Życie literackie po 1989 - OPRACOWANE ZAGADNIENIA, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89


Życie literackie po 1989 r.

KULTURALNE PRZEMIANY PO 89

- przemiany polityczne w Polsce związane z upadkiem komunizmu, a co za tym idzie scaleniem rządu w kraju i na emigracji (1990) - koniec dwuwładzy

- zniesienie 11.04.1990 cenzury - wolność słowa, przemieszczania się, manifestowania poglądów, wolność publikacji

- otwarcie na zachód (uczenie się innej mentalności) - każdy miał prawo napisać to samo, wcześniej mogli to robić tylko przebywający na emigracji

- pojawienie się nowych mediów i konkurencji na rynku (nowe magazyny, prywatne czasopisma)

- rozwój kultury popularnej i masowej (początkowo chodziło o pozyskanie szerokiego kręgu odbiorców, a przez to uproszczenie środków ekspresji artystycznej)

- cywilizacja obrazkowa - kolorowe ilustrowane magazyny, wielkie widowiska słowno-muzyczne, literatura staje się dodatkiem do „ilustracji”

- literatura odcinająca się od mesjanizmu oraz polityki - potrzeba zaproponowania nowych konwencji w literaturze (literatura staje się sprawą prywatną, nie zawodową, rodzi się z potrzeb i pasji osobistych, utrwala egzystencjalne dylematy twórców, manifestowanie swojego odrębnego poglądu często poprzez szokowanie, gra z czytelnikiem)

DZIAŁANIA ALTERNATYWNE PRZED 89

- czasopisma mówione (Nagłos) prezentowane na spotkaniach twórców i emigracyjne (Życie Literackie)

- graffiti, happeningi i ziny jako przejawy pomarańczowej kultury spray generation

- happeningi (Konio)

- potoczny język młodzieżowy, brutalizmy, prowokacje, skłonność do trywializowania

3 obiegi

- I - książki zatwierdzone przez partię (do 89)

- II - podziemny

- III - rozpowszechniony przez art zine - prywatne, alternatywne pisma literackie rozchodzące się w nielegalnej dystrybucji pocztowej (wyodrębniły się z fan zinów - niezależnych pism muzycznych), np. Czerwony kapturek, Drut, Tango, Skafander

TOTART

- najważniejsza alternatywna grupa artystyczna lat 80 założona w Gdańsku (86) przez studentów wydziału humanistycznego (Paweł Konjo Konnak, Paweł Paulus Mazur, Artur Kudłaty Kozdrowski, Tymon Tymański)

- początkowo występowała pod nazwą Miasto-Masa-Masarnia

- ruch neofuturystyczny i neodadaistyczny o charakterze happeningów - połączenie elementów wizualnych z czytaniem utworów i ruchem oraz przekrzykiwaniem się nawzajem

- język nawiązujący do staropolszczyzny (barok futurystyczny)

- prowokacja estetyczna - striptiz, oddawanie moczu i kału

- płynność, metamorfoza, przenikanie, wyswobodzenie spod kontroli racjonalnego umysłu

- terapeutyczny wymiar sztuki wynikający z samego spotkania

- literacka frakcja TotArtu - Zlali mi się do środka, która została wchłonięta przez Brulion

- odrzucenie postulatu nowości na rzecz adekwatności

CZASOPISMA LITERACKIE FUNKCJONUJĄCE W LATACH 90

- czasopisma w wielu przypadkach stały się pierwszym ogniwem łańcucha kulturowego, dając początek fundacjom, wydawnictwom i konkursom

- jedynie kilka drugoobiegowych pism wyszło po 89 r. na powierzchnię życia codziennego - Brulion, Czas Kultury, Ha!art

- szansą na przetrwanie pisma kulturalnego jest mecenat dużej, ogólnopolskiej gazety (ze względu na wąską liczbę odbiorców, finansową niesamodzielność)

89-6 - Kresy, Lampi i Iskra Boża

90-20 - Ex Libris, Nowa Fantastyka, Teksty Drugie, Borussia, Nagłos

91-15 - Fraza

92-16 - Magazyn Literacki

94-11 - Wiadomości Kulturalne, Fronda

96-9 - Machina

RUCH WYDAWNICZY PO 89

- Brulion - serie poetyckie: fioletowa (pierwsze tomiki poetyckie Świetlickiego, Sendeckiego, Podsiadły, biała, kolorowa i wertykalna

- Czas Kultury - proza Goerke, Filipiak, Stasiuka, poezja Świetlickiego

- Fronda - poezja Cyranowicz, książki publicystyczne

- Lampa i Iskra Boża - Parnas Bis, poezja Podsiadły, proza Dunina, eseistyka Klejnockiego

- pochłanianie literatury rozrywkowej - taniej i łatwej w odbiorze (science-fiction, fantasy, powieści detektywistyczne, sensacyjne)

- wznowienia dzieł wydanych w latach wcześniejszych, reedycje książek zagranicznych, wydanie dzieł wcześniej nie tłumaczonych

- przyciąganie czytelnika nakłaniając go do postawy kolekcjonera

CZAS KULTURY

- dwumiesięcznik, powstał w Poznaniu w 1985 w drugim obiegu

- każdy numer poświęcony osobnemu tematowi - blokowiska, patriotyzm, bezdomność…

- internetowe e-czaskultury.pl

BRULION (86-96 Kraków)

- redaktorem Tekieli

Gretkowska, Tokarczuk, Pilch, Stasiuk, Tulli, Goerke, Świetlicki, Podsiadło, Baran, Broda, Filipiak, Sendecki

- sztandarowe pismo ludzi młodych w tamtym okresie

- pierwsze 8 numerów nie było wyjątkowych (w 89 wyszedł numer 9 - monograficzny, pojawiły się teksty, jakich do tej pory nie publikowano, szokował)

- wchłonięcie grupy Zlali mi się do środka z TotArtowców (wiersz „Flupy z pizdy”)

- prowadzenie audycji telewizyjnych (Dzyndzylyndzy)

- nastawienie antytradycyjne i antymartyrologiczne

- literacka prowokacja

- teksty związane z kulturą alternatywną

- odejście od herbertowskiej liryki czynu

- barbarzyńcy, neoklasycyści, o'haryzm

POKOLENIE BRULIONU, ROCZNIKI 60

- poeci i prozaicy urodzeni w latach 60, związani z czasopismem Brulion

- bunt przeciw romantycznie pojmowanemu posłannictwu literatury, odejście od metafizyki i wzniosłości

- odejście od konfliktów społeczno-politycznych, niepokojów moralnych, odrzucenie poezji wielkich i szlachetnych idei

- anarchizm, banalność, prowokacja, codzienność (bo w tych tematach, nie w wielkich słowach, kryje się zła tajemnica życia - codzienność)

- świadome brutalizowanie języka, skandalizacja

- jednostkowa egzystencja ujmowana w kontekście najbliższego otoczenia społecznego i cywilizacyjnego, produktów kultury masowej, jej śmietników, reklam handlowych, nadmiaru informacji staje się brulionowa, traci zdolność hierarchizacji, wartościowania

- jedynie pewny jest sam fakt istnienia, bycia wśród rzeczy, tworów współczesnej cywilizacji

Jacek Podsiadło

- Nieszczęście doskonałe, Odmowa współudziału, Tak

- odwołania do twórczości Stachury w pierwszych tomikach (zapisywanie własnej egzystencji, wędrówki po Polsce, przenoszenie się z miejsca na miejsce)

- sprzeciw wobec wojny, ograniczeniu jednostki przez państwo

- świat chaosem, którego nie da się zrozumieć i uporządkować

- poszukiwanie i odkrywanie siebie w tym chaosie, utrwalenie swojego istnienia, zarówno negacja jak i aprobata rzeczywistości (zbliżenie do Białoszewskiego)

- zapis wierszy jako intymny dziennik codzienności, daty i godziny powstania, zapisy utrwalają zdarzenia, odbudowują świat na prywatny użytek, odwaga bycia pojedynczym wobec świata

- czysta egzystencja uwolniona od mistyfikujących konwencji literackich, od gestów rozpaczy, zadufania neoklasyków i naiwnego sentymentalizmu

Marcin Świetlicki

- poeta, wokalista

- Zimne kraje, Schizma, Nieczynny, Nieoczywiste

- odrzucenie formuł poetyckich poprzedników wyrażone w wierszu „Dla Jana Polkowskiego” - zakwestionowanie poezji upolitycznionej - mity fikcją, która zniewala, zwrot ku rzeczywistości zamiast zmitologizowanej poezji zaangażowanej

- miasto przestrzenią poddawaną stałemu zanegowaniu - obcą i wrogą (Zimne kraje), miasto labiryntem, kłączem, w którym nie ma centrum, istnieją jedynie pojedyncze fragmenty

- skupienie na wewnętrznych przeżyciach podmiotu lirycznego, niemożność odnalezienia siebie w tym świecie

SZKOŁA NOWOJORSKA

- termin nadany przez malarza Roberta Motherwella określający grupę abstrakcyjnych ekspresjonistów nowojorskich, którzy zrezygnowali w malarstwie z zaprogramowanego działania na rzecz spontanicznych gestów, których efekt końcowy był nieprzewidywalny (co odróżniało ich od szkoły francuskiej)

- pod koniec lat 60 termin zaczął być stosowany do poetów, w tym do Franka O'Hary

- autobiograficzny charakter wierszy , fascynacja rzeczywistością i potocznością, inspiracja surrealizmem

O'haryzm

- termin nawiązujący do amerykańskiego poety Franka O'Hary, użyty po raz pierwszy przez Koehlera w odniesieniu do wiersza Świetlickiego „Dla Jana Polkowskiego”

- stosowany do określenia nurtu w poezji pokolenia Brulionu

- Świetlicki, Podsiadło (potem zaliczany do neoklasycystów), Sendecki, Jaworski

- liryka osobista, prywatna, nieangażująca się w sprawy społeczne (choć wiele się można dowiedzieć z ich poezji o przemianach w kulturze i życiu, jednak robią to bardzo dyskretnie)

- brak oparcia w jakichkolwiek wartościach

- obserwacja rzeczywistości, opis czynności dnia codziennego

- duża szerokość wersów wiersza, nagromadzenie obowiązkowych okoliczników miejsca i czasu, rekwizyty konsumpcyjne i popkulturowe, wtręty dialogowe w języku potocznym

- nazywano ich również barbarzyńcami

- Świetlicki - zapis samotności egzystencjalnej, uczuć i emocji, bunt wobec świata, który oferuje człowiekowi rozmaite odcienie cierpienia duchowego i dyskomfortu

- Podsiadło - wolność jednostki w doświadczaniu przygód życia, afirmacja przyrody, krytyka cywilizacji technologicznej, poszukiwania metafizyczno-religijne

BARBARZYŃCY I KLASYCYŚCI W POEZJI PO 89

Barbarzyńcy

- poeci związani z krakowskim Brulionem

- wydali antologię „b.g. wstajmfśke”

- Świetlicki, Sendecki, Grabowski, Wilczyk, Tekieli, Filas, Gretkowska, Baran, Koehler, Broda, Maleńczuk, Jaworski

- podpisanie utworów rysunkami, nie autorami

Klasycyści

- refleksja nad współczesnością poprzez nawiązanie do tradycji

- inspiracja barokiem (powikłanie i chaotyczność naszych czasów)

- Tkaczyszyn-Dycki - nawiązanie do barokowej liryki metafizycznej (motyw vanitas, fascynacja ludzkim życiem w perspektywie umierania)

- Koehler - subtelna poezja religijno-medytacyjna

- Kielar - odwołania do dziedzictwa poezji Rilke'go i klasycystów francuskich

Spór między Karolem Maliszewskim a Krzysztofem Kohlerem

- Maliszewski za barbarzyńcami (zarzucenie klasycystom autonomii), Koehler za klasycystami (niby jedyni dojrzali poeci)

- barbarzyńcy: bunt wobec świata, brak umiaru, nieufność, prymat treści, historia jako fikcja, realizm, sensualizm, prymat świeżości i nowości, niezbyt jawne autorytety, brak wzoru, eksponowanie teraźniejszości, turpizm, kalectwo rytmu, oparcie na bezpośrednich danych, językowe obrazoburstwo

- klasycyści: umiar, ufność, prymat form, wiara w historię, antyrealizm i obiektywizm, prymat starości (tradycji), autorytety i wzory, rytmizm, język jako medium

- Legżyńska stwierdza, że są to dwie odpowiedzi na jedno wyzwanie epoki

- barbarzyńcy: nieład egzystencji, negacja ustalonych wartości, ironiczność i ludyczność wypowiedzi, odrzucenie podziału na sztukę i nie-sztukę

- klasycyści: pragnienie sensu, poszukiwanie autorytetu, zachowanie powagi, poszanowanie sztuki i kulturowej przeszłości

NEOLINGWIZM W POEZJI

- Manifest lingwistyczny (2002)

- czasopismo Meble

- Cecko, Cyranowicz, Kasprzak, Lipszyc, Joanna Mueller

- odejście od wiersza wolnego

- znaczenie warstwy brzmieniowej i wizualnej tekstu

- wielkomiejskość (środowisko warszawskiej „lepszej” młodzieży

POECI TEKSTYLNI, ROCZNIKI 70

- „Tekstylia. O rocznikach siedemdziesiątych” i „Tekstylia bis” kontynuacją (Marecki, Stokfiszewski, Witkowski) wydawnictwa Ha!art

- celem stworzenie całościowego przewodnika po młodej kulturze polskiej (np. opisanie zjawisk z zakresu filmu, teatru, poezji, prozy, fantastyki, rzeźby, fotografii, street artu, muzyki współczesnej, alternatywnej, komisku…)

- Marcin Cecko, Maria Cyranowicz, Roman Honet, Jarosław Lipszyc, Marta Podgórnik, Krzysztof Siwczyk, Wojciech Wencel

Marcin Cecko (81)

- Rozbiorek, Pląsy, Mów

- blog Pozytyw - próba dziennika fotograficznego, poeta, aktor, lider formacji muzycznych

- celem zwielokrotnienie sposobów realizacji tekstów (wykorzystanie do tego nowych mediów) - różne formy przekazu, multimedialność, sztuka oralna

- odkrywanie w słowach kolejnych znaczeń, wewnętrznych kombinacji

- krótkie liryki, epigramaty, slamy napisane do spektaklu Cokolwiek się zdarzy, kocham cię

- Manifest lingwistyczny

Maria Cyranowicz (74)

- Neutralizacjie, I magii nacja, Piąty element to fiksja, Psychodelicjie

- poetka, krytyczka literacka

- stylizacje na język dziecięcy (przejęzyczenia, nieskładne formy, zdrobnienia) - wyjaskrawienie dźwiękowej substancji języka dzięki temu

- ukazanie osób nadwrażliwych, nieprzystosowanych, neurotycznych, skazanych na klęskę w racjonalnym świecie (I magii nacja)

- fascynacja maszyną produkującą teksty (Piąty element to fiksja)

- paranoiczne stany umysłowe, słowne układanki (Psychodelicje)

- książka-liberatura

Jarosław Lipszyc (75)

- Bólion w kostce, Poczytalnia

- eksperymenty, metatekst, podważenie wszelkich reguł

- niekontrolowany, histeryczny pęd języka

- wyzwolenie języka od symbolicznego porządku (mowa paranoików, schizofreników)

- codzienne zderzenia z rzeczywistością (klimat depresji, apatii)

- zarzut, że język stał się zideologizowanym medium

Roman Honet (74)

- poeta, krytyk literacki

- Alicja, Pójdziesz synu do piekła, Serce (wiersz pewnego lata)

- przeciwstawienie obrazów z dzieciństwa z tym, co jest teraz

- zafascynowanie i jednocześnie przerażenie życiem - ciemna strona księżyca

- pustka, nicość, przechodzenie bytu w niebyt, grzebanie w odpadach, brak zakotwiczenia

- poezja hermetyczna, mało komunikatywna, brak kontekstu, wielopoziomowa symbolika

- przestrzeń mglista, trudna do odczytania, strach przed nicością (Alicja)

- nadrealizm, oniryzm

- erotyzm, czuła delikatność, problem wyrażania i przedstawiania w poezji (Serce)

Marta Podgórnik (79)

- Ana Ekierhardt

- Próby negocjacji, Dwa do jeden

- krzykliwość, bezpośredniość w opisywaniu emocji i erotycznych wrażeń

- miłosne przygody

- krótkie, pocięte wersy imitujące swobodę i improwizację wypowiedzi

- ironiczne historyjki, metafory, wyliczanki

- połączenie iluzji szczerości ze spotęgowaną sztucznością formalną wiersza

Krzysztof Siwczyk (77)

- Dzikie dzieci, Emil i my, Wiersze dla palących

- mitologizacja młodzieńczych wzruszeń związanych z wchodzeniem w dorosłość

- erotyczne wtajemniczenia, zmysłowość ciała

- fascynacja człowiekiem, jako istotą, która nie może obejść się bez Boga, nieuchwytny sens życia

- związek języka z mistyką (Emil i my)

- groteskowe ukazanie człowieka próbującego nawiązać kontakt z innymi ludźmi

Wojciech Wencel (72)

- poeta, eseista, krytyk literacki, redaktor literackiego działu Frondy, felietonista w Wprost

- Oda do chorej duszy, Imago mundi

- nurt religijno-neoklasycyzujący (próby pogodzenia poetyckiego klasycyzmu z chrześcijańską poezją religijną

E. TKACZYSZYN DYCKI (62)

- Piosenka o zależnościach i uzależnieniach - nagroda Nike (2008), Nenia i inne wiersze, Dzieje rodzin polskich

- świadomie pozostający na obrzeżach życia literackiego, niezwiązany z obcesowymi postawami innych poetów (poza wulgarnością, masowością, dyskursem Świetlickiego z tradycją)

- choroba psychiczna i fizyczna najbliższych, głównie matki

- ukazanie śmierci bez poetyckich ornamentów

- cielesność i niejednoznaczna tożsamość seksualna podmiotu, pomiędzy seksualną pasją a lękiem (poszukiwanie siebie poprzez pryzmat innych)

- unoszący się nad miłością, nieusuwalny cień śmierci

- nawiązania do prowincjonalnego, lokalnego, rodzinnego życia, pogranicze kultur ukraińskiej i polskiej

- odwołania do sarmackiego baroku (śmierć, trumna, kościotrup) - osobiste i psychologiczne źródła tej symboliki

ANDRZEJ SOSNOWSKI (59)

- Dożynki, Po tęczy, Poems

- możliwość wielu interpretacji wierszy dzięki wielowarstwowej metaforyce

- wykorzystanie, przetwarzanie usłyszanych słów z ulicy, internetu, telewizji

- cytaty, kryptocytaty, gry słowne, neologizmy

- plątanina głosów, cytatów i aluzji (Poems)

KRYTYKA LITERACKA

- działalność krytyków starszego pokolenia: Jan Błoński, H. Bereza, T. Burek, J. Łukaszewicz

- działalność krytyków średniego pokolenia: J. Jastrzębski. M. Stala, M. Zalewski, K. Maliszewski

- działalność krytyków młodych: Czapliński, Śliwiński

- wyzwolenie spod presji strukturalistycznej - pisanie recenzji bez związku z określoną metodą czy strategią krytyczną

- odrzucenie porządkowania i hierarchizowania

- sprywatyzowanie wypowiedzi krytycznej

- odejście od roli badacza, poszukiwanie nienaukowych sposobów dotarcia do dzieła i czytelnika

- niezależność od instytucji, metody, jednej drogi interpretacji

- krytyka jako twórczość literacka - wewnątrzśrodowiskowa wymiana poglądów (Lampa i Iskra)

- odpowiedzialność jedynie za własne czytanie tekstu, spotkanie z książką jest przygodą

- poszukiwanie odniesień kulturowych uciekając poza tekst, podejście socjologiczne i towarzysko-pokoleniowe

- obojętność czytelników wobec krytyki dzieł

- spór o przełom, o znaczenie 89 roku

- spór między intertekstualistami (dzieło w oparciu o inne dzieła) a socjologami (dzieło a problemy życia społecznego)

- spór o płeć literatury

- współcześnie krytyk jako pośrednik ułatwiający kupno czegoś (pozytywnie), lub jako moralizujący (negatywnie)

- krytyk sieciowy, przewodnik, serwer, do którego może się podłączyć każdy spragniony informacji

NAGRODA NIKE

- przyznawana od 1997 r. prestiżowa nagroda literacka

- konkurs organizowany przez związaną z Gazetą Wyborczą Fundację Nagrody Literackiej Nike

- do udziału dopuszczone są książki polskojęzyczne żyjących autorów o dowolnym gatunku literackim

- celem promocja literatury polskiej

- 97 - Widnokrąg Myśliwskiego, 2001 - Pod mocnym aniołem Pilcha, 2003 - Zachód słońca w Malinówku Rymkiewicza, 2004 - Gnój Kuczoka, 2009 - Piosenka o zależnościach i uzależnieniach Tkaczyszyna-Dyckiego, 2011 - Pióropusz Pilota

PASZPORTY POLITYKI

- przyznawane od 93 roku przez tygodnik Polityka w 6 kategoriach: literatura, film, teatr, muzyka poważna, sztuki wizualne, estrada, za osiągnięcia w krzewieniu kultury

- pomagają w promocji medialnej, ujawniają trendy czytelnicze, służą wzbudzeniu kontrowersji i zwróceniu uwagi na osobę pisarza

LIBERATURA

- literatura totalna (liber - wolny)

- moment zachłyśnięcia się w latach 90 nową literatura obcą - pojawienie się harlequinów i kryminałów, następnie telewizji z atrakcyjną ofertą i internetu

- 1999 - Fajfer podważa definicję dzieła literackiego - rozszerzenie jej o okładkę, czcionkę, kolor - dzieło powinno być wszechstronną całością, nie tylko suchym tekstem / wystawa książki niekonwencjonalnej

- artystyczny potencjał i bogactwo znaczeń zawartych w budowie książki

- 2003 - początek serii liberatury z korporacji Ha!art

- liberatura jest więc gatunkiem literackim, w którym tekst i materialna forma książki tworzą integralną całość (znacząca jest bowiem nie tylko warstwa słowna, ale i budowa tekstu

Teksty

- L. Sterne, Życie i myśli Tristama Shandy - zdania małą literą, puste kartki

- W. Blake, Małżeństwo nieba i piekła - rysunki Blake'a

- S. Mallarme, Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku - tekst rozłożony na 2 strony

- R. Queneau, Sto tysięcy miliardów wierszy - pocięte wiersze

- B. Federman, Głos w szafie - w połowie po francusku, w połowie po angielsku

Polskie hiperteksty

- R. Szczerbowski, AE (Elektropis znaleziony w Krzeszowicach)

- S. Shuty, Blok (zbiór tekstów poddanych recyklingowi, pochodzących z innych zbiorów, metafora wielopoziomowości, wielogłosowości w jakimś kręgu, blok wyrażający jakąś formę życia wobec innych, literacki labirynt, w kapitalistycznej rzeczywistości wielkiego miasta nie ma miejsca dla słabych, język pełen wulgarności, slangu, papka słowna)

- R. Nowakowski, Koniec świata według Emeryka ( opowiadanie historii poprzez różne ożywione byty: drzewo, kamień, ryba, stół)

STARZY TWÓRCY W LITERATURZE

- wymienieni w książce Czaplińskiego „Ruchome marginesy”

- należą do 5 pokoleń: urodzeni około 1920 r. (Szymborska, Hartiwg), przed wojną (Grynberg, Krall, Dąbrowska), około 1950 r. (Chwin, Anderman, Pilch, Nowakowski), inni: Mrożek, Pilch, Herbert, Różewicz, Myśliwski

- Miłosz - wspomnienia, utrwalanie świata, analiza i ocena tego świata (pojedyncze zdarzenia będące pretekstem do szerszej refleksji), tajemnica istnienie, której nigdy nie pojmiemy (jesteśmy jedynie cząstką tego, co poznajemy)

- Szymborska - zachwyt nad światem, bezradność w tym zdziwieniu, paradoks, ironia

FORMA PO 89

- 80-86 - dominacja gatunków dokumentarnych: notatnik, reportaż, wywiad, dziennik, pamiętnik, sylwa (narracyjny „groch z kapustą), państwowy aparat represyjny, cenzura utrudniały rozwój powieści

- po 86 - pierwsze sygnały odradzającego się krytycyzmu społecznego, proza tradycjonalistyczna, nie nowatorska (przerabianie starych gatunków), ucieczka przed historią w mit i nostalgię, powrót do fabuły poprzez: powieści kryminalne, romans, powieść detektywistyczną

- lata 90 - pojawienie się parodiowania powieści - ukazanie w parodii przestarzałości form, klasyczna fabuła, wyraziste schematy gatunkowe i doniosła problematyka

- lata 90 - nieepicki model prozy - wykorzystanie środków stylistycznych, odbieganie od głównego wątku, dygresje, skojarzenia, komentarze (Goerke, Tulli), świat staje się czytelny dopiero wtedy, gdy dostrzeżemy jego tekstową naturę - literatura narzędziem poznania bytu

- sylwa - dzieło nie stanowi żadnej całości tematycznej, gatunkowej, estetycznej, narracja rozwija się od przypadku do przypadku, napędzana jest skojarzeniami, wspomnieniami, wypowiedź autora ujęta w ramy wyrazistego porządku (Tarot paryski)

NURT MĘSKI

- Stasiuk, Pilch

- nie jest aż tak wyraźny jak kobiecy, można mówić co najwyżej o pewnych wątkach

- próba zrekonstruowania mitu prawdziwego mężczyzny - twardziela

- kryzys współczesnego macho - agresja, heroizm, wspólnota męska - nie są przydatne w dzisiejszym świecie

- relacja ojciec-syn i brak matki - jest to układ niepełny i negatywny

- układ ojciec-syn - forma autodefinicji

Stasiuk

- kontynuator męskiej prozy Hłaski, Nowakowskiego

- bunt, będący bezinteresownym działaniem i manifestacją wolności

- niebezpieczne życie na krawędzi, rozmaite egzystencjalne podróże do kresu po samowiedzę i samopotwierdzenie

- budowany przez Stasiuka świat, to świat mężczyzn, gdzie kobieta może stanowić co najwyżej dopełnienie bohatera męskiego, zawsze jest gdzieś z boku, gdzieś na marginesie, kobiety występują w 2 rolach: seksualnej i macierzyńskiej

- Biały kruk - wyprawa trzydziestoletnich mężczyzn na męską wędrówkę w Bieszczady, zakwestionowanie twardości

Stasiuk, Biały kruk

- przyjacielska wyprawa w góry przeobraża się w dramatyczną ucieczkę i walkę o wolność

- kręcenie się w kółko, podróż do nikąd

PROZA RODZINNA I ŚRODOWISKOWA, SPOŁECZNA I ZAANGAŻOWANA

Kuczok, Gnój

- zakwestionowanie mitu idyllicznego dzieciństwa

- studium rodzinnej patologii (maltretowane i podlegające nieustannej tresurze dziecko, rozchwiany emocjonalnie, niezdolny do komunikacji ojciec)

- powieść inicjacyjna - dorastanie bezimiennego bohatera - Małego K w czasach PRLu, w beznadziejnej rzeczywistości śląskiego blokowiska

- dziecko maltretowane przez ojca przekłada te emocje na dorosłe życie - staje się agresywny (odkrycie swojej tożsamości jako drugiego ojca)

- grotołaz - chęć powrotu do łona matki

- poczucie beznadziei

- zalanie domu dzieciństwa tytułowym gnojem, który zalegał w starej instalacji (sen)

- przemoc przejawiająca się w różnych formach jako główny składnik relacji między ludźmi

- 3 części: pierwsza w formie rodzinnej sagi, opowiedziana z dystansu, druga jako psychologiczna proza inicjacyjna, a narrator znajduje się w samym centrum, i trzecia oniryczno-groteskowa (zmienność tych form ilustruje proces poszukiwania przez bohatera leku na przeszłość

Nahacz, Bombel

- proza środowiskowa, nostalgiczna

- opowieści wiejskiego chłopa - Bombla, który przesiaduje na przystanku autobusowym i ma nie po kolei w głowie, pozornie wiejski głupek

- outsider, pragnący towarzystwa innych, ale tak naprawdę czujący się najlepiej sam na sam

- tęsknota za czymś utraconym, zapomnianym, niewypowiedzianym

- ukazanie mentalności ludzi z prowincji, ludzi tutejszych, którzy akceptują jego inność

- Beskid Niski, przywiązanie do swojej małej ojczyzny

- słowotok, niby niezdarna kwadratowa mowa

Tryzna, Panna Nikt

- powieść o dojrzewaniu (wkroczenie w dorosłość, narracja pierwszoosobowa)

- powieść inicjacyjna (brak tła historycznego, bohaterowie takiej powieści po osiągnięciu pewnej wiedzy wybierają śmierć

- powieść dla dziewcząt (brak budującego zakończenia)

- poszukiwanie własnej tożsamości, zafascynowanie nowym, nieznanym światem (transformacja z Marysi w Minkę, następnie w Majkę - poniesienie klęski w każdym wcieleniu)

- pomieszanie powieści z baśnią, pamiętniczka pensjonarki ze średniowiecznym moralitetem (ale bez treści dydaktycznych) i grecką tragedią

- królestwo umarłych godzin - metaforyczne odbicie wnętrza Marysi (zmiany w niej prowadziły do zmian w królestwie, strumień świadomości) - bajka o przebitym młodzieńcu - menstruacja, baśń o 50 urodzinach królowej - odrzucenie, uśmiercenie własnego ja, wizja 4 ścieżek życiowych - wewnętrzne rozdarcie (żadna ze ścieżek nie okazuje się właściwą

- erotyczne eksperymenty dziewczyn skutkiem ubocznym fascynacji cielesnością

- związek z mężczyzną traktowany jako zło konieczne, związek z kobietą to akt wolnego wyboru, szansa na odkrycie własnego ja

Masłowska, Wojna polsko-ruska

- powieść dresiarska

- nadrealistyczna alegoria polskiej tożsamości narodowej rzeczywistości małego miasteczka

- przeplatanie wątków kryminalnych z egzystencjalną refleksją

- kpienie ze stereotypów i rozmaitych tandetnych mód (Silny postulujący za niezanieczyszczaniem przyrody przez amerykańskie koncerny jest jednocześnie lewicowy i anarchistyczny, Angela, która nie je mięsa)

- pewna rytmika tekstu

- wszechobecny autor, główny bohater nie ma wpływu na swoje życie

Odja, Tartak

- bohaterami rodzina Myśliwskich (Myśliwski - bogaty chłop)

- przemijanie, poczucie życiowej przegranej

- brak więzi między mieszkańcami wsi poza biedą, brakiem perspektyw, ciągłym narzekaniem i zazdrością wobec bogatych (społeczność jako zorganizowana forma ginie, jednostkom pozostaje powolna egzystencja prowadząca ku śmierci, bądź ucieczka)

- smutny obraz popeggerowskiej prowincji, kiedy do władzy dochodził między innymi Lepper

PROZA MAŁYCH OJCZYZN/NOSTALGICZNA

- literatura małych ojczyzn, proza mitograficzna, proza korzenna, proza nostalgiczna

- Myśliwski, Huelle, Chwin, Stasiuk, Pilch, Odojewski, Kowalewski

- nostalgia - ocalający powrót, tęsknota za ojczyzną, czasem minionym, przeświadczenie o tym, że kiedyś było lepiej, świadomość, że powrót do domu lub czasów minionych jest niemożliwy

- nostalgia ucieczką od teraźniejszości, przeżycie nostalgiczne jest wzniosłe

- tęsknota za samą przeszłością, za zaczem niemożliwym do odzyskania

- budowanie prywatnego życia, nieheroicznego, ale wzniosłego, nawet najbardziej błaha przeszłość staje się błaha, bo już minęła i jest przez to niepowtarzalna

- określanie własnej tożsamości poprzez przeszłość

- kresy znane z wczesnego dzieciństwa lub jako doświadczenie przodków

- związek tożsamości z jakimś miejscem na zasadzie wyboru (Beskid Niski Stasiuka)

- powieść inicjacyjna i rozwojowa - przekraczanie pewnych granic, zdobywanie wiedzy, dojrzewanie (mityczne Bieszczady urastające do rangi Kresów - Biały kruk)

- wyrzucenie poza nawias, margines, obrzeża społeczeństwa, prowincji, które stają się centrum świata, mikrokosmosem (Opowieści galicyjskie, Stasiuk)

- 3 sposoby zatrzymania czasu: wyliczenie doskonałych cech tego czasu, używanie czasownikowych form wielokrotnych (coś się podobało), użycie czasu teraźniejszego do przyszłości

- pozytywnie o kresach po 45: Miłosz, Konwicki, Stempowski, Witlin

- Erwin Kruk - Spadek, Sieniewicz - Prababka

Huelle, Weiser Dawidek

- Gdańsk 1957, historia tajemniczego zniknięcia żydowskiego chłopca

- prowadzenie prywatnego śledztwa w sprawie zaginięcia przez jednego z kolegów, narratora powieści

- Dawidem - przywódca grupy, ktoś stanowiący uosobienie tajemnicy, mesjasza, cudotwórcy i maga

- powieść oparta na schemacie powieści detektywistycznej

- powieść o dojrzewaniu, powieść obyczajowa, polityczna, przygodowa, filozoficzny traktat

Huelle, Opowiadania na czas przeprowadzki, Pierwsza miłość i inne opowiadania

- zrekonstruowane historycznie miejsca związane z Gdańskiem

- zapis dorastania, poszukiwania mitycznej genealogii, korzeni duchowych

- pastisz, gra aluzji, dialog z literaturą

Chwin, Hanemann

- losy wolnego miasta Gdańska przed wojną i po niej

- zderzenie dwóch kultur: schludnego protestantyzm z nieposkromionym katolicyzmem

- miasto jest domem Hanemanna, opuszczenie tego domu to zawieszenie w pustce lub śmierć

- niemożność odnalezienia się w nowym mieście, zakwestionowanie mitu prywatnej ojczyzny

- świat rzeczy ginących w pożarach, bezwolnie przechodzących w cudze ręce, niszczejących w obcym otoczeniu symbolem obcości tego świata oraz przeszłości, która nigdy nie powróci

- smutek, melancholia

Jurewicz, Dzień przed końcem świata

- zapis traumy przesiedlenia z Białorusi do Polski, szukanie własnej tożsamości w poniemieckim świecie pruskich wiosek

- powrót do rodzinnego domu ze względu na śmierć ojca, rozpamiętywanie przeszłości

- trzy dni w czasie których świat bohatera rozpada się, dominująca trauma spowodowana śmiercią ojca, z którą nie można sobie poradzić (śmierć ojca przekreśla ustalony porządek życia, sprawia, że pogrąża się ono w chaosie)

- poszarpana, fragmentaryczna narracja, przeplatanie wątków, mieszanie płaszczyzn czasowych

Kowalewski, Powrót do Breitenheide (też do literatury Warmii i Mazur, bo K. mieszka w Olsztynie)

- zagubiony majątek na Prusach Wschodnich

- refleksja o nieuchronności przemijania, klimat melancholijnej prowincji

- rok 1913, za chwilę wybuchnie wojna, poczucie zbliżającej się katastrofy, próba oswojenia poprzez sztukę

- klęska uczuć, ambicji, oczekiwań, gorycz niespełnienia

- bohaterem życiowy nieudacznik - inteligent, który nie potrafi odnaleźć się w świecie, w którym żyje

LITERATURA WARMII I MAZUR

- 1955 - oddział literatów polskich w Olsztynie

- literatura wspomnieniowa

- brak krytyki literackiej, która zdołałaby się przebić

- 1989 - powstanie Związku literatów polskich

- 1990 - powstanie Borussii z inicjatywy Brakonieckiego (celem odkłamanie historii tej ziemi, różnego typu działania kulturalne, wydawnictwo, wydawanie książek autorów niemieckich, którzy tu mieszkali

- pismo „Teraz my” w technikum elektronicznym

- pismo „Portret” - promowanie twórczości młodych, którzy karmili się poezją brulionową (nie wikłali się w żadną regionalną czy narodową kwestię)

- pismo „Warmia i Mazury”

Sieniewicz, Czwarte niebo

- świat pogrążony we frustracji i bezrobociu, brak perspektyw, rozczarowanie (karykatura literatury zaangażowanej)

- ucieczka w fantastyczną baśń, budowanie własnej mitologii, która wcale nie musi służyć sensowi egzystencji

- podział na tych, którzy chcieli i umieli się sprzedać i na tych, którzy klepią biedę, ale pozostali wierni sobie

POSTMODERNIZM

- od II połowy XX w.

- brak opozycji, istnieją za to kategorie różnicy

- pluralizm - języków, modeli, sposobów myślenia

- przekraczanie granic

- nieokreśloność i fragmentaryczność

- relatywizm wartości, każdy człowiek posiada swój własny obraz świata, a tym samym stanowi on prawdę dla siebie

- odwrót od przeszłości, upadek norm i autorytetów

- ironia, hybrydyzacja (parodia, trawestacja, pastisz)

- przedstawiciele: Vian. Barth, Pynchon

WYZNACZNIKI POWIEŚCI POSTMODERNISTYCZNEJ

- nie odzwierciedla rzeczywistości, chociaż czasami udaje, że to robi

- gry intertekstualne, zabawy słowne, fragmentaryczność

- może przybierać pozór opowieści historycznej, ale nią nie jest

- świat w powieści ma formę labiryntu, sieci, kłącza

- łamanie podziałów (łączenie wątków sensacyjnych z głębokimi rozważaniami filozoficznymi, sztuki elitarnej z popularną)

- podważenie statusu autora jako organizatora całości

Witkowski, Margot

- postacie o zagmatwanej tożsamości

- powieść środowiskowa (o pracy tirowców), satyra na rodzimy biznes, opowieść o narodzinach i upadku wielkiego celebryty

KRYTYKA FEMINISTYCZNA

- emancypacja -> feminizm -> gender

- krytyka feministyczna = literaturoznawstwo/metodologia feministyczna

- gender - to, co wmusza na nas kultura

- seks - płeć, z którą identyfikujemy się na pierwszy rzut oka

- wpływ płci na wykreowany świat przedstawiony

- różne rodzaje twórczości kobiet wrzucone do jednego worka - literatury feministycznej

- zwrot ku intymności i wykorzystanie biografii

- Filipiak - pierwsza oficjalnie pisząca lesbijka w Polsce - jej debiut pewnego rodzaju inicjacją homoerotyczną

- presja męskiego świata nakierowuje kobiety ku sobie

- postmodernizm zajmuje się sprawami jednostki, fragmentarycznymi i przestrzeniami wykluczonymi (homoseksualizm, dyskryminacja wątku kobiecego

- kobieta + lesbijka = podwójne wykluczenie

LITERATURA HOMOSEKSUALNA z wykładów

- w starożytności relacja mecenasa wobec młodszego chłopca (mentalna i intelektualna opieka, wprowadzenie w arkana sztuki miłosnej) - kobieta spełniała rolę kobiety nie partnerki do intelektualnej dyskusji

- w średniowieczu wprowadzenie kary za stosunki homoseksualne

- w renesansie pojawiają się związki homoseksualne, ale są niezbyt jawne i negatywnie postrzegane - miłość do piękna uosabianego przez młodych chłopców, brak związków między kobietami do XVIII w.

- wiek XX - ujawnianie się homoseksualistów (Poe, Wilde) - zaszufladkowanie pisarzy homoseksualnych do homoseksualnej literatury

- w Polsce homoseksualizm pojawia się znacznie później, według Ritza istnieje, ale jest zawoalowany

- Warkocki zwraca uwagę, że przy homoseksualizmie operujemy niedopowiedzeniami - pisarze boją się kompromitacji, narażenia na wykluczenie, dlatego unikają tej tematyki (brak prawdy, istnieje, tylko stan podejrzenia

- Tomasik, Homobiografie, Iwasiuk, Ha!art

- Żurawicki, Musiał, Pankowski, Tkaczyszyn-Dycki, Witkowski

Filipiak, Księga Em

- sztuka oparta na życiu i twórczości Marii Komornickiej, która oznajmia, że jest wcieleniem przodka - Piotra Własta

- problem wtłaczania nas w pewne ramy kulturowe

- wizyjność, sceny realistyczne przeplatane z fantastycznymi

- intertekstualność, wplecenie w tekst listów i wierszy Komornickiej

- trzeci rodzaj - Androgyne

Pankowski, Rudolf

- historia znajomości mieszkającego w Brukseli polskiego profesora z niemieckim homoseksualistą - Rudolfem

- homoseksualizm wyrazem radości życia, nie powodu do wstydu

- polemika między dwoma różnymi sposobami doświadczania rzeczywistości - poprawny świat profesora i grzeszny świat Rudofla (świat akceptacji ciała z jego ciemną stroną, przeżywany do ostatniej kropli

- uwolnienie od obowiązujących norm obyczajowych umożliwiające pełnię życia

Tulli, Sny i kamienie

- narrator niczym Bóg patrzący na ludzi budujących miasto

- miasto labirynt stworzone przez ludzi, zagubienie

- opowieść o umieraniu marzeń - idealne miasto nie jest takie idealne

- miasto oderwane od swoich korzeni jest jak drzewo - nie istnieje

- nie da się uporządkować pojęć

Tokarczuk, Szafa

- proza psychologiczna

- spojrzenie na społeczeństwo poprzez pryzmat przedmiotów, jakimi się ono otacza

- szafa miejscem, gdzie nie potrzebne są już maski, ucieczką przed sztucznością świata, miejscem, gdzie wkłada się wszystkie swoje tęsknoty

- wyjść z szafy - ujawnić się

Tokarczuk, Anna In w grobowcach świata

- Anna In - wcielenie sumeryjskiej bogini Inanny

- przestrzenią akcji miasto i jego zdezelowane przedmieścia, Ojcowie wcieleniem futurystycznych władców zglobalizowanego świata

- przerażające, a jednocześnie fascynujące futurystyczne miasto

- melodyjność języka

Goerke, Fractale

- krótkie opowiadania, wycinki rzeczywistości, mikroscenki z puentą

- obrazek - krótkie opowiadanie nasycone obserwacjami społeczno-obyczajowymi, utrwalające charakterystyczne dla danego środowiska cechy lub wzorce

- fractal - krótki zapisek komputerowy, wycinek obrazujący rzeczywistość

- postmodernistyczność - ale nawiązanie do rzeczywistości, podczas gdy postmodernizm nie nawiązuje do niej

- dekontekstualizacja (ja wiem skąd to jest), interseksualność, deszyfracja stereotypów

- ironiczny dystans do świata i czytelnika

- deformacja biblijnych fragmentów (Kuszenie Zofii) - trawestacja (pisanie na nowo, odwoływanie się do wysokiego tekstu, ale nie ma ona na celu umniejszenia wartości)

- mieszanie symboli wysokich i niskich

Poetyka teledysku

- kreowanie własnej wizji rzeczywistości, brak spójnej linii narracyjnej, gra fantazji, luźnych skojarzeń, magicznych metamorfoz

- rozpad kodów symbolicznych, kryzys prawdy i wartości

- gdy dotychczasowe kody straciły moc, a nie powstały jeszcze nowe, wątpliwe staje się jakiejkolwiek porozumienie (reakcją na to kolaż, parodia, pastisz)

- zderzenie postaci funkcjonujących w danej kulturze z nieoczekiwanymi kontekstami

- zastąpienie symbolu kolażem prowadzi do zwolnienia człowieka z myślenia nad sensem na rzecz zachłyśnięcia

- świat zmieniających się bez końca ról - człowiek jako turysta, który nigdzie nie jest zakorzeniony

- Pani Bovary - nasze marzenia są tandetne, ukształtowane przez banalne narracje romansów i podobnej im literatury masowej, a nasze ja to jedynie produkt współczesnej kultury, marna kopia bohaterów będących również kopiami (odzyskanie jedności poprzez świadome wzięcie udziału w grze)

- idea androgyniczności, która ma zastąpić rozbity schemat społecznych i seksualnych ról płciowych

Gretkowska, Tarot paryski

- życie niczym partia tarota, opiera się na wielkiej niewiadomej

- obowiązki dnia codziennego i wplecione w nie filozoficzne refleksje

- subiektywne przeżywanie sztuki pojmowanej jako wartość wyzwolona z wszelkich norm i zakazów

- zawieszenie między kulturowym bagażem przeszłości a pragnieniem odnalezienia własnego ja

- Paryż labiryntem kultury, życie codzienną zagadką

- rozpad wspólnoty bohaterów rozpadem narracji (dekadenci, którzy muszą się rozpaść, po wiośnie następuje jesień

Cała piątka bohaterów jest nietypowa, w pewien sposób nawiedzona. Charlotta podejmuje ambitną egzegezę kart Tarota, prowadząc przy tym życie wzorowej feministki, kobiety wyzwolonej. Xavier, jej kochanek, rzeźbiarz, zarzuca swoje zajęcie, by kopiować komplety Tarota, a równocześnie uwodzi swą 10-letnią kuzynkę. Najbardziej szokuje Gabriela, 70-letnia pisarka, autorka książek o nekrofilii, osoba sypiająca z dwudziestokilkulatkiem. Michał, porzucony przez żonę polski emigrant, studiuje z uporem dzieło Kartezjusza, choć sam jest odległy od jakiegokolwiek racjonalizmu. Wreszcie Thomas, młody Szwajcar, Religioznawca i ateista, roztrząsający niuanse Tory i innych pism judaizmu. Obaj z Michałem wyjeżdżają do eksperymentalnego klasztoru koedukacyjnego, aby pogłębić swe doświadczenia, a co za tym idzie — lepiej poznać samych siebie.

16



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Życie literackie po 1989 roku zagadnienia
12. Ruch wydawniczy po 1989 roku, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
18 Proza niefikcjonalna, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89, zagadnienia
13.Najważniejsze tendencje w prozie po 89, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89, zagadnienia
forma po 89, Filologia polska, Życie literackie po 1989
15.DOS WIADCZENIE HISTORII W PROZIE PO 89 ROKU, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89, zagadni
20. Postmodernizm a lit. polska po 89, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89, zagadnienia
1. kulturalne przemiany po 89, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
13. Szko-a Nowojorska, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
16. PROZA MAĂşYCH OJCZYZN, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
5.TotArt, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
17. Proza ma-ych ojczyzn, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
Szafa Tokarczuk, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
Pokolenie bruLionu, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
14. pytania II, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
Krytyka feministyczna, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
4. Działania alternatywne przed 1989r, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
15. NURT MÂŚSKI oprac, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
proza zaangażowana, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89

więcej podobnych podstron