Metody twórcze w prowadzeniu zajęć ruchowych nauczania zintegrowanego

Celem pracy jest ukazanie potrzeby stosowania metod twórczych na zajęciach wychowania fizycznego w klasach I-III jako metod wykorzystujących naturalną twórczość dziecka w tym okresie życia oraz sposoby ich wykorzystania.

Wstęp

     W wieku sześciu lat dziecko rozpoczyna swą przygodę ze szkołą. Jeśli chcemy aby była to przygoda wywierająca pozytywny wpływ na późniejsze życie ucznia, nauczyciel musi uczynić nauczanie procesem atrakcyjnym i przyjemnym.
     Moim zdaniem, podstawowym celem, jaki powinien przyświecać nauczycielowi wychowania fizycznego jest wykształcenie pozytywnych postaw wobec kultury fizycznej i kultury zdrowotnej. Jeśli wyrobimy w uczniu pozytywną postawę, wyrobimy tym samym gotowość do podejmowania aktywności ruchowej w różnych jej formach. Po zakończeniu edukacji na poziomie nauczania ponadgimnazjalnego młody człowiek powinien być przygotowany do samodzielnego uczestnictwa w różnych formach aktywności ruchowej.
     Pierwszym etapem tego przygotowania jest nauczanie wczesnoszkolne, poprzedzone wychowaniem przedszkolnym. Dziecko w tym okresie przyswaja sobie bardzo szybko, czasem zupełnie nieświadomie, różne docierające z otoczenia wzorce zachowań. Ze względu na dużą wyobraźnię dziecka oraz skłonność do naśladownictwa w szkolnym wychowaniu fizycznym powinny pojawiać się metody twórcze (R.Labana,C.Orffa, A.i M.Kniessów , problemowa) sprzyjają one emocjonalnemu wyżyciu się, twórczym działaniom usamodzielnieniu.
     Celem pracy jest ukazanie potrzeby stosowania metod twórczych na zajęciach wychowania fizycznego w klasach I-III jako metod wykorzystujących naturalną twórczość dziecka w tym okresie życia oraz sposoby ich wykorzystania.
     Prace swoją napisałem w następującym porządku: W rozdziale pierwszym przedstawiłem metody prowadzenia zajęć wychowania fizycznego w klasach I-III. Rozdział drugi poświecony jest ukazaniu znaczenia metod twórczych jako metod wykorzystujących naturalną twórczość dziecka. Rozdział trzeci zawiera przykłady materiałów ćwiczebnych realizowanych metodami twórczymi.

Metody prowadzenia zajęć ruchowych z uczniami klas I-III

     Znajomość metod nauczania jest jednym z podstawowych warunków dobrej realizacji zadań programowych szkoły, także w dziedzinie kultury fizycznej. Szczególnego znaczenia nabiera ta sprawa w klasach I - III, biorąc pod uwagę fakt że wiedza na temat metod może być pomocna w interpretacji nowego programu nauczania - dostosowania go zarówno do istniejących warunków w danej szkole, jak również do możliwości i psychofizycznych potrzeb wychowanków.
     Pod pojęciem metody w wychowaniu fizycznym rozumiemy „ sposoby zastosowania środków, za pomocą których ćwiczący osiąga umiejętności i związane z nimi wiadomości oraz nawyki ruchowe”. Wśród metod prowadzenia lekcji wychowania fizycznego wyróżnia się następujące : zabawowo - naśladowczą, ilustracji ruchowej, bezpośredniej celowości ruchu, improwizacji ruchowej, stawiania zadań dodatkowych, obwodowo - stacyjną, nauczania programowanego.
     Do podstawowych metod prowadzenia zajęć kultury fizycznej z dziećmi w klasach młodszych zaliczono następujące: zabawowo - naśladowczą, ilustracji ruchowej, ilustracji ruchowej, bezpośredniej celowości ruchu. improwizacji ruchowej, wielozadaniową.
     Metodę zabawowo - naśladowczą w programie przewiduje się głównie w kl. I i II jako dominującą, w klasie III zaś jako przygotowanie wprowadzenie do coraz szerzej stosowanej formy ścisłej. Metoda ta polega na tym, że dzieciom poleca się ilustrowanie i naśladowanie ruchem znanych im obrazów lub czynności ludzi dorosłych, sposobów poruszania się i zachowania zwierząt, funkcjonowanie maszyn. Koniecznym warunkiem prawidłowego wykonania ruchu jest istnienie jego obrazu w świadomości dziecka. W ćwiczeniach tego typu dą żymy do wyczucia i wydoskonalenia określonych czynności, zlokalizowania wysiłku, oddziaływania na wybrane grupy mięśniowe, skoordynowania bardziej złożonych technik.
     Spopularyzowanie metody ilustracji ruchowej zawdzięczamy głównie szwedzkiemu teoretykowi i praktykowi wychowania fizycznego - J. G. Thulinowi. Nauczyciel chcąc wyegzekwować wymagany ruch, powinien go w całości poprawnie pokazać. Demonstrowanie ruchu musi być precyzyjne, tak aby przy odtwarzaniu go w wyobrażni dziecka powstał nowy, bezbłędny obraz. Pokaz jest jednym z najlepszych sposobów nauczania. Pokazowi powinno towarzyszyć słowne objaśnianie ćwiczeń. Forma obrazowa ćwiczeń ruchowych jest dla dziecka atrakcyjna i zrozumiała, pozwalając na szybkie wykonanie ruchu dzięki lepszemu wyobrażeniu go sobie.
     Innym sposobem prowadzenia lekcji kultury fizycznej z dziećmi w klasach I III jest metoda bezpośredniej celowości ruchu, zwana inaczej metodą zadaniową. Jak sama nazwa sugeruje, polega ona na stawianiu dziecku określonych zadań do wykonania.
     Uczniowie na lekcjach prowadzonych tą metodą wykonują ćwiczenia jako odpowiedź na postawione przez nauczyciela zadania, np.” kto dalej położy przed sobą woreczek ?” , „kto potrafi szybciej przejść z leżenia przodem do przysiadu podpartego ?”. Są to przeważnie ćwiczenia kształtujące lub ćwiczenia równowagi, podczas których dziecko bezpośrednio zdąża do wykonania konkretnego zadania.
     Za twórców metody zadaniowej uważa się dwoje austriackich działaczy - K. Gaulhofera i M.Streichera, a na naszym gruncie Romualda Czyżewskiego, który równolegle i niezależnie od wymienionych autorów wypracował oryginalny i niezwykle bogaty zestaw ćwiczeń z użyciem przyborów ( szarf, woreczków, krążków, skakanek, piłeczek... ) i nazwał swój sposób prowadzenia zajęć metodą bezpośredniej celowości ruchu. Metoda improwizacji ruchowej oparta na ruchu twórczym daje nauczycielowi duże możliwości wyboru zadań ruchowych, jednocześnie pobudzając do komponowania nowych układów.
     Podstawową wskazówką dla wdrażającego tę metodę jest pozostawienie uczniom całkowitej swobody co do sposobu wykonywania podstawowego zadania ruchowego. Trzeba dzieciom wyjaśnić co ma wyrażić dany ruch, natomiast jak ma on przebiegać - pozostawić ich inwencji i pomysłowości. Ćwiczący sam ma znależć odpowiednią formę, a następnie doskonalić ją. Nauczyciel podaje temat ruchowy, który dzieci mają same rozwiązać. Każde dziecko ćwiczy jak potrafi, licząc wyłącznie na własne siły. Metoda ta jedynie częściowo przypomina formę zabawową, gdyż nie odnosi się tylko do określonych ruchów, lecz pozwala na wszechstronny ruch dowolny.
     Jednym ze sposobów prowadzenia lekcji kultury fizycznej może być również metoda wielozadaniowa. Przyjmuje ona odmienną strukturę i treść jednostki metodycznej, odmienne metody i formy nauczania ruchu, stosowania przyborów i przyrządów oraz inny wzajemny układ pomiędzy nauczycielem i uczniem.
     Struktura jednostki metodycznej wg metody wielozadaniowej traci charakter ciągłego cyklu podzielonego na różne etapy, a staje się systemem modułowym, który pozwala na łączenie treści materiału w pewne całości, podzielone z kolei na wymienne bloki. Uczniowie nie muszą postępować drogą liniową, lecz mogą wybierać różne optymalne dla siebie drogi stosownie do posiadanego zasobu wiedzy i umiejętności. Rytm pracy charakteryzuje się ciągłą zmiennością; kolejność ćwiczeń i zadań ruchowych jest zróżnicowana.
     Intensyfikacji lekcji kultury fizycznej w klasach I-III może sprzyjać zastosowanie metod

• metody stawiania zadań dodatkowych polegającej na stosowaniu ćwiczeń dodatkowych w przerwach pomiędzy ćwiczeniami głównymi. metody stacyjnej ( obwód ćwiczebny ) opartej na pracy w zespołach.
       Metoda stacyjna stwarza szerokie możliwości programowania ćwiczeń najbardziej celowych dla danego poziomu sprawności, wieku, płci, i dla każdej specjalności sportowej.

• tor przeszkód to taka forma organizacyjna zajęć ruchowych w której uczniowie pokonują w ruchu lokomocyjnym pewną przestrzeń wraz z ustawionymi przeszkodami Znaczenie metod twórczych C.Orffa,R. Labana, A. i M. Kniessów, problemowej w prowadzeniu zajęć ruchowych w klasach I-III

     Zadaniem szkoły jest przygotowanie młodego pokolenia do życia. Szkoła najlepiej spełni to zadanie gdy od najmłodszych lat nauczy młodych ludzi rozwiązywać samodzielnie problemy. Można tego dokonać, stosując w procesie kształcenia i wychowania metody twórcze.
Najistotniejszymi cechami metod twórczych są:

• pełna samodzielność uczniów w rozwiązywaniu zadań i problemów ruchowych,

• zadania dla podmiotu mają charakter zadań otwartych.

• czynnikami motywującymi uczniów do działania są: informacje, oczekiwania, konflikty informacyjne oraz wyniki własnych czynności, mające charakter nagród i kar,

• uczeń stosuje samokontrolę i samoocenę dąży do samodoskonalenia

Powyższe walory posiadają takie metody, jak:

• Metoda ruchowej ekspresji twórczej R. Labana,C. Orffa i A.M. Kniessów

• Metoda problemowa

    Walory metody Orffa to wszechstronność, powszechność i atrakcyjność oparta na żywiołowym wyzwalaniu tendencji twórczych dziecka oraz działaniu w zespole. Charakterystyczną cechą programu Orffa jest założenie, że muzyka, słów i ruch są od początku istnienia związane przez zjawisko rytmu, który współtowarzyszy - zarówno dźwiękom i głosom, jak również elementom ruchowym. Stwarza to podstawę do równoczesnych przeżyć słownych, muzycznych i ruchowych. Zajęcia prowadzone metodą Orffa nie są celem samym w sobie, ale służą rozwojowi osobowości dziecka. Jak pisze Orff : „ Wszystkie przeżycia wczesnego wieku, wszystko co w dziecku zostanie obudzone i rozwinięte, pozostaje mu właściwe przez całe życie „. Tą zasadą kieruje się nowoczesna psychologia i pedagogika. Dlatego celowe i aktualne staje się upowszechnienie metody Orffa w realizacji programu kultury fizycznej w klasach nauczania początkowego. Rozpatrując te trzy podstawowe elementy : muzykę, słowo i ruch od strony praktycznej, podkreślić należy nierozerwalną jedność tych elementów, występującą we wczesnych fazach rozwojowych ludzkości, jak również w rozwoju ontogenetycznym człowieka; tak mowa /słowo/ inspirują gest /ruch/ w następnej fazie słowo mówione przechodzi w śpiew /element muzyczny/. Charakter lub forma muzyczna, mająca cechy rytmiczne, prowokuje do odpowiedniego ruchu, co z kolei staje się materiałem do logicznego uporządkowania - tańcem lub ruchowym wyrażeniem się dziecka.
     Pojecie słowa żywego /mowy/ wiąże się ściśle z wieloma cechami rozwoju osobowości dziecka, gdzie mowa powinna stanowić walory jego intelektualnego rozwoju i poczucia piękna. Walory mowy wzbogacają swobodę i celowość ruchu, obrazu scen wizualnych itp.
     Forma estetyczna mowy, stosowana na lekcji wychowania fizycznego z dziećmi, powinna być podstawą wszelkich dydaktycznych poczynań.
     Tak jak tematyka mowy dziecka stosowana w programie wychowania fizycznego stało się niejako podstawą lub łącznikiem poszczególnych ogniw metodycznej jednostki lekcyjnej, tak różnorodnie stosowany materiał muzyczny określić możemy jako „tło dekoracyjne” inspirujące estetyczny aspekt w wykonawstwie zadań i ćwiczeń.
     Psychika dziecka w szczególny sposób uwrażliwiona jest na odbiór różnych form muzycznych. Najbardziej do takiego odbioru wrażeń dźwiękowych zbliżają instrumenty, które z natury i charakteru budowy są łatwe w obsłudze, a tym samym dostępne dla dziecka jako forma zabawy. Na przykład, dzwonki, ksylofony nie sprawiają dzieciom trudności ,a dzieci o dobrym słuchu w ciągu krótkiego czasu potrafią samodzielnie zagrać znaną melodię.
     Orff, świadom tych wszystkich walorów jakie posiadają instrumenty perkusyjne, w umiejętny sposób zastosował je w programach Instytutu. Tak zwane „ Instrumentarium Orffa” zawiera zestawy obejmujące wiele rodzajów bębenków, ksylofonów, drewienek, dzwonków...Możemy je stosować w realizacji różnorakich osnów lekcyjnych, a zwłaszcza do ćwiczeń w formie zabawowej oraz do zabaw, gier, tańców, ćwiczeń zespołowych. Zagadnienia ruchu w integracji z elementami słowa i muzyki stanowią wykładnie nowocze sności metod kultury fizycznej. Jednym z najważniejszych elementów metody C. Orffa jest ruch twórczy. Jak sam autor określa „Jedność muzyki i ruchu w pojęciu dziecka jest naturalnym zjawiskiem i fakt ten dał mi klucz do mojej pracy pedagogicznej”.
     Z tego przekonania które, oparte jest zarówno na codziennych obserwacjach rozwoju psychomotoryki dziecka jak i na badaniach empirycznych, wywodzi się cała idea i istota metody. W materiale programowym Orffa każde dziecko znajdzie swój odpowiedni „kącik przeżyć” wewnętrznych oraz pole swoich zainteresowań. Największym sukcesem Orffa jest to, że zarówno organizacja zajęć jak i materiał ćwiczebny są tak pomyślane, że dają dziecku możliwość i szansę odnalezienia siebie. W ten sposób jego metoda stwarza optymalne warunki indywidualizacji, rozwoju zainteresowań i zamiłowań co jest fundamentalnym czynnikiem pogłębiania pozytywnych motywacji do działalności ruchowej.
     W jego programie tzw. „ruchu muzycznego” charakterystyczne jest, iż nie ma on elementów rozwijania profesji przedmiotowej, lecz w każdej sytuacji inspiruje możliwości swobodnego wypowiadania się przy pomocy ruchu z rytmem, muzyką i słowem.
     Pozostawienie znacznego marginesu swobody zarówno uczniowi jak i nauczycielowi, stawianie zadań ruchowych oraz stwarzanie okazji do oryginalnych rozwiązań w różnych sytuacjach podkreśla walory intelektualizacji oraz wychowania do samodzielności.
     Metoda Orffa zaleca pracę z dziećmi na zasadzie równorzędnych zadań. Każde dziecko bierze udział w wykonywaniu konkretnych zadań ruchowych a nauczyciel występuje tylko w roli doradcy, inspratora czy korektora. Lekcja prowadzona tą metodą zaczyna się zwykle zabawą oraz dobranym do możliwości dzieci zestawem form ruchowych i rytmicznych. Następnie wprowadza się różne teksty słowne, często powiązane ruchem. Każda lekcja powinna zawierać elementy słowa, ruchu i muzyki. Ich kolejność może ulegać daleko idącym zmianą a sposoby wiązania tych elementów, równoczesnego lub wyłącznego ich występowania, stanowią wdzięczne pole dla inwencji nauczyciela, który poznał specyfikę metody i potrafi swobodnie operować narzędziami pracy w tym zakresie.
     Jedną z metod kształcenia ruchowego zasługującej na wyróżnienie jest metoda Marii i Alfreda Kniessów. Po polsku można nazwać ją Ruch i rytm lub Ruch w rytmie, a wywodzi się ze szkoły gimnastycznej Marii Brauns. Metodę ruch w rytmie autorzy zaczęli programować w latach 60 - tych jako Studio BewegungsRhythmik, najpierw w Hanowerze, a potem we wszystkich znaczniejszych miastach Europy, a nawet poza tym kontynentem. Początkowa nazwa Studio Ruch w Rytmie została przyjęta dla podkreślenia, iż twórcy metody nastawili się w tej fazie na praktyczne eksperymentowanie swojej idei. Z czasem zrodziła się dojrzała metoda wychowania ruchowego przez rytm, dla której najbardziej charakterystyczne jest współdziałanie trzech podstawowych elementów: muzyki, rytmu, ruchu, przy czym muzyka jest traktowana jako przyjemne przeżycie estetyczne. Istotą natomiast jest wyrazisty rytm będący podstawą wykonywania poszczególnych faz ruchu w czasie, czyli w określonym tempie. Twórcy metody mocno podkreślają, iż istotą metody jest ruch, a nie muzyka, co różni tę metodę od metody Orffa, który główny nacisk kładzie nie na ruch lecz na muzykę.
Ważną rolę w metodzie M. i A Knies ów spełniają przybory do ćwiczeń ruchowych i przybory do wytwarzania dźwięków. Te środki pomocnicze są oryginalnym pomysłem autorów i służą do pogłębienia przeżyć duchowych oraz wyegzekwowania poprawnie skoordynowanych ruchów pełnych ekspresji, o znaczeniu usprawniającym i estetycznym. Szczególnie atrakcyjne są one dla dzieci w młodszym wieku szkolnym, działają bowiem następujące mechanizmy psychologiczne:

1. Zabawa z przyborami stwarza atmosferę radości;

2. Postawienie ćwiczących w sytuacji zadaniowej przyczynia się do działania ukierunkowanego na cel;

3. Nacisk sytuacyjny powoduje kształcenie ruchu;

4. Intensyfikacja przez koncentrację - jest źródłem efektywności nauczania- uczenia się.

5. Elementy improwizacji tematów i układów - aktywizują uczestników i rozwijają ich twórcze działanie.

    Przybory zaprojektowane przez twórców metody stanowią dobrą pomoc metodyczną w osiąganiu celów dydaktycznych, ponieważ: pobudzają do ruchu, rozwijają poczucie rytmu, rozwijają poczucie napięcia i rozluźnienia w takt rytmu.
     Autorzy metody uważają, że przybory nie powinny hamować ruchu i muszą nadać sens czynnościom ruchowym, stąd nie mogą być ani za duże ani zbyt ciężkie.
W metodzie Ruch w rytmie podstawowymi pomocami metodycznymi są:

• Podwójna pałeczka gumowa. Można nią uderzać, rzucać, toczyć, odbijać. Dzięki swym właściwościom przybór pobudza do aktywności i motywuje do prób i eksperymentów.

• Podwójna wstążka. Jest to przybór składający się z kija bambusowego i przytwierdzonej do niego wstążki długości od 100 do 150 cm.

• Bębenek może być uderzany ręką, można go toczyć oraz przekładać z ręki do ręki.

• Skorupka orzecha kokosowego. Przybór ten jest po prostu połową skorupy od orzecha kokosowego przyczepionej do ręki przy pomocy gumowej tasiemki. Skorupa orzecha może być również umocowana do kija bambusowego.

    Twórcy metody wypróbowali jeszcze wiele innych przyborów takich jak : grzechotkę rumbową, cymbałki, dźwięczącą kostkę, nożne dzwonki... dźwięczące laski, kastaniety i bongo.
     Od samego początku M. i A. Knies owie uważali, iż muzyka nie może tylko towarzyszyć, lecz musi być partnerem ruchu i swoistego rodzaju rozmową muzyki z ruchem. Ich zdaniem muzyka tylko wtedy będzie znaczącym partnerem, gdy będzie zapraszać, wzywać i zachęcać do ruchu oraz wiązać z nim. Według tych oryginalnych metodyków, w pierwszej fazie procesu nauczania - uczenia się, opanowanie właściwych ruchów powinno być ułatwione przez stosowanie jednolitych ćwiczeń w jednolitym grupowym rytmie. W następnej fazie nauczania każdy uczeń może i powinien poszukiwać jemu właściwego, swoistego rytmu. Dalszy rozwój ćwiczących można osiągnąć pozwalając uczestnikom ćwiczyć w różnym rytmie z tymi samymi, lub innymi przyborami.
     Kompozycje rytmicznoruchowe mogą być powtarzane aż do wytworzenia nawyku, lub twórczo improwizowane przez ćwiczących zgodnie z ich możliwościami: indywidualne, twórcze, ekspresyjne improwizowanie ruchu na określony temat jest działaniem o najwyższych walorach dydaktyczno-wychowawczych.
     Metoda Labana, która odpowiada hasłom nauczania wychowującego, rozwijania zdolności twórczych odkrywczych nowatorskich, a także postulatom indywidualizacji i intelektualizacji ma szerokie zastosowanie w klasach początkowych. Może być prowadzona w formie: krótkich wstawek uatrakcyjniających zajęcia lub małych fragmentów lekcji, zamiast tradycyjnych ćwiczeń kształtujących nóg, ramion, głowy, tułowia, na całych lekcjach z użyciem przyrządów lub bez ich użycia.
Obowiązują zasady: wszechstronności, stopniowania wysiłku i trudności, przemienności wysiłku i rozluźnienia.
Działalność ruchową w swojej gimnastyce zawarł w 16 generalnych tematach, z których każdy uwzględnia inny charakter ruchu bądź różne kombinacje ruchowe.
     W podanych niżej 8 tematach dla dzieci niezaawansowanych przyjęte kryteria są raczej natury psychologicznej o czym świadczy zastosowanie w nich takich aspektów jak:

1. Wyczucie /świadomości/ własnego ciała.
        Należą tu różne formy działania, występujące np. w chodzie, obrotach, przewrotach, toczeniu i w innych ruchach lokomocyjnych na dwóch, trzech lub czterech kończynach. Następnie skoki bez i z obrotami oraz ruchy zwijające i rozciągające ciało; ruchy skoncentrowane w poszczególnych partiach ciała np. tupanie w marszu, chody: na palcach, na piętach, na zwnętrznych krawędziach stóp, długimi krokami, chód spętanych nóg, a także wszystkie możliwe ruchy w poszczególnych stawach kończyn dolnych. Celem jest rozwijanie gibkości, jak i przekonania o dużych możliwościach w zakresie obszerności ruchów w stawach. Wyższy stopień trudności Przedstawiają bardziej złożone ruchy i akcje ruchowe bez muzyki i z muzyką, połączone ze zmianą miejsca i z obrotami, skokami oraz z przejściem z jednej pozycji do drugiej.

2. Wyczucie /świadomości/ ciężaru ciała.
        Ciężar /siła/ wyraża się w ruchach mocnych, energicznych. Towarzyszy im napięcie mięśni. Ruchom tym przeciwstawiamy lekkość, delikatność, ostrożność, niezdecydowanie. Siła przejawia się w mocnym chwycie, podnoszeniu, noszeniu, uderzaniu, w energicznym kroku, natomiast lekkość, - w cichym stąpaniu, w delikatnych ruchach rąk.

3. Wyczucie /opanowania/ przestrzeni.
        Każdy ruch odbywa się w przestrzeni, którą dzielimy dla naszych celów na przestrzeń osobistą i generalną. Przestrzeń osobista leży w zasięgu naszego ciała, gdy penetrujemy ją nie poruszając się z miejsca. Przestrzeń generalną chcielibyśmy osiągnąć przy pomocy ruchów lokomocyjnych, obrotów i skoków, lecz będzie ona dla nas zawsze odległa i nieskończona.
   Penetracja przestrzeni przy pomocy naszego ciała utrwala w dziecku takie pojęcia jak: daleko - blisko, szeroko - wąsko, nisko - wysoko, pod - nad i między, z przodu - z tyłu i z boku, umożliwia spotkanie lub minięcie się itp. Dzieci chętnie poruszają się po liniach prostych i zakrzywionych, po kole, stosując przy tym rozległe ruchy ramion, nóg, podskoki i skoki. Ruch lokomocyjny może być wykonany tyłem, bokiem, z obrotami, na czworakach itp. Dynamiczne ruchy penetracji przestrzeni powinny być przeplatane momentami wypoczynku.

4. Rozwijanie wyczucia płynności ruchu, ciężaru ciała oraz przestrzeni i czasu.
        Tu także występują ruchy lokomocyjne. Ich płynność zależy w dużej mierze od kierunku i dodatkowych ruchów, oraz od innych przeszkód na jakie napotykają ćwiczący. Ruchy lokomocyjne mogą przebiegać po linii prostej, kątowej, zakrzywionej lub zygzakowatej. Ruch traci wyraźnie swą płynność, jeżeli odbywa się po linii kątowej i zygzakowatej. Ruch może być prowadzony przez określone lub zmieniające się części ciała, które nadają mu kierunek: w górę, w dół, do tyłu, w bok itp. Może prowadzić do celu najkrótszą drogą, lub też kluczyć, krążyć zanim osiągnie swój cel. .Ruchy lokomocyjne mogą przyjąć formy zabawowe, taneczne wykonywane w rytmie klaskania, śpiewu, instrumentów perkusyjnych lub muzyki. W celu nie tylko uatrakcyjnienia i urozmaicenia zajęć ruchowych, ale wyrabiania refleksu i rozwijania zmysł artystycznego, wprowadza się momenty raptownego zatrzymania ruchu płynnego w takim momencie, w jakim nastąpił sygnał lub umówiony znak akustyczny.

5. Kształtowanie umiejętności współdziałania z partnerem lub grupą.
        Poprzednie tematy i odpowiadające im zadania ruchowe polegały na działalności indywidualnej. Na ogół nie uwzględniały współpracy z partnerem lub z grupą. Akcje ruchowe z partnerem lub w grupie wymagają dostosowania się, podzielności uwagi i dlatego ograniczają w pewnym sensie swobodę własnego działania. Najważniejszą zasadą w tego typu akcjach jest pilne obserwowanie partnera /grupy/ oraz refleks, umożliwiający celowe działanie według podanych uprzednio zasad.

6. Użycie własnego ciała jako narzędzia w różnych czynnościach utylitarnych.
        W działalności człowieka, zwłaszcza w gimnastyce twórczej, wiele czynności wymaga współdziałania różnych partii ciała, co czyni ruch bardzo nieraz złożonym aktem, wymagającym zestrojenia wielu współdziałających układów oraz wyczucia czasu i przestrzeni. Generalnie można rozróżnić 5 rodzajów aktywności ruchowej: 1/ gesty, 2/ przenoszenie ciężaru ciała i środka ciężkości z miejsca na miejsce, 3/ ruchy lokomocyjne służące do przenoszenia ciała z miejsca na miejsce, 4/ skoki, 5/ obroty.
   Należy tu stosować wszystkie wymienione formy aktywności ruchowej.

7. Rozpoznanie i doskonalenie podstawowych rodzajów akcji ruchowych.
        Wszystkie rodzaje akcji ruchowych możemy ująć w 8 grup: 1/ pchnięcie, 2/ cięcia, 3/ płynięcie, 4/ ślizganie, 5/ wykręcanie, 6/ naciskanie, 7/ drganie, 8/ klepanie.
        Opanowanie sztuki ruchu polega na ćwiczeniu tych akcji, początkowo w izolacji, a następnie w połączeniu jednych z drugimi. Wymienione grupy akcji ruchowych charakteryzują się specyficznymi cechami ruchu wykonywanego z mniejszą lub większą siłą i specyficznym czasem trwania oraz naprzemiennością napięcia i rozluźnienia mięśni.

8. Kształtowanie wyczucia rytmu pracy.
        Głównym celem ćwiczeń tego tematu jest wykazanie, że ruch twórczy oraz rytm, jaki mu towarzyszy wywodzi się z pracy i podlega tym samym zasadom co ruchy pracy. Najprostszą formą ruchu rytmicznego jest naśladowanie uderzenia siekierą, młotem, łomem, koszenia, wiosłowania, itp. W klasach młodszych lekcje metodą labanowską można prowadzić z dziećmi w wieku 67 lat wykorzystując tematy I i II a w pracy z 78 latkami wykorzystu jąc tematy I,II,III,IV. Jak podaje Wacław Gniewkowski, zajęcia prowadzone mogą być w formie inscenizacji ruchowej piosenki lub wierszyka wykonanej wg pomysłu dziecka, odtwarzania ruchem omawianego tematu, oglądanego obrazka lub spostrzeżeń dokonanych w czasie spaceru czy też wycieczki, w formie opowieści ruchowej z daniem dzieciom całkowitej swobody w wypowiadaniu się ruchem, oderwanych zadań wybranych z tematu I, II, III i IV w zależności od możliwości dzieci. Wskazany jest dobór takich tematów, aby dzieci obok pomysłowości oraz wyczucia własnego ciała, ciężaru i siły, płynności ruchu, przestrzeni i czasu rozwijały wszechstronnie swoja sprawność fizyczną.

     Jedną z metod twórczych jest metoda problemowa. Istotę metody problemowej W. Okoń określa następująco: „przez nauczanie problemowe rozumiemy zespół takich czynności, jak organizowanie sytuacji problemowych, formułowanie problemów (stopniowo wdrażają się do tego sami uczniowie) udzielanie uczniom niezbędnej pomocy w rozwiązywaniu problemów i sprawdzaniu tych rozwiązań, wreszcie kierowanie procesem systematyzowania i utrwalania tak uzyskanej wiedzy”. Wg J. Kozieleckiego „ problem jest rodzajem zadania, którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanych wiadomości, umiejętności i nawyków. Rozwiązanie problemu jest możliwe przede wszystkim dzięki myśleniu produktywnemu”, tzn. takiemu myśleniu, które polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla podmiotu. W zależności od poziomu danych początkowych zawartych w sytuacji problemowej J. Kozielecki wyróżnia problemy otwarte i problemy zamknięte.
     Praktyczny podział problemów podał J.P. Guilford. Dzieląc je ze względu na sposób sformułowania celu na kowergencyjne i dywergencyjne. Problemy konwergencyjne mają tylko jedno poprawne rozwiązanie gdyż cel jednocześnie określa wynik końcowy. Problemy dywergencyjne ze względu na sposób sformułowania celu mogą mieć wiele rozwiązań.
     Metoda problemowa polega na tym że nauczyciel stawia uczniów w sytuacji problemowej tzn. w takiej, z którą uczniowie spotykają się po raz pierwszy i nie znają sposobu jej rozwiązania. Uczniowie samodzielnie analizują sytuację, tworzą programy, pomysły rozwiązania problemu i weryfikują jego poprawność w praktycznym działaniu.
     Aby osiągnąć dobre wyniki w rozwijaniu zdolności twórczych u uczniów, potrzebna jest właściwa atmosfera na zajęciach sprzyjająca tego rodzaju działaniom. Sprzyjającą atmosferę dla działań twórczych stwarza nauczyciel stosując się do zaleceń E.P. Torrance a:

1. Ceń twórcze myślenie.

2. Zwiększaj wrażliwość dzieci.

3. Zachęcaj do manipulowania, operowania przedmiotami oraz pomysłami.

4. Ucz sposobów systematycznej oceny każdego pomysłu.

5. Wyrabiaj tolerancyjny stosunek do nowych pomysłów i pojęć.

6. Strzeż się narzucania sztywnych schematów.

7. Kultywuj w klasie atmosferę twórczą.

8. Ucz dzieci, by ceniły swe myśli twórcze.

9. Popieraj i oceniaj inicjatywę wychowanków w uczeniu się.

10. Stwarzaj sytuacje wymagające twórczego działania. Stawiaj problemy o trudności dostosowanej do przygotowania uczniów.

11. Popieraj zdobywanie wiedzy w wielu dziedzinach, albowiem wiedza spoza danej specjalności sprzyja oryginalności.

Wykorzystanie metod twórczych w prowadzeniu zajęć ruchowych z uczniami klas I-III

     Metoda ruchowej ekspresji twórczej Labana przyjmuje i posługuje się różnymi formami ruchu i metodami pracy, a mianowicie są to: krótka opowieść ruchowa, nabywanie doświadczeń ruchowych przez odkrywanie, eksperymentowanie, badanie, improwizacja ruchowa, inscenizacja, elementy gimnastyki artystycznej, ćwiczenia muzyczno ruchowe i tańce, zadania ruchowe z przyborami oraz bez przyboru, wykonanie układów ruchowych kompozycji własnej uczniów bądź nauczyciela. W ramach tej metody można stosować przedstawiony materiał ćwiczebny dla grupy wiekowej obejmującej klasy I-III:

1. W biegu lub w chodzie sięganie jak najdalej i jak najwyżej, z zastosowaniem obrotów, skrętów, skoków /spacer w przestrzeni/, a następnie spoczynek w całkowitym rozluźnieniu.

2. Naśladowanie szybowca, który się wznosi, krąży wysoko, a następnie łagodnie ląduje.

3. Bieg wokół szarfy ułożonej w kształcie koła, a następnie przeskoki przez nią i odpoczynek w środku koła.

4. Po wystartowaniu z dowolnej pozycji posuwanie się po linii zygzakowatej w 3 etapach, zakończonych krótkim odpoczynkiem. Każdy etap drogi przebywany jest w innej pozycji /niskiej, średniej, wysokiej/.

5. W przysiadzie podpartym naśladowanie wierzgającego konia - ze zmianą po każdym odbiciu miejsca zetknięcia stóp z podłożem.

6. Upatrzenie sobie jakiegoś punktu odległego i zdążanie do niego po linii krzywej, klucząc przez dłuższy czas, zanim się dojdzie do celu.

7. Slalom między chorągiewkami lub piłkami ciężkimi, odpowiednio rozstawionymi.

8. Przyjmowanie różnych pozycji, w których trudno utrzymać równowagę.

9. Improwizacja ruchowa oparta na bardzo żywych i rozwlekłych melodiach /na przemian/.

10. Swobodny taniec z towarzyszeniem muzyki. Gdy melodia raptownie się urywa - zatrzymanie się w bezruchu w takiej pozycji, w jakiej kogo zastała przerwa. To samo można wykonać także w zabawie, np. z piłką.

Przykładowy zestaw ćwiczebny realizowany metodą A.M. Kniessów:

1. W staniu, rytmiczne uderzanie przyborami o siebie z towarzyszeniem perkusji - naśladowanie ruchów kłucia w bok jednorącz prawą i lewą - na przemian - to samo w biegu.

2. W miejscu, ciche i głośne akcentowanie przyborami uderzanymi o siebie, zgodnie z akompaniamentem perkusji, następnie uderzanie o podłogę wysokim zamachem ramion - na przemian prawą i lewą ręką.

3. Różne fantazyjne i obszerne ruchy ramion z przyborami: w bok, w tył, w górę i w dół itp.

4. Z muzyką mechaniczną - rytmiczne uderzanie przyborami o kolano, palce wzniesionej nogi - na przemian.

5. Chód a następnie bieg za partnerem /prowadzącym/ z podskokami obrotami.

6. Rzut przyboru w górę i chwyt prawą (lewą) ręką.

7. Obroty z potrząsaniem grzechotką, ułożenie jej na podłodze i chód dookoła niej z dotykaniem jej palcem prawej (lewej) ręki.

8. Wymachy szarfami w różnych kierunkach, ruchy kołowe, następnie cofanie się, a na zakończenie głęboki ukłon.

9. W staniu prostowanie i rozciąganie ciała, a następnie luźne „zwijanie” go.

10. W rytmie perkusji marsz w miejscu z akcentowaniem mocnej części taktu, z wysokim unoszeniem kolan. W pochyleniu rytmiczne, lekkie uderzenie dłońmi o podłogę.

11. W szerokim rozkroku skłony tułowia w lewo - w prawo z szarfami, krążenie tułowia z ramionami wzniesionymi, wymachy energiczne w rytm perkusji, a następnie bez akompaniamentu.

12. W luźnej gromadzie naśladowanie ruchów prowadzącego: szerokie wymachy szarfami w różnych kierunkach, ruchy zamaszyste, kołowe, w chodzie, w przód i w tył, obroty - na przemian.

Cwał boczny, cwał w przód, w tył, po czym atak szermierczy do przodu i cofanie się. Stosując metodę Carla Orffa można wykorzystać przedstawione przykłady ćwiczeń:

1. Dzieci ustawione w kole, w środku którego leży sterta gazet. Zadaniem dzieci jest podchodzenie po kolei do środka i wydobycie z gazet jakiegoś dźwięku. Może to być, np. darcie, składanie, zwijanie, podrzucanie, stukanie, potrząsanie gazetą itp.

2. Taniec z gazetą na głowie, na brzuchu, na plecach, na ręku itp. W tańcu trzymamy gazetę czołami, plecami, kolanami itp. Wszystkie polecenia wykonywane w rytm melodii.

3. Nauczyciel porusza się po sali w określonym rytmie (dowolne metrum) wystukując go uderzeniami w bębenek, ukłonem wzywa dziecko do podążania za nim naśladując jego krok, który, stale zmienia - powstaje długi rząd (wąż), który podąża zgodnie z rytmem podanym przez nauczyciela.

4. Takt 2/4, 3/4, 4/4, muzyka z taśmy magnetofonowej, w parach dowolne poruszanie się po sali. W takt muzyki: jedynka wykonuje ćwiczenia zgodne z muzyką, dwójka po obserwacji z pewnym opóźnieniem, ale również w takt muzyki echo ruchowe.

5. Z dwóch kół przejście w jedno koło - siad klęczny (twarzami do środka koła) każde dziecko przedstawia swoje imię w wymyślonym przez siebie rytmie i intonacji głosu wybijając jednocześnie rytm na swoim instrumencie.

6. Nauczyciel podaje instrumentem muzycznym dźwięki, dzieci zamykają oczy i podążają do źródła dźwięku w różny sposób (pająkiem, chodem foki, bociana, kulawego lisa) - uprzednio umówiony.

7. Krążki rozłożone na sali (melodia polki), poruszanie się między krążkami krokiem polkowym, na sygnał - uderzenie w bębenek - wskoczenie do krążka (należy tu zwrócić uwagę na bezpieczeństwo), przyjęcie jakiejś pozy, na kolejne uderzenie powrót do tańca.

Podsumowanie

     Charakterystyczną cechą dziecka 7 - 9 letniego jest jego nadmierna ruchliwość spowodowana potrzebą zaspokojenia tzw. głodu ruchu. Ruch w tym okresie życia spełnia szczególną rolę - jest głównym stymulatorem biologicznym organizmu. Do czynów twórczych zdolny jest każdy człowiek, a najbardziej predysponowane w tym kierunku są dzieci które nie muszą burzyć własnej wizji świata, podchodzić nowatorsko do obowiązujących zasad i reguł postępowania. Nie nauczyły się bowiem jeszcze funkcjonowania według określonych kanonów, przyjętych norm i obyczajów. Dzieci młodsze nie zdążyły jeszcze popaść w rutynowe podejście do rzeczywistości, tak zgubne w działalności twórczej. Potrafią częściej niż osoby dorosłe zadziwić się, zaciekawić. To połączenie dążenia do zaspokojenia „głodu ruchu” z ogromnymi możliwościami dzieci w działalności twórczej powinno być dostrzeżone, odpowiednio pielęgnowane i rozwijane.
     Zadanie to jest spełniane jak najpełniej poprzez stosowanie w procesie lekcyjnym metod kreatywnych.
     W pracy swojej ukazałem jak ważne z punktu widzenia ogólnowychowawczego jest stosowanie metod twórczych w wychowaniu fizycznym gdyż pełnią one rolę bodźca oddziaływującego na fizyczną, psychiczną i umysłową stronę osobowości oraz sprzyjają nerwowemu odprężeniu i czynnemu wypoczynkowi. Metody tę dzięki swej różnorodności i swobodzie w dokonywaniu wyboru rozwiązań ruchowych angażują duże grupy mięśniowe, dają okazję do wszechstronnego wpływania na człowieka. Uczą one samodzielności uczniów w rozwiązywaniu zadań i problemów ruchowych, motywują do działania, wdrażają do samooceny, samokontroli i samodoskonalenia. Walory te posiadają metody ruchowej ekspresji twórczej C. Orffa, Labana, Kniesów i metoda problemowa. Charakterystyczną ich cechą jest wszechstronność, powszechność i atrakcyjność oparta na żywiołowym wyzwalaniu tendencji twórczych dziecka. Dlatego też w pracy z dziećmi w młodszym wieku szkolnym powinniśmy preferować metody twórcze.

Bibliografia

1. S. Strzyżewski: Systematyka metod stosowanych w procesie szkolnego wychowania fizycznego. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna 1975. Nr 89.

2. S. Strzyżewski: Proces wychowania w kulturze fizycznej. WSP Warszawa 1986.

3. J. Kutzner: Metodyka wychowania fizycznego w klasach IIV. Warszawa 1960.

4. M. Niewiadomski: Metoda bezpośredniej celowości ruchu. Kultura Fizyczna 1962. Nr 9.

5. W. Gniewkowski: Improwizacja ruchowa nowoczesną metodą wychowania fizycznego. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna 1967. Nr 1.

6. R. Botwiński: Metoda wielozadaniowa w procesie wychowania fizycznego. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna 1975. Nr 89.

7. J. Bielski: Problemy intensyfikacji. Warszawa 1977.

8. U.SmoczyńskaNachtman: Muzyka dla dzieci. Umuzykalnianie według koncepcji Carla Orffa. Warszawa 1992.

9. M. Przetacznikowa. Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. Warszawa 1973.

10. M. Stasiakiewicz. Twórcza aktywność dziecka jako czynnik jego rozwoju. Życie Szkoły 1980.

11. W. Okoń. Słownik pedagogiczny. Warszawa 1981.

12. W. Okoń: U podstaw problemowego uczenia się. Warszawa 1964

13. J. Kozielecki: Strategia psychologiczna. Warszawa 1975.

14. M. Kwiatkowska: Instrumentarium Orffa. Warszawa 1983.

15. R. Paczkowska: Gimnastyka twórcza (R. Lababana,M. A. Kniessów). Wychowanie w przedszkolu 1992. Nr 9.

Opracowała: Danuta Lewandowska

---