Matura (dodatek)

1. Omów podstawowe czynniki poziomego rozkładu temperatury na Ziemi.

2. Wymień obszary o największych opadach atmosferycznych na Ziemi i omów główne przyczyny ich występowania.

3. Porównaj klimat okołorównikowy i okołobiegunowy.

4. Scharakteryzuj główne rodzaje mórz. Wskaż ich występowanie na mapie.

5. Omów przyczyny pionowego i poziomego rozkładu temperatury i zasolenia wód morskich.

6. Wymień i wskaż na mapie główne rzeki i zlewiska kuli ziemskiej. Podaj przykłady ustrojów rzecznych.

7. Spośród podanych skał wybierz i scharakteryzuj skały metamorficzne.

8. Przedstaw typy wybrzeży morskich i ich genezę, wskazując na ich zróżnicowanie na przykładzie Europy.

9. Omów wpływ epoki lodowcowej na krajobraz Polski północnej i środkowej. (Krajobraz staro i młodo glacjalny).

10. Wymień i wskaż na mapie główne dorzecza i zjawiska rzek Polski.

11. Omów główne typy gleb występujących w Polsce oraz określ ich rozmieszczenie.

12. Scharakteryzuj pod względem fizyczno-geograficznym Wielkopolskę.

13. Omów krajobraz, genezę powstania i gospodarkę Żuław Wiślanych.

14. Omów związki elementów środowiska geograficznego na obszarach górskich na przykładzie Tatr.

15. Omów związki elementów środowiska geograficznego na obszarach wyżynnych na przykładzie Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej.

16. Scharakteryzuj i wskaż na mapie Sudecki i GOP.

17. Scharakteryzuj branże przemysłu spożywczego i wskaż główne ośrodki ich rozwoju.

18. Omów walory turystyczne wybranego regionu w Polsce.

19. Podaj przykłady wpływu degradacji gleb i składowania odpadów na warunki zdrowotne i gospodarcze na świecie.

20. Omów czynniki warunkujące rozwój rolnictwa na świecie.

21. Scharakteryzuj chów zwierząt gospodarskich na świecie.

22. Omów zróżnicowanie produkcji zbożowej na świecie na tle warunków naturalnych.

23. Scharakteryzuj rośliny korzeniowe i bulwiaste na świecie.

24. Omów główne rośliny oleiste świata.

25. Omów przyczyny i skutki rozwoju miast w krajach rozwijających się np. państw postkolonialnych.

26. Scharakteryzuj rozwój miast w krajach rozwiniętych gospodarczo

27. omów wydobycie i wskaż na mapie rozmieszczenie głównych surowców energetycznych na świecie

28. Nowoczesne gałęzie przemysłu

29. Scharakteryzuj handel zagraniczny świata. Omów eksporterów i importerów towarów pod względem wagowym i objętościowym oraz pod względem wartości obrotów na świecie.

30. Scharakteryzuj handel zagraniczny w krajach rozwijających się i rozwiniętych gospodarczo.

31. Omów rozwój liczby ludności na świecie

1. Omów podstawowe czynniki poziomego rozkładu temperatury na Ziemi.

1. Średnia temperatura powietrza na Ziemi wynosi 15 °C; Najwyższa temp. zanotowana na Ziemi to 68°C; Najniższa to -89,2°C

2. Czynniki wpływające na rozkład temp. na Ziemi:

- Wysokość Słońca zależna od szerokości geograficznej (temperatura maleje od równika w kierunku biegunów)

- Rozkład lądów i mórz (półkula PN ma nieznacznie wyższe temp. powietrza ponieważ jest na niej więcej lądów niż na półkuli PD, a lądy ogrzewają się szybciej niż woda, ale płycej)

- Odległość od zbiorników wodnych (podobnie jak zbiorniki wodne na temp. powietrza wpływają też duże kompleksy leśne

- Ukształtowanie powierzchnie (wpływ wysokości na temp. tworzenie się klimatów górskich; Na półkuli PN stoki w ekspozycji południowej dostają więcej światła niż tereny równinne i stoki o ekspozycji północnej)

- Prądy morskie (ciepłe - Murmańsk nie zamarza, choć leży za kołem podbiegunowym a leżący od niego 1000 km Sankt Petersburg zamarza; Zimne - powodują brak opadów)

- Kolor pokrycia terenu (tereny jasne odbijają mocniej promienie słoneczne)

3. Najwyższe dobowe temp. powietrza notuje się 2 godziny po górowaniu słońca, najniższe tuż przed jego wschodem.

2. Wymień obszary o największych opadach atmosferycznych na Ziemi i omów główne przyczyny ich występowania

1. Opad atmosferyczny to proces polegający na spadaniu kropli wody, igiełek lodu, płatków śniegu lub gradowin z chmury, na podłoże atmosfery. Niektórzy meteorologowie do opadów zaliczają również osady atmosferyczne będące produktami kondensacji pary wodnej, osadzające się w stanie ciekłym lub stałym na powierzchni terenu i przedmiotach na nim występujących. Są to m.in. rosa (w postaci kropelek wody), szron (w postaci kryształków lodu) i szadź (w postaci lodowych igiełek, tworzy się we mgle).

2. Występowanie opadów na Ziemi zależy od:

- Układu cyrkulacji powietrza w troposferze

- Przesuwania się frontów atmosferycznych

- Rozkładu lądów i oceanów

- Ukształtowania powierzchni

3. Rozmieszczenie opadów na Ziemi w skali:

- W strefie równikowej do 10° szer. geogr. PN i PD opady przekraczają 2000 mm

- Od 10° do 20° szer. geogr. PN i PD średnia roczna suma opadów dochodzi do 1000 mm

- Od 20° do 30° szer. geogr. PN i PD są bardzo skąpe co sprzyja powstawaniu pustyń (z wyjątkiem obszarów monsunowych, gdzie opady zależą od kierunku wiatrów)

- Od 30° do 60° szer. geogr. PN i PD średnia roczna suma opadów waha się od 250-1000 mm (zależy od położenia w głębi lądu bądź nad morzem)

- Strefy powyżej 60° szer. geogr. PN i PD mają opady poniżej 250 mm w roku, część opadów spada tam w postaci śniegu

4. Najwyższe ilości opadów zanotowano:

- W Azji u podnóża Himalajów w miejscowości Czerpundżi (ponad 20000 mm)

- Debunscha w Afryce (od ujścia Nigru w prawo)

- Obszary strefy monsunowej i obszary górskie

5. Deszcze zenitalne - w strefie równikowej padają codziennie

Średnia roczna ilość opadów na Ziemi to ok. 850 mm w Polsce ok. 650 mm

Ustrój równikowy zasilany jest deszczami przez cały rok, ma stałe wysokie stany wody i przypływy

Ustrój złożony np. deszczowo-śnieżny, gdzie wysokie stany wód są dwa razy w roku (wiosną w czasie roztopów i latem

3. Porównaj klimat okołorównikowy i okołobiegunowy.

1. Klimat jest to ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji normalny przebieg stanów pogody na danym obszarze.

2. Czynniki kształtujące klimat:

- Kąt podania promieni słonecznych

- opady atmosferyczne

- Temperatura, wilgotność powietrza, wiatry

- Rzeźba terenu

- Odległość od mórz i oceanów

3. Strefa klimatów okołorównikowych, z temperaturą średnią roczną powyżej 20°C dzieli się na klimaty:

- Równikowy - występują duże opady, brak wyraźnej pory bezdeszczowej (w jego lądowej odmianie regularnie występują gwałtowne burze i ulewne deszcze w godzinach popołudniowych; w morskiej odmianie deszcze padają głównie w nocy, a bryzy działają orzeźwiająco), klimat równikowy ma małe dobowe i roczne wahania temperatur.

- Podrównikowy wilgotny - posiada 2 pory deszczowe i suche oraz nieznaczne wahania temperatur

- Podrównikowy suchy - posiada 1 porę suchą i 1 porę deszczową oraz znaczne wahania temperatur.

W strefie klimatów okołorównikowych pory roku określane są reżimem opadów, a opady są największe przy zenitowym położeniu Słońca.

4. Strefa klimatów okołobiegunowych dzieli się na klimat:

- Subpolarny - temperatura najcieplejszego miesiąca dochodzi do 10°C

- Polarny - mrozy trwają cały rok

W strefie okołobiegunowej roczna temperatura spada poniżej 0°C, występuje przewaga opadów śnieżnych, a pory roku określane są przebiegiem temperatur i długością dnia i nocy

5. Klimat równikowy - Nizina Amazonki, Kotlina Kongo, Archipelag Malajski

Klimat podrównikowy wilgotny - PN część wyżyny Brazylijskiej, PD część wyżyny Gujańskiej, PN Australia, obrzeża kotliny Kongo

Klimat podrównikowy suchy - Sudan, Środkowa i PD wyżyna Brazylijska

Klimat subpolarny - Alaska, PN Kanada, PN Syberia

Klimat polarny - Antarktyda, wyspy Arktyki, Grenlandia

4. Scharakteryzuj główne rodzaje mórz. Wskaż ich występowanie na mapie.

1. Oceany i morza są głównymi magazynami wody na Ziemi posiadającymi ponad 90% jaj zasobów wodnych. Wszystkie morza i oceany tworzą jeden potężny wszechocean, będący częścią powłoki ziemskiej. Został on podzielony na 3 oceany: Spokojny (największy), Atlantycki (najpłytszy) i Indyjski (najmniejszy, najcieplejszy i najbardziej słony).

2. Morza ze względu na położenie i sposób kontaktu z oceanami dzielimy na:

- Przybrzeżne - oddzielone od oceanu łańcuchem wysp lub półwyspami np. M. Ochockie, Beringa, Japońskie

- Między wyspowe - oddzielone od oceanu archipelagami wysp np. M. Jawajskie, Celebes, Banda

- Śródziemne międzykontynentalne - wyraźnie oddzielone od oceanu, komunikujące się z nim tylko wąskimi cieśninami i otoczone różnymi lądami np. M. Śródziemne, Czerwone, Karaibskie, Arktyczne

- Śródziemne wewnątrz kontynentalne - łączące się tylko przez wąskie płytkie cieśniny, leży ono wewnątrz jednego lądu np. M. Bałtyckie, Czarne

- Otwarte - szeroko połączone z oceanem, oddzielone od niego tylko pomorskim progiem np. M. Północne, Arabskie, Tasmania

3. Jedynym morzem, które nie ma brzegów jest M. Saragossowe wchodzące w skład oceanu Atlantyckiego. (wodorosty pokrywające powierzchnię wody)

- Morze + ocean = wymiana wód; skład chemiczny i właściwości fizyczne podobne (różnice w stężeniu soli)

- Ocean Spokojny to inaczej Pacyfik

- M. Kaspijskie i M. Martwe - nie są morzami w odniesieniu do żadnego z powyższych punktów

5. OMÓW PRZYCZYNY POZIOMEGO I PIONOWEGO ZASOLENIA WÓD MORSKICH

1. Zasolenie wody jest to procentowa i wagowa zawartość rozpuszczonych w niej soli. Woda morska przeciętnie zawiera 25 promili rozpuszczonej soli, czyli 35 gramów w 1 litrze (głównie pierwiastki w niej występujące to wodór i tlen, ma ona gorzko słony-smak).

2. Stopień zasolenia wody morskiej:

- W otwartych morzach wykazuje zmiany od przeciętnej

- W obszarach okołorównikowych wynosi 34 promile

- W obszarach zwrotnikowych wynosi 36 promili

- W obszarach podbiegunowych spada do 30 promili (wskutek zamarzania i topnienia)

- Wysokie zasolenia mają morza śródziemne np. M. Czerwone 46 promili (silne parowanie, słabe zasilanie rzekami)

- Niskie zasolenia mają morza zamknięte np. M. Bałtyckie 10 promili (klimat chłodny, wilgotny, duże zasilanie rzekami)

3. Na mniejsze zasolenie wody w strefie okołorównikowej, w porównaniu ze zwrotnikową ma wpływ osładzające działanie deszczów zenitalnych, natomiast największe zasolenie w strefie zwrotnikowej jest związane z dużym parowaniem spowodowanym wysoką temperaturą i małymi opadami.

4. Rozkład pionowy zasolenia na otwartych oceanach, nie wykazuje zmian:

- Do głębokości 400m występują tylko zmiany powierzchniowe, zależne od szer. geogr. I parowania

- Poniżej tej głębokości zasolenie wynosi 34-35 promili na wszystkich szer. geogr.

6. WYMIEŃ I WSKAŻ NA MAPIE GŁÓWNE RZEKI I ZALEWISKA KULI ZIEMSKIEJ.

1. Wszystkie wody płynące powstałe w naturalny sposób noszą nazwę cieków. Większe cieki mające dopływy (w postaci potoków, strumieni) noszą nazwę rzek. Cieki biorą początek z: bagien, jezior, źródeł i lodowców.

System rzeczny tworzy rzeka wraz z jej dopływami.

Obszar, z którego zbierają się cieki danego systemu rzecznego to dorzecze, natomiast z którego wody spływają do jednego zbiornika wodnego to zlewisko.

2. Największym zlewiskiem na Ziemi jest zlewisko oceanu Atlantyckiego (łącznie z morzem Arktycznym) - jest ono 1,5 razy większe od zlewiska pozostałych dwóch oceanów (4/5 Europy, 1/4 Azji, 3/4 Ameryki północnej, 4/5 Ameryki południowej)

3. Największe obszary bezodpływowe (tereny, z których wody nie dochodzą do morza i zostają w bezodpływowych jeziorach, bagnach) to: dorzecze Wołgi i innych rzek wpływających do M. Kaspijskiego, obszary jez. Aralskiego (na WSCH od M. Kaspijskiego), kotliny Kaszgarskiej (na WSCH od jez. Aralskiego), kotlina Czadu w Afryce (na PD od Sahary), Australia (środkowa)

4. Najdłuższa i najpotężniejsza rzeka świata to Amazonka, która łącznie z Ucayali i Aqurimac ma 7025 km długości, największe dorzecze wynoszące ponad 7 mln km2 oraz największy średni przypływ i deltę.

5. Inne duże rzeki świata to: Nil i Kongo w Afryce, Jangcy w Azji, Missisipi w Ameryce PN, Murray-Darling PD -WSCH Australia, Wołga i Dunaj w Europie

6. Ustrój rzeczny to ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji przebieg zasilania i stanów wód w rzece., jej przypływów i zlodzenia w ciągu roku (zależy głównie od klimatu i ukształtowania powierzchni)

7. SPOŚRÓD PODANYCH SKAŁ WYBIERZ I SCHARAKTERYZUJ SKAŁY METAMORICZNE

1. Skała jest to naturalny składnik skorupy ziemskiej, powstały w procesie naturalnym o określonym składzie mineralnym, teksturze i strukturze.

2. Skały metamorficzne (przeobrażone) są to skały powstałe z przeobrażenia skał magmowych i osadowych pod wpływem wysokiego ciśnienia i temperatury.

3. Przemiany skał w skorupie ziemskiej mogą zachodzić jako:

- Metamorfizm kontaktowy; zachodzi przy zetknięciu skały z magmą, następuje przekrystalizowanie skały (marmur)

- Metamorfizm regionalny; powstaje w wyniku przeniesienia w głębsze warstwy litosfery skał magmowych, gdzie jest wyższa temp. i ciśnienie, zmianie ulega wtedy tekstura i struktura skał (grejs i łupki krystaliczne)

8. TYPY WYBREŻY MORSKICH (OMÓW I WSKAŻ)

1.Czynnikami które decydująco wpływają na charakter wybrzeży morskich są ruchy wody morskiej i odporność skał.

2. Wybrzeża morskie dzielimy na:

- Napływowe; przesuwające się w stronę morza na skutek gromadzenia się osadów przy brzegu. Dzielą się one na wybrzeża: Limanowe - powstałe w miejscach dalszych ujść, odciętych od morza osadami naniesionymi przez rzekę (wybrzeża Morza Czarnego na WSCH od Odessy), lagunowe - powstałe po odcięciu laguny (płytkiej zatoki) przez wymuszony i nadbudowany wydmami wał przybrzeżny (wybrzeża Morza Adriatyckiego w okolicach Wenecji i w zatoce Meksykańskiej), Mierzejowate - powstaje ono pod wpływem prądów przybrzeżnych tworzących mierzeje i zalewy (wybrzeże Bałtyku między przylądkiem Rozewie a Kłajpedą.

- Kanałowe; powstałe po zalaniu grzbietów górskich równoległych do wybrzeża, ten typ wybrzeża ma dużo wysp, półwyspów i zatok (wybrzeże Chorwackie Adriatyku)

- Riasowe; powstałe po zalaniu grzbietów górskich prostopadłych do wybrzeża, podobnie jak kanałowe ma dużo wysepek, półwyspów i zatok (wybrzeża Irlandii, Anglii, Francji i Portugalii)

- Fiordowe; charakteryzujące się długimi, wąskimi i głębokimi zatokami, powstaje przez zatopienie dalszych części dolin lodowcowych (wybrzeża Norwegii, Portugalii, Grenlandii i Alaski)

- Szkierowe; powstaje przez wynurzenie się morza płaskich pagórków, utworzonych przez lądolód, ma dużą liczbę małych skalistych wysepek (Bałtyckie wybrzeże Szwecji i Finlandii oraz wybrzeża Alaski)

9. Omów wpływ epoki lodowcowej na krajobraz Polski północnej i środkowej. (Krajobraz staro i młodo glacjalny).

1. W Polsce PN i środkowej epoki lodowcowej są krajobrazy: młodo i staro glacjalny.

- Krajobraz młodo glacjalny - powstał na obszarze zlodowacenia Bałtyckiego. W krajobrazie tym formy polodowcowe są bardzo dobrze zachowane, cechą charakterystyczną jest występowanie licznych jezior polodowcowych, które są cechą charakterystyczną tego krajobrazu (pojezierze Mazurskie i Pomorskie)

- Krajobraz staro glacjalny - powstał na obszarze zlodowacenia południowo i środkowopolskiego. W krajobrazie tym formy polodowcowe są zniszczone, dlatego częściej niż w PN Polsce można spotkać na nim obszary równinne. Na tym obszarze zachowały się tylko większe formy polodowcowe (Wzgórza Ostrzeszowskie i Trzebnickie oraz pradoliny).

10. WSKAŻ NA MAPIE GŁÓWNE DORZECZA I ZLEWISKA POLSKI

1. Zlewisko to obszar z którego wody spływają do jednego zbiornika, a dorzecze to obszar z którego wody spływają do jednej rzeki.

2. Głównym zlewiskiem (ponad 99,5%) Polski jest zlewisko Morza Bałtyckiego. Reszta to zlewisko Morza Czarnego (dorzecze Strwiążu i Orawy PD-WSCH Polska) i Morza Północnego (dorzecza Izery i Orlicy PD-ZACH Polska).

3. Głównym dorzeczem Polski jest dorzecze Wisły, następne to dorzecze Odry potem dorzecze rzek pojezierza.

11. GŁÓWNE TYPY GLEB I ICH WYSTĘPOWANIE W POLSCE

1. Gleba jest to zewnętrzna cienka powłoka litosfery, umożliwiająca wzrost roślin.

2. Główne typy gleb występujących w Polsce:

- Brunatne; występują głównie pod roślinnością lasów liściastych i mieszanych. Są one żyzne i bogate w składniki mineralne

- Bielicowe; występują pod lasami iglastymi i na piaskach. Są one ubogie w składniki pokarmowe. Występują w całej Polsce poza obszarami gór i wyżyn.

- Torfowe; występują na torfowiskach. Są bardzo nawilgocone. Występują na pojezierzach i Polesiu Lubelskim.

- Mady; występują pod lasami tęgowymi (zalewanymi). Są żyzne. Występują w dolinach rzecznych.

- Czarne ziemie; leżą pod roślinnością łąkową. Są żyzne. Występują na Kujawach, w okolicach Wrześni i Wrocławia.

- Czarnoziemy; leżą pod roślinnością stepową. Występują w okolicach Sandomierza, Opatowa, Przemyśla

- Inicjalne; nie są wykorzystywane rolniczo. Występują na wysokich górach i wydmach.

12. Charakterystyka fizyczno-geograficzna wielkopolski

1. Wielkopolska jest jednym z województw w ówczesnej Polsce. Stolicą wielkopolski jest Poznań. Na terenie Wielkopolski znajduje się nizina i Pojezierze Wielkopolskie.

2. Nizina Wielkopolska jest to jedna z nizin środkowopolskich, leży ona w dorzeczu Warty i środkowej Odry. Głównym rzeźbiarzem dzisiejszej powierzchni Wielkopolski jest epoka lodowcowa. Główne rzeki: Warta i Prosna. Gleby bielicowe, brunatne i bagienne. Jest to jeden z najcieplejszych obszarów Polski, roczne opady wynoszą 500 mm W Wielkopolsce jest dość dużo lasów: bukowe, świerkowe, jodłowe, sosnowe, dębowe i brzozowe. Wielkopolska jest regionem bardzo dobrze zagospodarowanym, ponieważ obszar ten wcześniej należał do zaboru pruskiego.

13. ŻUŁAWY WIŚLANE (KRAJOBRAZ, POWSTANIE ŻUŁAW, GOSPODARKA)

1. Żuławy Wiślane Leżą w PN części Polski, między Pojezierzem Pomorskim, a Mazurskim. Centralną ich część stanowi delta Wisły, jedyne tego rodzaju ujście rzeki w Polsce. Zajmują one powierzchnie 2 tys. km2 i są jedną z najmłodszych krain Polski. Ich powstanie rozpoczęło się 6 tys. lat temu. Cechą charakterystyczną Żuław Wiślanych jest bardzo duża liczba; kanałów, rowów melioracyjnych i obwarowań. 1/3 ich powierzchni depresje (do 1,8 m p.p.m.). Gleby leżące w delcie Wisły należą do najlepszych w kraju (są to różnego rodzaju mady). Naturalny krajobraz Żuław Wiślanych, tzn. łąki i lasy łęgowe (z olchami i topolami) został prawie całkowicie zniszczony w wyniku działania gospodarki, głównie rolnej (nie zniszczony obszar to rezerwat w rozgałęzieniu Wisły i Nogatu).

14. OMÓW ZWIĄZKI ELEMENTÓW ŚRODOWISKA NA OBSZARACH GÓRSKICH NA PRZYKŁADZIE TATR.

1. Tatry leżą na PD Polski, są to góry wchodzące w skład ZACH Części Karpat. Należą one obok Pienin i Podhala do Karpat Wewnętrznych. Są one najstarszym masywem górskim Karpat powstałym na przełomie kredy i trzeciorzędu. Rzeźba polodowcowa jest lepiej zachowana w Tatrach Wysokich, natomiast rzeźba krasowa (jaskinie) rozwinęła się w Tatrach ZACH. Doliny powstały w miejscach pęknięć tektonicznych. W Tatrach Wysokich jest większy spływ powierzchniowy ponieważ występują tam szczeliny skalne.

2. Piętra klimatyczne występujące w Tatrach:

- Umiarkowane chłodne - 4-6°C (rośnie tam las mieszany)

- Chłodne - 2-4°C (rośnie tam las iglasty)

- Bardzo chłodne - 0-2°C (rośnie tam kosodrzewina)

- Zimne - -2-0°C (są to hale na których rosną trawy)

- Bardzo zimne - -4 do -2 (leżą tam turnie czyli porosty

3. Temperatura w górach spada wraz z wysokością.

Opady są niższe w wyższych partiach gór, chmury tworzą się poniżej szczytów górskich.

Najwyższy szczyt po Polskiej stronie to Rysy o wysokości 2499m n.p.m.

Gleby brunatno zielone, w dolinach mady

15. OMÓW ZWIĄZKI ŚDODOWISKA GEOGRAFICZNEGO NA OBSZARACH WYŻYNNYCH NA PRZYKŁADZI WYŻYNY KIELECKO-SANDOMIERSKIEJ

1. Wyżyna Kielecko-Sandomierska leży w PN części Wyżyny Małopolskiej, będącej jedną z największych wyżyn Polski. Jak sama nazwa wskazuje wyżyna ta znajduje się między Sandomierzem a Kielcami. W jej skład wchodzą: Wyżyna Sandomierska, Góry Świętokrzyskie.

2. Góry Świętokrzyskie powstały w wyniku denudacji (polegającej na usuwaniu zwietrzeliny z powierzchni skał, co powoduje ich obniżenie). Powstały w ten sposób jedyne w Polsce długie i równoległe pasma: Klonowskie, Masławskie i Łysogórskie. Przykładem zjawisk krasowych może być jaskinia „Raj”. Klimat zmienia się wraz z wysokością.

3. Piętra roślinności w pasie Łysogór:

- W najniższej części dominują lasy z przewagą sosen, idąc wzwyż pojawiają się dęby i modrzewie

- Na obszarze lessowym rosną buki

- Grzbiet porośnięty jest lasami jodłowymi

4. W górach Świętokrzyskich powstały także rozległe rumowiska skalne, zwane gołoborzami.

Najwyższy szczyt Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej to Łysica o wysokości 612 m n.p.m.

5. Choć lasy rosnące na tej wyżynie są piękne to jest ich bardzo mało. Związane jest to z odmienną działalnością rolniczą człowieka na tych terenach (na lessach powstają bardzo dobre gleby, jednak brak lasów sprzyja erozji - niszczeniu gleby).

16. SCHARAKTERYZUJ I WSKAŻ NA MAPIE GÓRNOŚLĄSKI I SUDECKI OKRĘG PRZEMYSŁOWY

1. Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP) posiada takie surowce mineralne jak: węgiel kamienny, rudy żelaza, cynku i ołowiu.

a. Gałęzie przemysłu:

- Przemysł hutniczy

- przemysł elektromaszynowy

- przemysł paliwowo-energetyczny

- górnictwo

Tempo rozwoju przemysłu w tym okręgu zostało zahamowane przez pogarszające się warunki ekologiczne. Główne jego ośrodki to: Katowice, Bytom, Gliwice, Zabrze, Chorzów.

2. Sudecki Okręg Przemysłowy posiada takie surowce jak: węgiel kamienny, brunatny oraz rudy miedzi, niklu i barytu.

a. Gałęzie przemysłu:

- Przemysł włókienniczy

- przemysł paliwowo-energetyczny

- przemysł drzewno-papierniczy

- przemysł elektromaszynowy

Jest to okręg największy obszarowo. Jego główne ośrodki to: Wałbrzych, Jelenia góra, Nowa Ruda Dzierżoniów.

17. SCHARAKTERYZUJ BRANŻE PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO (GŁÓWNIE OŚRODKI)

1. Przemysł spożywczy Polski nastawiony jest głównie na zaspokajanie potrzeb rynku wewnętrznego

2. Branża mięsna:

- Jest rozbudowana i unowocześniona, choć jeszcze nie do końca dorównuje poziomowi europejskiemu

- rzeźnie i przetwórnie mięsne są: w Białym Stoku, Ełku, Zamościu; zakłady drobiarskie w Toruniu i Opolu; przetwórstwo rybne w miejscowościach nadmorskich

3. Branża mleczarska:

- W ostatnim dziesięcioleciu nastąpiło zagęszczenie mleczarni w centralnej i wschodniej Polsce, gdzie jest ich mniej niż w części zachodniej

- Mleczarnie są zlokalizowane w pobliżu rynków zbytu

4. Branża olejarska:

- Zakłady w Gdańsku, Bielsku Białej, Katowicach i Warszawie

5. Branża cukiernicza:

- Zakłady są silnie związane z regionami upraw: w Małopolsce WSCH - Krosnystaw, Werbkowice, Robczyce; w Wielkopolsce - Witaszyce i Zduny.

6. Branża owocowao-warzywna:

- Zakłady silnie związane z regionami upraw: rejony Warszawy; PD-WSCH część Polski - Rzeszów, Tarnów, Tymbark; Kujawy - Włocławek; wielkopolska - Kalisz, Kotlin.

18. OMÓW WALORY TURYSTYCZNE WYBRANEGO REGIONU POLSKI.

1. Pojezierze Mazurskie - największą atrakcją tego regionu są jeziora, a wśród nich największe w kraju: Śniardwy i Mamry. Bardzo ważnymi walorami turystycznymi są także: rzeki oraz lasy (dwa największe w Polsce skupiska leśne: Puszcza Augustowska, Piska). Leżą tu bardzo znane zabytki np. zamki w Nidzicy i Olsztynie. Zlokalizowanych jest tu bardzo dużo ośrodków wypoczynkowych.

19. OMÓW WPŁYW DEGRADACJI ŚRODOWISKA NA WARUNKI NATURALNE I GOSPODARKĘ NA ŚWIECIE.

1. Wpływ degradacji środowiska na warunki naturalne i gospodarkę na świecie

- Zanieczyszczenie i niedostatek wody; Powodują ponad 2 miliony zgonów i 1 miliard zachorowań rocznie; zmuszają do wzrostu nakładów w celu uzyskania wody, ograniczając działanie gospodarki, obniżają połowy ryb; aby im zapobiec trzeba budować oczyszczalnie ścieków i zbiorniki retencyjne, chronić ekosystemy wodne

- Zanieczyszczenie powietrza i zmiana składu atmosfery; powoduje od 300 do 700 tysięcy zgonów rocznie, raka skóry; spowodowało powstanie dziury ozonowej i smogu (pył, dym, para wodna), wywołuje kwaśne deszcze (niszczące lasy), obniża produkcję rolniczą; aby je ograniczyć trzeba: zakładać filtry na kominach, ograniczyć ruch samochodów lub szarzej stosować napędy gazowe i elektryczne, na razie pomocne są katalizatory i benzyna bezołowiowa, trzeba ograniczyć emisję freonu do atmosfery i innych szkodliwych zanieczyszczeń

- Degradacja gleb; obniża produkcję rolniczą, powoduje zamulanie rzek i zbiorników wodnych, erozję gleb i wylesienie; trzeba chronić gleby przed erozją, ograniczyć działanie przemysłu wydobywczego.

2. Składanie odpadów to wynik złej gospodarki. Powoduje ono niszczenie wód i gleb. Pożary szkodniki i nadmierne wycinanie lasów prowadzi do wylesienia, osłabia proces pochłaniania dwutlenku węgla.

20. OMÓW CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ROZWÓJ ROLNICTWA NA ŚWIECIE (MECHANIZACJA ITD.)

1. Główne czynniki warunkujące rozwój rolnictwa:

Środowisko geograficzne, które obejmuje wody, gleby, klimat, ukształtowanie powierzchni. Najważniejszy z tych czynników to klimat. W strefie subpolarnej wegetacja roślin trwa od 60 do 90 dni, w strefie umiarkowanej 200 do 260 dni, a w pozostałych przez cały rok. Notuje się tam 2 do 3 zbiorów w roku.

- Nakład kapitałowy:

Koszt nawożenia, melioracji, ogólne koszty związane z uprawą roślin i hodowlą zwierząt gospodarskich

- Praca:

Cały czas w rolnictwie maleje udział pracy żywej, a wzrasta pracy uprzedmiotowionej (mechanizacja rolnictwa).

21. SCHARAKTERYZUJ CHÓW ZWIERZĄT GOSPODARSKICH NA ŚWIECIE

1. Głównym celem chowu zwierząt gospodarskich jest: produkcja mleka, mięsa, tłuszczu, wełny, skór i pierza.

2. Największą rolę odgrywa chów bydła. Na świecie hoduje się go ok. 1,3 miliarda sztuk. Najwięcej w Indiach, Brazylii, USA, Chinach. Produkcja mleczna rozwija się w pobliżu większych skupisk ludności (rynki zbytu), a produkcja mięsna głównie na terenach rozległych naturalnych pastwisk (Argentyna, Brazylia, Środkowa część USA, Kazachstan, Australia). Dużo zamieszania wprowadziła także tzw. Choroba wściekłych krów.

3. Hodowla trzody chlewnej na świecie wynosi ok. 900 milionów sztuk, z czego prawie połowa przypada na Chiny. Inni główni hodowcy to: USA, Brazylia, Niemcy i Rosja. Produkcja mięsa wieprzowego przewyższa produkcję mięsa wołowego, ponieważ jest ono bardziej cenione ze względu na większą zawartość tłuszczu.

4. Liczba owiec na świecie wynosi ok. 1,1 miliarda sztuk. Najwięcej jest ich w Australii, Chinach, Nowej Zelandii. Hodowla owiec ma podstawowe znaczenie dla produkcji rolnej wielu krajów np. Mongolii, Afganistanu, Iranu czy Nowej Zelandii.

5. Na świecie jest ok. 56 miliona sztuk koni. Ich liczba ciągle się zmniejsza. Powoduje to głównie mechanizacja rolnictwa. W krajach rozwijających się wykorzystuje je głównie rolnictwo, natomiast w krajach rozwiniętych konie hodowane są dla celów rekreacyjnych i sportowych. 1/4 koni jest w Azji, natomiast nieco mniej w Ameryce PD i PN.

6. Liczba kóz na świecie wynosi ok. 600 milionów sztuk. Hodowane są głównie w Azji i Afryce (Indie, Chiny, Pakistan, Nigeria). Wymagają mało pożywienia.

7. Na świecie jest ok. 11 miliardów kur, 600 milionów kaczek i 300 milionów indyków. W ciągu ostatnich kilkunastu lat produkcja mięsa drobiowego zwiększyła się ponad o połowę. Potentatem w tej dziedzinie są USA, na którą przypada 1/4 światowej produkcji drobiu.

8. Inne zwierzęta hodowane przez człowieka to renifery, wielbłądy, osły, muły, lamy, jaki, bawoły.

22. GŁÓWNE ROŚLINY I ICH ROZMIESZCZENIE

1. Pszenica:

Wymaga dobrych gleb i łagodnego klimatu; uprawia się ją w Eurazji (prawie cała Europa, centralna i PD Rosja, Turcja, PN Indie, aż do PN i PN-WSCH Chin), USA, PD Kanadzie, Argentynie i PD-WSCH Australii. Najwięksi producenci to: Chiny, USA i Indie.

2. Ryż:

Wymaga dużo ciepła i wilgotności, daje 3 zbiory w ciągu roku; uprawia się go w strefach: zwrotnikowej i podzwrotnikowej (Azja WSCH i PD-WSCH, delta Nilu, nizina Zatokowa w USA)

3. Kukurydza:

Uprawiana jest głównie w klimacie umiarkowanym ciepłym. Główni jej producenci to: USA, Chiny i Brazylia.

4. Żyto:

Ma małe wymagania klimatyczne; uprawia się je głównie w klimacie umiarkowanym chłodnym (Rosja, Niemcy, Polska).

5. Jęczmień:

Uprawiany jest wszędzie z wyjątkiem strefy okołorównikowej (Rosja, Niemcy); wykorzystuje się go do produkcji pasz oraz w przemyśle browarniczym.

6. Owies:

Uprawia się w klimacie umiarkowanym chłodnym i w górach (Rosja, Kanada, USA)

7. Proso i sorgo:

Uprawia się na terenach suchych w strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej.

23. SCHARAKTERYZUJ ROŚLINY KORZENIOWATE I BULWIASTE

1. Ziemniaki:

Mają małe wymagania glebowo-klimatyczne. Uprawia się je w Europie WSCH i środkowej, Chinach, USA i Ameryce PD. Główni producenci to: Rosja, Polska i Chiny.

2. Maniok:

Uprawia się w klimacie gorącym i wilgotnym w Ameryce PN i PD oraz w Indiach, Malezji, Indonezji i Tajlandii.

3. Pataty:

Uprawia się w klimacie zwrotnikowym i równikowym, głównie w Azji PD-WSCH (Chiny, Wietnam, Malezja, Indonezja)

4. Jam i Taro:

Uprawia się w strefie okołorównikowej w klimacie gorącym i wilgotnym.

24. SCHARAKTERYZUJ ROŚLINY OLEISTE

1. Rzepak:

Wymaga żyznych i wilgotnych gleb; uprawia się go w Chinach, Indiach, Kanadzie i Francji.

2. Soja:

Ponad połowa jej uprawy przypada na USA, duże zbiory mają też Chile, Argentyna, Brazylia, Indie i Chiny

3. Orzeszki ziemne:

Uprawia się je w USA, Argentynie, PD Afryce, Chinach i Indiach

4. Słoneczniki:

Uprawia się je na terenie byłego ZSRR, Argentynie, Francji, Chinach i USA

5. Oliwki:

Uprawia się je w krajach śródziemnomorskich

6. Sezam:

Uprawia się go w Chinach, Indiach i Afryce

7. Palmy kokosowe:

Uprawia się je w PD-WSCH Azji i Afryce, w Ameryce PN, PD i środkowej

25. OMÓW PRZYCZYNY I SKUTKI ROZWOJU MIAST W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ

1. W krajach rozwijających się:

- Następuje szybki wzrost liczby ludności miast

- Powstają dzielnice nędzy

- Rozwija się handel uliczny

2. Przyczyny tego stanu:

- Wysoki przyrost naturalny

- Migrację ze wsi do miast w poszukiwaniu lepszych warunków życia

- Zmiany ekonomiczne (eksport towarów do byłych kolonii, tanie towary wypierają rzemiosło miejskie)

3. Problemy miast w krajach rozwijających się:

- Nadmierne zagęszczenie ludności

- Epidemie chorób zakaźnych

- Bezrobocie

- Brak wodociągów i kanalizacji

- „Dzikie osadnictwo” (domy z drewna, sklejek)

- Analfabetyzm

- Przestępczość np. „dzieci ulicy” w Brazylii

26. SCHARAKTERYZUJ ROZWÓJ MIAST W KRAJACH ROZWINIĘTYCH GOSPODARCZO

1. W krajach rozwiniętych gospodarczo dominuje ludność miejska. Tworzą się tam różne rodzaje miast:

Aglomeracja - Wielkie skupisko ludności mające jeden główny ośrodek miejski i przylegające do niego mniejsze ośrodki (Paryż, Londyn, Nowy York)

Konurbacja - Zespół sąsiadujących ze sobą miast przemysłowych, bez wyraźnego głównego ośrodka (GOP)

Megalopolis - Strefa powstała w wyniku połączenia się aglomeracji miejskich, aż do zaniku granic krajobrazowych między nimi (WSCH wybrzeże USA, od Bostonu do Waszyngtonu, Sansan (San Diego - Los Angeles - San Francisco)

2. W krajach rozwiniętych gospodarczo:

- Widoczny jest powolny wzrost liczby ludności miast

- Następuje rozwój strefy podmiejskiej (ludność wielkich miast przenosi się do mniejszych miasteczek

- Ludność opuszcza centra miast i przenosi się na ich obrzeża

3. Problemy miast w krajach rozwiniętych gospodarczo:

- Przestępczość

- Hałas

- Skażenie atmosfery

- Wywóz śmieci

- Dostęp do czystej wody

- Bezrobocie i bezdomność

- Choroby cywilizacyjne

27. OMÓW WYDOBYCIE I WSKAŻ ROZMIESZCZENIE GŁÓWNYCH SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH NA ŚWIECIE

1. Główne surowce energetyczne świata to: węgiel brunatny, kamienny, ropa naftowa i gaz ziemny.

2. Węgiel kamienny:

- Największe jego zasoby znajdują się w Europie i Ameryce PN

- Główne rejony wydobycia węgla kamiennego to: Chiny (Kuszyn), USA (zagłębie Appalaskie), były ZSRR (zagłębie Danieckie, Karaganckie, Perharskie), Indie (Domador), RPA (rejon Johanesburga), zagłębie Górnośląskie w Polsce, Ruhry i Saary w Niemczech, oraz Centralne i Szkockie w Anglii.

- Wydobycie (RS) Chiny, USA, Indie

3. Węgiel brunatny:

- Ma mniejszą kaloryczność niż węgiel kamienny, dlatego wykorzystują go głównie elektrownie cieplne

- Główne regiony wydobycia węgla brunatnego: Saksonia i Łużyce (Niemcy WSCH), zagłębie Podmoskiewskie (Rosja), zagłębie Mozteckie i Sokołowskie (Czechy)

4. Ropa naftowa:

- To największy surowiec energetyczny (służący do produkcji nafty, gazu ziemnego, olejów, benzyny)

- ok. 65% zasobów ropy naftowej znajduje się w rejonie Zatoki Perskiej (Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Irak, Kuwejt), mniej bogate złoża leżą w Norwegii, Wenezueli, Meksyku i Rosji

5. Gaz ziemny:

- Towarzyszy zwykle złożom ropy naftowej

- Główne regiony jego wydobycia to: były ZSRR (Kaukaz, nizina ZACH Syberyjska) oraz Zatoka Meksykańska (oba te obszary zajmują 70% zasobów gazu ziemnego), reszta to złoża Morza Karaibskiego, PN Afryki i Morza Północnego.

28. NOWOCZESNE GAŁĘZIE PRZEMYSŁU

1. Przemysł metalurgiczny:

- Maleje w nim znacznie hutnictwa żelaza, a wzrasta materii nieżelaznych np. aluminium (lekkie, dobre przewodnictwo elektryczne i cieplne). Wykorzystuje je głównie przemysł lotniczy, samochodowy, energetyczny.

2. Przemysł elektroniczny:

- Produkcja sprzętu audio-wideo, komputerów, sprzętu medycznego, urządzeń laserowych itp.

- W przemyśle tym zmalał udział USA wobec reszty świata, intensywnie rozwija się w Azji PD-WSCH (Hongkong, Singapur, Tajwan. Korea)

3. Produkcja włókien sztucznych:

- Włókna sztuczne dzielimy na syntetyczne, celulozowe i mineralne; ich produkcja dawno przekroczyła produkcję włókien naturalnych.

- Włókna sztuczne wykorzystuje głównie przemysł obronny, lotniczy i samochodowy

- Główni producenci włókien sztucznych to USA, Chiny, Francja, Niemcy, Japonia

- Włókna naturalne produkują państwa słabo i średnio rozwinięte, mające tanią siłę roboczą i duże zbiory roślin włóknistych (Chiny, Indie, Nepal)

4. Produkcja środków agrotechnicznych i nawozów sztucznych:

- Środki agrotechniczne (owado, grzybo, chwastobójcze), nawozy sztuczne (potasowe, fosforowe i azotowe).

- Główni producenci to USA, Kanada, Indie, Rosja

5. Przemysł półprzewodników:

- Główni producenci USA, Japonia, Europa ZACH, Hongkong, Singapur, Tajwan, Korea, Australia

6. Przemysł telekomunikacyjny:

- Telefonia komórkowa; główni producenci to Szwecja, USA

- Rozwija się telefonia satelitarna - system Irydium

7. Przemysł wysokiej techniki:

- Użycie w produkcji i usługach komputerów i automatów np. Internet, bankomaty

- USA, Japonia, Hongkong, Singapur.

29/30 OMÓW GŁÓWNYCH EKSPORTERÓW I IMPORTERÓW TOWARÓW POD WZGLĘDEM WAGOWYM I OBJĘTOŚCIOWYM ORAZ WARTOŚCI OBROTÓW

1. Handel zagraniczny jest to odpłatna wymiana surowców, produkcji i usług między państwami. Import to sprowadzanie surowców z zagranicy, a eksport to ich wywóz za granicę.

2. Główni eksporterzy i importerzy w handlu światowym:

- Pod względem wagowym i objętościowym dominują surowce mineralne i artykuły rolnicze (spośród surowców mineralnych największe znaczenie ma ropa naftowa).

- Ropa naftowa - eksporterzy: Arabia Saudyjska, Iran, Stany Zjednoczone, Emiraty Arabskie, Kuwejt, Norwegia; Importerzy: USA , Japonia, Europa zachodnia.

- Ruda żelaza - eksporterzy: Brazylia, Australia, Kanada; Importerzy: były ZSRR, USA, Japonia, Niemcy, Francja, Włochy

- Węgiel kamienny - eksporterzy: Australia, USA, RPA; importerzy: Chiny, Niemcy

- Wśród artykułów rolniczych dominuje pszenica, główni eksporterzy: USA, Kanada, Francja; Importerzy: były ZSRR

- Główni partnerzy handlowi Polski - Import: Niemcy, Włochy, Rosja, Wielka Brytania, Francja; eksport: Niemcy, Rosja, Włochy, Holandia.

31. OMÓW ROZWÓJ LICZBY LUDNOŚCI NA ŚWIECIE.

1. W końcu lat 90-tych liczba ludności świata wynosi ponad 5,7 miliarda. Wartość ta ukształtowała się w wyniku stałego przyrostu ludności, ale zróżnicowanego pod względem tempa. Większość okresu istnienia człowieka charakteryzował niski wzrost liczby ludności wynikający z wysokiej wartości urodzeń, ale też wysokiej wartości zgonów. Pierwszy skokowy wzrost liczby ludności dokonał się ok. 8000 lat przed Chrystusem w okresie przejścia do osiadłej gospodarki rolnej. Drugim okresem wzrostu tempa liczby ludności był wiek XVIII, co wiązało się z osiągnięciem rewolucji przemysłowej. W obu tych Okresach wystąpił wzrost możliwości produkcyjnej, co ograniczyło głód i przyniosło poprawę warunków bytowych.

27

---