Teoria integracji europejskiej

1. Pojęcie integracji europejskiej

Nazwa „Integracja gospodarcza” bądź „integracja ekonomiczna” w jego współczesnym zrozumieniu, pojawiła się w literaturze ekonomicznej już na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych. Jedne z największych i niekwestionowanych znawców tej problematyki Fritz Machlup, kojarzy to z prowadzonymi w tamtym czasie badaniami statystyków niemieckich i grupy liberalnych ekonomistów z ówczesnych kręgów genewskich i londyńskich. Nazwa ta, w obecnym brzmieniu, zaczyna również występować w oficjalnych przemówieniach polityków i mężów stanu tych czasów, jak również w dokumentach dotyczących ważnych spraw, np. międzynarodowych.

Integracja jest pojęciem wieloznacznym i różnie ją można interpretować. Wyraz ten pochodzi od łacińskiego słowa „integratio”. Pod tym pojęciem najczęściej rozumie się zjawisko łączenia bądź tzw. zespalania się kilku elementów w całość tzw. fuzji.

W przypadku charakteru nieekonomicznego po I wojnie światowej państwa zaczęły się integrować, gdyż bali się np. ekspansji gospodarczej ze strony USA bądź zagrożenia ideologicznego i militarnego ze strony ówczesnego Związku Radzieckiego.

Jednakże integracja ekonomiczna w odniesieniu do międzynarodowych stosunków gospodarczych, oznacza stopniową i wolną eliminację granic ekonomicznych pomiędzy niepodległymi państwami; w wyniku tego rozwoju gospodarki integrujących się państw zaczynają funkcjonować jako jedna, wielka całość. Określenie to może być interpretowane na dwa sposoby: dynamiczny i statyczny. W przypadku sposobu „dynamicznego” integrację ekonomiczną traktuje się jako nurt, w ramach którego granice ekonomiczne pomiędzy krajami są stopniowo a w przyszłości być może całkowicie wyeliminowane, dyskryminacja narodowa zostaje całkowicie zniesiona, a samodzielne uprzednio jednostki ekonomiczne zamieniają się powoli w większą całość. W przypadku określenia „statyczny” integrację ekonomiczną traktuje się jako stan, w którym gospodarstwa narodowe, państwa nie są już dłużej oddzielane przez granice ekonomiczne, ale funkcjonują one razem połączone w jedną całość. Oznacza to, że proces integracji ekonomicznej przeszedł wszystkie etapy i osiągnął swój cel.

Integracja ekonomiczna nie jest celem samym w sobie, ale służy wyższym, ważniejszym celom, o charakterze zarówno ekonomicznym, jak i politycznym.

• Dobrobyt ekonomiczny. Dobrobyt wszystkich krajów należących do ugrupowania integracyjnego zwiększa się dzięki specjalizacji produkcji oraz współtworzeniu w ustalaniu wzajemnej polityki, są to dwa wg mnie podstawowe elementy integracji ekonomicznej.

• Pokój. Kraje tworzące wzajemną integrację stają się od siebie zależne co zmniejsza ryzyko konfliktu zbrojnego (wojny) między nimi.

• Demokracja. Jeśli udział w grupie przynoszącej wszelkiego rodzaju korzyści w wyniku integracji ekonomicznej uzależniona jest od parlamentarnej formy demokracji, istnieją bardzo małe szanse obalenia tego systemu w krajach członkowskich.

• Prawa człowieka. Szanowanie tychże praw będzie zapewnione i przestrzegane, jeżeli potraktowane to jest jako pierwszy i wstępny warunek uczestniczenia w układzie integracji ekonomicznej.

Integracja europejska nie zastępuje dwóch istniejących Wspólnot (WE, EURATOM), które funkcjonują nadal, zachowując swoją odrębność i prawno-międzynarodową podmiotowość. O zadaniach realizowanych przez integrację europejską w ramach w/w filarów mówi Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej oraz Traktat o Unii Europejskiej. Obszary kompetencyjne obejmują:

I Filar [ 2 Wspólnoty oraz Unia Gospodarcza i Walutowa ]

• rynek wewnętrzny, czyli swobodny przepływ towarów, osób, usług, kapitału i wierzytelności,

• unię celną,

• wspólną politykę handlową,

• wspólną politykę w dziedzinach rolnictwa i rybołówstwa,

• wspólną politykę w dziedzinie transportu i energii,

• koordynację państwowych polityk zatrudnienia,

• europejski fundusz społeczny,

• wspólną politykę w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego,

• ochronę niezakłóconej konkurencji,

• wspieranie rozwoju naukowego i technologicznego,

• ochronę zdrowia,

• ochronę konsumentów,

• obronę cywilną,

• turystykę i transport.

II Filar [ Wspólna polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa ]

• ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezależności i integralności Unii zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych,

• umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich,

• utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego,

• popieranie współpracy międzynarodowej,

• rozwijanie i umacnianie demokracji oraz rządów prawa, jak również poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

III FILAR [ Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych ]

• zapewnienie obywatelom Unii wysokiego poziomu ochrony w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,

• zapobieganie rasizmowi, ksenofobii, itp. oraz walkę z tymi zjawiskami,

• zapobieganie przestępczości zorganizowanej lub innej i walkę z tym zjawiskiem, a w szczególności z terroryzmem, handlem ludźmi i przestępstwami przeciwko dzieciom, handlem narkotykami, handlem bronią, korupcją i nadużyciami,

• ściślejszą współpracę między siłami policji, władzami celnymi i innymi władzami w państwach członkowskich, bezpośrednio i za pośrednictwem Europejskiego Urzędu Policji (EUROPOL-u z siedzibą w Hadze),

• ściślejszą współpracę między władzami sądowymi i innymi właściwymi władzami państw członkowskich,

• zbliżanie norm prawa karnego państw członkowskich.

Podczas gdy w obszarze I filaru decyzje podejmowane są w oparciu o mechanizmy ponadnarodowe (czyli m.in. instytucje Wspólnot) i obowiązuje wspólnotowy porządek ochrony prawnej, to w ramach II i III filaru współpraca krajów członkowskich odbywa się prawie całkowicie na zasadach międzynarodowych, czyli podjęcie decyzji (uchwalenie wiążącego aktu prawnego) wbrew woli któregokolwiek z krajów członkowskich zasadniczo nie jest możliwe.

1.1. Modele integracji

Model integracji to całościowy obraz układu integracyjnego obejmujący zespół jego głównych właściwości, w tym przede wszystkim podział kompetencji między organami międzynarodowymi lub ponadnarodowymi a rządami państw członkowskich oraz między centralnymi ośrodkami władzy gospodarczej w poszczególnych krajach a przedsiębiorstwami.

Zarówno w literaturze jak i praktyce istnieją 2 podstawowe modele integracji w gospodarce rynkowej:

1) Model integracji międzynarodowej.

Model integracji międzynarodowej zakłada, że wszystkie decyzje integracyjne o charakterze pośrednio lub bezpośrednio oddziałujące na przebieg procesu integracyjnego powinny być podejmowane przez przedsiębiorstwa państw uczestniczących w ugrupowaniu. Tutaj rola państw i międzynarodowych ośrodków integracyjnych zostaje ograniczona do roli stróża strzegącego przestrzegania ogólnych warunków. Państwo utrzymuje praworządność i porządek publiczny, stosuje środki przymusu dla ochrony zgodnych z prawem umów i kontraktów oraz pielęgnuje wolny rynek i wolną konkurencję. Ośrodki międzynarodowe czynią to samo w skali ugrupowania integracyjnego.

2) Model integracji ponadnarodowej.

Model integracji ponadnarodowej, zwany również modelem integracji instytucjonalnej. W tym przypadku zarówno ugrupowanie integracyjne, jak i państwo uzyskują uprawnienia do oddziaływania na procesy integracyjne. Decyzje tych ośrodków mogą pośrednio oddziaływać na decyzje przedsiębiorstw za pomocą subwencji, ceł, ograniczeń parataryfowych, pozataryfowych polityki kursu walutowego, stopy procentowej i innych, czyli przy pomocy wszystkich dostępnych narzędzi polityki makroekonomicznej. Stanowisko to opiera się na założeniu, że integracja gospodarcza możliwa jest jedynie w momencie skoordynowania, a następnie zunifikowania polityki ekonomicznej określonej grupy państw.

1.2. Rodzaje międzynarodowej integracji i jej metody

• Funkcjonalna metoda integracji, gdzie podstawowymi zadaniami instytucji integracyjnych powinny być działania w celu jak największego ograniczenia barier handlowych i zapewnienia swobodnego przepływu towarów, usług i czynników produkcji. Właściwy proces integracyjny nie powinien być przedmiotem unormowania, lecz powinien raczej wynikać z działania mechanizmów rynkowych. Procesy integracyjne nie powinny powodować rozszczepienia się gospodarek krajów, które się integrują od krajów reszty świata.

• Instytucjonalna metoda integracji, zwana także autorytatywną, opiera się na tezie, że najważniejsze znaczenie dla procesów integracyjnych mają wspólne lub ponadnarodowe instytucje integracyjne. Natomiast regionalna integracja międzynarodowa jest możliwa, gdy skoordynowane będą, a potem sprawdzone polityki ekonomiczne danej grupy państw, czyli wówczas, gdy przekażą one swoje funkcje ekonomiczne organom międzynarodowym.

Metody międzynarodowej integracji gospodarczej łączą się ściśle z formami ugrupowań integracyjnych. W literaturze rozróżnia się integrację rynkową i instytucjonalną oraz formalną i nieformalną. Za integrację rynkową uważa się połączenie państw będące następstwem rozwoju sił wytwórczych, który prowadzi do ukształtowania się odrębnych, wewnętrznie spójnych konstrukcji gospodarczych, wyraźnie odróżniających się od całokształtu gospodarki światowej. Grupa państw nie musi tworzyć tu oddzielnych struktur organizacyjnych. Integracja instytucjonalna natomiast powstaje w wyniku porozumienia międzynarodowego (także z przyczyn politycznych) w celu łączenia określonych organizmów gospodarczych. Takim działaniom towarzyszy powołanie odpowiednich do tych celów struktur organizacyjnych. Ta forma integracji nie jest przejawem bezstronnej konieczności rozwoju sił wytwórczych. Można przecież dążyć do łączenia krajów o zbyt małej sile przyciągania i o różnym poziomie zaawansowania rozwoju. Podział integracji na formalną i nieformalną może mieć postać porozumienia międzynarodowego, organizacjo integracyjnej bądź gospodarczej wraz ze stosownymi strukturami organizacyjnymi. Organizacje te mają za zadanie w sposób stacjonarny inicjować procesy integracyjne i im sprzyjać. Przykładami takiej integracji są Wspólnota Europejska (WE), EFTA, CEFTA itp. Ugrupowania nieformalne natomiast mogą tworzyć grupy krajów niezorganizowanych formalnie, silnie jednak powiązane międzynarodowymi stosunkami ekonomicznymi, między którymi zachodzą rzeczywiste procesy integracyjne. Najbardziej znanym przykładem takiej nieformalnej integracji był związek gospodarki USA i Kanady.

2. Cele integracji.

Cele integracji są jasne i nie ma wątpliwości, że bez integracji niemożliwy byłby postęp tak szybki i w tak wielu dziedzinach jak obecnie. Integracja powoduje wzrost efektywności gospodarowania co prowadzi do wzrostu dochodu narodowego a to daje możliwości unowocześniania gospodarki. Integracja daje możliwość krajom, koncentracji nakładów w dziedzinach najbardziej efektywnych oraz daje dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych takich jak surowce, których inny kraj nie posiada, czy dostęp do wiedzy czy nowych technologii. Te współdziałania umożliwiają likwidację barier narodowych wzrostu gospodarczego.

Cele integracji wg art. B Traktatu z Maastricht:

• „osiąganie trwałego i zrównoważonego postępu gospodarczo-społecznego, zwłaszcza poprzez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej oraz ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo ze wspólną walutą, zgodnie z postanowieniami Traktatu;

• Potwierdzenie swojej tożsamości w skali międzynarodowej, w szczególności poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obejmującej ostateczne ukształtowanie wspólnej polityki obronnej mogącej doprowadzić do wspólnej obrony;

• Wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli Państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii;

• Rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych…”

1. Cele integracji rynku

Swoboda przemieszczania się dóbr i usług jest podstawowym elementem integracji gospodarczej. Poprzez wspólną wymianę dóbr kraje zrzeszone poprzez integrację nawzajem zwiększają swój dobrobyt. Pozwala to swoim klientom na duży wybór towaru oraz kupno najtańszego.

Swoboda przepływu czynników produkcji może być uważana za kolejny podstawowy element integracji ekonomicznej. Ważnym motywem przemawiającym na jej rzecz jest to, że daje ona możliwość optymalnej alokacji pracy i kapitału. Niekiedy w niektórych miejscach brakuje środków produkcji tam, gdzie w innej sytuacji produkcja mogłaby być najbardziej ekonomicznie uzasadniona. W celu pozbycia się tego problemu przedsiębiorcy skłonni są przesuwać swój kapitał z miejsc umożliwiających osiągnięcie niskiego wskaźnika zwrotu poniesionych nakładów do miejsc bardziej obiecujących. To samo dotyczy siły roboczej: robotnicy będą migrować do krajów i miejsc gdzie ich praca będzie bardziej potrzebna i lepiej wynagradzana.

2.2. Cele integracji polityki

We wszystkich krajach europejskich miała miejsce postępująca interwencja rządu w życie gospodarcze. Wynika to z roli państwa mającego podnosić dobrobyt ekonomiczny poprzez korygowanie niedoskonałości rynku, itp. Cele i formy regulacji różnią się w poszczególnych krajach z racji różnic preferencji. W związku z rozwiniętą współzależnością w skali międzynarodowej, polityka jednego kraju ma wpływ na sytuację w innym kraju. Jeśli cele dwóch rządów są niespójne, polityka jednego kraju przeszkodzi realizacji polityki innego kraju. Integracja polityki może przynieść korzyści gospodarcze, jako że prowadzi ona do przywrócenia skuteczności decyzji politycznych. Celem integracji polityki jest stworzenie wspólnych ram polityki, tworzącej równe warunki funkcjonowania zintegrowanych części gospodarki. Wiadomo, że wspólna polityka wymaga istnienia wspólnej instytucji. Instytucja te winna być tym silniejsza, im wyższa jest komplikacja różnych stadiów polityki: przygotowania, formułowania i wdrażania. Integracja polityki jest często oparta o nieściśle zdefiniowane zobowiązania wymagające od instytucji publicznych podejmowania działań. Zobowiązania te pozostawiają obszerne pole do interpretacji czy to zakresu, czy to momentu zastosowania. Mogą one ponadto ulec odwróceniu, jeśli zmieni się otoczenie polityki.

Integracja polityki, nawet będąc korzystna z ekonomicznego punktu widzenia, może być trudna z racji interesów klasy politycznej i biurokracji krajów członkowskich. Dlatego politycy danego kraju mogą tym bardziej nieskłonni do rezygnowania ze swoich uprawnień do interweniowania, im bardziej takie kwestie jak polityka zatrudnienia czy budżetowa będą wchodzić w grę.

3.Warunki Integracji.

Międzynarodowa integracja gospodarcza jest procesem, w którym następuje wzajemna adaptacja i scalanie się struktur gospodarczych poszczególnych krajów, prowadzące do powstania ujednoliconego organizmu społecznego. Aby taki proces mógł zaistnieć i aby był procesem skutecznym, muszą być spełnione pewne określone warunki. Brak tych warunków może ten proces utrudniać lub całkowicie udaremnić. Do tych warunków zalicza się:

1. istnienie w grupie krajów zmierzających do integracji uzupełniających struktur gospodarczych (rzeczywistych lub potencjalnych),

2. istnienie w krajach integrujących się odpowiedniej infrastruktury technicznej umożliwiającej obrót towarów, usług i kapitału,

3. i wreszcie konieczność prowadzenia przez te kraje tzw. prointegracyjnej polityki ekonomicznej i osiągnięcie przez te kraje określonego poziomu postępu.

Na całym świecie, po zakończeniu II wojny światowej, podejmowano próby integracji międzynarodowej państw i regionów. Zarówno teoria, jak i zwykła obserwacja dowodzą, że:

1. tylko kraje wysoko rozwinięte (spełniające dodatkowo pewne warunki) są w stanie zorganizować funkcjonujące ugrupowania integracyjne państw i ich społeczeństw;

2. kraje słabo rozwinięte ekonomicznie i cywilizacyjnie nie są w stanie tego uczynić;

c) natomiast otwartą sprawą pozostaje kwestia integracji międzynarodowej krajów wysoko rozwiniętych z krajami słabo rozwiniętymi; doświadczenie europejskie sugerują taka możliwość; być może zaistnieje konieczność zachowania między krajami wysoko i słabo rozwiniętymi pewnej proporcji liczbowej, po której naruszeniu mogłoby dojść do załamania procesów integracji i uruchomienia tzw. mechanizmów destrukcji.

1. Międzynarodowa integracja regionalna dotyczy przede wszystkim krajów sąsiadujących ze sobą. Te właśnie kraje mogą być najbardziej zainteresowane utworzeniem ugrupowania integracyjnego, zwłaszcza, że mają lepsze od innych (nie sąsiadujących) warunki do integracji. Bezpośrednie sąsiedztwo terytorialne bądź polityczne stwarza szansę znacznie bogatszych i intensywniejszych kontaktów niż w przypadku krajów oddalonych od siebie.

2. Kraje, które organizują ugrupowanie integracyjne muszą mieć wysoki poziom rozwoju ekonomicznego i cywilizacyjnego. Mają one w efekcie rozwinięte między sobą i ze światem tzw. więzi ekonomiczne i pozaekonomiczne, które pozwalają stosunkowo łatwo przekształcić różne struktury krajowe (ekonomiczne, społeczne, prawne, polityczne, techniczne) w międzynarodowe (wspólnotowe), a to co najważniejsze-mogą nadać tym międzynarodowym strukturom wysoką sprawność, dużo wyższą od struktur krajowych.

3. Kraje, które są zainteresowane tworzeniem ugrupowania integracyjnego to te, których potencjał jest, co prawda, na wysokim poziomie technicznym i organizacyjnym, ale zasobowo ograniczonym np. liczba ludności, zasoby naturalne, wielkość rynku bądź wielkość ich terytorium. Wyższość krajów Beneluksu i krajów skandynawskich w podejmowaniu prób integracyjnych w porównaniu z pozostałymi krajami Zachodniej Europy, a tej ostatniej w stosunku do pozostałych krajów świata, potwierdza tą teorię.

4. Nawet po spełnieniu powyższych warunków kraje Europy Zachodniej prawdopodobnie nie podjęłyby się prób integracji swych gospodarek oraz innych sfer życia społecznego, gdyby ich pozycja w stosunku do otoczenia zewnętrznego, do gospodarki światowej, a zwłaszcza do mocarstw globalnych (USA, Związek Radziecki, później Japonia), nie spadła tak, jak to się stało po II wojnie światowej. Integracja krajów Europy stwarza możliwości nie tylko zahamowania procesu utraty ich znaczenia, ale również poprawy ich pozycji, a być może nawet zrównania się z mocarstwami. W tym kontekście jest formułowana teza, że integracja jest funkcją rozwoju gospodarki światowej, zwłaszcza jej nierównomiernego rozwoju.

5. W Europie Zachodniej, po II wojnie światowej, w atmosferze wysokiej aktywności różnych organizacji prointegracyjnych, w sytuacji zmiany stanowiska Stanów Zjednoczonych z negatywnego na pozytywne, wystąpiła szczególnie w Niemczech Zachodnich i we Francji, silna motywacja w kierunku integracji ekonomicznej (początkowo węgiel i stal), której celem było niedopuszczenie w przyszłości do jakiegokolwiek poważniejszego konfliktu między krajami zrzeszonymi w Unii Europejskiej. Wszyscy tzw. „ojcowie” Wspólnot Europejskich podkreślali, że celem utworzenia instytucji wspólnotowych nie są korzyści ekonomiczne, ale zachowanie pokoju, likwidacja nacjonalizmu oraz rozwój demokracji preferujący prawa jednostki. Jednocześnie zdawali sobie sprawę, że tylko integracja ekonomiczna, przynosząca istotne korzyści, może zagwarantować efektywność integracji w pozostałych sferach: społecznej, politycznej, kulturowej, technologicznej oraz militarnej. To stanowisko jest nadal aktualne.

4. Etapy integracji europejskiej.

Integracja ekonomiczna jest zwykle ujmowana jako proces zachodzący na dwóch płaszczyznach:

• na płaszczyźnie rynków. Dotyczy to integracji rynków dóbr i usług z jednej strony, oraz rynków czynników produkcji (pracy, kapitału oraz przedsiębiorczości) z drugiej.

• Na płaszczyźnie polityki. W gospodarce, która powierza produkcję i dystrybucję całkowicie siłom rynku, eliminacja przeszkód ograniczających przemieszczanie się dóbr i czynników produkcji wystarczyłaby do osiągnięcia pełnej integracji ekonomicznej. Nie ma to miejsca w nowoczesnych gospodarkach, które prawie niezmiennie mają charakter mieszany i w których rząd często wywiera interwencyjny wpływ na gospodarkę, dążąc do realizacji szeregu celów politycznych.

Integracja rynków (produktów i czynników produkcji) oraz integracja różnych obszarów polityki ekonomicznej zachodzi w praktyce w ramach pewnej sekwencji, przechodząc przez kolejne formy.

Etapy międzynarodowej integracji gospodarczej, wyróżniane w literaturze przedmiotu i spotykane w praktyce:

4.1. Strefa Wolnego Handlu.

Jest obszar wewnątrz którego zniesiono cła i inne opłaty na wszystkie lub niektóre towary. Utworzenie strefy wolnego handlu, w przeciwieństwie do unii celnej, nie pociąga za sobą określenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, wymaga więc utrzymania kontroli celnej na granicach podmiotów tworzących strefę w celu zbadania pochodzenia towaru. To podstawowy etap integracji ekonomicznej. Polega ona na likwidowaniu wszelkich barier (przede wszystkim ceł i opłat o podobnym skutku) w przepływie towarów pomiędzy państwami tworzącymi tę strefę. W jej ramach wszystkie towary są sprzedawane bez ceł, podczas gdy kraje należące do strefy wolnego handlu mogą posiadać zróżnicowane stawki celne w stosunku do krajów trzecich - państwa członkowskie strefy wolnego handlu nadal same decydują o wysokości opłat celnych na towary napływające z państw trzecich, nie należących do tej strefy. Utworzenie strefy wolnego handlu powoduje dlatego konieczność rozróżniania towarów na te, które pochodzą z innego państwa należącego do tej strefy oraz na te, które pochodzą z państwa spoza strefy.

Przykłady stref wolnego handlu:

• AFTA (ang. ASEAN Free Trade Area), to strefa wolnego handlu działająca w ramach Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej,

• NAFTA (ang. North American Free Trade Agreement), jest to Północnoamerykańska umowa zawarta pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem tworząca pomiędzy tymi państwami strefę wolnego handlu.

W przeciwieństwie do Unii Europejskiej NAFTA nie tworzy ponadpaństwowych ciał rządowych, a jej prawo nie jest nadrzędne w stosunku do prawa narodowego.

4.2. Unia Celna.

Oznacza ona likwidację ceł i innych ograniczeń w obrotach między krajami członkowskimi, ale jednocześnie zostaje wprowadzona wspólna zewnętrzna taryfa celna oraz następuje ujednolicenie polityki handlowej wobec krajów trzecich.

W założeniu twórców Traktatu Wspólnoty Europejskiej miała ona stanowić podstawę wspólnego rynku. Zapewnienie swobody przepływu towarów na rynku wewnętrznym jest bowiem możliwe dopiero wówczas, gdy istnieją wspólne zasady na jego granicach zewnętrznych. Na półtora roku przed upływem dwunastoletniego okresu przejściowego (1 lipca 1968r.) utworzono unię celną, tzn. zniesiono cła (również te natury fiskalnej) i ekwiwalentne opłaty we wzajemnym handlu (import i eksport) oraz zabroniono ich stosowania, ustanowiono również wspólną taryfę celną wobec krajów trzecich. Ograniczenia ilościowe oraz środki o równowartościowych skutkach w wewnętrznym handlu Wspólnoty zostały formalnie zniesione z końcem okresu przejściowego. Pozostawiono jednak możliwość utrzymywania w wyjątkowych przypadkach zakazów lub ograniczeń w handlu i tranzycie wewnątrz ugrupowania o czym mówi art. 30 Traktatu Wspólnoty Europejskiej.

Na pół urzędową definicję unii celnej (jak również strefy wolnego handlu) zawiera punkt 8 Art. XXIV Układu Ogólnego w sprawie Tary celnych i Handlu (GATT), który brzmi:

„unia celna oznacza zastąpienie dwóch lub więcej obszarów celnych przez jeden obszar celny, gdy zastąpienie to powoduje: zniesienie ceł i innych restrykcyjnych środków regulujących handel (…) w stosunku do w istocie całej wymiany handlowej między terytoriami wchodzącymi w skład unii lub co najmniej lub w stosunku do w istocie całej wymiany handlowej produktami z tych terytoriów; z zastrzeżeniem postanowień ustępu 9, stosowania przez każdego członka unii w handlu z terytoriami nie należącymi do unii w istocie tych samych opłat celnych i innych środków regulujących handel”.

Unia celna bywa uważana za swego rodzaju podstawę ugrupowań integracyjnych i podobnie jak te ugrupowania w ich poszerzonej interpretacji - ma odległą własną historię, sięgającą początków ery nowożytnej.

4.3. Wspólny rynek.

• Trzecim etapem jest w/w wspólny rynek.

Umożliwia on - oprócz swobodnego przepływu dóbr i usług - także swobodny przepływ czynników produkcji (pracy i kapitału). Przy czym swoboda przepływu dóbr wyrażona jest w eliminacji ceł i innych podobnych w skutkach opłat oraz w likwidacji ograniczeń ilościowych w wymianie między państwami członkowskimi. Swoboda przepływu usług oznacza zniesienie ograniczeń w wykonywaniu usług przez obywateli krajów członkowskich osiadłych w innym kraju niż kraj osoby korzystającej ze świadczeń. Swoboda przepływu osób sprowadza się do swobody osiedlania się i podejmowania pracy przez obywateli jednego z krajów członkowskich na terenie innych krajów zintegrowanych oraz do zniesienia dyskryminacji, ze względu na obywatelstwo bądź na różnice w systemie szkolnictwa, w dziedzinie zatrudnienia, płac lub innych warunków pracy. Swoboda przepływu kapitału oznacza możliwość umieszczania i lokowania kapitału przez obywateli jednego kraju członkowskiego na terenie innych krajów członkowskich na tych samych warunkach, jakie przysługują osobom mieszkającym w danym kraju.

Pokrótce mówiąc wspólny rynek jest formą integracyjną łączącą elementy unii celnej ze swobodnym przepływem czynników produkcji.

4.4. Unia ekonomiczna i monetarna

- Ostatnim 4 etapem jest Unia ekonomiczna i monetarna. Ma ona miejsce kiedy dochodzi do koordynacji narodowej, politycznej. Do podstawowych celów, które kraje członkowskie powinny osiągnąć w unii ekonomicznej i monetarnej zalicza się osiągnięcie stabilności kursów walutowych i zrównanie stóp inflacji. Wśród najważniejszych korzyści z realizacji unii ekonomicznej i monetarnej przez kraje członkowskie wymieniane są:

• poprawa efektywności funkcjonowania rynków dóbr, usług, kapitału i pracy poprzez eliminację niepewności handlowców i inwestorów co do kształtowania się przyszłych kursów wymiany, jak i zbędnych kosztów transakcyjnych;

• wzrost ogólnej stabilności gospodarczej mającej wpływ na wzrost obrotów międzynarodowych;

• poprawa jakości usług finansowych, redukcja dalszych kosztów transakcyjnych;

• znacząca eliminacja kosztów informacyjnych i wynikających z nich dyskryminacji cenowych;

• poprawa alokacji zasobów w sektorach produkcji oraz usług finansowych w wyniku poprawy skuteczności zarządzania systemem oraz zmniejszenia zapotrzebowania na tak wysoki poziom rezerw monetarnych, jakie było zgłaszane przez indywidualne kraje członkowskie przed powstaniem EMU (Economic and Monetary Union), bowiem nie występuje już potrzeba utrzymywania zapasów walut innych krajów członkowskich;

• przyspieszenie wzrostu gospodarczego całej unii na skutek ujednolicenia narodowych polityk monetarnych.

Koszt integracji monetarnej mierzy się stratami produkcji oraz wartości dodanej, zatrudnienia itp. i jest on pochodną dwóch rodzajów problemów.

1. Akceptacji przez każdy kraj członkowski przyjętego przez całą Unię wspólnego wskaźnika inflacji, który może wpłynąć na ujawnienie się innego poziomu bezrobocia niż wynikałoby to z samodzielnej polityki danego kraju w tej dziedzinie i wystąpienia kosztów społecznych. Warunkiem zmniejszenia tych kosztów jest przyjęcie przez partnerów wystarczająco długich okresów dla uzyskania zbieżności krajowych stóp inflacji i bezrobocia ze wskaźnikami przyjętymi dla całej Unii.

2. W przypadku wystąpienia zakłóceń bądź problemów w gospodarkach państw członkowskich na skutek zewnętrznych wstrząsów, przystosowanie się do nich mniejszych lub słabszych ekonomicznie państw członkowskich jest ograniczone ze względu na brak możliwości zastosowania tradycyjnych narzędzi krajowej polityki gospodarczej, takich jak kurs walutowy. Dostosowania do zewnętrznych czynników gospodarczych będą musiały więc zaistnieć w sferze realnej gospodarki, a ich koszt zależeć będzie od elastyczności instytucjonalnej i społecznej całej gospodarki.

Generalnie koszty integracji monetarnej są tym mniejsze, a korzyści tym większe, im bardziej gospodarka danego kraju miała charakter otwarty.

5. Ekonomiczne efekty integracji europejskiej

Integracja gospodarcza Europy jest procesem długotrwałym, któremu daleko jeszcze do zakończenia. W przyszłości, co już widać, integracja rozprzestrzeni się na nowe pola, pochłonie inne kraje i stanie się bardziej intensywna aniżeli w dotychczasowych, objętych już nią dziedzinach.

Jeśli chodzi o dobra i usługi, liczby pozostawiają niewiele miejsca na wątpliwości i mówią same za siebie: do 1990 roku kraje UE stały się dużo bardziej zintegrowane ze swoimi partnerami niż były zintegrowane z nimi w roku np. 1960 i to samo można powiedzieć o zintegrowaniu krajów Wspólnoty Europejskiej z gospodarką światową. Bez względu na swe względne rozmiary, stanowisko handlu zmieniło się pod wpływem integracji. W roku 1960 obroty towarowe były bardziej zorientowane na kraje trzecie niż na kraje partnerskie, podczas gdy już w latach 90-tych stosunki wewnątrz UE znacznie przeważyły zewnętrzne stosunki krajów Unii. Jeśli chodzi o usługi, obroty handlu wewnątrz UE zawsze kształtowały się na tym samym poziomie rzędu wielkości, jak obroty UE z krajami pozostającymi na zewnątrz tego ugrupowania, czyli jeszcze nie zintegrowanych. Wzrost internacjonalizacji daje się łatwo zauważyć, zarówno jeśli chodzi o handel wewnątrz, jak i na zewnątrz UE; ten ostatni, oczywiście, pokazuje rosnące znaczenie gospodarki światowej dla producentów i konsumentów Unii Europejskiej.

Jeśli chodzi o pracę, sytuacja jest odmienna. Dane wskazują, że jedynie mały procent siły roboczej UE jest pochodzenia obcego oraz że odsetek ten pozostawał bardzo stabilny przez cały okres ostatnich 30 lat. Procentowy udział siły roboczej z innych krajów w całej sile roboczej UE między 1960 a 1990r. oscylował w wąskim przedziale około wskaźnika 2%. Jeśli chodzi o pracowników z zewnątrz UE, poziom jest również dość niski; dane wskazują znaczny wzrost w latach sześćdziesiątych, po którym w ostatnich latach wystąpiła tendencja utrzymywania się tego wskaźnika na mniej więcej stałym poziomie. Przed poddaniem się pokusie zinterpretowania tego zjawiska jako symptomu ograniczonej integracji, powinniśmy pamiętać, że masowe migracje ludności nigdy nie były celem integracji, przeciwnie napływ kapitału oraz szybszy wzrost gospodarek biedniejszych krajów członkowskich miały być czynnikami ograniczającymi wewnątrzwspólnotowe migracje ludności, podczas gdy przepisy dotyczące wydawania zezwoleń na wyjazd miały normować proces imigracji z krajów trzecich.

Jeśli chodzi o kapitał, jedynym sposobem analizowania jego ruchów jest podzielenie go na różne kategorie. Najważniejszym dla celów tej analizy rodzajem kapitału będą inwestycje bezpośrednie. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne zostały w Unii Europejskiej zliberalizowane w pełni w latach siedemdziesiątych. Chociaż ich wielkość wzrosła znacznie między latami 70-tymi a 90-tymi, a ich względny udział w ogólnym procesie tworzenia kapitału trwałego brutto pozostaje nadal stosunkowo skromny i mały. Kraje UE były mniej zorientowane na pozostałe kraje członkowskie niż na kraje trzecie; było to o tyle wynikiem znacznej aktywności inwestycyjnej krajów UE za granicą, jak i zagranicznymi (pochodzącymi z krajów trzecich) inwestycjami w krajach UE. Jednakże, w ostatnich latach wzajemne relacje między krajami Wspólnoty rozwijają się dużo szybciej niż z krajami trzecimi. W tej dziedzinie efekt jednolitego rynku jest bardzo widoczny. Dane na temat wymienianych ilości dostępne są dla tzw. inwestycji bezpośrednich, ale nie dla innych form przemieszczania się kapitału. Innym wskaźnikiem integracji rynków kapitałowych jest dochód otrzymywany z inwestycji ( zarówno bezpośrednich, jak i portfelowych). Dostępne dane wskazują na bardzo szybki wzrost zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych stosunków UE. Coraz bardziej globalny charakter rynków kapitałowych znajduje wyraz we względnej ważności stosunków UE ze światem zewnętrznym w odniesieniu do relacji występujących między samymi krajami UE.

Postęp integracji może być mierzony nie tylko wzrostem wielkości obrotów między krajami partnerskimi, ale również upodabnianiem się cen na te same dobra, usługi i czynniki produkcji w różnych krajach UE. Jednakże porównywanie cen w skali międzynarodowej pogorszone jest wieloma trudnościami o charakterze tak metodologicznym, jak i statystycznym.

- Towary. W latach 1975-1985 występowała wyraźna zbieżność cen towarów konsumpcyjnych i zaopatrzeniowych. To, czy proces ten dałby się w całości przypisać procesom integracji ekonomicznej, nie jest pewne. Faktycznie, efekt integracyjny trudno jest wyizolować od wpływu wielu innych czynników oddziałujących na strukturę cen.

- Usługi. Dostępne dane nie sugerują występowania jakiejkolwiek zbieżności, co koresponduje z faktem ciągle ograniczonej integracji tego sektora.

- Płace. Cena pracy wykazywała pewną stopniową zbieżność, chociaż kwestia, czy było to rzeczywiście wynikiem wpływu integracji, pozostaje na tym etapie dość niepewna.

- Kapitał. Ceny na rynkach pożyczek krótkoterminowych upodobniły się. Jeśli chodzi o kredyt długookresowy, sytuacja jest bardziej złożona; w ej dziedzinie turbulencje wywołane pierwszym szokiem naftowym doprowadziły do wyraźnego wzrostu rozbieżności; po roku 1970 jednakże ceny ponownie zaczęły wykazywać zbieżność. Fakt, że dane wyraźnie zaczęły się zmieniać wkrótce po wdrożeniu znaczących przedsięwzięć liberalizacyjnych sugeruje, że dająca się ostatnio zauważyć konwergencja jest prawdopodobnie wynikiem integracji.

Niektóre korzyści wynikające z integracji:

• gwarancja dostępu do funduszy strukturalnych (zarówno przed jak i po wstąpieniu do UE państwa członkowskie otrzymują dotacje ze środków unijnych na różne dziedziny życia),

• możliwość swobodnego podróżowania bez kontroli granicznych wewnątrz Wspólnoty,

• możliwość podejmowania legalnej pracy w krajach Unii,

• aktywny udział w działalności instytucji UE zwiększający bezpieczeństwo własnych obywateli i państwa,

• udział w wewnętrznym rynku Unii, gdzie obowiązuje swoboda przepływu towarów, usług, osób i kapitału bez dodatkowych opłat,

• możliwość swobodnego osiedlania się i zamieszkiwania w zjednoczonych krajach,

• napływ inwestycji i nowych technologii,

• wyższa jakość życia.

S. Ładyka Z teorii integracji gospodarczej, SGH, Warszawa 2001, str. 11

Z. M. Doliwa- Klepacki Integracja europejska, Temida, Białystok 2000, str. 25

Z. M. Doliwa- Klepacki Integracja europejska, Temida, Białystok 2000, str. 28

Z. Wysokińska, J. Witkowska Integracja europejska, PWN, Warszawa-Łódź 2000, str. 14

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1995, str. 8

http://nielubian.w.interia.pl/czym%20jest.htm, 26 stycznia 2006

http://nielubian.w.interia.pl/czym%20jest.htm, 26 stycznia 2006

A. Budnikowski, E. Kawecka- Wyrzykowska Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 1996, str.

J. Borowiec, K. Wilk Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydwanictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997, str. 16, 17

J. Borowiec, K. Wilk Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydwanictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997, str. 17

Opracowanie własne

Praca zbiorowa pod redakcją K. Michałowskiej- Gorywoda Unia europejska, PWN, Warszawa 1997, str. 18

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1995, str. 13, 14

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1995, str. 15

J. Borowiec, K. Wilk Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997, str. 13

A. Marszałek Integracja europejska, Warszawa, 2004, str. 33

A. Marszałek Integracja europejska, Warszawa, 2004, str. 33

A. Marszałek Integracja europejska, Warszawa, 2004, str. 33, 34

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność” Gdańsk, 1995, str. 10

http://pl.wikipedia.org/wiki/Strefa_wolnego_handlu, 20 luty 2006

Opracowanie własne

Opracowanie własne

Z. Wysokińska, J. Witkowska Integracja europejska, PWN, Warszawa-Łódź 2000 str.15

E. Kawecka- Wyrzykowska, E. Synowiec Unia europejska Tom 1, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004

S. Ładyka Z teorii integracji gospodarczej, SGH, Warszawa 2001, str. 44

Z. Wysokińska, J. Witkowska Integracja europejska”, PWN, Warszawa-Łódź 2000, str. 15, 16

J. Borowiec, K. Wilk Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydwanictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997, str. 24

Z. Wysokińska, J. Witkowska Integracja europejska, PWN, Warszawa-Łódź 2000, str. 56, 57

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1995, str. 486

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1995, str. 487

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1995, str. 487, 488

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1995, str. 489

W. Molle Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1995, str. 489, 490

Opracowanie własne

www.stiudent.pl

---