R ó w n o w a g a n a r y n k u d ó b r i u s ł u g

1. Mechanizmy równoważące gospodarkę rynkową

2. Dlaczego produkt równy jest dochodom?

3. Model równowagi na rynku dóbr i usług

4. Skłonność do konsumpcji i mnożnik

5. Jak działa mechanizm równoważenia?

6. Jak obliczmy punkt równowagi?

Mechanizmy równoważące gospodarkę rynkową

• to siły usiłujące przywrócić równowagę w gospodarce

• nieustannie przeciwdziałają powstawaniu i samopogłębianiu się nadwyżki podaży

• sporadycznie likwidują nadwyżki popytu

Dlaczego produkt równy jest dochodom?

• Przedsiębiorstwa wytwarzają produkcję i wypłacają wpływy z jej sprzedaży gospodarstwom domowym jako dochody czynników produkcji.

• Wysokość dochodów jest zatem uzależniona od wielkości produkcji i równa tej ostatniej.

• Przy braku podatków oraz płatności transferowych ze strony państwa rozporządzalne dochody osobiste (tj. dochody, które gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności) i dochód całkowity są sobie równe.

Produkt krajowy brutto równy jest dochodom brutto!

Model równowagi na rynku dóbr i usług

Model równowagi na rynku dóbr i usług oparty jest na dwóch założeniach:

• wszystkie ceny i płace są ustalone na danym poziomie

• gospodarka dysponuje niewykorzystywanymi zasobami

Przy produkcji mniejszej od potencjalnej przedsiębiorstwa są gotowe dostarczyć taką ilość produkcji, na jaką istnieje zapotrzebowanie.

↓

Faktyczne rozmiary produkcji są zdeterminowane przez popyt (zależą jedynie od wielkości popytu globalnego).

W warunkach „braku” państwa i wymiany z zagranicą występują dwa źródła popytu na dobra i usługi:

• popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych

• popyt inwestycyjny przedsiębiorstw

Popyt konsumpcyjny (C) oznacza zamierzone przez gospodarstwa domowe zakupy dóbr i usług konsumpcyjnych.

Popyt inwestycyjny (I) oznacza zamierzone przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału trwałego oraz stanu zapasów, obejmującego również inwestycje odtworzeniowe.

W analizowanym modelu przyjmuje się założenie o autonomicznym charakterze popytu inwestycyjnego → przyjmuje się, że zamierzone inwestycje są wielkością stałą, niezależną od rozmiarów bieżącej konsumpcji i dochodu.

Popyt globalny (AD) oznacza łączne zamierzone wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi konsumpcyjne oraz wydatki przedsiębiorstw na inwestycje.

Przy stałych cenach i płacach rynek dóbr i usług znajduje się w równowadze, gdy popyt globalny (planowane łączne wydatki gospodarstw domowych i przedsiębiorstw) dokładnie zrównuje się z wytworzoną produkcją.

W punkcie równowagi dochód (Y) jest równy sumie planowanej inwestycji i planowanej konsumpcji.

Y = C + I

↓

W punkcie równowagi planowane inwestycje są równe dochodowi pomniejszonemu o planowaną konsumpcję.

I = Y - C

Oszczędności (S) są tą częścią dochodu, która nie jest przeznaczana na konsumpcję.

S = Y - C

↓

Równowaga zostaje osiągnięta w punkcie, w którym planowane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom.

I = S

Pułapka: pamiętajmy o rozróżnieniu między wielkościami planowanymi i faktycznymi!

Stan równowagi na rynku nie oznacza, że wytworzona produkcja równa jest produkcji potencjalnej, a dochód osiągnął poziom zapewniający pełne zatrudnienie.

Skłonność do konsumpcji i mnożnik

Gospodarstwa domowe dysponujące dochodami decydują o ich podziale pomiędzy:

• wydatki na dobra i usługi konsumpcyjne

• oszczędności

Funkcja konsumpcji obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji przy każdym poziomie dochodów.

Konsumpcja autonomiczna (Ca) oznacza popyt konsumpcyjny niezależny od wielkości dochodów (jego wysokość wyznacza na wykresie punkt przecięcia funkcji konsumpcji z osią rzędnych).

Konsumpcja indukowana oznacza popyt konsumpcyjny uzależniony od wielkości konsumpcji.

Krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC, marginal propensity to consume) określa jaka cześć dochodu jest przeznaczana na konsumpcję (wyznacza ona tangens kąta nachylenia funkcji konsumpcji); to ułamek, o który wzrasta konsumpcja przy wzroście dochodu o jednostkę.

Funkcja oszczędności obrazuje wielkość zamierzonych oszczędności przy każdym poziomie dochodów.

Krańcowa skłonność do oszczędności (MPS, marginal propensity to save) określa jaka cześć dochodu jest przeznaczana na oszczędności; to ułamek, o który wzrastają oszczędności, przy wzroście dochodu o jednostkę.

Oszczędności są równe iloczynowi dochodu i skłonności do oszczędzania pomniejszonemu o konsumpcję autonomiczną.

S = Y*MPS - Ca

Ponieważ dochód może zostać albo skonsumowany albo zaoszczędzony:

MPC + MPS = 1

Mnożnik (M) informuje o ile zmieni się produkcja w wyniku zmiany popytu globalnego.

Wysokość mnożnika obliczamy w oparciu o następujący wzór:

1

M = ──────

1- MPC

• wysokość mnożnika uzależniona jest od krańcowej skłonności do konsumpcji

• mnożnik przyjmuje wartości większe od 1

• im wyższa jest krańcowa skłonność do konsumpcji tym wyższa wartość mnożnika

• im niższa jest krańcowa skłonność do konsumpcji tym niższa wartość mnożnika

Wzrost produkcji i popytu wywołany impulsem wynikającym ze wzrostu popytu obliczamy w oparciu o poniższy wzór:

1

Łączny przyrost produktu i dochodu = ΔD * ─────────

1 - MPC

Jak działa mechanizm równoważenia?

Dla każdej wielkości produkcji niższej od poziomu równowagi globalny popyt jest większy od dochodu i produkcji → jeśli w gospodarce istnieją wolne moce produkcyjne rozpoczyna się proces wzrostu produktu (dochodu), a w rezultacie także globalnego popytu, który trwa do osiągnięcia nowego - wyższego - punktu równowagi na rynku dóbr i usług.

Stopniowo maleje różnica między popytem globalnym a produktem podczas gdy rozmiary oszczędności zbliżają się do rozmiarów inwestycji.

Dla każdej wielkości produkcji wyższej od poziomu równowagi popyt globalny jest mniejszy od dochodu i produkcji → przedsiębiorstwa otrzymują wówczas sygnały skłaniające je do ograniczania produkcji i rozpoczyna się proces zmniejszania produktu (dochodu), a w rezultacie także globalnego popytu, który trwa do osiągnięcia nowego - niższego - punktu równowagi na rynku dóbr i usług.

Stopniowo maleje różnica między produktem a popytem globalnym a rozmiary oszczędności zbliżają się do rozmiarów inwestycji.

Kiedy produkcja osiąga poziom równowagi nie pojawiają się bodźce do zmiany wolumenu produkcji.

Jak obliczmy punkt równowagi?

Wychodząc od dowolnego aktualnego dochodu możliwe jest obliczenie punktu równowagi w oparciu o następujący wzór:

Ye = Yo + (Ca + Rad + Yo*MPC - Yo)*M

gdzie:

Ye - punkt równowagi

Yo - produkt (dochód) w punkcie wyjścia

Ca - konsumpcja autonomiczna

Rad - pozostałe składniki popytu globalnego (w tym inwestycje) nieobejmujące konsumpcji autonomicznej i konsumpcji zależnej od rozmiarów dochodu

MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji

M - mnożnik

P o l i t y k a f i s k a l n a

1. Polityka fiskalna, polityka pieniężna i inne konteksty terminu „polityka”

2. Budżet państwa a punkt równowagi

3. Mnożnik zrównoważonego budżetu

4. Stała stopa wydatków i podatków. Mnożnik falbanowy zrównoważonego budżetu

5. Nieautomatyczne wydatki budżetowe

6. Luka deflacyjna i inflacyjna

7. Automatyczne stabilizatory koniunktury

8. Dług publiczny

Polityka gospodarcza obejmuje:

• politykę fiskalną (politykę budżetową) - czyli czynności, których celem jest pobór podatków oraz rozdysponowanie zebranych sum

• politykę pieniężną - czyli czynności zmierzające do zapewnienia gospodarce pieniądza w ilości dostosowanej do jej potrzeb

Polityka fiskalna obejmuje między innymi:

• politykę celną

• politykę socjalną

• państwową politykę inwestycyjną

Polityka pieniężna obejmuje także:

• politykę kursową

Budżet państwa a punkt równowagi

Wprowadzenie podatków obniża poziom równowagi na rynku dóbr i usług na dwa sposoby:

• obniżając popyt globalny poprzez obniżenie konsumpcji zależnej od rozmiarów dochodu

• poprzez obniżenie wartości mnożnika

Konsumpcja zależna od rozmiarów dochodu po opodatkowaniu opisana jest wzorem:

Cy = Y * MPC (1 - t)

gdzie:

Cy - konsumpcja zależna od rozmiarów dochodu

Y - dochód

MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji

t - stopa opodatkowania

Mnożnik po wprowadzeniu opodatkowania dochodów obliczany jest według poniższej formuły:

1

M = ─────────────

1- MPC (1 - t)

Wprowadzenie opodatkowania dochodów przy innych warunkach niezmienionych uruchamia proces pogorszenia się koniunktury gospodarczej, a więc wzrostu bezrobocia i obniżenia się poziomu produkcji.

Mnożnik podatkowy powoduje wzrost produktu w wyniku obniżenia stopy opodatkowania (→ wraz ze zmniejszaniem się pobieranych przez państwo podatków punkt równowagi kształtuje się wyżej, bezrobocie staje się niższe, a produkcja zwiększa swoje rozmiary).

Zwiększenie wydatków budżetowych przy innych warunkach niezmienionych uruchamia proces poprawy koniunktury gospodarczej, a więc obniżania się bezrobocia i zwiększania się poziomu produkcji.

Mnożnik wydatków budżetowych informuje o ile wzrośnie produkt, jeśli wydatki budżetowe wzrosną o jednostkę (→ powoduje że wraz ze zwiększeniem się wydatków państwa punkt równowagi kształtuje się wyżej, bezrobocie staje się niższe, a produkcja zwiększa swoje rozmiary).

Mnożnik zrównoważonego budżetu

Mnożnik zrównoważonego budżetu to mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji (→ wzrost punktu równowagi).

Mnożnik zrównoważonego budżetu zwiększa punkt równowagi jeżeli spełniony jest następujący warunek:

Yo

MPC < ──────────

Yo + Ca + I

Mnożnik zrównoważonego budżetu obniża punkt równowagi jeżeli wystąpią okoliczności opisane poniższym wzorem:

Yo

MPC > ──────────

Yo + Ca + I

Jeżeli krańcowa skłonność do konsumpcji równa jest wartości określonej powyższym ułamkiem nie powstaje połączony efekt podatków i wydatków.

Stała stopa wydatków i podatków. Mnożnik falbanowy zrównoważonego budżetu

Mnożnik falbanowy jest instrumentem obliczania punktu równowagi w przypadku stałej stopy inwestycji lub ustalonej relacji między wielkością danego składnika popytu globalnego a rozmiarami produktu.

Formuła mnożnika falbanowego przybiera postać:

1

M = ──────────

1 - MPC - i

Mnożnika falbanowy zrównoważonego budżetu określony jest wzorem:

1

M = ──────────────

1 - MPC(1 - t) - g

gdzie :

g - stała stopa wydatków budżetowych równa stałemu udziałowi wpływów podatkowych w budżecie

Nieautomatyczne wydatki budżetowe

Wydatki budżetowe są dostosowywane do założonych celów, które są określane przez pożądane rozmiary produkcji.

Wysokość wydatków niezbędnych do osiągnięcia pełnego zatrudnienia określona jest wzorem:

Ye - Yo

Wn = ───────

M

gdzie

Wn - wysokość wydatków niezbędnych do osiągnięcia pełnego zatrudnienia

Ye - produkt potencjalny

Yo - produkt rzeczywisty

M - mnożnik

Luka deflacyjna i inflacyjna

Luka deflacyjna (depresyjna) - oznacza stan, w którym produkt rzeczywisty jest niższy od produktu potencjalnego; stanowi różnicę między popytem globalnym niezbędnym do osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia a rzeczywistym popytem globalnym.

Luka inflacyjna (ekspansyjna) - oznacza stan, w którym popyt jest wyższy od produktu potencjalnego (co powoduje wystąpienie inflacji); stanowi różnicę między rzeczywistym popytem globalnym a pożądanym popytem globalnym zapewniającym stan pełnego zatrudnienia.

Automatyczne stabilizatory koniunktury

Automatyczny stabilizator to funkcjonujący w gospodarce mechanizm, który zmniejsza podatność produktu narodowego brutto na szoki.

Automatyczne stabilizatory koniunktury stanowią:

• progresywny system opodatkowania

• zasiłki dla bezrobotnych

„Włączająca się” automatycznie ingerencja państwa automatycznie koryguje błędy niewidzialnej ręki rynku!

Dług publiczny

Deficyt budżetowy to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami.

Finansowanie deficytu budżetowego w sytuacji nadwyżki produktu nad popytem odbywa się poprzez wykorzystanie bieżących oszczędności społeczeństwa, co następuje na ogół poprzez sprzedaż skarbowych papierów wartościowych o charakterze dłużnym (bonów bądź obligacji).

Dług publiczny to suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych.

Osiągnięcie stanu równowagi wymaga spełnienia następującego warunku:

S + NT = G + I

↓

S - I = G - NT

gdzie:

G - wydatki państwa na dobra i usługi

NT - podatki netto (podatki pomniejszone o płatności transferowe)

Wykorzystanie mechanizmu zaciągania długu publicznego pozwala na wyrównanie niedoboru inwestycji, które w przeciwnym razie byłyby mniejsze od oszczędności.

H a n d e l z a g r a n i c z n y

1. Powody podejmowania wymiany zagranicznej

2. Kurs walutowy i kurs równowagi

3. Rodzaje polityki kursowej

4. Podaż pieniądza i kurs realny jako automatyczne stabilizatory koniunktury

5. Import a popyt globalny

6. Formuła punktu równowagi po wprowadzeniu handlu zagranicznego

7. Bilans płatniczy

Powody podejmowania wymiany zagranicznej

• brak możliwości wytwarzania bądź dążenie do zapewnienia różnorodności oferowanych dóbr

• bezwzględna przewaga kosztowa w zakresie wytwarzania określonych dóbr

• komparatywna (względna) przewaga kosztowa w zakresie wytwarzania określonych dóbr

Zgodnie z zasadą przewagi komparatywnej kraje wytwarzają i eksportują te dobra, których względne koszty produkcji są niższe niż w innych krajach.

Kurs walutowy i kurs równowagi

Kurs walutowy to cena danej waluty wyrażona w innej walucie.

Kurs równowagi to kurs przy którym rozmiary popytu na daną walutę zrównują się z rozmiarami podaży tej waluty; jest obliczany według poniższej formuły:

poziom cen w kraju K w walucie K

K/Z = ───────────────────────

poziom cen w kraju Z w walucie Z

Zmiany kursu równowagi zależą od zmian poziomu cen w obu krajach.

Realny kurs walutowy to kurs równowagi skorygowany o zmiany relacji cen; wyznaczany jest w oparciu o następującą formułę:

poziom cen w kraju K w okresie tn

R(K/Z) = kurs równowagi w okresie to * ───────────────────────

poziom cen w kraju Z w okresie tn

Rodzaje polityki kursowej

Polityka kursowa określa zasady ustalania kursu waluty danego kraju.

W przypadku polityki płynnego kursu walutowego państwo nie wywiera wpływu na wysokość kursu, po jakim dokonywane są transakcje wymiany waluty krajowej i kurs ten kształtowany jest wyłącznie przez relację między podażą waluty i popytem na nią.

Polityka sztywnego kursu walutowego przewiduje utrzymywanie przez państwo ustalonego kursu waluty krajowej poprzez dokonywanie interwencji na rynku walutowym czyli odpowiednie manewrowanie posiadanymi rezerwami walutowymi (w sposób zapewniający ustalenie kursu równowagi na poziomie wyznaczonym przez kurs sztywny).

Aprecjacja danej waluty oznacza wzrost jej kursu względem innych walut, a deprecjacja - spadek tego kursu.

W systemie sztywnego kursu walutowego dewaluacja oznacza obniżenie kursu danej waluty krajowej, a rewaluacja - podwyższenie tego kursu, przy czym w obu przypadkach państwo przyjmuje na siebie obowiązek „obrony” ustalonego kursu.

Podaż pieniądza i kurs realny jako automatyczne stabilizatory koniunktury

Ustalenie kursu sztywnego na zbyt wysokim poziomie w stosunku do kursu równowagi uruchamia następujący mechanizm:

zawyżony kurs waluty krajowej oznacza jej zwiększoną podaż

→ wyzbywanie się waluty krajowej prowadzi do zmniejszenia ilości pieniądza na rynku

→ zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu obniża tempa inflacji

→ spadek tempa inflacji poniżej tempa inflacji w innych krajach powoduje wzrost realnego kursu walutowego

→ dzięki wzrostowi realnego kursu walutowego kurs równowagi zbliża się do poziomu kursu sztywnego

→ następuje wzrost popytu na dobra krajowe (a więc zwiększeniu ulega zapotrzebowanie na produkty i usługi wytwarzane w kraju, eksport wzrasta, a import jest ograniczany)

→ dzięki wzrostowi popytu globalnego punkt równowagi na rynku dóbr i usług przesuwa się w górę

Ustalenie kursu sztywnego na zbyt niskim poziomie w stosunku do kursu równowagi uruchamia następujący mechanizm:

zaniżony kurs waluty krajowej oznacza zwiększony popyt na walutę

→ konieczność zwiększenia podaży waluty krajowej przez bank centralny prowadzi do zwiększenia ilości pieniądza na rynku

→ zwiększenie ilości pieniądza w obiegu podwyższa tempo inflacji

→ wzrost tempa inflacji powyżej tempa inflacji w innych krajach powoduje spadek realnego kursu walutowego

→ dzięki spadkowi realnego kursu walutowego kurs równowagi zbliża się do poziomu kursu sztywnego

→ następuje spadek popytu na dobra krajowe (a więc zmniejszeniu ulega zapotrzebowanie na produkty i usługi wytwarzane w kraju, eksport spada, a import rośnie)

→ w wyniku spadku popytu globalnego punkt równowagi na rynku dóbr i usług przesuwa się w dół

Realizacja polityki kursu sztywnego i nominalne utrzymywanie kursu na niezmienionym poziomie dzięki łącznemu oddziaływaniu podaży pieniądza i kursu realnego prowadzi do ukształtowania się kurs równowagi na poziomie zbliżonym do kursu sztywnego.

Import a popyt globalny

Pojawienie się na rynku towarów importowanych wywołuje następujące skutki:

• cena równowagi na rynku ulega obniżeniu

• popyt na dane dobro wzrasta

• następuje spadek krajowej podaży tego dobra

Pomimo tego, iż konsumenci dzięki uzyskanej wskutek importu danego dobra obniżce cen i poczynionym w związku z tym oszczędnościom mogą zwiększyć zapotrzebowanie na inne towary bądź usługi popyt globalny ulega obniżeniu, przesuwając punkt równowagi na rynku dóbr i usług w dół.

Jest to wynikiem utraty części dochodu przez krajowych producentów, który nie ulega przekształceniu w popyt. Negatywne konsekwencje takiej sytuacji zostają zwielokrotnione poprzez działanie efektu mnożnikowego.

Formuła punktu równowagi po wprowadzeniu handlu zagranicznego

Skłonność do zakupu importowanych dóbr konsumpcyjnych (MPIm - marginal propensity to import) określa jaka cześć dochodu jest przeznaczana na zakup importowanych dóbr konsumpcyjnych; to ułamek, o który wzrasta konsumpcja wspomnianych dóbr przy wzroście dochodu o jednostkę.

Popyt na krajowe dobra konsumpcyjne zależny od rozmiarów dochodu (Cky) opisany jest wzorem:

Cky = Y(MPC - MPIm)(1 - t)

Mnożnik po wprowadzeniu handlu zagranicznego obliczany jest według poniższej formuły:

1

M = ──────────────────

1- (MPC - MPIm)(1 - t)

Formuła punktu równowagi po wprowadzeniu handlu zagranicznego przyjmuje następującą postać:

1

Ye = Yo + (Ca + I + G + E + Yo*(MPC - MPIm)(1 - t) - Yo)* ──────────────────

1- (MPC - MPIm)(1 - t)

gdzie E oznacza eksport (będący wielkością autonomiczną)

Formuła punktu równowagi ze stała stopą inwestycji (i), wydatków budżetowych (g) i eksportu (e) jest następująca:

1

Ye = Yo + (Ca + I + G + E + Yo*(MPC - MPIm)(1 - t) - Yo)* ──────────────────

1-(MPC-MPIm)(1-t)-i-g-e

Bilans płatniczy

Bilans płatniczy jest to usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji zawieranych między mieszkańcami danego kraju a zagranicą.

Bilans płatniczy Polski (za poszczególne miesiące, kwartały oraz lata) publikuje Narodowy Bank Polski.

Transakcje powodujące napływ środków do danego kraju zapisywane są po stronie „ma” (jako kredyt), a transakcje powodujące odpływ środków z danego kraju - po stronie „winien” (jako debet) w bilansie płatniczym.

Dwie podstawowe kategorie bilansu płatniczego to:

• rachunek obrotów bieżących

• rachunek obrotów kapitałowych

Pozycją korygującą w bilansie płatniczym jest saldo błędów i opuszczeń.

Rachunek obrotów bieżących jest to zapis płatności z tytułu przepływów dóbr i usług oraz pozostałych transakcji bieżących obejmujących wypłatę odsetek, dochodów majątkowych i płatności transferowych pomiędzy danym krajem a zagranicą.

Obroty towarowe - obejmujące eksport i import dóbr - są określane mianem bilansu handlowego; bilans handlowy stanowi miarę eksportu netto:

• gdy eksport jest większy od importu występuje nadwyżka handlowa

• gdy import jest większy od eksportu występuje deficyt handlowy

Rachunek obrotów kapitałowych jest to zapis transakcji danego kraju a zagranicą, dotyczących aktywów finansowych.

Saldo błędów i opuszczeń obejmuje sumę błędów popełnionych przy obliczaniu wartości wcześniejszych pozycji bilansu płatniczego oraz wartość „nietypowych” (czyli niedających się sklasyfikować) transakcji zagranicznych; saldo to wynosiłoby zero jeżeli wszystkie transakcje byłyby jednoznacznie sklasyfikowane a wielkości występujące we wcześniejszych pozycjach bilansu zostałyby prawidłowo zmierzone.

Saldo bilansu płatniczego jest ustalane przez zsumowanie salda rachunku obrotów bieżących (1), salda rachunku obrotów kapitałowych (2) oraz salda błędów i opuszczeń (3), pozwalającego skorygować pozycje (1) oraz (2).

→ w systemie całkowicie płynnego kursu walutowego saldo bilansu płatniczego (tj. suma sald na rachunku obrotów bieżących i obrotów kapitałowych) jest zawsze równe zero

→ w systemie sztywnego kursu walutowego saldo bilansu płatniczego nie musi wynosić zero

Transakcje wyrównawcze są miarą wielkości transakcji międzynarodowych, jakie musi przeprowadzić państwo w celu wyrównania salda wszystkich innych transakcji przedstawionych w bilansie płatniczym; mają więc tę samą wartość bezwzględną i przeciwny znak niż saldo bilansu płatniczego.

R y n e k p i e n i ę ż n y

1. Niezbędna ilość pieniądza

2. Pomiar podaży pieniądza w gospodarce

3. Stopa procentowa jako determinanta popytu na pieniądz

4. Równowaga na rynkach pieniężnych przy zmieniającym się produkcie

5. Równowaga na rynku dóbr i usług a stopa procentowa

6. Inflacja: pojęcie, rodzaje i przyczyny

Niezbędna ilość pieniądza

Ilość pieniądza niezbędna do obsłużenia zawieranych w gospodarce transakcji jest uzależniona od:

• ceny dóbr (P)

• ilości dóbr będących przedmiotem obrotu (Y)

• szybkości krążenia (tempa obiegu) pieniądza w gospodarce (1/V)

Niezbędna ilość pieniądza w obiegu wyznaczana jest w oparciu o następujący wzór:

P*Y

M = ────

V

Równanie równowagi na rynkach pieniężnych określa ilość pieniądza niezbędną do obsłużenia transakcji zawieranych w ciągu roku w danej gospodarce.

P*PKB

M = ──────

V

gdzie:

PKB - produkt krajowy w ujęciu realnym

P - poziom cen w danym kraju

1/V - tempo obiegu pieniądza mierzone w ułamkach roku

→ lewa strona równania wyznacza podaż pieniądz

→ praw strona równania wyznacza popyt na pieniądz

Ilość pieniądza dostosowaną do potrzeb należy rozumieć jako ilość nie mniejszą i nie większą od niezbędnej, aby wszystkie transakcje dokonały się w zamierzonym czasie!

Nadmiar pieniądza wywołuje powszechny wzrost cen czyli inflację.

Niedobór pieniądza uniemożliwia zawieranie części transakcji powodując spadek produkcji i wzrost bezrobocia czyli recesję.

Pomiar podaży pieniądza w gospodarce

Podaż pieniądza - oznaczona w literaturze ekonomicznej symbolem M1 - obejmuje wszelkie walory, którymi bez zwłoki można regulować należności.

Zasoby złotowe:

• pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków)

• depozyty sektora niefinansowego

• depozyty gospodarstw domowych

• depozyty podmiotów gospodarczych

Zasoby walutowe

• depozyty gospodarstw domowych

• depozyty podmiotów gospodarczych

Stopa procentowa jako determinanta popytu na pieniądz

Popyt na pieniądz uzależniony jest od wysokości stopy procentowej

→ im wyższa stopa procentowa tym niższy popyt na pieniądz

→ im niższa stopa procentowa tym wyższy popyt na pieniądz

Obniżenie stopy procentowej staje się przyczyną wzmożonego popytu na pieniądz w skali całego kraju.

Równanie równowagi na rynkach pieniężnych uwzględniające stopę procentową określa ilość pieniądza niezbędną do obsłużenia transakcji zawieranych w ciągu roku w danej gospodarce przy danej wysokości stopy procentowej.

P*PKB 1

M = ──────* ──────

V 1 + r

gdzie

r - stopa procentowa

Równowaga na rynkach pieniężnych przy zmieniającym się produkcie

Przy stałej podaży pieniądza, stałym poziomie cen i stałym tempie obiegu pieniądza i rosnącym PKB równowaga jest przywracana poprzez wzrost stopy procentowej.

Równanie równowagi przy zmieniającym się PKB jest następujące:

PKB(1+w)*P 1

M = ───────────* ────────

V 1 + r + m

gdzie

w - stopa wzrostu PKB

m - wzrost stopy procentowej (w punktach procentowych)

Równowaga na rynku dóbr i usług a stopa procentowa

Z uwagi na to, że im wyższa stopa procentowa tym:

• niższa skłonność do konsumpcji

• słabsze oddziaływanie efektu majątkowego

• niższy popyt na kredyty inwestycyjne

wraz ze wzrostem stopy procentowej spada popyt globalny, co wynika to ze:

• spadku popytu konsumpcyjnego zależnego od wysokości dochodu

• spadku popytu inwestycyjnego

• spadku wartości mnożnika

Spadek popytu globalnego powoduje obniżenie punktu równowagi na rynku dóbr i usług.

Formuła punktu równowagi po uwzględnieniu stopy procentowej jest następująca:

1

Ye=Yo+(Ca+I(1-r )+G+E+Yo*(MPC(1-r)-MPIm)(1-t)-Yo)* ─────────────────

1-(MPC(1-r)-MPIm)(1-t)

Inflacja: pojęcie, rodzaje i przyczyny

Inflacja to wzrost ogólnego poziomu cen w danym okresie.

Czysta inflacja to wzrost poziomu cen wszystkich towarów i usług następujący w tym samym tempie.

W zależności od przyczyn powstania inflacji możemy wyróżnić:

inflację pieniężną

→ wynikającą z nadmiernej emisji pieniądza

inflację podażową (kosztową)

→ wynikającą ze wzrostu cen czynników produkcji, wzrostu oprocentowania kredytów, wzrostu podatków i ceł

inflację popytową

→ wynikającą ze wzrostu zagregowanego popytu w gospodarce, który nie może zostać zaspokojony przez dodatkową produkcję

inflację budżetową

→ wynikającą z nadmiernego wzrostu wydatków budżetowych pod naciskiem społeczeństwa

inflację strukturalną

→ wynikającą ze zmiany struktury produkcji bądź jej niedostosowania do panujących w gospodarce warunków

inflację dochodową (płacową)

→ wynikającą z nadmiernego przyrostu dochodów w stosunku do wielkości wytwarzanej w danej gospodarce produkcji

inflację importowaną

→ wynikającą ze wzrostu cen dóbr importowanych

W zależności od tempa wzrostu cen możemy wyróżnić:

inflację pełzającą

→ oznaczającą wzrost ogólnego poziomu cen nieprzekrający kilku procent rocznie

inflację kroczącą

→ oznaczającą wzrost ogólnego poziomu cen od kilku do kilkunastu procent rocznie

inflację galopującą

→ oznaczającą wzrost ogólnego poziomu cen od kilkudziesięciu do stu procent rocznie

hiperinflację

→ oznaczającą wzrost ogólnego poziomu cen powyżej stu procent rocznie

W zależności od stopnia uwidocznienia zjawiska możemy wyróżnić:

inflację jawną

→ występującą w systemach gospodarczych, w których nie są podejmowane działania mające na celu zamaskowanie wzrostu ogólnego poziomu cen

inflację ukrytą (charakterystyczną dla gospodarek centralnie zarządzanych)

→ spowodowaną administracyjnym utrzymywaniem określonego poziomu cen określającego dopuszczalne warunki zawierania transakcji przy utrzymującej się nadwyżce popytu nad podażą

P o l i t y k a p i e n i ę ż n a

1. Cel polityki pieniężnej

2. Mnożnik kreacji pieniądza i manewrowanie stopą rezerw obowiązkowych

3. Popyt na kredyty a kreacja pieniądza bankowego

4. Manewrowanie stopą procentową banku centralnego

5. Operacje otwartego rynku

Polityka pieniężna państwa to całokształt działań regulujących ilość pieniądza w gospodarce.

Cele polityki pieniężnej

1. strategiczne

• stabilizacja poziomu cen → bezpośredni cel inflacyjny

• przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego i zwiększenie poziomu zatrudnienia

2. pośrednie

• kształtowanie poziomu nominalnych stóp procentowych

• kształtowanie podaży pieniądza w określonych granicach

3. operacyjne

• kształtowanie pożądanej wysokości stopy procentowej na rynku międzybankowym

• kontrola bazy monetarnej (a pośrednio kontrola całej podaży pieniądza w kraju)

Instrumenty polityki pieniężnej wykorzystywane do realizacji wskazanych wyżej celów to:

• polityka rezerw obowiązkowych

• kredyty refinansowe (w tym kredyty redyskontowe)

• operacje otwartego rynku

Mnożnik kreacji pieniądza i manewrowanie stopą rezerw obowiązkowych

Rodzaje pieniądza:

• pieniądz banku centralnego

• gotówka oraz zapisy na rachunkach banków komercyjnych prowadzonych w banku centralnym

• pieniądz kreowany „z niczego”, stanowiący zobowiązanie banku centralnego

• pieniądz bankowy / depozytowy / wkładowy

• zapisy na rachunkach klientów prowadzonych przez banki komercyjne

• pieniądz emitowany przez banki komercyjne, w oparciu o przyjęte depozyty, na kwotę stanowiącą pewną wielokrotność tych ostatnich

Mnożnik kreacji pieniądza określa maksymalną ilość pieniądza bankowego, jaka może zostać wyemitowana przez banki komercyjne przy danej wysokości złożonych depozytów i określonym poziomie wskaźnika rezerw obowiązkowych.

Stopa rezerw obowiązkowych określa, jaka część przyjętych przez bank depozytów gotówkowych musi zostać zablokowana na rachunkach banków komercyjnych prowadzonych w banku centralnym i nie może zostać przeznaczona na udzielenie kredytów.

Zależność między wysokością stopy rezerw obowiązkowych a mnożnikiem kreacji pieniądza:

• wraz ze spadkiem rezerw obowiązkowych wysokość mnożnika kreacji pieniądza zwiększa się

• wraz ze wzrostem stopy rezerw obowiązkowych wysokość mnożnika kreacji pieniądza ulega obniżeniu

Manewrowanie stopą procentową banku centralnego

Stopy procentowe ogłaszane przez Radę Polityki Pieniężnej:

• stopa referencyjna

• określająca minimalną rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych (w praktyce wyznaczająca minimalny poziom oprocentowania pożyczek zaciąganych przez banki na rynku międzybankowym)

• stopa redyskontowa

• określająca poziom oprocentowania dla operacji redyskonta weksli

• stopa lombardowa

• określająca poziom oprocentowania dla jednodniowych kredytów udzielanych pod zastaw papierów wartościowych przez bank centralny bankom komercyjnym

Zależność między wysokością stóp procentowych banku centralnego a ilością pieniądza w obiegu:

• podniesienie poziomu stóp procentowych powoduje obniżenie popytu na pieniądz oraz obniżenie jego podaży

• obniżenie poziomu stóp procentowych powoduje zwiększenie popytu na pieniądz oraz zwiększenie jego podaży

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to operacje zakupu i sprzedaży bonów skarbowych lub bonów pieniężnych zawierane przez bank centralny z bankami komercyjnymi mające na celu zmianę wielkości bazy monetarnej.

Zależność między wysokością bazy monetarnej a ilością pieniądza w obiegu:

• zwiększenie bazy monetarnej powoduje zwiększenie podaży pieniądza

• zmniejszenie bazy monetarnej powoduje zmniejszenie podaży pieniądza

---