deprawuje,

- w relatywizmie kulturowym, uznajemy, że działanie, myślenie innych społeczności zrozumiemy wtedy, gdy odniesiemy się do specyficznego dla nich kontekstu. Relatywizm kulturowy pozwala uświadomić nam wielość i wielorakość,

- relatywizm w ramach ideologii radykalnie liberalnej przyjmuje się nie tylko różnorodność ale i równoważność wszystkich kultur, deklaruje, że każde z nich ma równą wartość. Niedopuszczalna jest krytyka lokalnych obyczajów, zwyczajów, stylów życia, wierzeń, praktyk, wielu innych zachowań. Niedopuszczalna jest również apologia jakiejkolwiek kultury, wywyższania jej ponad inne.

Stereotypy:

- pojęcie wprowadził do języka nauka społecznych Walter Lippman w 1992 roku. Jest to uproszczony obrać złożonej rzeczywistości powstający pod wpływem czynników. Zamiast na faktach, stereotypy oparte są na uprzednich , zwykle błędnych i wypaczonych założeniach i braku informacji, w aspekcie społecznym dotyczą jednostek lub grup.

- Stereotypy „ułatwiają” życie uwalniając nas od każdorazowego wysiłku poznawania „nowego”, przyjmujemy opinie: stanowiska i poglądy ze swego środowiska. Ich stosowanie odbywa się automatycznie. Drogą ich przezwyciężania jest: uświadamianie sobie ich stosowania i automatycznego uruchamiania/ dokonywanie wysiłku poznania i oceny tego, co każdorazowo pojawiło się jako nowe.

- stereotypy są funkcjonalne: pomagają w dostosowywaniu się/ poprawiają samoocenę i redukują lęk/ podkreślają różnice kulturowe, chronią wartość własnej grupy/ wykorzystywane są do manipulacji i propagandy na różnych szczeblach zorganizowania społecznego.

Uprzedzenia:

- etymologia wskazuje na uprzednio dokonany osąd, od początku wypaczone nastawienie. To z góry negatywna postawa. Wywoływać uprzedzenia mogą np. : wygląd, religijny światopogląd, wygląd fizyczny, orientacja seksualna, status społeczny- zawodowy czy finansowy, preferencje muzyczne- sportowe -kulturowe,

- powszechność uprzedzeń: każdy jakieś posiada, pomagają porządkować świat, przez to wzmacniają poczucie egzystencjalnego bytu. G.W Wilport „Natura uprzedzeń”: psychologiczna analiza źródeł uprzedzeń. Powszechnie znaną postacią uprzedzeń jest rasizm. Pojęcie rasy stało się kulturowo istotne w pracach hrabiego Josepha A.de Gobineau ( XIX w. ), ideologii A. Elittern. Rasizm wyrasta z etnocentryzmu uznającego, że moja grupa etniczna - tu tożsamość rasowa- jest wielorako lepsza. Biologicznie niemożliwe jest wykazanie wyższości jednej rasy nad inną. Szczególną postacią rasizmu jest antysemityzm, gdyż Żydzi są w tym przypadku postrzegani jako osobna rasa.

Ksenofobia:

- niechęć, wrogość, lęk wobec obcych, przesadne wyrażanie niechęci wobec cudzoziemców,

Wielokulturowość:

- współczesnego świata; globalnej wioski z jej wielowymiarową i nieustanną komunikacją- stanowi bezpośrednie źródło dla omówienia tematyki tolerancji i zjawisk z nią związanych.

Lęk: nie znamy jego konkretnego obiektu, powodu,

Strach: znamy jego konkretny przedmiot,

5.05.2011

W naszej epoce panuje nieskażony indywidualizm i pogoń za dobrym życiem, ograniczony jedynie tolerancją, która jednak często jest tylko formą obojętności.

Ponadnowoczesność to nowoczesność bez iluzji - polegają one an przekazie, że nieład ludzkiego świata jest stanem przejściowym zaledwie i odwracalnym, który wcześniej czy później zostanie zastąpiony przez uporządkowany i systematyczne rządy rozumu. Łatwo też wątpić w realność postępu moralnego i postępu jaki kultywuje cywilizacja nowoczesna.

Zagrożenia ładu moralnego tkwią w nim samym, a szczególnie w jego kultywowaniu i jego pilnowaniu przez stróżów moralności mających przywileje materialne.

Wielokulturowość, trans kulturowość, komunikacja międzykulturowa

Wielokulturowość współczesnego świata:

Wielokulturowość była już rozpoznawana w starożytności. HERODOT starał się opisać i zrozumieć inne kultury - ludy, narody (dostrzegał zróżnicowanie ludów Azji, Europy, Libii). Ta wielość nie była oczywista, szczególnie w przypadku kultur odizolowanych - „innych”, bo to nie tylko barbarzyńcy, ale może nie ludzie.

Inność kulturowa jako napotkany przejaw wielości - nieosiągalnej poznawczo w swym rzeczywistym wymiarze - autonomicznie wywołała alarmistyczne postawy postrzegania (ksenofobie, etnocentryzm).

Obecnie w świetle konstytucji o życiu w świecie multikulturowym zauważa się, że kultury i cywilizacje stają się coraz bardziej złożone i rozdrobnione. U podłoża procesu leży przynajmniej kilka przyczy:

- dyfuzja kulturowa (artefakty, wzory zachowań zostają przenoszone między kulturami)

- mobilność społeczna

- poszerzenie przestrzeni wiedzy i procesów poznawczych o innych kulturach

- globalizacja jako nowa wielopoziomowa sieć współzależności, a także aspektowa homogenizacja kultur

- nowy poziom aktywnej komunikacji za pośrednictwem mediów i Internetu

Jak kultury różnią się? W.G. Stephen, C.W. Stephen

Wyróżnili aspekty zróżnicowania kulturowego wg klucza relacji jednostka a grupa:

- relacja człowieka wobec natury

- stopień wyrazistości i bezpośredniości komunikatów

Edward Hall - koncepcja. Kultury różnią się:

- formami życia wspólnotowego i interakcji

- sposobami odżywiania się

- relacjami między kobietami, a mężczyznami

- postrzeganie czasu i przestrzeni

- spędzaniem wolnego czasu, edukacją i zabawą

- postawami wobec obronności i technologii

Rozpatruje się też różnice np. kluczy: indywidualizm - kolektywizm

Partykularyzm - uniwersalizm

Obojętność - zaangażowanie emocjonalne

Abstrakcyjność - konkretność

TRANSKULTUROWOŚĆ - jako zaawansowany dyfuzjonizm kulturowy (Wolfgang Welsch)

Welsch: tradycyjne rozumienie kultury jest za wąskie, ponieważ skupia się na zróżnicowaniu wyodrębnienia o odsłonięcia jej homogeniczności:

- perychoretyczne kultury - przenikanie się wzajemne

Trans kulturowość wskazuje, że kultury stają się złożonymi i wewnętrznie związanymi sieciami społecznymi

Tę dynamikę wyzwalają ruchy migracyjne, systemy komunikacji medialnej i transportu, relacje gospodarcze i polityczne. Wyłaniająca się hybrydowa postać kultury zwanej „nasze - obce.”

KOMUNIKACJA MIĘDZYKULTUROWA

Postrzeganie nowej kultury w efekcie spotkania z nią, czyli zaistnienie komunikacji międzyludzkiej - jest doświadczeniem „nowego świata”, ponieważ jest spojrzeniem nowymi oczami, odkrywamy inną stroną rzeczywistości, której istnienia nawet nie przypuszczaliśmy.

Założenie u podstaw wobec relatywizmowi - jest ona możliwa. Wczesny, radykalny relatywizm kulturowy (F. Boas, M. Mead, R. Benedickt) musi być przełamany (logicznie absolutny, relatywizm również jest relatywny). Tu komunikacyjne wyjście przez własną kulturę jest niemożliwe.

Califord Goetz antyrelatywizm: istnieją pewne uniwersalne kulturowe symbole, wspólna czytelna symbolika. Istnieje wspólna natura ludzka -ona łączy miano barier.

Trudności w komunikacji międzykulturowym wywodzące się z różnic kulturowych.Trudności pojawiały się w takich poziomach jak:

- odmienności językowe stosowanej logiki

- stosowanie stereotypów

- opaczne stosowanie ekwiwalentów

-jako utrudniające komunikacje nastawienie emocjonalne (lęk, ksenofobia, poczucie wyższości)

Ekwiwalenty - wzorce zachowań, które możemy przenieść do innej kultury, w której one niekoniecznie mogą występować.

19.05.2011

Kwestie kompetencji kulturowych:

  1. Kompetencje społeczne (zdolność do empatii - współczucie, postaw tolerancji, zdolności adaptacyjne i do współpracy)

  2. Kompetencje jednostkowe (ciekawość, optymizm, samokrytyczna ocena, otwartość, dobra motywacja)

  3. Kompetencje profesjonalne (nabyta znajomość danej kultury i języka)

Edukacja wielokulturowa:

Edukacja wielokulturowa nie jest celem sama w sobie (nie kończy się na szkole), ale ma poprawiać i ułatwiać współżycie w społeczeństwie multikulturowym.

Dalekosiężnym celem jest integracja mniejszości kulturowych lub etnicznych, raczej integracja (salad bowl) a nie tylko asymilacja (wymuszona integracja - melting pot).

PRZEMIANY I KSZTAŁT TOŻSAMOŚCI KULTUROWYCH NARODÓW EUROPY (CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH PRZYKŁADÓW)

Rozwój ruchów narodowościowych w XIX wieku.

Do XIX wieku pojęcie narodu było bliskoznaczne pojęciu państwa. Rozległość terytorialna i komunikacja wewnętrzna a tożsamość narodowa (casus narodowości Kopernika).

Johann von Herder (zm. 1803) pastor, filozof, teoretyk idei narodu: każdy naród posiada swój specjalny charakter, cechy („duch narodu”), naród jest nośnikiem tradycji i buduje jedności państwa, te idee współgrały z ideami epoki romantyzmu.

Elementy charakteru narodowego:

- formacja historyczna

- trwałość postaw i wzorców zachowań (zewnętrznych, emocjonalnych) typowa dla większości narodu

- wpływ położenia geograficznego, klimatu i środowiska naturalnego (czas wolny, świętowanie, rytm i charakter pracy, ubiór i żywność)

- ustrój ekonomiczny, polityczny, społeczny i religijny

Wielokulturowość obrazów - różnice w postrzeganiu narodu przez jego własnych członków i inne narody.

Niemcy

Zjednoczenie Niemiec w XIX wieku.

I połowa XIX wieku - umocnienie świadomości narodowej Niemców na gruncie wspólnoty, języka kultury, tradycji (pieśń, hymn „Niemcy, Niemcy ponad wszystko”) założone liczne stowarzyszenia, związki działające na rzecz zjednoczenia.

Temat podniesiony już przed i podczas rozruchów Wiosny Ludów (1848 r.). Próba podjęcia przez Ogólnoniemieckie Zgromadzenie Narodowe we Frankfurcie („parlament profesorów”) i przyjęta koncepcja zjednoczenia jako „Małych Niemiec” (z hegemonią Prus, „Woelkie Niemcy” miały objąć też Austrię)

Dwa ośrodki zjednoczenia to Związek Niemiec (39 państw, centrum polityczne Austria) oraz Związek Celny (centrum ekonomiczne Prusy) . po wygranej wojnie z Austrią (1865 - 66) zlikwidowano Związek Niemiecki i powstał Związek Północnoniemiecki (1867 - 71) z królem pruskim Wilhelmem I i jego premierem Otto von Bismarckiem na czele.

Współczesny Bundesrepublik Deutschland to 16 landów, ok. 82 mln mieszkańców.

Wobec ogromnego rozdrobnienia (ponad 100 państewek) Niemiec w ramach świętego cesarstwa rzymskiego, a potem cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego, historycznie spoiwem były: tradycje i język.

Historyczno - kulturowe i symboliczne skojarzenie z Niemcami:

Rozróżnia się niekiedy ducha weimarskiego (Goethe, Herder, Schiller, Liszt) od ducha Poczdamskiego (Hohenzollernowie, trzecia Rzesza).

Niektóre cechy Niemców:

7


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
jesien ludow w europie, studia
Tożsamość teorii wychowania, studia różne, Opracowania
Deregulacja systemu poda, Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie MŚP
Cywilizacja europejska, Studia -123xara
Zaczarowana lekcja w Europie, Studia EPiW na WSPiA LICENCJAT, Rok III, Praktyki - konspekty
Reformy państwa w czasie Oświecenia w Europie, studia
Dziennikarstwo internetowe, Studia -123xara
Linki - Publikacje IPED, Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie MŚP
Podatkowe instrumenty P. Kulawczuk, Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie MŚP
KONS-PK.WSP MSP 30 WE Dz., Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie MŚP
Linki - Opracowania i analizy Krajowej Izby Gospodarczej, Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie
DZIENNIKARSTWO ŚLEDCZE, Studia -123xara
TOŻSAMOŚĆ W LITERATURZE PRZEDMIOTU, Studia, Pedagogika pracy
Dochodowość MSP przy róznych modelach BiK, Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie MŚP
Polska gospodarka w obliczu szybkiej restrukturyzacji, Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie MŚ
Modele biznesowe w bankowości MSP w Polsce PiW, Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie MŚP
Odrodzenie w Europie, Studia, Pedagogika
Progresja podatkowa a dobrobyt społeczny, Studia -123xara, materiały sql, Wspieranie MŚP

więcej podobnych podstron