Wstęp i przyczyny niestabilności Bałkanów
Bałkany to region zróżnicowany kulturowo, narodowościowo, politycznie. Wg książki Zięby w skład Bałkanów wchodzą: Grecja, Albania, Bułgaria, Rumunia, Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Macedonia, Kosowo i Turcja (pomimo, że większość terenów znajduje się w Azji, to historycznie i kulturowo przynależy do Bałkanów). Amerykanie obszar ten nazywają zamiennie Europą Płd-Wsch.
Kocioł bałkański - termin XIXwieczny, określający ciągle zmieniającą się sytuację geopolityczną na półwyspie;
W czasie zimnej wojny problemy Bałkanów uległy zawieszeniu. Powróciły po rozpadzie systemu blokowego.
Czynniki, które spowodowały rozwój antagonizmów:
pojawienie się konfliktów wielkich mocarstw, na obszarze, na którym były dotychczas jasno określone strefy wpływów (przyczyna - upadek ZSRR)
znalezienie się w „próżni bezpieczeństwa” - powstanie nowego układu sił
zanik podziału blokowego spowodował też powrót starych antagonizmów: przede wszystkim struktura etniczna (uśpione w reżimie komunistycznym)
zanik rządów obcych mocarstw zewnętrznych i rządy niedemokratycznych reżimów po II w.ś. (homo balcanicus - ofiara historii, aluzja do uczestnictwa państw bałkańskich w wielu wojnach, w których jednak zawsze były podległe obcym)
Czynniki wpływające na bezpieczeństwo Bałkanów pod koniec XX w:
zmiana położenia geopolitycznego
powstanie nowych państw w latach 90tych
niestabilne systemy polityczne i ich niespójna polityka
wzrost znaczenia religii i kwestii etnicznych w polityce zagranicznej (przy nierozwiązanych sporach dot. tych zagadnień)
zaburzone relacje na linii narodowość - religia - państwo
tendencje integracyjne i dezintegracyjne w regionie
wzrost znaczenia nowych zagrożeń - np. terroryzm (etniczny, polityczny i religijny), przemyt narkotyków, tendencje ekstremistyczne
wzmożona działalność podmiotów zewnętrznych - państw i organizacji międzynarodowych (np. próby zaprowadzenia pokoju lub narzucenia go siłą)
spory na tle etnicznym
liczne mniejszości narodowe,
wielonarodowościowy charakter państw,
manipulowanie polityczne narodowością - np. przymusowa asymilacja mniejszości tureckiej w Bułgarii, nieuznawanie odrębności Macedończyków przez Bułgarów, odrębny status bośniackich muzułmanów (mimo ich pochodzenia serbskiego lub chorwackiego),
Bułgaria - sprawa mniejszości tureckiej: od czasów socjalistycznych odmawiano praw mniejszościom, od 1989 przymusowa slawizacja; wszystko to mimo wielowiekowej dominacji tureckiej i etnicznego spokrewnienia Bułgarów z Turkami; duża część ludności zdecydowała się na przesiedlenie do Turcji; ponadto zamieszkiwanie Bułgarii przez Pomaków
Pomakowie - ludność bułgarskojęzyczna wyznająca islam i związana kulturowo z Turcją
przyczyna większości współczesnych konfliktów na Bałkanach (szczególnie rozpad Jugosławii i ujawnienie się sporów ze wzmożoną siłą po tym zdarzeniu)
kwestie terytorialne
Kosowo (zostanie to opisane przy okazji pkt „Wojna o Kosowo”)
Wojewodina - północna prowincja Serbii, zamieszkiwana jest przez liczne mniejszości narodowe (najliczniejsza - ok. 15-20% ludności stanowią Węgrzy)
Sandżak - region w płd-wsch Serbii, graniczący z Czarnogórą (należy do niej nawet jego część) i Kosowem; zamieszkują go w większości muzułmanie uznający się za Bośniaków; dąży do autonomii w ramach Serbii, radykalne grupy za jego niepodległością
płn-zach Macedonia - Albańczycy stanowiący ok. 1/3 ludności Macedonii dążą do autonomii a nawet secesji
Tracja Zachodnia - teren Grecji zamieszkiwany przez muzułmanów i Turków, którzy nie są uznawani za mniejszość przez Greków (społeczność ta poprzez swoje dążenia „ma działać na rzecz obcego państwa”); także problem z ludnością Albańską - przeważają imigranci ekonomiczni
Epir Północny - historycznie była to prowincja grecka, która obecnie znajduje się w granicach Albanii; wg danych Grecji zamieszkuje ją ok. 400 tys. jej obywateli, wg Albanii 60 tys.; Albania oskarżona o wynarodawianie tej mniejszości (1994 - atak greckiej organizacji Front Wyzwolenia Epiru Płn na albański posterunek wojskowy; 1995 - zawarcie kompromisu; 1996 - układ o przyjaźni i współpracy)
Wielka Albania - idea państw skupiającego wszystkie ziemie zamieszkane przez Albańczyków (chcą przyłączenia Kosowa, części Macedonii, Grecji i południowej części Serbii)
Wielka Serbia - koncepcja obecnie bardzo mało prawdopodobna i raczej nie przywoływana (przyłączenie Chorwacji i Bośni)
podział Zatoki Pirańskiej - Chorwacja a Słowenia (również kwestia granicy między nimi na wyspie Istria)
półwysep Prevlaka - spór Chorwacji i Czarnogóry
Turcja kwestionuje posiadanie niektórych wysp na Morzu Egejskim przez Grecję (konflikt mało prawdopodobny ze względu na przynależność obu państw do NATO)
sprawy religijne - podobnie jak narodowość również kwestia polityczna (małe znaczenie w socjalizmie, Jugosławia była państwem zlaicyzowanym)
aspiracje mniejszości religijnych (często tożsamych z narodowymi) a religijny fundamentalizm (przede wszystkim islam, także prawosławie i katolicyzm)
Bośniacy - ludność słowiańska, która przyjęła islam w okresie rządów tureckich na Bałkanach; od 1971 decyzją Broz-Tito posiadają status narodu; jeden z narodów konstytuujących socjalistyczną Jugosławię
Bałkany raczej nie finansują ani nie organizują działalności terrorystów na większą skalę; natomiast biorą udział w ich rekrutacji i przerzucaniu w inne regiony
podatności na działanie grup terrorystycznych może sprzyjać brak stabilizacji politycznej i ekonomicznej
pomoc Iranu i organizacji muzułmańskich z Arabii Saudyjskiej rządowi BiH w czasie wojny zaowocowała napływem muzułmańskich bojowników i zdobyciem przez nich obywatelstwa (mimo porozumienia z Dayton, które zobowiązywało do wycofania wszystkich sił zbrojnych)
Wojna serbsko-chorwacka i wojna w BiH
Przyczyny wojny domowej w byłej Jugosławii
Po II wojnie światowej Jugosławia była państwem federacyjnym obejmującym 6 republik (Serbia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Słowenia, Czarnogóra) i 2 prowincje autonomiczne w ramach Serbii (Wojwodina i Kosowo). Przyjęty model ustrojowy zakładał szeroką samorządność w ramach ustroju socjalistycznego i federalizm. Zwieńczeniem tych tendencji była konstytucja Jugosławii z 1974 roku nadająca republikom bardzo szeroką autonomię, włącznie z teoretycznym prawem wystąpienia z federacji.
Federacyjny ustrój Jugosławii nie zapobiegł powstawaniu tendencji odśrodkowych. W największej skali występowały one w Chorwacji, która w okresie II wojny światowej miała epizod własnej państwowości jako marionetkowego reżimu kolaborującego z III Rzeszą. Wyraźne tendencje separatystyczne były też wśród Albańczyków z Kosowa, gdzie nawoływano zarówno do utworzenia "Wielkiej Albanii" (przez połączenie z sąsiednią, niepodległą Albanią) jak i do islamskiego radykalizmu.
Do 1980 roku jedność Jugosławii utrzymywała się w dużej mierze dzięki niekwestionowanemu autorytetowi prezydenta - marszałka Josipa Broz Tito - przywódcy partyzantów z okresu II wojny światowej. Po jego śmierci (4 maja 1980) napięcia etniczne i polityczne wystąpiły z nową siłą. Dodatkowo pogłębiał je narastający kryzys gospodarczy, w wyniku którego inflacja sięgnęła w w 1989 roku aż 2000%.
Rozpad Jugosławii
Jesienią 1989 roku w Słowenii i Chorwacji powstały pierwsze niekomunistyczne partie polityczne, a rok później wygrały one w lokalnych wyborach. 2 lipca 1990 roku rząd Słowenii ogłosił suwerenność, potwierdzoną 23 grudnia w referendum. W dniach 20-21 lutego 1991 roku Chorwacja i Słowenia wprowadziły w swych konstytucjach poprawki umożliwiające secesję. 19 maja 1991 roku w Chorwacji odbyło się referendum w którym 94% głosujących opowiedziało się za niepodległością. Na terenie obu republik, a zwłaszcza Chorwacji, narastały napięcia etniczne, dochodziło do rozlewu krwi, nakręcającego spiralę nienawiści.
Kwestią wywołującą głębokie spory była interpretacja zawartego w konstytucji federalnej prawa do secesji. Secesjoniści uważali, z federacji występować mogą poszczególne republiki w całości, natomiast Serbowie (którzy stanowili znaczną część ludności każdej z republik) twierdzili, że prawo to przysługuje poszczególnym nacjom. Zgodnie z tą interpretacją np. Chorwaci mieli prawo wystąpić z federacji jugosłowiańskiej, ale z kolei terytoria zamieszkane przez mniejszość serbską miały prawo do secesji z państwa chorwackiego. Spór ten był podstawową przyczyną krwawych walk, które toczyły się w latach 1991-1995.
Wojna o niepodległość Słowenii
Słowenia ogłosiła niepodległość 25 czerwca 1991 roku, jednocześnie z Chorwacją. Aby zapobiec secesji republiki, władze federalne w Belgradzie zdecydowały o użyciu wojska (Jugosłowiańskiej Armii Ludowej). Przeciwko 35 tysiącom żołnierzy armii federalnej (liczącej łącznie 180 tysięcy żołnierzy) stanęło ok. 26 tysięcy członków obrony terytorialnej (rezerwowej formacji paramilitarnej) i policjantów.
Walki w Słowenii trwały do 7 lipca 1991 roku, gdy pod naciskiem Wspólnoty Europejskiej zawarto trzymiesięczne zawieszenie broni i zamrożono deklaracje niepodległościowe Słowenii i Chorwacji. Stan ten trwał do 8 października, gdy pod wpływem sytuacji w sąsiedniej Chorwacji, Słowenia ponownie zadeklarowała swą niepodległość. Pierwszym krajem, który uznał niepodległość Słowenii były Niemcy.
Wojna o niepodległość Chorwacji
Jak już wspomniano, Chorwacja ogłosiła niepodległość 25 czerwca 1991 roku. Doprowadziło to do wybuchu starć pomiędzy Chorwatami a miejscowymi Serbami, którym poparcia udzielała armia federalna. Trzonem sił chorwackich były oddziały policji i obrony terytorialnej, pośpiesznie wzmacnianej sprzętem zdobytym w magazynach armii federalnej.
We wrześniu 1991 roku walki wybuchły na nowo, zwłaszcza w Sławonii (północno-wschodnia Chorwacja) i Dalmacji, zaś 8 października 1991 roku Chorwacja ponownie zadeklarowała niepodległość. Walki na terenie Chorwacji miały bardzo ciężki przebieg, zaś ludność cywilna poniosła wysokie straty, zarówno w trakcie działań bojowych, jak i w wyniku czystek etnicznych dokonywanych przez obie strony.
Do najcięższych walk w wojnie o niepodległość Chorwacji doszło podczas oblężenia Vukovaru (sierpień - listopad 1991) i Dubrownika (październik 1991 - maj 1992). 19 grudnia chorwaccy Serbowie proklamowali niepodległość Republiki Serbskiej Krajiny, opowiadającej się za związkiem z Jugosławią. W styczniu 1992 roku weszło w życie zawieszenie broni, do strefy walk wkroczyły oddziały pokojowe ONZ, zaś armia federalna wycofała się z Chorwacji. Republika Serbskiej Krajiny pozostała jednak faktycznie niezależna.
Wejście w życie zawieszenia broni nie spowodowało całkowitego zaprzestania walk, które toczyły się wciąż na niewielką skalę. Wojska chorwackie interweniowały też kilkakrotnie w wojnie w sąsiedniej Bośni i Hercegowinie. W 1994 miały miejsce, zakończone niepowodzeniem, negocjacje pomiędzy władzami Chorwacji i Republiki Serbskiej Krajiny.
W maju 1995 roku wojska chorwackie przeprowadziły "Operację Błysk" w wyniku której zajęły zachodnią część Sławonii, W sierpniu miała miejsce "Operacja Burza", która doprowadziła do upadku Republiki Serbskiej Krajiny i exodusu Serbów z Chorwacji.
Wojna w Bośni i Hercegowinie
Sytuacja w Republice Bośni i Hercegowiny była tym bardziej skomplikowana, że zamieszkiwały ją trzy grupy etniczne - Bośniacy (muzułmanie, 43% populacji), Serbowie (31%) i Chorwaci (17%). Społeczność Serbów nie chciała niepodległości - obawiali się odseparowania od reszty narodu zamieszkującego Serbię, zaś społeczność bośniacka i chorwacka widziały w niepodległości szansę na wyrwanie się z dominacji serbskiej.
W dniach 29 luty - 1 marca 1992 roku odbyło się referendum w sprawie niepodległości, zbojkotowane w większości przez bośniackich Serbów, w którym większość głosujących opowiedziała się za niepodległością. Niepodległość Bośni i Hercegowiny została proklamowana 5 marca 1992 roku. Ostatecznie BiH stała się państwem 5 kwietnia 1992 po ogłoszeniu secesji z Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii.
Podjęta w marcu 1992 roku przez Wspólnotę Europejską próba zapobieżenia wybuchowi konfliktu zbrojnego zakończyła się niepowodzeniem wobec sprzeciwu przywódcy bośniackich muzułmanów Aliji Izetbegovića. Doprowadziło to ostatecznie do wybuchu konfliktu zbrojnego w Bośni na przełomie marca i kwietnia 1992 roku.
W kwietniu 1992 roku Bośnia i Hercegowina została uznana przez społeczność międzynarodową, oraz podjęto decyzję o skierowaniu do nowego państwa oddziałów rozjemczych pod egidą ONZ. W lipcu 1992 roku Chorwaci powołali w Bośni tzw. Chorwacką Republikę Herceg-Bośni, a miesiąc później Serbowie utworzyli Republikę Serbską. Te quasi-państwa otrzymywały wsparcie ze swych macierzystych terytoriów, których przywódcy - prezydent Serbii Slobodan Milošević i prezydent Chorwacji Franjo Tudjman - uzgodnili potajemnie podział Bośni i Hercegowiny. Poparcie dla bośniackich muzułmanów wyrażały państwa islamskie, w tym Iran.
Wojna w Bośni i Hercegowinie była niezwykle brutalna. Wszystkie strony stosowały na szeroką skalę czystki etniczne. Symbolami wojny stały się: trwające 3 i pół roku oblężenie przez Serbów Sarajewa i przeprowadzona (także przez Serbów) masakra Muzułmanów w Srebrenicy, której dokonano przy całkowitej bezczynności broniących miasta wojsk ONZ. Pod wpływem wiadomości o zbrodniach wojennych popełnianych w Bośni i Hercegowinie, w październiku 1992 roku ONZ powołało komisję ds. zbadania zbrodni wojennych. 22 stycznia 1993 roku powstał specjalny trybunał ONZ do osądzenia zbrodniarzy wojennych w byłej Jugosławii.
Próby pokojowego zakończenia konfliktu + porozumienie z Dayton
18 marca 1994 roku pod naciskiem społeczności międzynarodowej przedstawiciele Chorwatów i Muzułmanów zawarli porozumienie o utworzeniu federacji. Starano się jednocześnie wywrzeć presję na bośniackich Serbów, czemu służyły m.in. ataki lotnicze wykonywane przez samoloty państw NATO.
Ostatecznie 8 września 1995 roku w Genewie rozpoczęły się rozmowy pokojowe pod patronatem Stanów Zjednoczonych pomiędzy delegacjami Bośni, Chorwacji i tzw. Nowej Jugosławii (federacji Serbii i Czarnogóry). Negocjacje, przeniesione następnie do Dayton w Stanach Zjednoczonych, doprowadziły do podpisania przez Slobodana Miloševića, Franjo Tudjmana i Aliję Izetbegovića 14 grudnia 1995 roku (parafowany 21 listopada 1995) układu pokojowego (tzw. porozumienie z Dayton). Układ z Dayton kończący wojnę w Bośni i Hercegowinie zakładał utrzymanie podziału tego kraju na dwie części: federację chorwacko-muzułmańską (Federacja Bośni i Hercegowiny) i część serbską (Republika Serbska).
Każda z jednostek otrzymała szeroką autonomię z własnymi władzami.
Utworzony wspólny rząd i parlament oraz kolegialne trzyosobowe prezydium złożone z przedstawicieli każdego z narodów
Bośnia pozostała quasi-protektoratem nadzorowanym przez społeczność międzynarodową
Tak naprawdę porozumienie nie usatysfakcjonowało w pełni żadnej ze stron (zdecydowanie najgorzej podeszli do niego Serbowie)
sztuczny, oparty na kompromisie podział (trudności w utrzymaniu jednolitości terytorium, sens utrzymywania wieloetnicznego państwa)
każda ze stron osiągnęła mniej niż zamierzała
zaprzepaszczona szansa rozwojowa (brak reform, modernizacji gospodarki, ogromne zniszczenia powojenne)
Sytuacja w pozostałych republikach byłej Jugosławii
Macedonia ogłosiła niepodległość 8 września 1991 roku. Jej secesja miała - wyjątkowo - pokojowy charakter. Drobne spory z Serbią dotyczące przebiegu granic zostały wkrótce rozwiązane drogą negocjacji. W 1992 roku władze republik: Serbii i Czarnogóry ogłosiły powstanie "trzeciej Jugosławii" (Federalna Republika Jugosławii). W 2003 roku państwo to zostało przemianowane na "Serbię i Czarnogórę" (w związku z rozluźnieniem federacji), a w 2006 roku federacja ta rozpadła się na dwa oddzielne państwa.
Wojna o Kosowo
Wstęp:
Była to prowincja należąca do Serbii (od 1999 pod kontrolą międzynarodową), zamieszkiwana w 90% przez Albańczyków.
Za czasów Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii było autonomiczną prowincją (anulowane w marcu 1989)
2 lipca 1990 - nielegalny parlament Kosowa ogłosił niepodległość
3 dni później parlament Serbii zdymisjonował rząd Kosowa i rozwiązał lokalny parlament. 28 września 1990 roku uchwalono nową konstytucję Serbii, która faktycznie oznaczała koniec autonomii Kosowa
7 września 1990 roku parlamentarzyści z Kosowa zebrali się potajemnie w Kacaniku i przyjęli konstytucję republiki Kosowa, którą określono jako suwerenne państwo w ramach Federacji Jugosławii. Albańczycy przyjęli w tym okresie formę biernego oporu, bojkotując urzędy i odmawiając płacenia podatków. Tworzyli też swoją własną administrację, która 26-30 września 1991 roku przeprowadziła referendum, w którym ponad 99% głosujących opowiedziało się za niepodległością Kosowa. 19 października 1991 roku tajny parlament Kosowa ogłosił niepodległość, która została uznana przez Albanię już 22 października. 23 grudnia 1991 roku Albańczycy z Kosowa zwrócili się do Wspólnoty Europejskiej z prośbą o uznanie niepodległości prowincji, czego jednak nie uzyskali. 24 maja 1992 roku w Kosowie przeprowadzono wybory parlamentarne i prezydenckie, w których zwyciężyła DLK i jej lider Ibrahim Rugova.
Władze serbskie uznały wybory i wyłonione władze za nielegalne i zignorowały je. Reakcją Belgradu była kampania „serbizacji” Kosowa, w ramach której usunięto około 100 tysięcy Albańczyków z urzędów i przedsiębiorstw i promowano napływ uchodźców serbskich z Chorwacji i Bośni by zmienić strukturę demograficzną prowincji. Mimo iż Albańczycy ograniczali się cały czas do biernego oporu społeczność międzynarodowa była świadoma groźby wybuchu zbrojnego konfliktu w Kosowie, czego zwiastunem mogło być zabicie dwóch serbskich policjantów pod Glogovaciem w maju 1993 roku. W grudniu 1992 roku prezydent USA George Bush wysłał do Milosevicia list z „bożonarodzeniowym ostrzeżeniem”, grożąc akcją zbrojną w przypadku próby siłowego rozwiązania problemu Kosowa przez Belgrad. W marcu 1993 roku groźbę powtórzył kolejny prezydent USA Bill Clinton.
Z czasem, w obliczu braku postępu w kierunku niepodległości, zwolennicy biernego oporu zaczęli tracić wpływy wśród Albańczyków w Kosowie, a popularność zaczęli zdobywać radykałowie wzywający do podjęcia walki zbrojnej. Niesprzyjająco rozwijała się ponadto sytuacja międzynarodowa - w kwietniu 1996 roku Unia Europejska uznała Federalną Relublikę Jugosławię za sukcesora dawnej Jugosławii, mimo iż wcześniej nalegano na uprzednie załatwienie problemu Kosowa. 22 kwietnia 1996 roku doszło do pierwszych czterech zaplanowanych ataków Wyzwoleńczej Armii Kosowa (Ushtria Clirimtare e Kosoves - UCK), w których zginęło 2 serbskich policjantów. Na wiosnę 1997 roku w Albanii doszło do poważnego kryzysu wewnętrznego, podczas którego zrabowano około miliona sztuk broni; skorzystała z tego UCK, przystępując do eskalacji ataków w Kosowie w drugiej połowie tego roku i nabierając coraz większej pewności siebie: 10-11 września dokonano serii 10 skoordynowanych zamachów w miejscach oddalonych od siebie o 150 kilometrów; 28 listopada trzech zamaskowanych i uzbrojonych członków UCK pojawiło się na uroczystości pogrzebowej, po raz pierwszy otwarcie prezentując się społeczeństwu i deklarując walkę o niepodległość prowincji.
KONFLIKT W KOSOWIE W LATACH 1998-99 (w zasadzie tylko ten punkt dotyczący Kosowa jest wymieniony w sylabusie do ćwiczeń)
Na początku 1998 roku serbska policja zintensyfikowała swoje działania w Kosowie; po raz pierwszy do akcji weszła też armia jugosłowiańska. Belgrad mógł odczytać jako przyzwolenie na rozprawę z kosowskimi separatystami wypowiedź specjalnego wysłannika USA Roberta Gelbarda w Prisztinie 22 lutego 1998 roku - powiedział on, że akcje UCK są uważane za terrorystyczne, czemu USA przeciwstawia się w każdym przypadku. Na początku marca 1998 roku doszło do ataku na siedzibę klanu Jaszari w Prekazie, w którym zginęło 53 Albańczyków, w większości cywile. 9 marca w Londynie zebrali się ministrowie spraw zagranicznych państw Grupy Kontaktowej, złożonej z USA, Rosji, Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch. Wezwano Belgrad do zaprzestania pacyfikacji Kosowa w ciągu 10 dni, umożliwienia działalności organizacjom humanitarnym i podjęcia dialogu z Albańczykami. Grupa Kontaktowa spotkała się ponownie w Bonn 25 marca i ustaliła wprowadzenie embarga na dostawy broni do Jugosławii, co zostało uchwalone przez Radę Bezpieczeństwa ONZ 31 marca w rezolucji nr 1160. Tymczasem 22 marca odbyły się nieoficjalne wybory prezydenckie i parlamentarne w Kosowie, w których ponownie zwyciężył będący jedynym kandydatem Rugova oraz jego DLK.
24 marca 1999 - początek nalotów NATO na Federacyjną Republikę Jugosławii jako odpowiedź na działania Serbów - brak zgody RB ONZ, nielegalne z punktu widzenia prawa międzynarodowego
W kwietniu Jugosławia zamknęła granicę z Albanią, dążąc do odcięcia UCK od zródła broni. 23 kwietnia w Serbii przeprowadzono w Serbii referendum, w którym 95% głosujących wypowiedziało się przeciw mediacji zagranicznej w Kosowie. Zaangażowanie społeczności międzynarodowej było jednak coraz większe. 29 kwietnia Grupa Kontaktowa ustaliła zamrożenie serbskich i jugosłowiańskich aktywów zagranicznych w razie braku kroków ze strony Belgradu do 9 maja, jednak decyzji tej nie wprowadziła w życie Rosja. Następnie dzięki dyplomacji wahadłowej amerykańskiego wysłannika Richarda Holbrooke'a 15 maja w Belgradzie doszło do pierwszego spotkania Rugovy i Milosevicia, na którym przewidziano cotygodniowe spotkania zespołów negocjacyjnych; dialog ten urwał się jednak po zaledwie jednym spotkaniu.
29 maja Rugova spotkał się w Białym Domu z prezydentem USA Billem Clintonem, rzekomo uzyskując zapewnienie, że Zachód nie dopuści do „kolejnej Bośni.” Na Zachodzie zaczęto coraz bardziej dopuszczać możliwość interwencji zbrojnej. 11 czerwca ministrowie obrony NATO postanowili rozpocząć planowanie takiej ewentualności, a w kilka dni później 85 samolotów NATO przeleciało nad Albanią i Macedonią w pokazie siły pod adresem Belgradu. 16 czerwca Milosević spotkał się w Moskwie z prezydentem Rosji Borysem Jelcynem i wyraził gotowość do rozmów z Albańczykami oraz obiecał, że albańscy cywile nie będą represjonowani. Jednak konflikt w Kosowie jeszcze bardziej się zaostrzył, jako że siły serbskie przeszły do skutecznej letniej kontrofensywy, czego rezultatem była ucieczka ze swoich domów wielu tysięcy Albańczyków.
23 września 1998 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła rezolucję nr 1199, wzywającą do wstrzymania działań wojennych w Kosowie, wycofania przez Serbię jednostek używanych do represjonowania cywilów, umożliwienia międzynarodowego monitoringu sytuacji w Kosowie, umożliwienia uchodźcom powrotu do swoich domów i zezwolenia na nieskrępowaną działalność organizacjom humanitarnym. Podkreślono przy tym, że nie podjęcie takich działań spowoduje rozważenie „dodatkowych środków” w celu utrzymania pokoju i stabilności w regionie. 28 września Belgrad ogłosił zakończenie operacji przeciw UCK, 8 października również UCK ogłosiła zawieszenie broni, ale walki trwały dalej. 13 października Holbrooke i Milosević zawarli porozumienie o zastosowaniu się Belgradu do żądań RB ONZ, wprowadzeniu do Kosowa 2-tysięcznej misji weryfikacyjnej Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) i obserwacji powietrznej przez samoloty NATO.
Żadna ze stron konfliktu nie stosowała się w pełni do powyższych porozumień, np. 14 grudnia wojska jugosłowiańskie zabiły 36 członków UCK przekraczających granicę z Albanią, a 17 grudnia z rąk UCK zginął wiceburmistrz Kosowego Pola Zvonko Bojanić. Obie strony odrzuciły też proponowany przez dyplomację amerykańską i europejską plan autonomii Kosowa. 15 stycznia 1999 roku doszło do głośnej masakry we wsi Racak, gdzie znaleziono zwłoki 45 Albańczyków; według Belgradu byli to partyzanci, według UCK - niewinni cywile.
Grupa Kontaktowa wezwała obie strony konfliktu do podjęcia rokowań, które rozpoczęły się w zamku Rambouillet pod Paryżem 6 lutego 1999 roku. Ich podstawą był plan amerykańskiego dyplomaty Christophera Hilla, zakładający samorządność Kosowa (własne władze ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze oraz siły policyjne) w ramach Jugosławii, rozbrojenie UCK i wycofanie wojsk i policji serbskiej. 23 lutego Albańczycy przystali warunkowo na plan autonomii, a Serbowie - na na rozważenie międzynarodowej obecności w Kosowie. 15 marca negocjacje wznowiono w Paryżu. 18 marca Albańczycy podpisali plan autonomii wypracowany w Rambouillet, ale delegacja serbska odmówiła złożenia podpisu, głównie z powodu żądania umożliwienia siłom międzynarodowym na swobodne poruszanie się po całej Jugosławii oraz przystania na referendum niepodległościowe w ciągu 3 lat. OBWE postanowiła natychmiast wycofać swoich obserwatorów.
Gdy spotkanie ostatniej szansy Holbrooke'a z Miloseviciem 22 marca zakończyło się fiaskiem, 24 marca 1999 roku NATO rozpoczęło kampanię bombardowania Jugosławii. Był to pierwszy w historii NATO atak zbrojny na inne państwo. 27 maja 1999 roku Międzynarodowy Trybunał Karny dla b. Jugosławii oskarżył Milosevicia (jako pierwszego urzędującego szefa państwa w historii) o zbrodnie popełnione w Kosowie. 3 czerwca 1999 roku Belgrad zaakceptował plan pokojowy przygotowany przez Grupę G-8, w porównaniu z Rambouillet nie zawierający postanowień o referendum i zakładający autonomię Kosowa w ramach Jugosławii. 9 czerwca w Kumanowej w Macedonii podpisano porozumienie techniczne między NATO a armią jugosłowiańską.
10 czerwca 1999 - RB ONZ uchwaliło słynną rezolucję 1244 (określała status Kosowa po wojnie) - główne postulaty:
zaprzestanie przez Jugosławię represji skierowanych w stronę Kosowa (m.in. wycofanie wojsk, policji, oddziałów paramilitarnych z prowincji oraz powrót prześladowanej ludności
do Kosowa powinna wejść administracja międzynarodowa pod auspicjami ONZ (na czele ze Specjalnym Przedstawicielem Sekretarza Generalnego)
za bezpieczeństwo prowincji będą odpowiadać siły międzynarodowe
Armia Wyzwolenia Kosowa zostanie natychmiast rozbrojona
Potwierdzona integralność terytorialna FR Jugosławii
Administracja została powierzona Misji Tymczasowej Administracji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK), zapewnienie bezpieczeństwa zaś siłom KFOR pod dowództwem NATO (w skład sił weszły jednostki także z krajów będących poza Sojuszem)
KOSOWO po 1999 r.
15 maja 2001 - wydane „Ramy Konstytucyjne” dla Kosowa przez UNMIK (pewien zakres uprawnień nadany zgromadzeniu, rządowi i prezydentowi)
listopad 2001 - wybory do zgromadzenia prowincji
Po długich sporach o obsadę czołowych stanowisk, 4 marca 2002 roku zgromadzenie wybrało Ibrahima Rugovę na pierwszego prezydenta, a pierwszym premierem Kosowa został Bajram Rexhepi
31 marca 2004 roku szef misji UNMIK Harri Holkeri ogłosił plan implementacji „Standardów dla Kosowa” (plan określający 109 celów do realizacji przez UNMIK i władze tymczasowe, aby zapewnić powstanie multietnicznego, demokratycznego i stabilnego Kosowa odpowiadającego standardom europejskim, a następnie podjąć negocjacje w sprawie statusu końcowego prowincji) w atmosferze napięcia po tym jak 17 marca 2004 roku doszło do największego wybuchu albańsko-serbskiej przemocy w Kosowie od wojny w 1999 roku: w kilkudniowych zamieszkach śmierć poniosło 19 osób, a 900 zostało rannych. Zajścia te znacznie osłabiły wiarygodność sił KFOR i administracji UNMIK wśród ludności serbskiej, która następnie zbojkotowała wybory do zgromadzenia lokalnego 23 października 2004 roku.
7 października 2005 roku Kai Eide, specjalny wysłannik ONZ monitorujący wypełnianie postawionych w grudniu 2003 roku standardów, zarekomendował podjęcie negocjacji międzynarodowych w sprawie końcowego statusu Kosowa, mimo bardzo krytycznej oceny postępu w budowie społeczeństwa multietnicznego. 24 października RB ONZ poparła tę rekomendację i 1 listopada 2005 roku sekretarz generalny ONZ Kofi Annan mianował byłego prezydenta Finlandii Martti Ahtisaariego specjalnym wysłannikiem ds. negocjacji w sprawie przyszłego statusu Kosowa.
Śmierć prezydenta Kosowa Ibrahima Rugovy 21 stycznia 2006 roku spowodowała przełożenie zaplanowanej na 25 stycznia pierwszej rundy rozmów w sprawie przyszłości Kosowa. 10 lutego 2006 roku zgromadzenie w Prisztinie wybrało na prezydenta Fatmira Sejdiu z DLK, a 10 marca premierem został Agim Ceku, były dowódca jednostki UCK. Negocjacje albańsko-serbskie na temat przyszłości Kosowa rozpoczęły się w Wiedniu 20 lutego 2006 roku w momencie, gdy coraz większa część społeczności międzynarodowej zaczęła popierać koncepcję niepodległości prowincji. Pat w negocjacjach: Belgrad zaakceptowałby wszystkich oprócz niepodległości, podczas gdy Albańczycy nie zaakceptują niczego innego niż niepodległość
Ahtisaari przedstawił swoją propozycję 2 lutego 2007 roku. Zakłada ona nadanie prowincji wielu atrybutów państwowości (m.in. flagi, hymnu, konstytucji, armii, prawa do wstępowania do organizacji międzynarodowych) bez natychmiastowego uzyskania suwerenności i powołanie międzynarodowego administratora na kształt Bośni w okresie przejściowym. Serbia natychmiast odrzuciła plan Ahtisaariego, podczas gdy Albańczycy z Kosowa poparli go z zastrzeżeniami. Serbia uzyskała poparcie Rosji, która zapowiedziała że zablokuje jakiekolwiek rozwiązanie narzucone Serbii bez jej zgody. W obliczu impasu 10 marca 2007 roku Ahtisaari ogłosił wyczerpanie negocjacji albańsko-serbskich, a 26 marca 2007 roku przedłożył RB ONZ raport, w którym zarekomendował niepodległość jako „jedyną wykonalną opcję dla stabilnego politycznie i sprawnego gospodarczo Kosowa”, zaznaczając że powinna być ona nadzorowana przez reprezentanta społeczności międzynarodowej. Rozpoczęły się prace nad przygotowaniem stosownej rezolucji RB ONZ, czemu sprzeciwiała się Rosja, nalegająca na dalsze rozmowy z Serbią. Z drugiej strony 10 czerwca 2007 roku podczas wizyty w Albanii prezydent USA George W. Bush stwierdził, że Kosowo „raczej wcześniej niż później” powinno uzyskać niepodległość.
30 sierpnia 2007 roku w Wiedniu rozpoczęły się nowe bezpośrednie negocjacje między Serbami a Albańczykami z Kosowa, które w założeniu miały przynieść rozwiązanie do 10 grudnia. Premier Kosowa Agim Ceku od razu oświadczył, że rozmowy muszą prowadzić do niepodległości, grożąc unilateralnym jej ogłoszeniem w przypadku fiaska negocjacji. Stanowisko Serbii wobec takiej ewentualności nie było jasne. 6 września w wywiadzie opublikowanym przez International Herald Tribune sekretarz ds. Kosowa Dusan Prokorović oświadczył, że rozważane jest 16 różnych opcji, w tym wprowadzenie wojsk do prowincji. 27 września w przemówieniu na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ prezydent Serbii Boris Tadić ostrzegł, że jednostronna deklaracja niepodległości Kosowa byłaby niebezpiecznym precedensem burzącym międzynarodowy porządek prawny i grożącym destabilizacją wielu regionów świata. 28 września w Nowym Jorku odbyło się krótkie spotkanie przywódców Serbii i Albańczyków z Kosowa w obecności mediatorów USA, UE i Rosji, które nie dało żadnych rezultatów. W dalszym toku negocjacji Albańczycy podkreślali, że nie interesuje ich nic innego jak niepodległość, natomiast Serbowie oferowali „autonomię o największym stopniu na świecie”, przytaczając różne wzorce, np. Hongkongu i Wysp Alandzkich.
17 listopada 2007 w Kosowie odbyły się wybory parlamentarne, w których największe poparcie uzyskała zdecydowanie proniepodległościowa Demokratyczna Partia Kosowa (DPK). 26-28 listopada 2007 roku w austriackim Baden odbyła się ostatnia runda rozmów w sprawie Kosowa, która również nie przyniosła postępu, aczkolwiek mediatorzy uzyskali zobowiązanie obu stron do nie stosowania przemocy. 29 listopada minister obrony Serbii Dragan Sutanovać wyraźnie oświadczył, że Belgrad nie zamierza przeprowadzić interwencji militarnej w przypadku ogłoszenia niepodległości przez Albańczyków z Kosowa. 7 grudnia 2007 roku mediatorzy z USA, Rosji i Unii Europejskiej przedłożyli sekretarzowi generalnemu ONZ raport, w którym stwierdzili, że negocjacje w sprawie przyszłości Kosowa zakończyły się fiaskiem, gdyż żadna ze stron „nie była skłonna złagodzić swojego stanowiska w fundamentalnej kwestii suwerenności.”
Termin 10 grudnia upłynął więc bez porozumienia, ale Albańczycy z Kosowa nie spełnili wcześniejszych gróźb natychmiastowego ogłoszenia niepodległości, zapowiadając w zamian rozpoczęcie negocjacji z partnerami międzynarodowymi w sprawie koordynacji kroków zmierzających do ogłoszenia deklaracji niepodległości. Prezydent Serbii Boris Tadić oświadczył natomiast, że Serbia będzie starać się o uzyskanie opinii Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS) w sprawie Kosowa. 19 grudnia 2007 roku w Radzie Bezpieczeństwa ONZ odbyła się debata w sprawie Kosowa, na której przemówienia wygłosili premier Serbii Vojislav Kostunica i prezydent Kosowa Fatmir Sejdiu, ale i ona nie przyniosła przełomu. Po debacie przedstawiciele USA i państw europejskich wydali wspólne oświadczenie, stwierdzające że „potencjał negocjacyjny został wyczerpany” i że należy przystąpić do realizacji planu Ahtisaariego. Odmienne stanowisko zajął rosyjski ambasador Witalij Czurkin.
Jeszcze w grudniu po obu stronach zaczęły się przygotowywania do nieuchronnej w tym momencie deklaracji niepodległości Kosowa. Belgrad otworzył w Kosowskiej Mitrowicy biuro rządowe mające obsługiwać ludność serbską w Kosowie, a 26 grudnia 2007 roku parlament Serbii przyjął rezolucję, w której zagroził rewizją stosunków dyplomatycznych z państwami, które uznają niepodległe Kosowo i zaznaczył, że wszelkie porozumienia międzynarodowe podpisane przez Serbię (wymieniając porozumienie o stabilizacji i stowarzyszeniu z Unią Europejską) muszą „zachowywać suwerenność i integralność terytorialną” kraju.
14 grudnia 2007 roku przywódcy państw UE postanowili na szczycie w Brukseli o wysłaniu do Kosowa misji policyjno-administracyjnej (EULEX) w sile 1800 funkcjonariuszy. W reakcji 3 stycznia 2008 roku premier Kostunica w pisemnym oświadczeniu stwierdził, że UE musi wybrać między partnerstwem z Serbią, którego wyrazem będzie podpisanie porozumienia o stabilizacji i stowarzyszeniu, a stworzeniem „quasi-państwa na terytorium serbskim” poprzez wysłanie do Kosowa misji z zamiarem implementacji planu niepodległości prowincji.
9 stycznia 2008 roku lider DPK Hashim Thaci został wybrany przez parlament Kosowa na szefa rządu koalicyjnego i zapowiedział ogłoszenie niepodległości prowincji w ciągu kilku tygodni. 14 stycznia rząd Serbii poinformował o przyjęciu tajnego planu działania w przypadku jednostronnego ogłoszenia niepodległości przez Albańczyków z Kosowa, a 16 stycznia prezydent Tadić powiedział na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ, że Serbia nigdy nie uzna niepodległości Kosowa, ale ograniczy się do środków demokratycznych, prawnych i dyplomatycznych w dążeniu do zachowania integralności terytorialnej i suwerenności kraju. Tadić ponownie przedstawił stanowisko serbskie 8 lutego w przemówieniu na konferencji bezpieczeństwa w Monachium, gdzie zaapelował także o podjęcie nowych negocjacji. Dzień wcześniej miało zostać podpisane tymczasowe porozumienie o współpracy politycznej, wizowej i handlowej Serbii z UE, ale nie doszło do tego wskutek sprzeciwu części serbskich polityków, w tym premiera Kostunicy.
14 lutego 2008 roku Kostunica oświadczył, że „Kosowo należy tylko i wyłącznie do Serbii” i że nie wchodzi w grę nawet jakiekolwiek pośrednie uznanie secesji tego terytorium. Rząd Serbii równocześnie uznał a priori deklarację niepodległości Kosowa za nieważną, a minister spraw zagranicznych Serbii Vuk Jeremić podczas debaty w Radzie Bezpieczeństwa ONZ zapowiedział podjęcie przez Belgrad wszelkich środków gospodarczych, politycznych i dyplomatycznych, by zapobiec oderwaniu się Kosowa. Debata w RB ONZ nie wprowadziła nic nowego i 17 lutego 2008 roku parlament Kosowa na specjalnej sesji jednomyślnie (109-0, przy bojkocie posiedzenia przez 11 przedstawicieli serbskich) uchwalił 12-punktową deklarację niepodległości prowincji. Władze serbskie natychmiast odrzuciły ją, zapowiadając pokojowe przeciwdziałanie dążeniom Albańczyków z Kosowa. Deklarację niepodległości Kosowa potępiła też Rosja, wzywając ONZ do jej anulowania. Jednak już 18 lutego czołowe mocarstwa, tj. USA, Francja, Niemcy i Wielka Brytania, formalnie uznały lub zapowiedziały szybkie uznanie niepodległości Kosowa. Także Afganistan, Albania i Turcja już 18 lutego uznały Kosowo.
21 lutego w Belgradzie odbył się zorganizowany przez serbski rząd protest przeciw niepodległości Kosowa z udziałem około 200 tysięcy osób, podczas którego tłum wdarł się do ambasady USA, podpalając kilka z jej biur; zaatakowane zostały też ambasady innych państw. Był to jednak jedyny przypadek przemocy serbskiej w reakcji na separację Kosowa. Serbowie zapewnili sobie jedynie pełnię kontroli nad północną częścią prowincji, zamieszkałą w większości przez ludność serbską. 17 marca ONZ-owska misja UNMIK zarządziła ewakuację z północnej części podzielonej etnicznie Mitrowicy po tym jak około 70 cywilów oraz wielu żołnierzy i policjantów (w tym 28 polskich funkcjonariuszy) zostało rannych gdy doszło do starć protestujących Serbów, usuniętych z okupowanego przez kilka dni sądu prowincjonalnego ONZ, z policjantami i siłami KFOR. Serbskie wybory parlamentarne 11 maja odbyły się także na obszarach Kosowa zamieszkałych przez Serbów, gdzie przeprowadzono ponadto wybory lokalne. 28 czerwca w Mitrowicy odbyło się inauguracyjne posiedzenie parlamentu utworzonego przez Serbów Kosowskich.
Kosowo tymczasem budowało podstawy własnej państwowości. 7 kwietnia kosowscy przywódcy podpisali nową konstytucję, gwarantującą prawa mniejszości; 2 dni później zatwierdził ją też parlament Kosowa. Weszła ona w życie 15 czerwca. 4 dni wcześniej parlament Kosowa wybrał hymn narodowy - kompozycję o tytule „Europa.” Integrację z Unią Europejską określono nadrzędnym celem polityki zagranicznej Kosowa, planując jego realizację już do 2015 roku. Kosowo stopniowo zyskiwało też poparcie kolejnych ważnych państw: 18 marca Japonia i Kanada uznały jego niepodległość, a 19 marca Bułgaria, Chorwacja i Węgry wydały wspólne oświadczenie o tej samej treści, jako pierwsze państwa sąsiadujące z Serbią uznając Kosowo. Następnie 9 października Czarnogóra i Macedonia, kolejni dwaj sąsiedzi Serbii, uznały niepodległość Kosowa. 14 października Kosowo uzyskało uznanie ze strony pierwszego państwa arabskiego - Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Kosowo nieustannie mogło liczyć na poparcie dyplomatyczne USA, np. 21 lipca prezydent Bush podejmował w Białym Domu prezydenta Sejdiu i premiera Thaciego, a 7 października sekretarz obrony USA Robert Gates jako pierwszy tak wysoki urzędnik amerykański odwiedził Kosowo.
Belgrad pokładał swoje nadzieje w działaniach dyplomatycznych i prawnych. 24 lipca celem wzmocnienia swojej pozycji dyplomatycznej serbski rząd postanowił przywrócić ambasadorów odwołanych z państw Unii Europejskiej, które uznały niepodległość Kosowa. Utrzymywano przy tym niezmiennie stanowisko mówiące o nielegalności tego aktu, np. 23 września prezydent Tadić w przemówieniu w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ powiedział, że deklaracja niepodległości Kosowa jako „próba podziału państwa członkowskiego” ONZ podważa naturę systemu międzynarodowego. 8 października ZO ONZ poparło wniosek Belgradu, by poprosić Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (ICJ) w Hadze o wydanie opinii na temat legalności deklaracji niepodległości Kosowa. Serbia skutecznie blokowała plany rozmieszczenia unijnej misji EULEX, mającej w założeniu przejąć kompetencje UNMIK i nadzorować kosowską policję, sądownictwo i służbę celną. Wskutek oporu Belgradu w listopadzie sekretarz generalny ONZ Ban Ki-moon przedstawił zmieniony plan wprowadzenia misji, przewidujący że służby publiczne na obszarach Kosowa zamieszkałych przez Serbów nadzorowane byłyby dalej przez UNMIK, a na pozostałych terenach - przez EULEX, która zachowałaby neutralność względem statusu Kosowa. W rezultacie 9 grudnia 2008 roku mogło dojść do rozpoczęcia działalności przez misję EULEX, która stan pełnej operatywności osiągnęła w kwietniu 2009 roku.
Rola USA i NATO oraz kontrowersje ich dotyczące
a) NATO
lipiec 1992 - siły morskie NATO i UZE rozpoczęły operacje w celu wsparcia embarga ONZ na dostawy broni do byłych republik jugosłowiańskich
październik 1992 - nadzór nad strefą zakazu lotów nad Bośnią
1994 - wsparcie sił UNPROFOR przez jednostki NATO
20 grudnia 1995 jednostki NATO tworzą Siły Implementacyjne (IFOR), które całkowicie zastąpiły siły ONZ
1996 - IFOR zastąpiony przez SFOR (Siły stabilizacyjne)
24 marca - 3 czerwca 1999 - największa operacja sił NATO w regionie (jednostki powietrzne przeprowadziły bombardowania FR Jugosławii bez upoważnienia RB ONZ - operacja Allied Force)
w jej wyniku władze w Belgradzie zostały zmuszone do zaakceptowania stawianych im warunków pokoju
działalność w Kosowie rozpoczęły siły pokojowe KFOR (Kosovo Force) - złożone z wojsk NATO i Rosji (operacja Joint Guardian); zarzucano im nierówne traktowanie stron konfliktu, w efekcie czego UCK postrzegała je jako sprzymierzeńców
interwencja NATO wzbudziła liczne kontrowersje
zarzut nielegalności (choć obrońcy argumentowali, że można ją zakwalifikować jako interwencję humanitarną
b) USA
Po zakończeniu zimnej wojny USA postrzegały swoje zaangażowanie w sprawy Bałkanów przez pryzmat własnych interesów:
- Płw Bałkański jest łącznikiem z regionami o dużym znaczeniu strategicznym dla USA (M. Kaspijskie), ognisk kryzysu (Zatoka Perska) lub potencjalnie niebezpiecznych obszarów w basenie M. Śródziemnego
- obejmuje potencjalne ogniska konfliktów, które mogą mieć duży wpływ na europejski system bezpieczeństwa
- obszar na którym wyczuwalne są interesy rosyjskie
- przykład ekspansji islamu oraz pole innych starć na tle religijnym
Administracja G. Busha seniora była bardziej powściągliwa (nie był zwolennikiem interwencji wosjkowej) niż administracja Clintona (opowiadali się za wsparciem akcji dyplomatycznej środkami wojskowymi)
- szczególnie w Bośni siły zbrojne stanowiły zaplecze inicjatyw dyplomatycznych
Największym osiągnięciem administracji amerykańskiej było doprowadzenie do podpisania porozumienia pokojowego w Dayton (21 listopada 1995) i w Paryżu (14 grudnia 1995).
Głównym inicjatorem porozumienia z Dayton był Richard Holbrooke. Samo jego podpisanie było sygnałem, że bez udziału USA stabilizacja regionu jest niemożliwa.
Amerykanie wspierali przemiany demokratyczne, których ukoronowaniem była „rewolucja” demokratyczna w październiku 2000 roku i obalenie rządów Slobodana Milosevicia. W przypadku Rumunii i Bułgarii istotne znaczenie miało poparcie ich euroatlantyckich dążeń. Dla całego kompleksu Bałkanów przygotowali Inicjatywę Współpracy Południowo-Wschodnioeuropejskiej (SECI) - powołaną 6 grudnia 1996 roku w Genewie. Do grupy tej należy obecnie 13 państw z regionu jako jej członkowie, status obserwatora ma kilkanaście państw europejskich, 3 pozaeuropejskie (USA, Kanada, Japonia) oraz organizacje międzynarodowe. Stanowi forum na którym omawiane są wspólne problemy. Ma także za zadanie promować współpracę i ułatwić integrację europejską państwom regionu nie kolidując przy tym z innymi już istniejącymi projektami współpracy regionalnej. USA chciały przez to zademonstrować gotowość do stałej obecności w regionie i rozwijania kontaktów z tymi państwami, tworzenia warunków wstępnych do trwałego porozumienia w BiH i między Grecją a Turcją, a także osłabić wpływ Rosji i krajów muzułmańskich na Bałkany.
Innym pomysłem był Plan Działania dla Europy Południowo-Wschodniej (ogłoszony 10 lutego 1998 przez Clintona). Jego celem byłą intensyfikacja współpracy z krajami regionu, w których proces demokratyczny był zaawansowany (założenia: konsolidacja procesu reform, rozwój współpracy regionalnej, pomoc w procesie integracji euroatlantyckiej.
Ważną inicjatywą była też Karta Adriatycka, podpisana 2 maja 2003 roku w Tiranie przez sekretarza stanu USA Colina Powella oraz ministrów spraw zagranicznych Albanii, Chorwacji i Macedonii. Podstawowe założenia
wzmocnienie wysiłków na rzecz wprowadzania reform potrzebnych do zapewnienia bezpieczeństwa, dobrobytu i stabilności
zapewnienie o poparciu USA dla przyszłych reform w tych krajach
zapewnienie o woli współpracy tych trzech krajów na rzecz wzmocnienia instytucji demokratycznych, społeczeństwa obywatelskiego, rządów prawa, gospodarki rynkowej
USA odchodzą od kompleksowego angażowania się w sprawy regionu na rzecz węższych inicjatyw mających na celu poprawę współpracy pomiędzy państwami bałkańskimi pod auspicjami USA lub UE. Głównym celem takich działań jest chęć zachowania swoich wpływów w regionie, przy przeniesieniu części obowiązków na inne podmioty oraz neutralizowaniu wpływów Rosji.
Proces stabilizacji Bałkanów po wojnach
Za najważniejsze tendencje w ewolucji bezpieczeństwa Bałkanów można uznać:
wzrost znaczenia integracji europejskiej i transatlantyckiej jako jedynej drogi do pełnej stabilizacji i bezpieczeństwa na Bałkanach
wzrost znaczenia czynnika europejskiego jako gwaranta bałkańskiej stabilizacji i bezpieczeństwa, szczególnie jego aspektów pozamilitarnych (np. zastąpienie SFOR przez EUFOR w Bośni, europejskie siły policyjne)
przekazanie przez USA odpowiedzialności (w tym finansowej) za odbudowę Bałkanów po działaniach wojennych partnerom europejskim
wzrost znaczenia inicjatyw wielostronnych, pozwalających na wzięcie większej grupie podmiotów odpowiedzialności za bezpieczeństwo i stabilizację w regionie (SECI, SEECP - Proces Współpracy Europy Południowo-Wschodniej, międzynarodowa administracja cywilna w Kosowie)
powołanie urzędu Wysokiego Przedstawiciela wspólnoty międzynarodowej w Kosowie