Prawa człowieka i obywatela, szkola


Prawa człowieka i obywatela

Prawa człowieka są to podstawowe wolności jakie przysługują każdemu człowiekowi z samego faktu bycia istota ludzka i z samego faktu urodzenia. Prawa te są takie same dla wszystkich ludzi i to bez względu na ich płeć, rasę, wyznanie, etniczność, zapatrywania polityczne, narodowość, status społeczny, orientację seksualną i inne.

Prawa te stanowią fundament demokracji, wolności, społeczeństwa obywatelskiego oraz pokojowej egzystencji narodów.

Podwaliny praw człowieka można odnaleźć w zasadzie większości religii na świecie oraz w większości systemów filozoficznych. Jako źródło praw człowieka wskazywana jest przede wszystkim godność osoby ludzkiej. Proces kształtowania się praw człowieka jest związany ściśle z wolą o wolność na świecie. Bez tych praw trudno by sobie byłoby dziś wyobrazić dziś życie polityczne i społeczne.

Prawa człowieka można więc podzielić na trzy generacje:

Pierwsza generacja związana jest z: wolnościami osobistymi (czyli prawem do życia, wolności osobistej, prawem do własności, wolnością sumienia i wyznania, wolnością wypowiedzi, swobodą wyboru miejsca pobytu i poruszania się, tajemnica korespondencji; prawami politycznymi, a więc swobodą udziału w życiu politycznym, zarówno biernym jak i czynnym prawem wyborczym, prawem do zrzeszania się i innymi tego typu.

Prawa drugiej generacji są to prawa ekonomiczne i socjalne. Odnoszą się one do dostępu do ochrony zdrowia, zapewnienia nauki, opieki socjalnej. Ważną datą dla tego typu praw jest 16 grudnia 1966 roku, wówczas to Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Konwencję Praw Człowieka, która gwarantowała zarówno swobody osobiste, jak i polityczne, a także ekonomiczne, społeczne i kulturalne.

Trzecia generacja omawianych praw dotyczy praw do rozwoju i datuje się ją od roku 1986. wówczas to przyjęto Deklarację dotyczącą Prawa do Rozwoju, która została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 4 grudnia 1986 roku. Uważa się powszechnie, że idea prawa do rozwoju zapoczątkowana została w roku 1969, gdy na posiedzeniu Algierskiej Komisji Justitia et Pax przyjęto odpowiednie decyzje zawierające poszanowanie dla tych wartości. Problematyka ta została wprowadzona na forum międzynarodowe przez Senegal w 1972 roku. W maju 1981 roku ECOSOC (czyli Economic and Social Council) powołała Grupę Roboczą Ekspertów Rządowych do spraw Prawa do Rozwoju, która opracowała też tekst Deklaracji.

Prawo do rozwoju oznacza, zgodnie z przyjętymi założeniami, tworzenie warunków do pełnego realizowania innych praw człowieka zawartych zarówno w pierwszej jak i drugiej generacji. Podkreśla ono zwłaszcza współzależność, niepodzielność i uniwersalizm dwóch Międzynarodowych Konwencji dot. Praw Człowieka. Wiele kontrowersji budzi jednak charakter prawny tego prawa, wzbudza on także wiele dyskusji. Jego znaczenie jest głównie humanitarne i polityczne oraz polega na powiązaniu ze sobą wartości takich, jak rozwój, prawa człowieka i demokracja. Kraje najlepiej rozwinięte, zachodnie koncentrują się głównie w swoich postulatach politycznych na powiązaniu praw człowieka i demokracji.

Prawa i wolności obywatelskie

Prawa i wolności obywatelskie są to uprawnienia jakie przysługują obywatelom określonego państwa. Aby mieć zagwarantowane te prawa konieczne jest nabycie obywatelstwa. Podstawowe zapisy o wolnościach, prawach i obowiązkach są zawarte w konstytucjach oraz ustawach i dotyczą one najbardziej istotnych spraw obywateli.

Zasadnicze zręby praw człowieka i obywatela wykształciły się w okresie rewolucji w XVIII wieku, w związku z walką nizin społecznych z feudalizmem i jego przywilejami stanowymi. Walka ta była uzasadniana na gruncie tak zwanego prawa natury. Pełny wyraz tych postulatów odnaleźć możemy między innymi w uchwalonej w 1789 roku francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.

Później po okresie napoleońskim mamy odwrót od powyższych idei. Na nowo i w pełni powrócono do nich dopiero po II wojnie światowej. Wówczas to stopniowo zaczęła zdobywać uznanie idea międzynarodowej ochrony praw i wolności. Zaczęto je wówczas rozumieć jako prawa przysługujące każdemu człowiekowi i to bez żadnych wyjątków.

Bardzo istotnym krokiem w dziedzinie propagowania wyżej wspominanych wartości było przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Konwencji Praw Człowieka w roku 1948. Polska ratyfikowała ją w 1993 roku.

Pod względem zakresu i treści można je podzielić następująco: Prawa i wolności osobiste, które zabezpieczają poszczególne jednostki przed zbytnią ingerencją państwa w ich życie prywatne. Chodzi tu więc o prawo do życia, wolność sumienia, wyznania, nietykalność osobistą, prawa własnościowe, swobodę wypowiadania się, swobodę poruszania się, tajemnicę korespondencji. Prawa i wolności polityczne, które są gwarancjami dla jednostki dla jej nieskrępowanych działań w życiu politycznym (chodzi tu więc o czynne i bierne prawo wyborcze, swobodę uczestnictwa w referendach, swobodę przepływu informacji, swobodę zrzeszania się, możliwość wnoszenia skarg na organy rządowe. Prawa socjalne i ekonomiczne. Ich charakter wiąże się z uprawnieniami obywateli i obowiązkami państwa w tych dziedzinach. Są to więc przede wszystkim zobowiązania państwa do określonych świadczeń wobec obywateli, a więc między innymi: prawo do nauki, pracy, dziedziczenia, ochrony zdrowia, zapewnienie ochrony prywatnej własności.

Historia pojęcia praw człowieka

Pojęcie to upowszechniło się w połowie wieku osiemnastego. Zaczęto wówczas umieszczać zapisy o ochronie praw człowieka w powstających w tym czasie konstytucjach i ustawach. Czasem poświęcano nawet osobny rozdział omawianym tutaj sprawom. Takie zapisy można odnaleźć w Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 roku, a później w Konstytucji tego kraju. ważnym dokumentem w rozwoju praw człowieka jest francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku.

W okresie międzywojennym Liga Narodów zajmowała się ochroną pokoju na świecie, a także, między innymi, ochroną praw mniejszości narodowych. Pojawiła się wówczas interwencja humanitarna. Doktryna ta upoważniała siły międzynarodowe do interwencji w obronie ludności prześladowanej przez jakąś władzę państwową.

Dla polepszenia losów jeńców wojennych i dla zapewnienia humanitarnych reguł prowadzenia wojny podpisano szereg konwencji genewskich:

Konwencja genewska z 22 sierpnia 1864 roku - najważniejsze postanowienia: po pierwsze personel sanitarny jest neutralny w konflikcie, nie może więc być atakowany i równocześnie nie bierze udziału w walkach; cywile, pomagający rannym czy chorym żołnierzom muszą być szanowani, a zwłaszcza nie można ich atakować; ludzie ranni w wyniku prowadzenia wojny powinni być traktowani w sposób jednakowy, nie powinno się więc brać pod uwagę ich przynależności narodowej; ustanowiono znak czerwonego krzyża, który podczas konfliktu oznacza, że jednostka go posiadająca jest formacją medyczną i podobnie ma się sprawa z jej personelem

Konwencja genewska z 6 lipca 1906roku. Zwiększyła po pierwsze zakres ochrony chorych i rannych żołnierzy, dalej wprowadziła zasady ewidencji osób, które zostały poszkodowane w konfliktach, ustaliła system wymiany informacji dotyczących osób poszkodowanych w konfliktach

Konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949 roku

- I Konwencja genewska, dotyczyła ona polepszenia doli rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie

- II Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu chorych, rannych oraz rozbitków sił zbrojnych na morzu

- III Konwencja genewska, dotyczyła ogólnego traktowania jeńców

- IV Konwencja genewska, dotyczyła zapewnienia ochrony osób cywilnych podczas wojny

Organizacją, która powstała dla szerzenia w praktyce idei humanitarnych jest Czerwony Krzyż. Powstał w 1863 roku z inicjatywy szwajcarskiego filantropa i finansisty Henry Duanta, którego wstrząsnął widok dogorywających i pozostawionych sobie rannych, których ujrzał 24 czerwca 1859 roku na miejscu wielkiej bitwy pod Solferino. W miejscu tym armia cesarska Austrii stoczyła całodniową krwawą bitwę z armią włoską, którą wspomagała armia francuską. Po zakończeniu tej bitwy na polu walki pozostało około 40 tysięcy ofiar - zabitych, rannych oraz zaginionych. Na skutek wstrząsu doznanego widokiem ofiar, które pozostawiono praktycznie bez żadnej opieki, Duant podjął energiczną akcję udzielenia im pomocy, do udziału w niej udało mu się nakłonić miejscową ludność, która z powodzeniem została zachęcona do wynoszenia i pielęgnowania rannych i to bez względu na ich narodowość. Inicjatywa ta spotkała się z ogromnym rozgłosem w całej Europie. W październiku 1863 spotykali się w Genewie reprezentanci 16 krajów, którzy przyjęli postanowienia, które określały rolę krajowych Komitetów Pomocy Rannym. Jako symbol powoływanych organizacji przyjęto Czerwony Krzyż na białym tle (odwrotność flagi szwajcarskiej). To był początek Ruchu Czerwonego Krzyża. Organizacja ta zajmuje się także pracą nad rozwojem i udoskonaleniami międzynarodowego prawa w zakresie humanitaryzmu, która w 1949 doprowadziła do podpisania czterech Konwencji Genewskich o ochronie ofiar zbrojnych konfliktów, a w 1977 do przyjęcia 2 Protokołów Dodatkowych do tych Konwencji. Prace w tej dziedzinie prowadzone są po dziś dzień, dlatego że ciągle pojawiają się nowe problemy, które są związane z ochroną różnych kategorii ofiar wojennych.

Organizacją międzynarodową, która zajmuje się prawem pracy jest Międzynarodowa Organizacja Pracy, która została powołana w 1919 r. w związku z rosnącą troską o reformy społeczne po zakończeniu I Wojnie Światowej. Wśród członków- założycieli znalazły się wówczas: Belgia, Kuba, Czechosłowacja, Francja, Japonia, USA, Wielka Brytania oraz Polska. MOP jest to jedyna spośród organizacji światowych, w której przedstawiciele pracodawców i pracowników - "partnerzy społeczni" w gospodarce - mają równe prawo z przedstawicielami rządów w zakresie kształtowania polityki organizacji i programów.

W związku dwudziestopięcioleciem swej działalności Organizacja uchwaliła Deklarację Filadelfijską. Deklaracja ta stała się podstawą dla wszystkich działań MOP i zawarte są w niej następujące zasady: Praca to nie towar; Podstawę trwałego postępu stanowi wolność słowa i zrzeszania się; Ubóstwo, istniejące gdziekolwiek, stanowi niebezpieczeństwo dla bezpieczeństwa i dobrobytu wszystkich; Wszystkie osoby ludzkie, niezależnie od wyznania lub płci rasy, mają prawo dążyć do osiągania w takim samym stopniu dobrobytu materialnego, bezpieczeństwa ekonomicznego, jak i rozwoju duchowego w warunkach wolności i godności, i równości szans życiowych.

W 1946 r. MOP została pierwszą wyspecjalizowaną agendą stowarzyszoną z Narodami Zjednoczonymi. W związku z 50-tą rocznicą istnienia MOP w 1969 r. przyznano jej Pokojową Nagrodę Nobla.

DOKUMENTY DOTYCZĄCE OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

W 1948 roku została przyjęta Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Wyróżnić w niej można zwłaszcza dwa aspekty: historyczny i perspektywiczny. W związku z zakończeniem drugiej wojny światowej deklaracja była reakcją na wydarzenia tej wojny, tym samym zamykała pewien niechlubny etap historii stosunków międzynarodowych. Jednocześnie uznawana jest za podwalinę konwencji międzynarodowych oraz deklarowanych formalnie intencji państw i rządów w tych kwestiach, choć treść obowiązujących aktualnie aktów prawnych rozwinięta została znacznie wcześniej i przekształciła od czasów Deklaracji. Zakres obejmujący znaczenie pojęcia "prawa człowieka" zmieniał się ewoluując waz ze zmianami sytuacji w polityce światowej w skali globalnej, regionalnej i lokalnej. Sens deklaracji podlegał także przemianom w związku z przeobrażeniami w procesie realizacji owych praw. Idea dotycząca praw człowieka była wielokrotnie nadużywana i wykorzystywana na pewnym etapie rozwoju stosunków międzynarodowych w walce politycznej, odgrywała niekiedy rolę instrumentalną i była wykorzystywaną przez państwa, których siła oddziaływania i przewodzenia w danej chwili była najsilniejsza. Tym niemniej stworzyła ona nowe standardy zachowań państwa i to zarówno w aspekcie wewnętrznym, ale też międzynarodowym. Instrumentalnemu traktowaniu praw człowieka przeciwstawić można ich aspekt w sensie autonomicznym. Upowszechnienie i rozwój idei praw człowieka doprowadziło do zaistnienia nowej jakości w wielu rejonach świata w życiu politycznym i społecznym państw na linii stosunków władza-obywatel, państwo-jednostka. W końcu aspekt, który trudno jest przecenić, a mianowicie zaistnienie w większej ilości krajów w świadomości społeczeństwa idei praw człowieka, wyczulenia na ich przestrzeganie oraz łamanie, zwiększanie zakresu swobód demokratycznych a także rozszerzenie wpływu obywateli danego państwa na kształt jego ustroju oraz sposób w jaki funkcjonują państwa za sprawą formuł demokratycznych.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

Jest to dokument, który został przyjęty w 1966 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Od tej pory, wraz z Międzynarodowym Paktem Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, stanowi kontynuację całego procesu kodyfikacji w praw człowieka. Uzupełniał też on Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Postanowienia zawarte w Pakcie dotyczyły między innymi: poszanowania prawa narodów o decydowaniu o własnym losie i swobody w dysponowaniu bogactwami kraju, zakazu dyskryminacji pod względem praw ze względu choćby na różnice płci, status społeczny, pochodzenie etniczne. Mówiły o zagwarantowaniu prawa do życia, bezpieczeństwa osobistego i wolności, swobodnego poruszania się, zabezpieczeniu prywatności, wolności wyznania i sumienia, myśli, stowarzyszeń i zgromadzeń, do swobodnego uczestnictwa w życiu politycznym, humanitaryzmu w traktowaniu więźniów i zatrzymanych, zakazu stosowania tortur, sprawiedliwego i równego sądownictwa. Dokument ten zakazuje też niewolnictwa. Gwarantem przestrzegania postanowień Paktu jest Komitet Praw Człowieka, który rozpatruje zawiadomienia indywidualne. Kompetencje Komitetu są jednak w dużym stopniu uzależnione od ratyfikowania protokołu opcyjnego dołączonego do tego Paktu. Faktem jest, iż zalecenia przestrzegania paktu oraz naprawy krzywd nie obwarowane są żadnymi sankcjami, oprócz sankcji moralno-politycznych. Niewiele też państw podpisało ten protokół. Nasz kraj dokonał ratyfikacji Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych w roku 1977.

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, społecznych i kulturalnych

Został on przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 16 grudnia 1966 r. i oddany do podpisania w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. Zgodnie z postanowieniami zawartymi w art. 27 ust. 1 Paktu wszedł w życie z dniem 3 stycznia 1976. Stronami Paktu są 131 państwa (jest to stan na dzień 31 grudnia 1994 r.). W dniu 3 marca 1977 r. Polska ratyfikowała ten Pakt., dokument ratyfikacyjny złożono Sekretarzowi Generalnemu ONZ dnia 18 marca 1977 r., a wszedł on w życie w odnośnie Polski z dniem 18 czerwca 1977.

W zasadniczych swoich punktach zawierał on postanowienia, iż Państwa Strony zobowiązują się między innymi zapewnić:

a) prawo każdego obywatela do swobodnego tworzenia a także do przystępowania do związków zawodowych zgodnie z własnym wyborem, dla popierania oraz ochrony swoich interesów gospodarczych, społecznych, jedyny warunek stanowi tu przestrzegania przepisów statutowych określonej organizacji. Uprawnienia określone w tym prawa nie mogą podlegać innym ograniczeniom niż te, które są przewidziane w ustawie oraz konieczne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwa oraz porządku publicznego lub też by chronić prawa oraz wolności innych osób;

b) prawo do zakładania związków zawodowych, krajowych federacji lub konfederacji a także prawa tych organizacji do zakładania międzynarodowych organizacji związkowych lub przystępowania do nich;

c) prawo związków zawodowych wiążące się ze swobodą wykonywania swej własnej działalności, bez innych ograniczeń, niż te, które zostały przewidziane w ustawie i są konieczne w demokratycznym społeczeństwie dla dobra interesu bezpieczeństwa państwowego czy porządku publicznego lub dla ochrony wolności i praw innych osób;

d) prawo do strajku z zaznaczeniem, iż będzie ono realizowane zgodnie z ustawodawstwem danego kraju.

Artykuł ten nie jest sprzeczny z nakładaniem ograniczeń, które są zgodne z ustawą dla wykonywania tych praw przez członków sił zbrojnych, policyjnych czy administracji państwowej.

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych przyjęty został rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 2200A (XXI) 16 grudnia 1966 roku i wszedł w życie 3 stycznia 1976 roku.

ORGANIZACJE OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Komitet Helsiński w naszym kraju powstał podczas stanu wojennego (1982), utworzyła go grupa intelektualistów. Była to organizacja podziemna, która budowała sieć współpracowników w całym kraju. Swój pierwszy raport Komitet przygotował w roku 1983 i nosił on nazwę "Polska w okresie stanu wojennego". Dokument ten, którego objętość wynosiła około tysiąca stron i składał się z dwóch tomów. Pierwszy tom dotyczył porównanie polskiego prawa, w tym również przepisów odnośnie stanu wojennego ze międzynarodowymi standardami oraz systemami prawnymi państw, które miały już długą tradycję demokratyczną. W drugim tomie omówione zostały sposoby realizowania prawa przez rząd polski. Raport ten został przewieziony na Zachód, następnie przetłumaczono go na angielski oraz francuski i przedstawiony państw, które uczestniczyły w Konferencji Madryckiej KBWE. Według sporej liczby politologów raport w znaczący sposób wpłynął na obrady Konferencji. W latach następnych podobne raporty przygotowywano co rok. Komitet Helsiński zajmował się też przygotowywaniem raportów specjalnych, np. w związku z prośbą Międzynarodowej Organizacji Pracy albo też Komitetu Praw Człowieka ONZ, kiedy rząd naszego kraju miał przedstawić dla tych organizacji własny swój raport, który miał dotyczyć realizowania w Polsce założeń Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ. W związku z tym iż działalność Komitetu była ściśle podziemna pojawił się problem autorstwa, a więc również wiarygodności przygotowywanych przez niego raportów. Jeśli idzie o pierwsze raporty to autentyczność ich poświadczył Lech Wałęsa. W latach późniejszych, kiedy Komitet zdobył już renomę oraz szacunek na Zachodzie, podobnego rodzaju gwarancje potrzebne już nie były. W początku roku 1989 Komitet opublikował niepełną listę swych członków, co stanowiło pewnego rodzaju stopniowe przechodzenie do jawności działania. Po tak zwanych kontraktowych wyborach z czerwca 1989 roku dokładnie połowa członków Komitetu zdobyła miejsca albo w Parlamencie, lub też w pierwszym rządzie Tadeusza Mazowieckiego, który był pierwszym niekomunistycznym rządem w Polsce od II wojny światowej. Wówczas to postanowiono zawiesić tych członków Komitetu, którzy znaleźli się w tych instytucjach, gdyż członek parlamentu czy rządu nie byłby w stanie jednocześnie odpowiednio kontrolować przestrzegania praw człowieka. Zasada ta obowiązuje po dziś dzień. Z końcem 1989 roku członkowie Komitetu Helsińskiego postanowili założyć Helsińską Fundację Praw Człowieka z początkowym kapitałem 200 dolarów USA. Fundacja ta nie odpowiada całkiem zachodniemu znaczeniu tego terminu, gdyż jest to raczej instytut naukowo-badawczy, który działa w dziedzinie praw człowieka. W chwili powstawania Fundacji polskie prawo nie zezwalało na powoływanie niezawisłych instytutów podobnego rodzaju; postanowiono w związku z tym, że forma fundacji, która była dozwolona przez prawo, najlepiej może odpowiadać będzie tym celom, jakie przyświecały członkom Komitetu. Dziś Komitet Helsiński w Polsce, zbiera się na posiedzeniach co miesiąc, pełni też rolę Rady Programowej Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i swe opinie publikuje na temat spraw państwowych o znaczeniu kluczowym dla praw człowieka.

Komisja Praw Człowieka

Komisja Praw Człowieka jest to podstawowy organ Narodów Zjednoczonych w dziedzinie praw człowieka. Utworzono go dnia 16 lutego 1946 roku, podstawą do tego była Rezolucja 5 [I] Rady Społeczno-Gospodarczej [ECOSOC]. Jest to organ międzyrządowy, w którego skład wchodzą 53 kraje. Do Komisji Kandydatów przedstawiają państwa, a wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne NZ. Członków Komisji wybiera się zgodnie z kluczem geograficznym: 15 z nich pochodzi z krajów afrykańskich, 13 z azjatyckich, 10 z państw Ameryki Łacińskiej, 10 z państw Zachodu i 5 z państw Europy Środkowo-Wschodniej. Czas trwania kadencji członków Komisji liczy 3 lata, z tym iż każdego roku wymienia się 1/3 składu. Komisja Praw Człowieka w myśl postanowień powołującej ją do życia rezolucji spełnia wiele zadań: przygotowuje więc dokumenty dotyczące praw człowieka, przedstawia ECOSOC zalecenia i składa raporty, bierze udział w procesie implementacyjnym poprzez m.in. wyznaczanie specjalnych sprawozdawców oraz niezależnych ekspertów. Komisja Praw Człowieka ze swej działalności składa Radzie Społeczno-Gospodarczej raport.

Komisja zbiera się na sesjach i wówczas podejmuje swoje decyzje. Na przełomie marca i kwietnia, raz w roku, odbywa się sesja sześciotygodniowa w Genewie. W sesji zazwyczaj udział bierze ponad 3000 delegatów: państw - członków Komisji, pozostałych państw systemu NZ, przedstawicieli organizacji pozarządowych. W czasie trwania sesji Komisja przegłosowuje ponad około 100 rezolucji, różnych decyzji i oświadczeń, które dotyczą sytuacji ochrony praw człowieka w świecie. Oprócz tego na mocy decyzji ECOSOC z 1990 roku Komisja w ściśle określonych sytuacjach oraz za zgodą większości członków Komisji zebrać się może na nadzwyczajne sesje. Przykładem takiej nadzwyczajnej sesji była sesja, która obradowała w dniach 13-14 sierpnia 1992 roku i dotyczyła wydarzeń w byłej Jugosławii.

Komitet Praw Człowieka

Komitet Praw Człowieka powołano, by kontrolować przestrzeganie postanowień następujących aktów: Międzynarodowego Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz jego pierwszego Protokołu Fakultatywnego, który zezwalał osobom fizycznym na zanoszenie skarg do Komitetu Praw Człowieka, zostały one przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne 16 grudnia 1966 r., a weszły w życie 23 maja 1976 r. oraz Drugiego Protokołu Fakultatywnego Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, który dotyczył zniesienia kary śmierci, a został przyjęty 15 grudnia 1989 r. Wszedł natomiast w życie z dniem 11 lipca 1991 r. Komitet ten składa się z 18 ekspertów, którzy są niezależni i posiadają o nieposzlakowaną opinię oraz uznane w świecie kompetencje w zakresie praw człowieka. Komitet zbiera się na sesje, które trwają około trzy tygodnie i dzieje się to trzy razy w roku. Marcowe sesje odbywają się w Nowym Jorku w siedzibie głównej NZ, w lipcu i listopadzie - w Genewie, w siedzibie Narodów Zjednoczonych.

Międzynarodowa Liga Praw Człowieka,

Organizacja ta została utworzona w 1942 roku w Nowym Jorku. Jej członkowie to organizacje narodowe oraz osoby fizyczne z kilkudziesięciu państw. Organizacja ta na początku swej działalności wywarła doniosły wpływ na kształtowanie się postanowień zawartych w Karcie ONZ, które dotyczyły praw człowieka, zajmowała się tez monitorowaniem w tym względzie procesów dekolonizacji. W obecnym czasie Liga działa wciąż na rzecz przestrzegania zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Paktach Praw Człowieka oraz innych dokumentach ONZ praw człowieka, zachęca także do przyjmowania ich przez państwa. Jej misje specjalne prowadzą liczne badania w krajach, gdzie łamane są prawa człowieka, oraz udzielają też pomocy ofiarom, zajmują się też organizacją grup obrońców praw człowieka.

Łamanie zasad demokracji i praw człowieka

Jeśli obserwujemy wydarzenia w poszczególnych państwach na świecie dostrzegamy, iż w szeregu z nich brak jest poszanowania dla tych wartości. Przykładem takich państw może być Korea Północna, Chiny, Białoruś, szereg państwa afrykańskich i Ameryki Południowej. Ostatnio bardzo głośnym tematem jest nieprzestrzeganie zasad demokracji i brak poszanowania dla zasad wolności na Białorusi. W kraju tym autokratyczną władzę sprawuje Aleksander Łukaszenko i coraz bardziej zaostrza on swój reżim. Brak tam jest wolności prasy i wypowiedzi. Media, które ograniczają się do rządowych są cenzurowane i przekazuje się w nich treści zgodne z poglądami Łukaszenki, nie dopuszcza się do nich głosów opozycji czy niezależnych osób i instytucji. Ponadto stosuje się na Białorusi represje wobec opozycjonistów, polegające na czasowych aresztowaniach, zwolnieniach z pracy, pobiciach, konfiskatach. Ponadto opinie europejską bulwersuje sprawa zaginięcia 4 działaczy opozycyjnych, sądzi się nawet, iż zostali oni pozbawieni życia. Ostatnie wybory z marca 2006 roku również dostarczyły dowodów, iż w kraju tym władza coraz bardziej ogranicza swobody obywatelskie. Sfałszowano bowiem wybory prezydenckie, a wobec protestującej opozycji zastosowano przemoc, padły nawet ofiary śmiertelne.

Kolejnym krajem, który nagminnie łamie prawa człowieka są Chiny. Od momentu wprowadzenia komunizmu, choć i wcześniej trudno mówić, iż wartości demokratyczne były tam zachowywane, w tym kraju powszechnym zjawiskiem są prześladowania przeciwników politycznych czy ideologicznych. Prześladowania te obejmują lary więzień, obozów pracy czy nawet wyroki śmierci. tak naprawdę nie wiadomo do końca ile osób pozbawiono życia w Chinach z powodów politycznych, ile przebywa w obozach pracy. Można się domyślać, iż liczba ta jest na pewno nie mała. Kary te są nakładane bardzo często nawet bez wyroków sądowych. Zgodnie z chińskim prawem, nikt nie może być zatrzymany bez postawienia mu zarzutów na dłużej niż 10 dni. Jednak już pod koniec lat pięćdziesiątych, konkretnie w 1957 r., do prawa chińskiego wprowadzono zapis reedukacja przez pracę, który zezwala na pozbawienie wolności bez procesu praktycznie każdej osoby. Jest to pewien sposób na prześladowanie działaczy politycznych. Faktycznie nie istnieje miejsce, gdzie zbierane by były dane o wszystkich więźniach, w związku z tym ustalenie liczby wszystkich ludzi, którzy zostali skazani na reedukację przez pracę jest w praktyce niemożliwe. Bardzo trudno jest też sprawdzić, co się dzieje z określonym człowiekiem, gdyż Chińczycy mają prawo do obrony przez adwokata dopiero tuż przed rozpoczęciem procesu. W praktyce procesu tu nie ma, tak więc nie ma prawa do obrony, często też uwięziony nie ma prawa do poinformowania rodziny i bliskich co się z nim dzieje. Tym bardziej, że umożliwia tą praktykę inny przepis, który mówi o obowiązku poinformowania rodziny co do zatrzymania w ciągu 24 godzin, chyba, że utrudniłoby to prowadzenie śledztwa lub nie ma sposobu na porozumienie się z rodziną...

jak wynika z powyższego, ludzie którzy trafili pod sąd, praktycznie są pozbawieni wszelkich praw. W Chinach stosuje się też często tortury dla wymuszenia zeznań, brak jest rzeczywistych obrońców, a sądy wydają wyroki jeszcze przed rozpoczęciem procesu. W1950 roku Chińska Ludowa Armia Wyzwoleńcza zaatakowała Tybet. Był to drugi atak na to państwo, po roku 1910. Po zajęciu Tybetu w tym czasie, Chińczycy założyli między innymi szkoły, w których zakazano używania języka tybetańskiego oraz zwyczajów tego kraju. po roku okupacji Tybetańczykom udało się wypędzić Chińczyków. Po tych wydarzeniach Tybet był przez bez mała 40 lat wolny. Jednak kolejna interwencja zakończyła się ponownym zajęciem Tybetu. Dziewięć lat od rozpoczęcia okupacji Tybetańczycy zbuntowali się, gdyż Chiny nie dotrzymywały obietnic jakie złożyli, a były to między innymi obietnice zachowania religii oraz wolności jednostki. Wywołane powstanie zostało stłumione z dużą brutalnością, a duchowy przywódca Tybety Dalajlama musiał uciekać do Indii. W ramach represji po powstaniu zostało zamordowanych ponad 80000 ludzi. Międzynarodowi obserwatorzy sądzą, iż w ciągu minionych 30 lat z rąk chińskich żołnierzy lub w następstwie więzienia oraz głodu zmarło dalsze 1,2 miliona Tybetańczyków. Cały wykaz tych mordów jest tylko prawdopodobnie ułamkiem około 35 milionów ofiar czterdziestu lat komunistycznej władzy w Chinach. W ciągu dziesięciu minionych lat armia chińska zniszczyła całkowicie około 6000 klasztorów, zabudowań i innych historycznych miejsc. Przed wkroczeniem Chińczyków Tybet posiadał swój własny odrębny język, kuchnię narodową, władzę oraz system pocztowy. Posiadał również najlepszy ze wszystkich zaludnionych części nowoczesnego świata system ochrony przestrzeni życiowej dla zwierząt. W kraju tym nie było jednak żadnych rezerwatów przyrody czy parków narodowych. Z racji, iż w kraju tym panowała buddyjska idea współżycia z każdym żywym stworzeniem, nie była potrzeba było formalnie dekretować ochrony dzikich zwierząt oraz przyrody. W tybetańskim buddyzmie obowiązuje bowiem bezwzględny zakaz zabijania zwierząt. Dzieci już od najmłodszych lat uczone są, iż każde życie jest nienaruszalne i święte. H. Harrer, austriacki podróżnik, napisał w swoim klasycznym dziele "Siedem lat w Tybecie", na kanwie którego został nakręcony film pod tym samym tytułem, iż przykładem tej postawy Tybetańczyków może być praca nad budową tamy, której zadaniem do dziś jest ochrona przed powodziami głównego miasta Tybetu Lhasy: "Praca była nieustannie przerywana. Co chwilę było słychać okrzyk, gdy ktoś odnalazł norę jakiegoś zwierzęcia. Zwierzaka odnosili na bezpieczne miejsce". Chiny swą inwazję z roku 1950 usprawiedliwiały odnawianiem historycznych granic Chin. W rzeczywistości jednak motywem do zaatakowania Tybetu było chęć przejęcia tybetańskich bogactw przyrody i tybetańskich złóż. Po inwazji Chiny rozpoczęły systematycznie wprowadzać w Tybecie własne rozwiązania we wszystkich dziedzinach życia, a zwłaszcza zaczęto niszczyć kulturę tego kraju. Rolnikom nakazano wstępowania do kółek rolniczych oraz przykazano uprawiać pszenicę w miejsce tradycyjnego jęczmienia. W przyszłych latach miało to przyczynić się do rekordowych zbiorów. Sytuację pogorszył fakt, iż Chińczycy zaczęli większość pszenicy wywozić do własnego kraju, aby zastąpić braki w zaopatrzeniu w zboże po rozstaniu z ZSRR w roku 1959. w związku z tymi posunięciami w Tybecie pojawił się głód. Było to pierwsze tego typu zjawisko w znanej historii Tybetu a trwał on aż do roku 1963. Kolejna klęska głodu miała miejsce w latach 1968-73. Po czterdziestu latach walki z tybetańskim oporem , w latach osiemdziesiątych, Chińczycy postanowili w inny sposób rozwiązać sprawę Tybetu, a mianowicie by zmienić proporcje etniczne na tym terenie poprzez przesiedlenia ludności. Rozpoczęły się więc masowe przesunięcia chińskiej ludności na tereny Tybetu. Kilkadziesiąt lat temu Chińczyków na tamtym terenie było kilkadziesiąt tysięcy. obecnie jest ich tam już siedem milionów, co sprawiło że Tybetańczycy obecnie stanowią mniejszość we własnym kraju. Cel jaki sobie postawili okupanci to osiągnięcie w 2020 roku liczby 40 milionów Chińczyków w Tybecie. Gdy do tego dojdzie, Tybetańczycy staną się nie wiele znaczącą mniejszością, a ich kultura i tradycje stopniowo zanikną.

Chciałbym tu także zwrócić uwagę na los kobiet w szeregu krajów muzułmańskich. Są one często traktowane jak własność swoich mężów czy ojców. Nie pozwala się im pobierać nauki, decydować za kogo wyjdą za mąż, co będą robić w życiu. Nie posiadają one praw politycznych. Są one więc traktowane jak rzeczy czy niewolnice, które stanowią przedmiot targów ślubnych. Szczególnie dramatycznie wyglądała sytuacja kobiet w Afganistanie podczas rządów Talików, kiedy to stosowano wobec nich średniowieczne ścisłe koraniczne przepisy, a wykroczenia przeciw nim karano śmiercią.

Co na to wszystko społeczność międzynarodowa?

Jeśli idzie o Białoruś praktycznie niewiele można zrobić. Rezolucje jakie wydała w ostatnim czasie Unia Europejska pozostają tylko krytyką na papierze, zakaz wjazdu na teren Unii osób związanych ściśle z reżimem też na wiele się nie zdał. Ewentualne sankcje ekonomiczne zamiast w reżim uderzyłyby w samych Białorusinów. Na jakieś większe działania odnośnie Białorusi nie pozwoli natomiast Rosja, dla której jest to kraj będący bardzo silnie uzależniony od jej pomocy.

Jeśli mówimy o Chinach, to sprawa również wygląda podobnie. Szereg państw demokratycznych, w tym zwłaszcza Stany Zjednoczone mają bardzo rozległe interesy w tym kraju i przede wszystkim nie chcą ich sobie psuć, więc jakiś zdecydowanych działań tez w tej dziedzinie nie będzie.

Tak samo wygląda sprawa z krajami muzułmańskimi. Tutaj także liczy się przede wszystkim ropa a prawa człowieka schodzą na dalszy plan.

W pewnym okresie czasu duży rozgłos zdobyły sprawy związane z rządami Augusto Pinocheta w Chile. Miały miejsce wówczas masowe łamania podstawowych praw człowieka, takich jak np.: prawo do życia, prawo do posiadania i pokojowego głoszenia swoich poglądów. Stosowano wówczas brutalne tortury wobec zatrzymanych, wielu też straciło życie. Wszystko to zaczęło się 11 września 1973 r. gdy grupa najwyższych dowódców armii na czele z generałem Augusto Pinochetem obaliła wybrany w demokratycznych wyborach rząd Salvadora Allende. By zdobyć a potem utrzymać władzę polityczną przywódcy puczu posuwali się do masowych pogwałceń podstawowych praw człowieka. Niszczono jakąkolwiek opozycję. Tysiące osób znalazło się w więzieniach było torturowanych, zabijanych a wszystko to bez wyroków sądowych. Wielu też ludzi w niewiadomych okolicznościach "zaginęło". Wiele z tych ofiar było jeszcze dziećmi. Wiele z nich zabito lub "zaginęły", a niektóre z nich zmarły na skutek doznanych obrażeń spowodowanych przez użycie siły fizycznej przez członków sił bezpieczeństwa i wojsko. Fakty systematycznego i masowego łamania podstawowych praw człowieka podczas rządów Augusto Pinocheta oficjalnie uznano przez rząd cywilny w Chile. W 1996 r. przyjęty raport Komitetu ds. Naprawy i Pojednania (Reparation and Reconciliation Corporation) ustanowionego w 1992 r. przez administrację prezydenta Patricio Aylwina uznawał 123 przypadki "zaginięć" i 776 przypadki egzekucji pozaprawnych, których dokonali agenci rządowi w czasie autorytarnych rządów Pinocheta. .

Równie dramatyczne wydarzenia miały miejsce stosunkowo niedawno w byłej Jugosławii. W lecie 1992 roku światem wstrząsnęły informacje jakie dotarły z terenów Bośni i Hercegowiny. Świat zobaczył zdjęcia wycieńczonych ludzi, którzy stali za drutami obozów koncentracyjnych, jak podczas drugiej wojny światowej, inne zdjęcia to spalone domy we wsiach i miastach, ostrzelane świątyń. Do opinii światowej doszły komunikaty o masowym gwałceniu kobiet i zabijaniu dzieci. Podobne informacje dotarły z Kosowa. Również tam dochodziło do masowych przykładów łamania praw człowieka. Dochodziło do czystek etnicznych, masowych mordów, przesiedleń.

POSTACIE ZWIĄZANE Z RUCHEM NA RZECZ OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

Nelson Rolihlahla Mandela (ur. 18 lipca 1918 w Transkei - RPA) - to były prezydent RPA, jeden z przywódców ruchu walczącego z apartheidem, laureat pokojowej nagrody Nobla. Mandela urodził się w rodzinie wodza plemienia Thembu. Gdy osiągnął wiek 7 lat, jako pierwszy ze swej rodziny rozpoczął naukę w szkole. Tam też nauczyciel, który był metodystą nadał mu imię angielskie Nelson. Po ukończeniu szkoły średniej swoje kroki skierował na studia prawnicze. Podczas studiów uczestniczył w różnorakich działaniach na rzecz zdobycia praw politycznych, społecznych i ekonomicznych czarnoskórej większości w RPA. W roku 1942 został członkiem Afrykańskiego Kongresu Narodowego (ANC), a w 1950 roku stanął na jego czele. Początkowo opowiadał się przeciwko używaniu przemocy. Ten pogląd on i jego współpracownicy zmienili po masakrze, która miała miejsce podczas protestu Sharpeville w marcu 1960 roku i po delegalizacji ANC. W rok po tych wydarzeniach został przywódcą skrzydła zbrojnego ANC Umkhonto we Sizwe ("Włócznia Narodu", MK). Zbrojne działania "Umkhonto we Sizwe" podczas gdy Mandela stał na jego czele miały jednak formę wyłącznie sabotażową i zakazywały ataków na ludzi. Został aresztowany w sierpniu 1962. Za działalność sabotażową otrzymał 5-letni wyrok, w czerwcu 1964 zmieniono go na wyrok dożywotni. W 1985 roku Mandela nie skorzystał ze zwolnienia warunkowego. Z więzienia wyszedł dopiero, po 27 latach, za sprawą kampanii ANC 11 lutego 1990 oraz nacisków opinii międzynarodowej, za sprawą decyzji prezydenta F.W. de Klerka, który doprowadził też do legalizacji ANC. W tym samym roku ludność RPA opowiedziała się w referendum za zniesieniem apartheidu. Następnie kierował ANC, od czerwca 1991 do grudnia 1997. kolejny szczebel jego kariery to wybór na prezydenta RPA, był on pierwszym Murzynem na takim stanowisku w historii RPA. Urząd ten pełnił od maja 1994 do czerwca 1999 roku, w tym czasie dokonało się pokojowe przejście od apartheidu do normalnych stosunków w RPA. Jako prezydent zdobył sobie międzynarodowe uznanie, za swoje działania, wspólnie z de Klerkiem otrzymali w roku 1993 pokojową Nagrodę Nobla. Krytykowano go natomiast za bliskie stosunki z Kadafim i Fidelem Castro, których to określał jako "towarzyszy broni". Niepochlebne opinie o nim wywołała decyzja o inwazji w Lesotho (1998). Po przejściu na emeryturę skierował swoją uwagę na sprawy społeczne, m.in. angażował się w kampanię walki z AIDS (gdy podczas swojej kadencji prezydenckiej był krytykowany za brak działań w tej dziedzinie). Jest też twórcą fundacji, opiekującej się 9 tysiącami zakażonych. Był rozjemcą podczas rozwiązywaniu regionalnych konfliktów w Afryce. W wieku 85 lat, w czerwcu 2004, podjął decyzję o wycofaniu się z życia publicznego: "Jestem pewien, że nikt nie oskarży mnie o egoizm, jeśli, ciesząc się jeszcze dobrym zdrowiem, poświęcę się sprawom prywatnym" - powiedział wówczas.

Mohandas Karamchand Gandhi (nazywany mahatmą co oznacza "uduchowiony"), urodził się on w hinduskiej rodzinie w społeczności tzw. modhów (kupców) w Porbandarze (Gujarat) w roku 1869. Jego ojcem był Karamchanda Gandhi, który sprawował funkcję tzw. diwana Porbandaru i Putlibaiu, jego matką była czwarta żona Karamchandy Gandhiego - Hinduski z sekty Vaishnava. Wychowywany był przez matkę, która była żarliwą wyznawczynią Vaishnavy i znajdował się w dźinijskim otoczeniu Gujaratu. Gandhi od najmłodszych lat poznawał zasady poszanowania dla każdej żywej istoty, wegetarianizmu, poszczenia dla samooczyszczenia organizmu oraz wspólnej tolerancji pomiędzy członkami różnorakich religii. W maju 1882 mając 13 lat, Gandhi pojął za żonę również trzynastoletnią Kasturbą Makharji (przy czym jak to było w zwyczaju małżeństwo to było uzgodnione przez obydwie rodziny). Z tego związku Gandhi miał czterech synów: Harilala Gandhiego (ur. 1888), Manilala Gandhiego (ur. 1892), Ramdasa Gandhiego (ur. 1897) i Devdasa Gandhiego (ur. 1900). Młody Gandhi był uczniem przeciętnym, uczęszczał do szkół w Porbandarze a potem w Rajkocie. Z ogromnym trudem udało się mu rozpocząć naukę na uniwersytecie w Bombaju w roku 1887, wkrótce wstąpił do collegu Samaldas w Bhavnagarze. Nie ukończył tam nauki mimo, iż jego rodzina pragnęła, by został adwokatem. Niebawem, będąc niezadowolonym z college skorzystał z okazji, jaka się nadarzyła i rozpoczął studia w Anglii. Mając 19 lat Gandhi został przyjęty do University College London gdzie kształcić się miał w zawodzie prawnika. Przed opuszczeniem kraju rodzinnego Mahatma miał zaprzysiąc matce, iż będzie ściśle przestrzegał zakazów spożywania mięsa i alkoholu. Na Wyspach Brytyjskich próbował stać się jednak "Anglikiem", na przykład brał lekcje tańca, europejskiej etykiety, starał się także przejąć europejskie zwyczaje kulinarne, jednak jego żołądek nie przyjmował baraniny i kapusty, którą był karmiony przez jego gospodynię. W związku z tym skierowano go do londyńskich wegetariańskich restauracji. Zgodnie z jego własnymi słowami do wegetarianizmu przekonał się sam i tylko w wyniku osobistych przemyśleń, natomiast niewielki tylko wpływ na to miały rady, udzielane mu przez matkę i była to tylko jego własna, niewymuszona decyzja. Wstąpił też do angielskiego Stowarzyszenia Wegetarian (Vegeterian Society), a niebawem został wybrany w skład jego zarządu. Potem działalność w tej organizacji uważał za bardzo przydatne doświadczenie w uruchamianiu i organizowaniu różnego rodzaju organizacji. Po zdobyciu dyplomu i przyjęciu do brytyjskiej palestry wrócił do Indii. Jednak wielkiego rozgłosu i kariery nie udało mu się zdobyć. Próbował najpierw swoich sił w Bombaju, a potem wrócił do Rajkot, tam prowadził dosyć skromne życie. W 1893 roku przyjął roczny kontrakt w hinduskiej firmie w Nasalu w Afryce Południowej. Podczas pobytu w tym kraju na własnej skórze doświadczył zjawisk rasizmu, gdy na przykład został wyrzucony z pociągu za zajęcie miejsca w wagonie dla białych. W związku z przygotowaniami władz Nasalu ustawy pozbawiającej szeregu praw Hindusów stanął na czele opozycji przeciw tym posunięciom. Wysyłał petycje do władz Nasalu i Wielkiej Brytanii. Gandhi pozostał w Afryce, gdzie niebawem sprowadził żonę i dzieci. Stopniowo zyskał status przywódcy społeczności Hinduskiej na tym terenie. W 1915 roku Gandhi powrócił do Indii. Tu zaangażował się w działalność polityczną. Propagował ruch biernego oporu przeciwko władzom kolonialnym. Niebawem stanął na czele Kongresu Narodowego. Podczas II wojny światowej był przeciwny zaangażowaniu się Indii w II wojnę światową bez udzielenia jej gwarancji uzyskania niepodległości. Był współautorem rezolucji Opuśćcie Indie wydanej w 1942 roku, która stała się początkiem masowej akcji protestacyjnej. Za tą działalność był więziony do 1945 roku. Następnie uczestniczył w negocjacjach dotyczących niepodległości Indii. Był zdecydowanym przeciwnikiem podziału Indii według kryteriów religijnych. Zamordowany został przez hinduskiego fanatyka.

Martin Luther King Jr (1929-1968), był amerykańskim pastorem i politykiem, obrońcą praw Murzynów w USA. Za swoja działalność otrzymał też Pokojową Nagrodę Nobla. King był zwolennikiem taktyki biernego oporu wobec rasizmu, był organizatorem i kierownikiem m.in. akcji bojkotowania autobusów miejskich w Montgomery spowodowanej obowiązującymi tam przepisami rasowymi, był również organizatorem marszów protestacyjnych i akcji łamania przepisów, które były związane z dyskryminacją Murzynów. Jego charyzma i umiejętność przemawiania sprawiły, że z czasem uznano go przywódcą ludności czarnoskórej w USA i zyskał też poparcie prezydenta Kennedy'ego. W 1968 r. Martin Luther King padł ofiarą zamachu w Memphis, a jego śmierć stała się symbolem walki o równość i prawa człowieka.

Jego najsłynniejsze cytaty :

Mam takie marzenie, że pewnego dnia czworo moich małych dzieci będzie żyło w społeczeństwie, które nie będzie ich osądzało wedle koloru skóry, lecz wedle ich charakterów.

I have a dream that my four little children will one day live in a nation where they will not be judged by the color of their skin but by the content of their character.

Miłość to jedyna siła, która zmienia wroga w przyjaciela.

Nauczyliśmy się fruwać jak ptaki, pływać jak ryby, ale nie nauczyliśmy się żyć jak bracia.

We have learned to fly the air like birds and swim the sea like fish, but we have not learned the simple art of living together as brothers.

Nie ma drogi do pokoju, pokój jest drogą.

Ten kto biernie akceptuje zło, jest za nie tak samo odpowiedzialny jak ten, co je popełnił.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawa człowieka i obywatela
14 Prawa człowieka i obywatela w PRL, pedagogika i inne
Prawa człowieka i obywatela
Prawo konstytucjne Wolności i prawa człowieka i obywatela (2)
WOS PRAWA CZŁOWIEKA sem 6, Szkoła Średnia
Asertywne prawa człowieka, ♣ Szkoła, Studia - Ściągi, lektury, prace, Asertywność
Prawa człowieka i obywatela
Prawa człowieka i obywatela (pcio)
Prawa człowieka a obowiązki obywatela w kontekście Konstytucji RP, Język polski i szkoła podstawowa
Prawa człowieka w RP Rzecznik Praw Obywatelskich
Model człowieka i obywatela w twórczości M.Reja, Szkoła, Język polski, Wypracowania
skrypt - konstytucyjne- wersja robacza, wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela w tym skar
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, prawa człowieka(2)
Prawa i obowiązki człowieka i obywatela, USTAWY,KODEKSY
MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I, prawa człowieka(2)
IDEAŁ CZŁOWIEKA I OBYWATELA W LITERATURZE STAROPOLSKIEJ, Szkoła, Język polski, Wypracowania
prawa człowieka moje opracowanie 20.01.2011, szkoła, US, semestr I

więcej podobnych podstron