Moszczyński Paulin

Brzesko

1

Leki roślinne

LEKI ROŚLINNE WE WSPÓŁCZESNEJ KARDIOLOGII

Niepożądane reakcje na leki występujące w trakcie ich stosowania mogą powodować uszkodzenie lub upośledzenie funkcji prawie każdego narządu i być powodem różnych, niekiedy trudnych do wyjaśnienia reakcji organizmu. Reakcje typu A spowodowane są nasileniem farmakologicznego działania leku podczas gdy reakcje niepożądane typu B są dziwaczne i nieprzewidywalne. Klasycznym przykładem reakcji typu A jest osteoporoza u 30-50% chorych leczonych kortykosteroidami lub dolegliwości żołądkowe w trakcie stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Powikłania w formie płytkich nadżerek czy owrzodzeń błony śluzowej z górnego odcinka przewodu pokarmowego, stwierdzono u 58% pacjentów zażywających powyższe leki.

Niepożądana reakcja polekowa typu B może wystąpić np. pod postacią gorączki, bóli mięśniowych, jąkania, zwężenia przerostowego odźwiernika lub zespołu majaczeniowego.

Prawdopodobieństwo występowania reakcji polekowych wzrasta wraz z liczbą jednocześnie zażywanych leków. Przy stosowaniu pięciu leków możliwość wystąpienia niepożądanych powikłań polekowych wynosi 50% .

Naukowcy angielscy stwierdzili, że wśród 1880 pacjentów przyjętych w ciągu 6 miesięcy do jednej z klinik, aż 1225 osób hospitalizowano z powodu działań ubocznych leków.

Główną grupą leków, powodujących szkodliwe działania niepożądane okazały się niesterydowe leki przeciwzapalne (29,6% hospitalizacji), przy czym w 3/5 przypadków był to kwas acetylosalicylowy (także stosowany w małych dawkach) a na drugim miejscu znalazły się diuretyki i były przyczyną 27,7% przypadków hospitalizacji. Śmiertelność pacjentów przyjętych do szpitala z powodu działań niepożądanych wynosiła 0,15% (28 pacjentów), z czego 15 osób zmarło z powodu krwawień z przewodu pokarmowego.

Niepożądane reakcje na leki nie tylko powodują ujemne skutki zdrowotne i wpływają niekorzystnie na jakość życia chorego ale również są powodem utraty zaufania pacjenta do medycyny profesjonalnej i leczącego lekarza. Chory poszukuje więc innych, niekonwencjonalnych sposobów leczenia.

Zjawiska te spowodowały u progu XXI wieku spektakularny renesans terapii lekami roślinnymi, który nie ominął także kardiologii.

Przeszłość leku roślinnego sięga okresu brązu (3000 lat p.n.e.) kiedy to powstała pierwsza „farmakopea” Sumeru. Papirus Ebersa (1500 lat p.n.e.) zawierał około 900 recept lekarskich w których zidentyfikowano m.in. Sem. Ricini, Herba Chelidonii, Bals. Pini, owoce - Juniperi i Amni visnagae.

Zielarstwo kwitło w Indiach, Chinach, Ameryce Południowej ale w końcowym okresie starożytnym zarysowała się przewaga Greków. W okresie ateńskim szczególną sławę i rozgłos zyskał Hipokrates, lekarz z Kos, autor „Corpus Hippocraticum” w którym opisał 236 gatunków roślin. Zalecał je w różnych chorobach nie przetworzone, ponieważ twierdził, że najlepiej i najdłużej działają w stanie naturalnym.

Szacunkowe dane wskazują, że 80% ludności świata stosuje leki pochodzenia naturalnego, przede wszystkim wyciągi z roślin lub aktywne ich składniki.

Wzrastający popyt na leki pochodzenia roślinnego pod koniec XX-wieku sprawił, że wartość rynkową preparatów roślinnych produkowanych rocznie w USA szacowano na 1,5 mld dolarów a roczny przyrost sprzedaży tych preparatów wynosił 15%. 15 milionów Amerykanów przyjmujących regularnie leki stosuje dodatkowo witaminy, mikroelementy oraz leki roślinne: czosnek, miłorząb japoński, palma sabałowa, żeń-szeń, dziurawiec, koci pazur.W Niemczech, 54% leków zapisywanych na recepty stanowią preparaty roślinne - najczęściej są to leki krążeniowe (25%), leki przeciwkaszlowe (15%) i preparaty stosowane w chorobach układu pokarmowego (14%). W Chinach wytwarza się aktualnie około 5 000 leków ziołowych.

Ten niebywały rozwój produkcji leków roślinnych i fitoterapii wiąże się z przekonaniem społeczeństwa w skuteczność medycyny ludowej oraz z wiarą, że taka kuracja jest bezpieczna, ponieważ nie powoduje niepożądanych skutków ubocznych.

Współczesna fitoterapia nie stanowi alternatywy dla nowoczesnej farmakoterapii, ale jest cennym jej uzupełnieniem w procesie skutecznego, holistycznego leczenia.

Preparaty roślinne zawierają duże ilości substancji „antyutleniających” neutralizujących wolne rodniki, fitohormonów, witamin, mikro- i makroelementów.

Należy jednak pamiętać, że kuracje lekami roślinnymi, zwłaszcza długotrwałe, powinny być konsultowane z lekarzem lub fitoterapeutą z uwagi na interakcję pomiędzy ziołami i produktami spożywczymi czy jednocześnie stosowanymi preparatami farmaceutycznymi.

Błonnik może absorbować niektóre leki np. digoksynę oraz opóźniać wchłanianie paracetamolu i acetoaminofenazonu. Związki ketechinowe obecne w zielonej herbacie nasilają działanie amoksycyliny i klaritromecyny.

W przypadku podawania leków, z których w organiźmie człowieka mogą powstawać N-nitrozoaminy (pochodne penicyliny, pyralgina, elenium, kardiamid) należy ograniczyć spożycie produktów kumulujących większe ilości azotanów i azotynów. Donoszono o interakcji wyciągu dziurawca z cyklosporyną i teofiliną (osłabienie działania), warfaryną i środkami antykoncepcyjnymi (krwawienia) oraz z lekami antydepresyjnymi (zespół serotoninowy). Opisano zespół majaczeniowy u 39-letniej kobiety zażywającej dziurawiec i tabletki waleriany (sporządzone z korzenia kozłka lekarskiego) łącznie z loperamidem. Allicyna obecna w preparatach czosnkowych działa synergistycznie z omeprazolem w zwalczaniu infekcji H. pylori.

Bezoary są to ciała obce, które powstają na skutek zagęszczenia leku i w ten sposób stanowią przeszkodę w jelitach. Leki roślinne przeczyszczające, zwiększając swoją objętość poprzez absorbcję wody mogą powodować tworzenie się takich bezoarów.

Żywokost zawiera alkaloidy pirolizydynowe posiadające właściwości hepatotoksyczne i kancerogenne a lignany obecne w jemiole mogą powodować uszkodzenie wątroby.

Antranoidy znajdujące się w wielu ziołach (aloes, kora kruszyny, liście senesu) po dłuższym okresie stosowania powodują uzależnienie pod postacią „syndromu leniwego jelita). Dwusiarczek n-propylowy obecny w cebuli powoduje powiększenie tarczycy.

Ostatnio donoszono o zachorowaniach na nefropatię po stosowaniu ziół chińskich. Obecny w ziołach Fangchi (nazwa chińska) alkaloid kwasu aristolochowego spowodował ciężkie uszkodzenie nerek. U kilku kobiet konieczne było przeszczepienie nerki. Kobiety w ciąży powinny unikać ziół o działaniu poronnym, także preparatów roślinnych przeczyszczających takich jak kora kruszyny, liść senesu i aloesu, korzeń rzewienia, ponieważ pobudzają one do skurczów nie tylko jelita ale również inne narządy miednicy małej. Do ziół wywołujących skurcze macicy należą: piołun, wrotycz, szałwia i jałowiec. Przechodzenie składników ziół do mleka matki powoduje, że stosowanie antrachinowych ziół przeczyszczających przez matkę może wywołać biegunkę u osesków.

Dane piśmiennictwa wskazują, że w preparatach ziołowych znajdowały się leki syntetyczne, metale ciężkie, pestycydy i inne związki chemiczne. Lek ziołowy z Hong-kongu zawierał prednison i indometacynę a chiński preparat ziołowy - aminopirynę i fenylobutazon. Leki te były celowo dodawane przez producenta aby wzmocnić przeciwreumatyczne właściwości ziół.

Skażenie środowiska naturalnego człowieka powoduje zanieczyszczenie ziół metalami ciężkimi m.in. ołowiem, kadmem, rtęcią, chromem, arsenem, niklem, kobaltem. Zawartość metali w roślinach nie musi odpowiadać charakterystyce geochemicznej gleby.

Ocena zawartości metali ciężkich w wybranych mieszankach ziołowych produkowanych w Polsce wykazała, że niektóre z nich posiadały zwiększoną zawartość metali ciężkich i z tego względu stosowanie ich przez dłuższy czasokres stanowi dodatkowe źródło intoksykacji ustroju. Najbardziej zanieczyszczone były zioła polecane w nadkwasocie (942 mcg metali ciężkich/g), stosowane w kamicy nerkowej, bezsenności, schorzeniach dróg żółciowych i stanach zapalnych jamy ustnej (650 mcg metali ciężkich/g). Dane te uzasadniają nabywanie ziół tylko z pewnych źródeł lub zbieranie ich na możliwie jak najmniej skażonych terenach.

Do szczególnie niebezpiecznych związków chemicznych obecnych w produktach roślinnych należą azotyny i azotany, które ulegają przemianie chemicznej do związków N-nitrozowych, posiadających właściwości teratogenne, mutagenne i karcynogenne.

Azotyny i azotany mogą być obecne w sałacie, naci selera i rzodkiewce oraz surowcach roślinnych takich jak nasiona lnu, liście pokrzywy i kora kruszyny.

CEBULA ZWYCZAJNA (Allium Cepa) - preparaty: Carito, Nomon, Alligerol

Cebula zwyczajna posiada właściwości antymiażdżycowe. Obniża zawartość fibrynogenu, cholesterolu, triglicerydów, glukozy, normalizuje stosunek HDL/LDL we krwi, hamuje agregację płytek krwi oraz zwiększa przepływ krwi w tętnicach. Przeciwmiażdżycowe działanie cebuli wiąże się z obecnością cykloalliiny, wielosiarczków - produktów rozpadu homologów alliiny i prawdopodobnie adenozyny.

CZOSNEK POSPOLITY (Allium Sativum) - preparaty: Alicin, Allogel, Alliofil, Alliorut, Kwai, Shen Chinese Garlic tablets, Tabletki z czosnku. Ostatnia nowość to tabletki czosnku dla dzieci od 3 lat o nazwie Ali-Baby.

Badania chemiczne wykazały, że jest to surowiec roślinny niezwykle bogaty w różne substancje, z których każda ma swoiste działanie farmakologiczne. Z uwagi na zawartość allicyny, ajoenu i adenozyny polecany jest jako środek przeciwmiażdżycowy i obniżający ciśnienie tętnicze krwi. Hamowanie procesu miażdżycowego jest efektem przeciwdziałania agregacji płytek krwi, obniżania poziomu fibrynogenu w osoczu oraz zwiększania aktywności fibrynolitycznej krwi. Badania kliniczne dowiodły, że preparaty czosnku obniżały poziom cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi oraz poprawiały przepływ w naczyniach włosowatych osób z miażdżycą.

W praktyce medycznej czosnek jest więc wartościowym lekiem pomocniczym w leczeniu wielu różnorodnych schorzeń; stosuje się go między innymi w leczeniu nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, przewlekłym zapaleniu wątroby i dróg żółciowych, profilaktyce i leczeniu bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych zakażeń dróg oddechowych, w tym także choroby przeziębieniowej i grypy.

LEN (Linum usitatassimum)

Nasiona lnu są bogatym źródłem lecytyny. Olej lniany nazywany jest bioolejem z uwagi na idealne proporcje wielonienasyconych kwasów tłuszczowych Omega 3 i Omega 6. Siemię lniane mielone lub preparowane w ilości 2-3 łyżeczek dziennie przed jedzeniem obniżają poziom cholesterolu i triglicerydów, a ponadto powodują uczucie sytości, co ma znaczenie głównie u osób otyłych.

KARCZOCH (Cynara Scolymus) - preparaty: Cynarein, Raphacholin AC, Raphacholin C, Sylimarol, Sylimax, Syligran, Tinctura Cynarae

Cynara scolymus - karczoch zwyczajny jest byliną z rodziny astrowatych (Astraceae). Tworzy on masywne łodygi, mogące osiągnąć wysokość nawet do 2 metrów. Są one słabo rozgałęzione, porośnięte dużymi, czasami kolczastymi liśćmi. Koszyczki kwiatowe, osiągające średnicę do 25 cm, złożone są z mięsistych okryw i rurkowatych kwiatów, które mają niebieskie zabarwienie. Owocem karczocha jest niełupka. Roślina ta jest uprawiana także w Polsce, ale w naszym klimacie nie daje owoców. Karczochy są warzywem stanowiącym stały składnik diety śródziemnomorskiej.

Wyciąg z karczocha zawiera n.in.:

• cynarynę (kwas 1,5-dwukawowochinowy) - obniża stężenie cholesterolu i triglicerydów w krwi, działa hepatotropowo (zapobiega stłuszczeniu wątroby), żółciopędnie, żółciotwórczo oraz przeciwwirusowo. Podany szczurom z doświadczalną miażdżycą powoduje spadek cholesterolu o 45% i triglicerydów o 33%.

• kwas chlorogenowy - neutralizuje wolne rodniki i hamuje rozwój komórek rakowych jelita grubego u szczurów oraz trójterpeny (taraksasterol, pseudotaraksasterol), flawonoidy, sterole (beta-sitosterol), garbniki, inulinę, witaminy (A, C, z grupy B), związki mineralne (m.in. potas, wapń, magnez, mangan, żelazo, cynk).

Karczoch osłania komórki wątroby przed toksycznym działaniem alkoholu i dwusiarczku węgla.

OWIES (Avena sativa)

Antymiażdżycowe działanie preparatów owsa (zwłaszcza otrąb) jest szeroko udokumentowane. 100 g otrąb owsianych może obniżyć poziom cholesterolu w granicach 13-19%. Ilość taka jest jednak trudno akceptowana przez pacjentów. Natomiast 25 g zmniejszyło zawartość cholesterolu o 5%.

Preparaty owsa (ziarna, płatki, otręby) zawierają węglowodany, łatwo przyswajalne białka, tłuszcze, witaminy z grypy B, witaminę E, K, PP, związki wapnia, magnezu, fosforu, żelaza, rozpuszczalnego w wodzie krzemu oraz unikalny hormon jakim jest malatonina.

Owies zawiera duże ilości steroli roślinnych (fitosteroli) - głównie sitosterol.

Otręby owsiane obniżają zawartość cholesterolu i LDL, natomiast nie mają wpływu na zawartość triglicerydów i HDL w surowicy krwi. Działają korzystnie w prewencji oraz profilaktyce udarów mózgowych i zawałów serca zwłaszcza u osób którzy jednocześnie chorują na cukrzycę. Beta-glikan obecny w otrębach obniża bowiem zawartość glukozy w krwi.

POZIOMKA POSPOLITA (Fragaria Vesca)

Stosowane są owoce i liście poziomki jako środek moczopędny, obniżający ciśnienie tętnicze krwi oraz przeciwmiażdżycowy. Odwary z owoców i liści obniżają zawartość cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi oraz rozszerzają tętnice obwodowe. Powyższe właściwości są efektem dużych ilości witaminy C oraz polifenoli. Podobne właściwości posiadają truskawki.

BABKA JAJOWATA (Plantago avata)

Nasiona babki jajowatej (10,2 g łupin nasiennych przyjmowanych przez 8-16 tyg.) powodowało spadek cholesterolu LDL od 8 do 20%.

Polisacharydy śluzowe obecne w nasionach pobudzają pracę przewodu pokarmowego, zmniejszając w ten sposób wchłanianie cholesterolu pokarmowego.

Dobowa dawka nasion wynosi 12-40 g, zachowując proporcję 150 ml wody na każde 5 g surowca. Nie należy ich proszkować bo jełczeją.

INULINA

W ostatnich latach pojawiły się doniesienia, że polisacharyd roślinny - inulina, pozyskiwana z bulw topinambura (słonecznika bulwiastego - Heliantbus tuberosus) obniża poziom cholesterolu, zwłaszcza jego frakcji LDL. Ponadto wykazuje ona słabe działanie hipoglikemizujące oraz normalizujące perystaltykę przewodu pokarmowego. Stosowana jest u pacjentów z nadwagą, tendencją do zaparć, nieprawidłową tolerancją glukozy i poposiłkową hiperglikemią.

SZAŁWIA CZERWONOKORZENIOWA (Salvia pogonocalyx)

Głównymi składnikami surowca są diterpeny, kwasy fenolowe, kumaryny, flawonoidy, garbniki. Napar z szałwi działa tonizująco na układ krążenia, ochrania mięsień sercowy przed niedotlenieniem, polepsza siłę skurczu mięśnia serca oraz pojemność minutową serca. Przeciwdziała stanom zapalnym dróg moczowych, usprawnia funkcjonowanie nerek i zwiększa dobową diurezę. Szałwia hamuje agregację płytek krwi.

WIERZBA PURPUROWA (Salix purpurea) - preparaty: Pyrosan, Reumosan, Reumogran, Capsiplex

Kora wierzby purpurowej zawiera glikozydy fenolowe (salicynę), flawonoidy, garbniki pirokatechinowe, galatoninę, katechinę i sole mineralne. Glikozydy fenolowe łatwo rozpadają się w przewodzie pokarmowym uwalniając alkohol salicylowy, który utlenia się do kwasu salicylowego. Dlatego preparaty zawierające korę wierzby nazywane są „naturalną aspiryną”. Obecnie uważa się, że mogą być one szczególnie przydatne w sytuacjach kiedy przyjmowanie syntetycznych preparatów zawierających kwas salicylowy jest z różnych względów przeciwskazane. Badania kliniczne wykazały celowość stosowania tych preparatów jako leków przeciwgorączkowych, przeciwzapalnych i antyagregacyjnych. Udowodniono, że hamują one syntezę prostaglandyn i tromboksanu. Stosuje się odwar z kory.

GŁÓG DWUSZYJKOWY (Crataegus oxyacantha)

Surowcem są kwiaty (Flos Crataegi) i owoce (Fructus Crataegi). Kwiaty zbiera się w okresie kwitnienia, w maju i czerwcu, dojrzałe owoce - we wrześniu i październiku. Kwiaty i owoce suszy się w temperaturze około 40^oC. Ususzone kwiaty głogu mają przyjemny zapach. Owoce natomiast są bezwonne i mają smak gorzkowo-kwaśny. I kwiat, i owoc działają rozszerzająco na naczynia wieńcowe, wzmacniają mięsień sercowy i obniżają ciśnienie krwi. Najważniejszymi składnikami są: flawony, leukocyjanoanidyny (łącznie z biozydem), kwasy trójterpenowe, pochodne puryny, saponiny, acetylocholina i garbniki.

Preparaty z głogu wywierają tonizujący wpływ na mięsień sercowy, nieznacznie zwiększają siłę skurczów i jednocześnie zmniejszają ich częstość.

Zioła głogu stosuje się w postaci odwaru lub gotowych preparatów przy nerwicach serca, bezsenności, wysokim ciśnieniu krwi, arytmii, po zawale serca i dolegliwościach wieku przejściowego.

MIŁORZĄB JAPOŃSKI (Gingko biloba) - preparaty gotowe np.: Bilobil, Ginkoben, Ginkor, Ginfofar, Intersan, Rokan, Tanakan, Tebokan, Tebonin

Gingko biloba (miłorząb japoński) jest najstarszym żyjącym gatunkiem drzew. Karol Darwin nazywał miłorząb japoński - żywą skamieniałością.

Przyczyn, dla których miłorząb przetrwał aż tak długi czas jest kilka. Pojedynczy egzemplarz żyje bardzo długo - ok. 1000 lat. Wykazuje on niską skłonność do mutacji, charakteruzuje się dużą odpornością na bakterie, wirusy, grzyby oraz na zanieczyszczenia przemysłowe. Po wybuchu atomowym w Hiroszimie miłorząb jako jedna z nielicznych roślin bardzo szybko uległa regeneracji.

Wyciąg z Gingko biloba zawiera dwie podstawowe grupy związków chemicznych: flawonoidy i terpeny. Poza tym znajduje się w nim pewna ilość kwasów organicznych, nadających wyciągowi charakter kwaśny i poprawiających rozpuszczalność substancji biologicznie czynnych w wodzie. Są to kwasy: hydroksykinurenowy, kinurenowy, wanilinowy, p-hydroksybenzoesowy i inne.

Terpeny stanowią 6% substancji biologicznie czynnych zawartych w wyciągu. Mają one swoistą budowę chemiczną, charakterystyczną tylko dla Gingko biloba i zostały opisane przez badaczy japońskich. Wyróżnia się w nich gingkolidy A, B i C oraz bilobalidy.

Największą grupę związków chemicznych stanowią flawonoidy. Standaryzowany wyciąg biloba powinien zawierać 24% flawonoidów.

Wyciąg z Gingko biloba wpływa na naczynia krwionośne, lepkość krwi i procesy metaboliczne, ochrania ultrastruktury komórki przed wolnymi rodnikami oraz modeluje niektóre systemy enzymatyczne.

Jego korzystne działanie na komórki mózgowe jest następstwem wzrostu przepływu krwi i zwiększenia dostaw tlenu oraz substancji odżywczych. Preparaty z miłorzębu są zalecane w miażdżycy, szczególnie w profilaktyce i rehabilitacji udarów mózgowych, w stanach poudarowego otępienia oraz różnego rodzaju dolegliwościach związanych z miażdżycą naczyń mózgowych jak zawroty głowy, zaburzenia równowagi, szum w uszach i zaburzenia widzenia. Wyciąg z miłorzębu działa korzystnie w upośledzeniu pamięci i koncentracji umysłowej oraz stosuje się w schorzeniach naczyń żylnych, zakrzepowo-zatorowych i łamliwości naczyń włosowatych. Doświadczalnie wykazano zmniejszenie częstości występowania migotania komór raz pobudzeń przedwczesnych komorowych.

PADMA 28 - preparat wieloziołowy

Obniża poziom cholesterolu, LDL, triglicerydów oraz zwiększa ilość HDL w surowicy krwi. Padma 28 zmniejsza lepkość krwi i agregację płytek krwi oraz neutralizuje wolne rodniki. Wolne rodniki utleniając LDL przyspieszają tworzenie się blaszek miażdżycowych.

PYŁKI KWIATOWE - np. Pollen, Certinin

Obiżają poziom cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi, hamują agregację płytek krwi i zwiększają aktywność fibrynolityczną krwi. Istnieje wiele obserwacji eksperymentalnych dotyczących korzystnego działania pyłków kwiatowych na układ sercowo-naczyniowy. Podawane królikom hamowały proliferację miocytów w obrębie zmian miażdżycowych zlokalizowanych w aorcie i w ten sposób zapobiegały powstawaniu blaszek miażdżycowych. Ocena wpływu pyłków kwiatowych na izolowane serce szczura wykazała zwiększenie kurczliwości mięśnia sercowego oraz wzrost przepływu wieńcowego.

Pyłki kwiatowe łagodnie obniżają podwyższone ciśnienie tętnicze krwi oraz poprawiają zdolność zapamiętywania u osób w podeszłym wieku oraz po udarach mózgowych.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT)

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe należą do dwóch grup Ω-6 (n-6) i Ω-3 (n-3). Prozdrowotne właściwosci WNKT są wynikiem wynikiem stężenia cholesterolu LDL, hamowania agregacji płytek krwi i syntezy tromboksanu oraz obniżania ciśnienia krwi.

Głównym kwasem tłuszczowym z rodziny Ω-6 jest kwas linolowy (C 18:2). Występuje w nasionach roślin oleistych. Bogate w kwas linolowy są oleje: krokoszowy, słonecznikowy, kukurydziany i sojowy, a także produkowane z nich miękkie margaryny.

Przedstawicielami WNKT z rodziny Ω-3 jest: kwas α-linolenowy (C 18:3). Kwas α-linolenowy (ALA) występuje w niektórych olejach roślinnych (lniany, rzepakowy). niektórych jarzynach a w szczególności w planktonie i rybach morskich.

Do roślinnych źródeł Ω-3 WNKT należą rośliny strączkowe, takie jak soja i fasola, a także orzechy i siemię lniane. Inne rośliny zawierające te związki to warzywa, a wśród nich pory i portulaka. Portulaka to warzywo o zielonych liściach, które zawiera nie tylko ALA ale jako jedno z niewielu znanych roślin także kwas eikozapentaenowy (EPA). Portulaka jest stałym składnikiem diety śródziemnomorskiej.

Kwas linolowy podobnie jak ALA muszą być dostarczone z pożywieniem ponieważ nie mogą być syntetyzowane w tkankach zwierząt i człowieka.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe obniżają stężenie LDL i podnoszą poziom HDL w krwi.

Głównym przedstawicielem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych jest kwas oleinowy obecny w oleju oliwkowym, rzepakowym oraz arachidynowym, a także w produkowanych z nich margarynach. Oliwa jest podstawowym tłuszczem stosowanym w diecie śródziemnomorskiej.

Spożycie kwasów tłuszczowych jednonienasyconych powinno wynosić 10-15% ogółu energii. Oleje zawierające te kwasy nadają się do smażenia, gdyż mając tylko jedno podwójne wiązanie nie są podatne na utlenianie w takim stopniu, jak olej słonecznikowy, sojowy bądź kukurydziany.

Zawartość kwasów tłuszczowych w najczęściej stosowanych olejach (Harper Ch.R., Jacobson T.A.: JAMA-PL, 2002, 4(2), 149-156)

Olej	Ω-3 WNKT %	Ω-6 WNKT %	JNKT %	Kwasy nasycone %
Lniany	58	14	19	9
Sojowy	7	50	26	15
Kanolowy	7	30	54	7
Saflorowy	0	75	13	12
Słonecznikowy	0	65	23	12
Kukurydziany	0	59	24	17
Sezamowy	0	45	42	13
Z ziaren bawełny	0	50	21	25
Z orzeszków ziemnych	0	29	47	18
Z oliwek	0	8	76	16
Kokosowy	0	3	6	91
Palmowy	0	2	13	85

WNKT - wielonienasycone kwasy tłuszczowe, JNKT - jednonienasycone kwasy tłuszczowe

Roślinne żródła kwasu α-linolenowego (Harper Ch.R., Jacobson T.A.: JAMA-PL, 2002, 4(2), 149-156)

Żródło	Kwas α-linolenowy
Siemię lniane	20,0
Amerykańskie orzechy oleiste (suszone)	8,7
Orzechy włoskie	6,8
Soja (surowa)	3,2
Por	0,7
Białe kiełki	0,7
Migdały	0,4
Fasola	0,3
Jęczmień	0,3
Kapusta włoska	0,2
Groch włoski	0,1
Awokado	0,1
Truskawki	0,1
Orzeszki ziemne	0,003

Gramy kwasu α-linolenowego na 100 gram surowych roślin

WIESIOŁEK (Oenothera) - preparaty: Gammolin, Linokaps E 500, Oeparol, Alliogal (olej z nasion wiesiołka + substancje aktywne czosnku), Eumol Activ 500 (olej + 10 mg Vit. E), Evening primrose oil, Naudicelle - olej z nasion wiesio³ka

Rodzaj wiesiołek (Oenothera) pochodzi z Ameryki Północnej i obejmuje ponad 140 gatunków roślin. Do Europy został sprowadzony w 1619 r. Na ogólną liczbę 70 gatunków i mieszańców wiesiołka występujących w Europie, zaledwie 20 zbadano dotąd pod względem chemicznym składu oleju, uzyskiwanego z ich nasion. W Polsce najczęściej występuje O. biennis - wiesiołek dwuletni. Olej z wiesiołka znalazł zastosowanie w różnych schorzeniach. Należy jednak podkreślić jego znaczącą rolę w prewencji i rehabilitacji udaru mózgu oraz zawału serca. Obniża poziom cholesterolu i LDL w surowicy krwi, zmniejsza agregację płytek krwi i tworzenie się zakrzepów wewnątrztętniczych, obniża ciśnienie tętnicze oraz neutralizuje wolne rodniki.

Wartość zdrowotna i lecznicza nasion wiesiołka wynika z jego składu chemicznego a przede wszystkim z obecności oleju roślinnego zawierającego bardzo dużo bo ponad 80% niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny Ω-6, a wśród nich rzadko spotykany w olejach kwas γ-linolenowy. Dla porównania: zawartość tych kwasów w oleju słonecznikowym wynosi 62%, sojowym - 50% a w rzepakowym tylko 30%. Olej z wiesiołka zawiera ponadto białka, węglowodany, witaminy, wapń, magnez, potas, fosfor, żelazo i cynk. W trakcie dojrzewania, nasiona wiesiołka pochłaniają metale ciężkie. O ile więc używane są nasiona to należy pamiętać, aby wiesiołek zbierać z terenów nieskażonych a więc z dala od traktów komunikacyjnych, garbarni, kopalni, koksowni itp. Metale te nie przechodzą do tłoczonego z nasion oleju.

OGÓRECZNIK LEKARSKI - (Borago officinialis) - preparaty: Borago oil (preparat złożony), Boragoglandyna, Biogal, Boracelle olej z ogórecznika, (olej + 5 mg Vit. E)

Olej z nasion ogórecznika zawiera pokaźne ilości kwasów Ω-6. Z tego względu obniża on poziom cholesterolu, LDL, normalizuje stosunek HDL/LDL oraz posiada silne właściwości przeciwutleniające. Polecany jest w miażdżycy naczyń mózgowych, udarach mózgowych i zawałach serca oraz w miażdżycy zarostowej tętnic.

Badania kliniczne dowiodły, że olej ten łagodził objawy miażdżycy naczyń mózgowych co najmniej u 30% leczonych osób. Poprawa dotyczyła lepkości krwi i elastyczności naczyń ocenianych metodą komputerowej reoencefalografii. Obserwowano także polepszenie pamięci wydarzeń bezpośrednich, zdolności do koncentracji oraz zmniejszenie chwiejności emocjonalnej.

Zioła o właściwościach hipoglikemicznych

Prawie każdy chory na cukrzycę typ 2 posiada zmiany miażdżycowe w tętnicach i z tego względu jest bardziej narażony na zawał serca od osób z prawidłową gospodarką węglowodanową.

KOZIERADKA GRECKA (Trigonella foenum-graecum)

Odwar z nasion kozieradki zawierają szereg substancji o właściwościach hipoglikemicznych np. kwas nikotynowy, trygonelinę i kumarynę. Trygonelina podawana szczurom z cukrzycą alloksanową utrzymywała swoje działanie przez 24 godz. Kwas nikotynowy oraz flawonoidy znajdujące się w nasionach działają korzystnie na gospodarkę lipidową. Hipoklikemiczne właściwości tego surowca wynikają także z obecności substancji śluzowych, głównie mannogalaktanu, które opóźniają jelitowe wchłanianie składników odżywczych, w tym węglowodanów.

RUTWICA LEKARSKA (Galega officinalis)

Roślina a zwłaszcza jej nasiona zawierają pochodne guanidyny jak galegina i hydroksy-4-galegina o właściwościach hipoglikemicznych. Blokują one enzymy utleniające w cyklu Krebsa powodując w ten sposób zwiększony wychwyt glukozy przez komórki.

W rutwicy obecne są związki chromu których niedobór ma prawdopodobnie wpływ na kliniczny przebieg cukrzycy.

SZAŁWIA LEKARSKA (Salvia officinalis, Salvia lavandulifolia Vahl. )

Napar z iści szałwi zawiera tujon, cyneol, garbniki, di- i triterpeny, flawonoidy i fenolokwasy. Posiadają one działanie hipoglikemiczne na skutek stymulacji wydzielania insuliny, hamowania wchłaniania jelitowego glukozy i zwiększenia wychwytu glukozy przez komórki.

JAŁOWIEC POSPOLITY (Juniperus communis)

Chociaż owoce jałowca zawierają 13-43% cukru to obniżają stężenie glukozy w krwi na skutek aktywacji komórkowej resorbcji glukozy. W badaniach doświadczalnych spadek ten wynosił około 35%. Działanie owoców jałowca w dawce 500 mg/kg jest porównywalne z właściwościami hipoglikemicznymi 3 mg/kg glibenklamidu. Długotrwałe stosowanie tego surowca wymaga okresowej kontroli czynności nerek z uwagi na obecność β-pinenu, posiadającego właściwości nefrotoksyczne.

Piśmiennictwo

1. Bazylko A., Strzelecka H.: Surowce roślinne stosowane w terapii cukrzycy. Herba Pol. 1997, 43, 253-270.

2. Biuletyn Leków: Wyciąg z czosnku i zielona herbata wobec Helicobacter pylori. 1999, 8/1, 4-4.

3. Biuletyn Leków: Działania niepożądane wywołane przez leki roślinne. 1999b, 8/1, 7-7.

4. Biuletyn Leków: Interakcje z preparatami ziołowymi. 1999, 8/3-4, 3-3.

5. Biuletyn Leków: Interakcje leków z wyciągiem z dziurawca. 2000a, 9/1, 4-4.

6. Biuletyn Leków: Leki powodujące jąkanie. 2000b, 9/1/, 7-7.

7. Biuletyn Leków: Zwężenie przerostowe odźwiernika u noworodków leczonych erytromycyną. 2000c, 9/1/, 7-7.

8. Borins M.: Leki ziołowe mogą być niebezpieczne. Med. po Dypl., 1999, 8, 55-63.

9. Borkowski B.: Przeszłość i przyszłość leku roślinnego. Farm. Pol., 1996, 52, 1085-1095.

10. Borkowski B.: Roślinne środki przeciwmiażdżycowe Antisclerotica. Farm. Pol. 1998, 54, 10, 435-447.

11. Drozdzowska B., Pluskiewicz W.: Osteoporoza posterydowa. Przegl. Lek., 1999, 56, 157-160.

12. Einarson T.R.: Drug-related hospital admissions. Ann Pharmacother., 1993, 27, 832-840.

13. Hasik J.: Nowe poglądy na temat przeciwmiażdżycowego działania czosnku. Herba. Pol. 1998, 44, 2, 147-149.

14. Kwapuliński J., Mirosławski J., Rochel R., Wiechuła D., Kraśnicka A., Iwanek K.: Zawartość metali ciężkich w wybranych mieszankach ziołowych. Pol. Tyg. Lek., 1994, 49, 548-551.

15. Lutomski J.: Znaczenie cebuli (Allium Cepa L.) we współczesnej terapii. Herba Pol. 1992, 38, 1, 37-45.

16. Moszczyński P., Gułajski M.: Naturoterapia miażdżycy. Praktyczne Porady.

Szkoła Zdrowego Życia w Poznaniu, 1997 r.

17. Moszczyński P.: Fitoterapia w profilaktyce i leczeniu schorzeń wieku dojrzałego. Lek w Polsce, 1999, 7, 23-36.

18. Moszczyński P.: Leki roślinne w profilaktyce i leczeniu niedokrwienia mózgu. Cz. I. Wiadomości Zielarskie Nr 10, 1997 r.

19. Niedworok J.: Właściwości biologiczne i terapeutyczne standaryzowanych preparatów z aronii czarnoowocowej (Aronia Melanocarpa Elliot). Lek w Polsce 2002, 11, 56-63.

20. Oleg B.: Karczoch (cynara scolymus) - roślina lecznicza roku 2000 w Polsce. Lek w Polsce, 2001, 7, 96-104.

21. Oleg B.: Magia czosnku. Lek w Polsce, 2002, 1, 39-43.

22. Olędzka R.: Lecznicze właściwości otrąb owsianych i innych produktów owsa. Farm. Pol. 1994, 50, 18, 847-850.

23. Patalan M.: Skład, działanie i zastosowanie wyciągu z Ginko Biloba L. Herba Pol. 1993, 39, 3, 147-150.

24. Piotrowska-Jarzębska J., Mikołuć B., Motkowski R.: Rola antyoksydantów żywieniowych w stanie zdowia i choroby. Terapia 2002, 1, 43-50.

25. Pirmohamed M., Breckenridge A.M., Kitteringham N.R., Park B.K.: Niepożądane reakcje na leki. BMJ, 2000, 3, 60-64.

12

---