Dojrzałość szkolna
Problem dojrzałości szkolnej należy do zagadnień z pogranicza psychologii rozwojowej i wychowawczej.
Według Kwiatowskiej dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole, która polega na gotowości dziecka do podjęcia nowych zadań, jak i na zdolności przystosowania się do nieznanego środowiska oraz ogólnie zmienionej sytuacji życiowej.
S. Szuman dojrzałością szkolną nazywa „osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie szkoły podstawowej”.
M. Pilkiewicz o dojrzałości szkolnej pisze, że „wstąpienie dziecka do szkoły, to ważna zmiana w jego roli społecznej”.
Dojrzałość szkolna nie jest uwarunkowanym biologicznie etapem samorzutnego rozwoju, lecz składają się na nią różnorodne doświadczenia dziecka w sferze motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej. Ocena stopnia dojrzałości szkolnej jest zarazem oceną poziomu rozwoju dziecka w danym momencie. Ocena ta dokonuje się jednak z określonego punktu widzenia-gotowości do rozpoczęcia nauki w szkole, uzależnionej m.in. od dotychczasowego biegu życia dziecka, od tego, czy uczęszczało ono, czy też nie do przedszkola, czy miało okazję współdziałać z rodzeństwem lub z innymi dziećmi najbliższym otoczeniu, czy dorośli zaspokajali jego potrzeby poznawcze i uczuciowe, czy stawiano mu wymagania dostosowane do jego możliwości, a jednocześnie rozwijające pożądane społeczne formy zachowania.
Proces systematycznego kształcenia rozpoczyna się w szkole, ale jego pomyślny przebieg, jego powodzenie zależy od stanu, w jakim dziecko 6-7 letnie do niego przystępuje, zależy od gotowości dziecka do podjęcia nauki, od jego dojrzałości szkolnej. Dobry start jest niezwykle ważny. Ma on poważny wpływ na stosunek dziecka do szkoły, do nauki, na jego nastawienie, na motywację uczenia się-pozytywną lub negatywną. Pierwsze kroki w szkole stawiane z trudem, nieudane mogą zniechęcić dziecko, mogą wytworzyć u niego przekonanie, że to, czego wymagają od niego nauczyciele, a pośrednio także rodzice, przerasta jego możliwości, że jest ponad jego siły, że wiąże się dla niego z pasmem nieustających przykrości i porażek. Przekonanie takie może towarzyszyć dziecku przez cały przebieg nauki szkolnej, wpływając ujemnie na jego stosunek do otoczenia
i do samego siebie.
Start dzieci do nauki szkolnej jest nierówny. Dzieci przychodzą do szkoły niejednakowo przygotowane do rozpoczęcia nauki, do podjęcia zadania, które będzie osiągiem centralnym ich życia, Jego nicią przewodnią przez szereg kolejnych lat. Dzieci, które dzięki dobremu startowi ,dzięki pomyślnemu początkowi-od pierwszej klasy dobrze czują się w szkole, lubią ją i są nieszczęśliwe, gdy muszą opuścić lekcje. O ich pozytywnym stosunku do nauki decyduje wiele czynników. Jeśli matka, ojciec i najbliższe otoczenie dziecka pragną uchronić je od niepowodzeń szkolnych, pragną, by proces jego uczenia się przebiegał pomyślnie, by był źródłem radości i dla samego dziecka i dla tych, którzy je kochają, o przygotowaniu do podjęcia obowiązków szkolnych muszą pomyśleć nie w wieku 7 ani 6 lat, lecz praktycznie już w chwili jego urodzenia. Rzeczywiste przygotowanie do szkoły zaczyna się już wtedy. Składa się ono z dwóch etapów:
a) długofalowego, obejmującego cały wiek przedszkolny
b) bezpośredniego, dokonującego się w ostatnim roku przed rozpoczęciem nauki, a szczególnie nasilonego w miesiącach poprzedzających przekroczenie progu szkolnego.
Etap pierwszy polega zasadniczo na trosce o prawidłowy, harmonijny, wszechstronny rozwój psychofizyczny dziecka, na zapewnieniu mu jak najlepszych warunków życia sprzyjających temu rozwojowi, na właściwym oddziaływaniu wychowawczym.
Niektóre dziedziny rozwoju dziecka są szczególnie ważne z punktu widzenia jego startu szkolnego i powodzenia w ciągu całego okresu nauki. Bardzo duże znaczenie ma troska o zdrowie i prawidłowy rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym. Jeśli pozostaje ono pod systematyczną opieką i kontrolą lekarza, wszelkie wady i mankamenty w stanie zdrowia i rozwoju fizycznym zostaną z pewnością ujawnione, można będzie je leczyć i korygować. Nie wszystkie wady i schorzenia wywierają jednakowo poważny wpływ na start szkolny i na wyniki osiągane przez dziecko w nauce. Ważne jest jednak skorygowanie wszelkich wad, wyleczenie wszelkich schorzeń z kilku względów :
1. im wcześniej podejmuje się działania zapobiegawcze, lecznicze, korygujące, tym bardziej jest ono skuteczne, wymaga mniejszego wysiłku, wkładu pracy, mniejszej ilości czasu ;
2. dzieci powinny wkroczyć w wiek szkolny w optymalnym stanie, by nie opuszczać lekcji dla przeprowadzania badań czy leczenia ;
3. dzieci młodsze łatwiej poddać badaniom i leczeniu, nie tak bardzo przeżywa swoje mankamenty, a ogólne samopoczucie dziecka ma poważny wpływ na jego osiągnięcia szkolne.
Fakt pójścia do szkoły stanowi zwykle dla dziecka wielkie przeżycie. W wieku 7 lat zachodzą bardzo istotne zmiany ilościowe i jakościowe w całym rozwoju fizycznym i psychicznym dziecka. W naszym systemie szkolnym i przy naszej strukturze programowej zmiany te łączą się z faktem rozpoczęcia nauki. Dziecko osiąga wtedy dojrzałość szkolną.
- Co to znaczy, że dziecko jest dojrzałe do rozpoczęcia nauki ?
Zastanawiając się, czy dziecko jest dojrzałe do nauki szkolnej, należy wziąć pod uwagę trzy aspekty wchodzące w skład rozwoju psychofizycznego dziecka. Są to:
- rozwój umysłowy ;
- rozwój fizyczny ;
- rozwój społeczny.
Jeśli cały rozwój psychiczny i fizyczny dziecka jest prawidłowy, to w wieku 6-7 lat jest ono zdolne do podjęcia obowiązków szkolnych. Na dojrzałość szkolną składają się więc wpływy czynników biologicznych, środowiskowych, wychowawczych.
Przez prawidłowy rozwój psychiczny rozumiemy odpowiedni do wieku dziecka:
- zasób pojęć
- wiadomości
- stan mowy z uwzględnieniem zasobu słów oraz prawidłowej artykulacji
- swobodą wypowiadania się
- zdolność zapamiętywania
- zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego i wnioskowanie.
W przypadku dziecka wstępującego do szkoły konieczne jest, aby:
- miało już wyrobioną zdolność koncentracji uwagi,
- umiejętność uczenia się „na żądanie”, a nie według potrzeby
- umiejętność odtwarzania prostych kształtów, co wymaga odpowiednio sprawnej ręki.
Bardzo istotną rzeczą jest odpowiednia motywacja i zainteresowanie nauką, szkołą. Bierze się pod uwagę takie cechy jak: wytrwałość, obowiązkowość, systematyczność. Przy ocenie rozwoju społecznego zwraca się uwagę, czy dziecko będzie zdolne do współżycia w grupie, czy będzie umiało dostosować się do wymagań życia społecznego. Ważna też jest dojrzałość emocjonalna, dzięki której dziecko staje się bardziej opanowane i potrafi sobie radzić w sytuacjach poważniejszych.
Do 7 roku życia podstawową formą działalności dziecka była zabawa. Z chwilą rozpoczęcia nauki zmienia się środowisko dziecka oraz stawiane mu wymagania. Wchodząc w nową społeczność dziecko musi się jej podporządkować, mieć określone właściwości, przyzwyczajenia i nawyki konieczne do rozpoczęcia nauki szkolnej.
Dla wszystkich dzieci początek nauki stanowi bardzo ważny okres w ich życiu. Dotyczy to nie tylko zmiany warunków zewnętrznych środowiska dziecka. Zmianie ulega cała psychika dziecka. Siódmy rok życia, ustalony jako wiek, na który przypada obowiązek szkolny, ma swoje uzasadnienie w prawach rozwoju psychicznego dziecka. Do tego wieku dostosowane też są metody i programy kl.1.
W wieku tym ulegają istotnym przeobrażeniom te procesy poznawcze, psychiczne, które przyczyniają się do orientacji dziecka w otaczającym je świecie. Orientację tę zdobywa dziecko przede wszystkim poprzez poznanie zmysłowe. Fakt prawidłowego działania narządów zmysłowych ma bardzo istotne znaczenie dla należytego przystosowania się dziecka do wymogów szkoły i pracy w szkole.
Dla prawidłowego rozwoju sfery uczuciowej dziecka istotny jest okres przedszkolny. Dzieci chodzące do przedszkola mają znacznie łatwiejszą sytuację w przystosowaniu się do nowych warunków.
Będąc przez kilka lat czy nawet rok w grupie dziecięcej zdobywają tam nawyki przydatne w pracy szkolnej, w zespole. W czasie wspólnych zabaw uczą się podporządkowywania ogólnym celom, nawiązywania prawidłowych kontaktów, umiejętności współżycia w grupie. Zajęcia plastyczne, rytmiczne-ćwiczą ogólną sprawność ruchową i sprawność ręki potrzebną do podjęcia nauki pisania. Dzieci przyzwyczajają się też do coraz dłuższych okresów koncentracji uwagi, skupienia zainteresowania na jednym przedmiocie przez dłuższy czas. Pobyt w przedszkolu wyrabia też samodzielność, zaradność życiową. Nie znaczy to jednak, że wszystkie dzieci mające za sobą staż przedszkolny od razu czują się dobrze w szkole w szkole i nie mają kłopotów z zaadaptowaniem się do nowych warunków. Zdarzają się wśród nich takie, które pomimo wstępnego treningu w przedszkolu mają kłopoty z wdrożeniem się do nowych obowiązków w szkole, i odwrotnie-wśród dzieci wychowywanych w domu są też takie, które bez większych kłopotów rozpoczynają życie szkolne w zespole.
Jeżeli dziecko było wdrażane do wykonywania pewnej liczby zajęć obowiązkowych, podporządkowania się określonym regułom -łatwo przystosuje się do obowiązków szkolnych.
Natomiast dziecko, w stosunku do którego nie stawiano żadnych wymagań, wyręczano je we wszystkich czynnościach domu z trudem będzie podporządkowywało się wymaganiom szkolnym. Bardzo istotne jest ,aby w toku wychowania przedszkolnego zmniejszyć nadwrażliwość uczuciową dziecka i dążyć do zrównoważenia go.
Stefan Szuman mówi o osiąganiu przez dzieci stopnia i poziomu dojrzałości szkolnej w następujących dziedzinach:
a) w kształtowaniu się ich organizmu
b) w rozwoju sprawności motorycznych
c) w rozwoju mowy, czyli opanowaniu języka ojczystego
d) w zakresie zdobytej przez nie wiedzy, stanowiącej podstawę ich orientacji w świecie przyrody i życiu społecznym
e) w zakresie przez nie umiejętności celowego posługiwania się rozmaitymi przedmiotami codziennego użytku i niektórymi narzędziami
f) w zakresie rozwoju i usprawnienia pracy ich umysłu m.in. pod względem ukształtowania się umiejętności dostrzegania zagadnień i prób rozwiązywania ich, zdolności krytycznego ustosunkowania się do własnych i cudzych twierdzeń oraz w zakresie ukształtowania się ich pojęć
g) w zakresie ukształtowania się ich emocjonalności, czyli w dziedzinie uczuciowo dodatniego lub ujemnego ustosunkowania się do różnych zjawisk, zdarzeń i faktów oraz poleceń i zadań, które mają wykonać
h) w zakresie rozwiniętych już u nich zainteresowań i zamiłowań, charakterystycznych dla ich wieku
i) w zakresie ukształtowania się ich woli, stopnia uległości woli wychowawców zdolności do świadomego wysiłku i celowej, wytrwałej pracy
j) w zakresie osiąganej w tym wieku równowagi psychicznej i zdolności harmonijnego współżycia i współdziałania z dorosłymi i innymi dziećmi
W tym określeniu dojrzałości szkolnej można wydzielić aspekt społeczny. Będzie to wiedza i orientacja w życiu społecznym, emocjonalne ustosunkowanie się do różnych zjawisk i zadań, które dzieci mają wykonać wiele wytrwałej pracy i stopień uległości wobec wychowawcy oraz równowaga psychiczna i zdolności harmonijnego współżycia i współdziałania z dorosłymi i innymi dziećmi.
Uczniowie rozpoczynający naukę najczęściej odznaczają się następującymi umiejętnościami społecznymi:
- samodzielnością wykonywania prostych czynności dotyczących zachowania czystości i higieny osobistej
- umiejętnością zastosowania się do poleceń nauczyciela
- rozumieniem treści łatwych przepisów porządkowych i stosowaniem się do nich
- umiejętnością przebywania jakiś czas w gronie rówieśników poza zasięgiem bezpośredniej opieki rodziców
- umiejętnością rozwiązywania kontaktów z rówieśnikami w celu wykonania prostych poleceń nauczyciela.
Podsumowując rozważanie nad dojrzałością i przygotowaniem dzieci do nauki szkolnej, można stwierdzić, że rola rodziców polega na:
a) dbałości o zdrowie fizyczne dziecka-poprzez kontrole lekarskie, stosowanie się do wskazań i stworzenie odpowiednich warunków bytowych
b) kształtowanie prawidłowej wymowy, rozwoju słownictwa poprzez częsty kontakt z dzieckiem, rozmowy, zapewnienie mu towarzystwa rówieśników
c) rozwijanie logicznego myślenia, zapamiętywania poprzez pobudzanie dziecka do obserwacji, rozmowy na określone tematy, wyjaśnienia, wyciąganie wniosków interpretowanie widzianych zjawisk i rzeczy
d) wyrobieniu umiejętności słuchania, koncentracji uwagi-poprzez polecenie wykonywania drobnych zajęć wymagających uwagi i żądanie, aby dzieci zaczętą pracę zawsze kończyły
e) wyrobieniu umiejętności spostrzegania istotnych szczegółów, analizowania i syntetyzowania-poprzez np. gry i zabawy z dzieckiem ćwiczące w/w czynności. Doskonale do tego celu służą gry kostkowe, domino, historyjki obrazkowe, układanki z klocków
f) dbałości o prawidłowy rozwój ruchowy dziecka - ćwiczenie sprawności rąk poprzez rysowanie, kalkowanie, zamalowywanie, wycinanie według wzoru, lepienie z plasteliny itp.
g) nauczanie szanowania pomocy szkolnych poprzez przyzwyczajenie dziecka do utrzymywania porządku w zabawkach
h) rozbudzaniu zainteresowania szkołą, poprzez odpowiednio prowadzone rozmowy
i) przygotowanie do samodzielności w obsługiwaniu siebie poprzez wcześniejsze wymagania w tym zakresie
j) wyrobieniu umiejętności współżycia w grupie poprzez zapewnienie kontaktów z rówieśnikami i kierowanie nimi
k) stwarzaniu odpowiednich warunków do odrobienia lekcji poprzez zapewnienie dziecku spokoju, miejsca do odrobienia lekcji, uregulowania trybu życia.
O powodzeniu szkolnym dziecka decyduje wiele czynników między innymi także dojrzałość szkolna, ale nie tylko. Losy szkolne dziecka zależą również od form i metod pracy dydaktycznej. Ponadto w karierze szkolnej dziecka znaczną rolę odgrywają warunki życia i sposób wychowania domowego, zdrowie oraz to, jak się układają stosunki z nauczycielem i z rówieśnikami. Biorąc pod uwagę fakt, że losy dziecka w szkole pod wpływem wielu czynników mogą się zmieniać w sposób mniej lub bardziej korzystny dla niego, należy przyjąć, że dojrzałość szkolna stanowi problem nie tylko przy wstępowaniu do szkoły, ale przez cały okres nauki, szczególnie zaś przy przejściu dziecka do nowych etapów nauczania.
Rodzice dzieci 7 letnich, które wkrótce zostaną pierwszoklasistami, zastanawiają się nad tym jak moje dziecko jest przygotowane do podjęcia tego niewątpliwie trudnego obowiązku. Sądzę, że większość rodziców ze spokojem oczekuje na to ważne wydarzenie, ale zapewne są tacy rodzice, którzy z niepokojem myślą o najbliższej nauce szkolnej swojego dziecka. Każda matka i każdy ojciec pragną, aby ich dziecko było dobrym uczniem, by osiągało sukcesy w szkole, a każde dziecko chce mieć dobre oceny, chce być chwalone, wyróżniane, nagradzane.
Aby tak się stało, trzeba odpowiednio wcześnie rozpocząć szereg oddziaływań, które mają na celu przygotowanie dziecka do nauki szkolnej. Odkąd w naszym kraju programem wychowawczo-dydaktycznym objęto większość sześciolatków, to w dużej mierze przedszkole i tzw. “zerówki” przyjęły na siebie zadanie przygotowania dziecka do szkoły. Ale pomimo tego, wielu rodziców odczuwa podniecenie, niepokój i niepewność. Dotyczy to zapewne tych rodziców, którzy obserwując swoje dziecko zauważają, że nie lubi rysować, że płacze przy szlaczkach, nie potrafi złożyć z liter prostego wyrazu, wyróżnić głosek w wyrazie, że pisze literki lub cyferki w odwrotnym kierunku (tzw. pismo lustrzane). Niektórych rodziców niepokoją takie zachowania jak niechęć przebywania z innymi dziećmi, nieśmiałość lub nadruchliwość, konflikty z rówieśnikami, lęk przed szkołą, niewyraźna mowa dziecka, dziecinność, powolność.
To wszystko świadczy o tym, że rodzice są utwierdzeni w przekonaniu, iż nie wystarczy umiejętność czytania, liczenia, pisania, by mieć sukcesy w szkole. Na powodzenie szkolne wpływa wiele czynników, wzajemnie ze sobą powiązanych. Dziecko przekraczające próg szkolny, powinno posiadać zespół umiejętności przydatnych w szkole, określanych jako dojrzałość szkolna.
Dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do rozpoczęcia systematycznej nauki, to gotowość do wejścia w nowe obowiązki i nowe środowisko. Tym pojęciem określa się zarówno dojrzałość fizyczną jak i umysłową, społeczną i emocjonalną.
Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu,. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo jest na tyle bogate, że bez problemu potrafi porozumiewać się z innym. Nie ma problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji czy treści czytanego opowiadania, bajki, lektury. Dziecko 7 letnie ma już pewien bagaż doświadczeń, spostrzeżeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia pojęciowego. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo ciekawi go wynik swoich poczynań.
O poziomie umysłowym dziecka mogą świadczyć jego rysunki. Rysunki dzieci dojrzałych są bogate w treść, kolory, zawierają dużo szczegółów, są prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowywaniu zachowany jest właściwy kierunek, od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.
Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłym, potrafi współżyć w zespole, przestrzegać reguł życia w zbiorowości, przestrzegać zawartych umów. Charakteryzuje go zdyscyplinowanie, obowiązkowość, samodzielność. Samodzielność dotyczy nie tylko czynności samoobsługowych jak ubieranie się, mycie, czesanie, ale dotyczy także samodzielnego przygotowania się do lekcji, spakowania tornistra, a także samodzielnego podejmowania prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych (np. przy przechodzeniu przez jezdnię). Od 7 latka wymaga się zrozumienia prostych sytuacji społecznych i rozeznanie, co jest dobre, a co złe
(np. że nie wolno krzywdzić innych, niszczyć cudzej własności, przywłaszczać sobie znalezionych rzeczy). Dziecko dojrzałe społecznie dobrze się czuje w nowym środowisku szkolnym, z chęcią podejmuje zadania na rzecz innych np. dyżury. Przejawem niedojrzałości społecznej jest stałe absorbowanie uwagi nauczyciela, domaganie się ciągłego wyróżniania i dążenie do uprzywilejowanej pozycji w klasie.
Dzieci niedojrzałe społecznie mogą też izolować się od grupy, stronić od kolegów, unikać wspólnych zabaw łatwo poddawać się dominacji kolegów, wykazywać bierność, nieśmiałość, lękliwość, małomówność.
Dojrzałość fizyczna to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka. Długotrwałe choroby, defekty fizyczne i inne dolegliwości organizmu utrudniają pracę szkolną dziecka. Dziecko szkolne dysponować musi odpowiednim zasobem sił fizycznych i odpornością na zmęczenie. Wielogodzinne siedzenie w ławce, noszenie ciężkiego tornistra szkolnego i wykonywanie różnych zadań umysłowych jest trudne nawet dla dziecka zdrowego, silnego i sprawnego. Przy takich czynnościach jak pisanie, rysowanie, wycinanie, wydzieranie, konstruowanie, nawlekanie koralików i innych pracach plastyczno-technicznych potrzebna będzie dziecku dobra sprawność rąk, koordynacja ruchowa i koordynacja ruchowo-wzrokowa. W przeciwnym wypadku ruchy będą powolne, nieharmonijne, sztywne, kanciaste, mało precyzyjne. Mogą też występować współruchy, czyli niepotrzebne ruchy służące rozładowaniu nadmiernego napięcia np. poruszanie językiem przy pisaniu lub rysowaniu. Dziecko o prawidłowym rozwoju ruchowym potrafi przez chwilę stać na jednej nodze, skakać na jednej nodze, przeskakiwać przez przeszkody. Siedmiolatek sprawnie i szybko biega, przy czym ruchy rąk i nóg są zharmonizowane. Dobra koordynacja ruchowa umożliwia mu jazdę na rowerze, na rolkach, na nartach.
Dojrzałość emocjonalna to zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, to odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Impulsywność reakcji u 7 latka ulega obniżeniu, zaś czas przeżywania różnych stanów wydłuża się.
Uczeń dojrzały emocjonalnie odczuwa więź ze swoją grupą, z klasą, z panią. Przeżywa różne radości i smutki związane z życiem klasy. Dojrzały emocjonalnie
7 latek prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce, nie załamuje się z byle powodów. Dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często popada w konflikty z kolegami. Może też być zahamowane, zalęknione, niepewne, napięte, nadwrażliwe, płaczliwe. Taki typ dziecka boi się głośniejszych uwag nauczyciela nawet, gdy nie dotyczą ich samych. Czasami skarżą się na bóle głowy, brzucha, bezsenność, bywa, że przed wyjściem do szkoły mają wymioty, biegunkę.
Mam nadzieję, że przedstawione prawidłowości i nieprawidłowości w rozwoju psychoruchowym dziecka 7 letniego służyć będą rodzicom w obiektywnej ocenie gotowości szkolnej swojego dziecka.
U większości dzieci uczęszczających do przedszkola lub tzw. “zerówki” gotowość do podjęcia nauki szkolnej dokonuje się niepostrzeżenie i nie wymaga specjalnych zabiegów ani ze strony rodziców, ani ze strony nauczycieli. Bowiem cała praca wychowawcza przedszkola, od najmłodszych grup, zmierza do zapewnienia dziecku dobrego startu w szkole. Pomimo tego, zdarza się, że niektóre dzieci nie osiągają dojrzałości szkolnej w siódmym roku życia i z tego powodu odraczane są z obowiązku szkolnego. Te dzieci wymagają szczególnej troski i fachowej pomocy. Wśród dzieci przekraczających próg szkolny są takie, które wchodzą w obowiązki szkolne z niepełną dojrzałością szkolną. Tym dzieciom również potrzebna jest specjalistyczna pomoc (np. korekcyjno-kompensacyjna), bo narażone są na poważne niepowodzenia szkolne. O tym, czy dziecko pójdzie do szkoły mimo braku dojrzałości szkolnej, czy zostaje odroczone zawsze decydują rodzice, po zasięgnięciu opinii psychologa i pedagoga. Te trudne, ale konieczne decyzje muszą być poprzedzone rzetelną diagnozą dziecka, pozwalającą określić jego dojrzałość umysłową, fizyczną, społeczną i emocjonalną.
Na terenie naszej poradni prowadzone są specjalistyczne zajęcia indywidualne i grupowe przeznaczone dla dzieci odroczonych lub dla dzieci, które poszły do kl. I z niepełną dojrzałością szkolną. Specjalnie dla nich organizowane są systematyczne zajęcia stymulujące ogólny rozwój psychoruchowy oraz korekcyjno-kompensacyjne zaburzonych funkcji. Praca z dziećmi odbywa się przy dużym współudziale i zaangażowaniu rodziców. Zadaniem rodziców jest rozumienie trudności, z jakimi boryka się dziecko, wspieranie go we wszystkich trudnych sytuacjach i kontynuowanie ćwiczeń w domu. Nie wolno dziecka obciążać odpowiedzialnością za zaistniałą sytuację, ono w niczym tutaj nie zawiniło. To co rodzice mogą zrobić dla dziecka to zauważanie nawet drobnych sukcesów, chwalenie, nagradzanie i zachęcanie do dalszego pokonywania trudności. Dziecko nie może zostać samo ze swoimi kłopotami, a uwagi typu, gdybyś chciał, mógłbyś lepiej itp. obciążają emocjonalnie dziecko, a niczego nie rozwiązują.
Świadomi i odpowiedzialni rodzice zdobywając rzetelną wiedzę o dziecku, o jego rozwoju psychofizycznym, rozumiejąc jego potrzeby, stwarzają najlepsze warunki do pełnego rozwoju, a tym samym do podjęcia nauki szkolnej.
DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA DZIECKA 6 LETNIEGO
Dojrzałość szkolna jest to taki poziom rozwoju dziecka, który umożliwi mu podołanie różnym obowiązkom, jakie niesie ze sobą życie szkolne. Dojrzałość szkolna to nie tylko umiejętność czytania i pisania i liczenia, ale także:
Umiejętność uważnego słuchania wypowiedzi i poleceń nauczyciela oraz wykonywanie tego, o co prosi,
Umiejętność stosowania właściwych norm współżycia w grupie rówieśniczej,
Umiejętność współdziałania z nauczycielem i kolegami,
Wytrwałość w pracy,
Rozumienie zadań i próby wykonywania ich bez pomocy,
Koncentracja uwagi,
Pilność i wytrwałość,
Umiejętność myślenia krytycznego i przyczynowo - skutkowego.
Obok rozwoju intelektualnego i społecznego dzieci muszą osiągnąć odpowiedni poziom rozwoju biologicznego, na który składa się:
Stan zdrowia,
Rozwój sił fizycznych,
Sprawność motoryczna,
Dobra koordynacja ruchów.
Siedmiolatek dojrzały pod względem fizycznym to dziecko, które jest ogólnie sprawne ruchowo. Posiada dobrą sprawność manualną i niezaburzoną koordynację wzrokowo - ruchową. Charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem zmysłów. Jest odporne na choroby i zmęczenie.
Dziecko dojrzałe pod względem emocjonalno - społecznym jest w znacznym stopniu samodzielne. Chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i rówieśnikami. Posiada umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny. Jest obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela. Cechuje je taki stan równowagi nerwowej, który umożliwia opanowanie reakcji emocjonalnych.
Pod względem dojrzałości umysłowej dziecko powinno być aktywne poznawczo oraz powinno chcieć się uczyć. Dziecko interesuje się czytaniem i pisaniem. Dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku. Rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć. Potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel. Rozumie i spełnia jego polecenia. Posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów, wniosków i ocen.
W zakresie dojrzałości do czytania i pisania dziecko umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnej w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich odpoznawania, porównywania i odtwarzania. Rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów. Posiada orientację przestrzenną, która umożliwia mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji odwzorowywanych form graficznych. Ma pamięć ruchową, czyli umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu. Ponadto umie kontrolować wzrokiem własne ruchy, co pozwala dziecku świadomie nimi kierować.
Pod względem dojrzałości do matematyki dziecko, siedmioletnie rozumie i potrafi określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu. Potrafi sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru. Umie na konkretach dodawać i odejmować w zakresie 10.
Na dojrzałość szkolną mają wpływ pewne czynniki, do których należą m. in.:
Czynniki indywidualne - są to przekazane drogą genetyczną lub wrodzone właściwości organizmu, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego, podłoża wyższych czynności psychicznych. Należą tu również potrzeby, skłonności i dążenia dziecka.
Czynniki środowiskowe - chodzi tutaj głównie o wpływy rodziny i przedszkola. Literatura podaje 3 główne grupy czynników rodzinnych mających wpływ na dojrzałość szkolną dziecka. Są to:
- Warunki materialne - od poziomu dochodów, sytuacji mieszkaniowej, wyposażenia gospodarstwa domowego zależy jak rodzina będzie zaspokajała potrzeby dziecka, a więc czy będzie ono racjonalnie odżywiane, zaopatrzone w potrzebną odzież, czy będzie miało warunki do nauki, odpoczynku i zabawy.
- Warunki kulturalne jest to poziom wykształcenia rodziców, kultura językowa rodziny, potrzeby kulturalne, zasady wychowania dzieci, sposób spędzania czasu wolnego. Warunki kulturalne domu rodzinnego, a zwłaszcza poziom wykształcenia rodziców w istotny sposób wpływają na rozwój intelektualny i osiągnięcia szkolne uczniów. Rodzice wykształceni wykazują na ogół duże zainteresowanie problemami szkolnymi swoich dzieci, mają większe wymagania i aspiracje w stosunku do ich przyszłości oraz w większym stopniu pobudzają je do osiągnięć.
- Warunki społeczno - psychologiczne to: struktura rodziny, osobowość rodziców, stosunki między rodzicami, postawy rodziców wobec dzieci oraz atmosfera panująca w domu. Dla osiągnięcia dojrzałości szkolnej istotne jest, czy dziecko wychowuje się w rodzinie pełnej lub niepełnej, mało- czy wielodzietnej, dwu- czy trzypokoleniowej. Z reguły rodzina wielodzietna stwarza korzystne warunki dla rozwoju osobowości dziecka, gdyż zmusza do liczenia się z innymi, rozwija postawy opiekuńcze. Dzieci z rodzin wielodzietnych szybciej się usamodzielniają, osiągają wyższy poziom dojrzałości emocjonalnej, nie wykazują tendencji do przeceniania samego siebie, lepiej potrafią współdziałać z innymi. Jeśli jednak rodzina jest bardzo liczna a warunki materialne bardzo skromne, to rodzice obarczeni nadmiarem obowiązków mają mało czasu dla dzieci, pozostawiają je same sobie, nie zaspakajając wszystkich ich potrzeb.
Istotnym czynnikiem wpływającym na dojrzałość szkolną dzieci jest fakt uczęszczania do przedszkola. Dzieci o długiej karierze przedszkolnej wyróżniają się lepszym uspołecznieniem niż inne dzieci oraz lepszym przygotowaniem do szkoły.
DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA. Przygotowała Maria Stebel
Wstąpienie dziecka do szkoły powoduje wiele zmian w jego dotychczasowym życiu. W szkole stawiane są przed dzieckiem nowe wymagania i obowiązki wynikające z roli ucznia. Warunkiem spełnienia tych wymagań jest osiągnięcie przez dziecko pełnej gotowości szkolnej.
DOJRZAŁOŚCIĄ SZKOLNĄ nazywa się stan rozwoju, pozwalający na podjęcie nauki w szkole. Najwcześniej dojrzałość szkolną kojarzono ze stopniem rozwoju umysłowego a zwłaszcza z poziomem inteligencji dziecka.
DEFINICJE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ mają najczęściej charakter dynamiczny. S. Szuman przez pojęcie gotowości szkolnej rozumie „osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej”.
INNE UJĘCIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ PREZENTUJE A. BRZEZIŃSKA. Uważa ona, że gotowość dziecka do szkoły rozumiana jest współcześnie w kategoriach interakcyjnych, tzn. ujmuje się ją dynamicznie jako efekt współgry właściwości dziecka i właściwości szkoły ( jej oferty edukacyjnej)”.Ta nowa struktura współzależności dziecka bazuje na dwóch obszarach -
wpływie środowiska, głównie społecznego (szeroko rozumianego)
aktywnym udziale dziecka w tworzeniu dla siebie optymalnych warunków rozwoju.
Uzupełnieniem dodatkowych poglądów na gotowość szkolną może być stanowisko D. Golmana. Eksponuje on w problemie gotowości szkolnej właściwości emocjonalno - społeczne, m.in.:
łatwość nawiązywania kontaktu z rówieśnikami i osobami dorosłymi,
umiejętność współżycia i współdziałania,
zdolność wyrażania swoich potrzeb, wiarę w siebie,
ciekawość świata,
zdolność kontrolowania się na miarę swego wieku.
Czynniki te zdaniem Golmana liczą się w gotowości szkolnej bardziej niż np. zdolność analizy i syntezy głoskowej i sylabowej czy umiejętność poznawania i odtwarzania figur lub znaków literowych. Zapewniają one dziecku powodzenie w nauce szkolnej.
PODSTAWOWYM PRZEJAWEM DOJRZAŁOŚCI FIZYCZNEJ SĄ:
zadawalający stan zdrowia i odporność na zmęczenie,
nieuszkodzony wzrok i słuch,
prawidłowo funkcjonujący układ artykulacyjny,
sprawność ogólna ruchowa i manualna,
znajomość orientacji kierunkowo - przestrzennej, stron prawa - lewa,
preferencja ręki prawej,
zrównoważona dynamika procesów nerwowych,
O DOJRZAŁOŚCI EMOCJONALNO - SPOŁECZNEJ ŚWIADCZĄ:
chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami jak również nauczycielem,
samodzielność i zaradność w podstawowych sprawach codziennych,
zdolność przystosowania się w nowym środowisku,
równowaga uczuciowa - zdyscyplinowanie i podporządkowanie się normom współżycia w grupie,
wrażliwość na potrzeby innych
obowiązkowość, wytrwałość, sumienność w zalecanych zadaniach,
wiara w siebie, niezniechęcanie się trudnościami,
samokontrola swego zachowania i wykonywanej pracy.
DZIECKO DOJRZAŁE W SFERZE INTELEKTUALNEJ:
przejawia aktywność poznawczą, zainteresowane jest tym co je otacza,
wykazuje chęć do nauki czytania, pisania, matematyki,
posługuje się mową poprawną pod względem gramatycznym, artykulacyjnym, w sposób zrozumiały, logiczny przekazuje swoje myśli,
wypowiada się na temat swoich przeżyć oraz formułuje poprawnie własne sądy,
koncentruje przez dłuższy czas uwagę na określonym temacie,
łatwo przyswaja i utrwala nowe pojęcia, informacje,
wykorzystuje posiadaną wiedzę w praktyce,
różnicuje, porównuje, odtwarza figury geometryczne,
odróżnia kierunki, położenie, a także proporcje odwzorowywanych form graficznych,
zapamiętuje proste melodie, rymowanki,
przeprowadza analizę i syntezę liter/ głosek, sylab,
odwzorowuje, czyta proste wyrazy,
zna podstawowe pojęcia matematyczne.
W obrębie dojrzałości szkolnej centralne pytanie brzmi:
CZEGO SZKOŁA WYMAGA OD DZIECKA? Ale szkoła to przynajmniej dwa elementy z jednej strony program i nauczyciel z drugiej zespół klasowy - grupa rówieśnicza.
CZEGO WYMAGA OD DZIECKA NAUCZYCIEL ODPOWIEDZIALNY:
opanowania materiału nauczania w określonym czasie i określony sposób.
skupienia uwagi , panowania nad reakcjami emocjonalnymi ograniczenia ruchliwości dziecięcej,
względnej samodzielności, ze szczególnym uwzględnieniem podstawowych sprawności manualnych ( samoobsługa, pisanie, rysowanie, lepienie, wycinanie),
W KATEGORIACH LOGOPEDYCZNYCH OZNACZA TO
po pierwsze - interioryzację mowy, zahamowanie wypowiedzi spontanicznych. W przedszkolu czy w domu dziecko mogło swobodnie rozmawiać, w szkole musi panować nada sobą, odpowiadać wtedy, kiedy jest pytane przez nauczyciela,
Po drugie - oderwanie mowy od działania. Dotąd mowa dziecka była ściśle związana z działaniem, stanowiła element autoekspresji,
Po trzecie względny regres w rozwoju mowy spowodowany nauka czytania i pisania.
GRUPA DZIECIĘCA chce widzieć w uczniu przede wszystkim towarzysza wspólnych zabaw. Nie toleruje dzieci niezręcznych, nieśmiałych, płaczliwych, stroniących od gwaru i ruchu.
Przygotowanie dziecka do szkoły nie stanowi w przedszkolu wydzielonej dziedziny działalności nauczyciela, lecz dokonuje się w całokształcie jego czynności zmierzających do wyzwolenia różnorodnej aktywności dzieci, pozwalających każdemu wychowankowi osiągnąć możliwie najwyższy dla niego poziom dojrzałości szkolnej.
WEDŁUG MARII PRZETACZNIKOWEJ DZIECKO WSTĘPUJĄCE DO SZKOŁY POWINNO:
Być wystarczająco fizycznie rozwinięte na swój wiek,
Posiadać zasób wiedzy o świecie i orientację w najbliższym otoczeniu,
Być zdolne do porozumiewania się z dorosłymi i rówieśnikami,
Przejawiać w zachowaniu właściwy stopień uspołecznienia,
Umieć opanować swoje emocje,
Nie uzewnętrzniać gwałtownie swoich stanów uczuciowych,
Rozumienie symboli graficznych,
Umiejętność koncentracji uwagi,
Właściwą koordynacja wzrokowo- ruchowa.
Osiągnięcie dojrzałości fizycznej, emocjonalnej, społecznej i umysłowej to proces długi i powolny, którego realizacja rozpoczyna się z 3 latkami.
Realizacja programu przedszkolnego w sposób indywidualny dostosowanego do potrzeb i możliwości poszczególnych dzieci pozwoli każdemu wychowankowi osiągnąć optymalny dla niego poziom dojrzałości szkolnej.
OSIĄGNIĘCIE DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ jest osiągnięciem przez dzieci 7 letnie takiego szczebla rozwoju, na którym bezboleśnie a skutecznie może się dokonać owa przemiana w życiu i osobowości dziecka, która towarzyszy jego przejściu w zupełnie nowe środowisko, konieczności przystosowania się do warunków i współuczestnictwa w realizacji celów i zadań, jakie środowisko szkolne stawia każdemu dziecku.
Jakie kompetencje w zakresie przygotowania do nauki czytania i pisania powinno mieć dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie.(według E. Gruszczyk Kolczyńskiej - Program wychowania i kształcenia sześciolatków, Nowa Era).
Dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej powinno:
Rozumieć sens kodowania oraz dekodowania i orientować się w najczęściej używanych oznaczeniach, rozpoznawać uproszczone obrazki zawierające ważne w codziennym życiu informacje
Rozpoznawać litery drukowane małe i wielkie, łączyć je w sylaby, a sylaby w wyrazy,
Ułożyć wyraz z sylab ( dwóch- trzech) pasujący do obrazka,
Czytać wyrazy o prostej budowie fonetycznej i „podpisywać” nimi obrazki przedstawiające przedmiot, osobę, zwierzę, roślinę,
Ułożyć zdanie z rozsypanki wyrazowej ( trzy - cztery wyrazy), podpis do obrazka,
Czytać krótkie zdania i równoważniki zdań z właściwą intonacją i dobierać je do obrazków przedstawiających określona sytuację, zdarzenie),
Rozumieć sens przeczytanego krótkiego tekstu ( trzy - cztery proste zdania) dotyczące ilustracji, pod którą znajduje się zapis,
W prawidłowy sposób trzymać ołówek, długopis, kredkę, pędzelek itp. I odpowiednio posługiwać się nimi podczas rysowania, malowania lub kreślenia znaków literopodobnych,
Odwzorowywać proste wzory na dużej i małej kartce w układzie poziomym ( od strony lewej do prawej) i pionowym ( z góry na dół),
Odwzorowywać figury i elementy literopodobne w liniaturze powiększonej i znormalizowanej w układzie poziomym ( od strony lewej do prawej),
Właściwie ułożyć książkę do czytania, a także kartkę, na której zamierza rysować lub kreślić ornamenty i znaki literopodobne,
Zachować właściwą postawę przy rysowaniu i kreśleniu oraz przeglądaniu, a także przy czytaniu książek.
Kompetencje dziecka sześcioletniego do uczenia się matematyki:
Każdy sześciolatek ma wykazać się:
W ZAKRESIE DZIECIĘCEGO LICZENIA:
Umiejętnością liczenia przedmiotów, umiejętnością rozróżniania błędnego liczenia od poprawnego,
Stosunkowo wysokimi umiejętnościami wzmacniania wyniku dodawania i odejmowania; w łatwych przypadkach dziecko ma rachować w pamięci, a w trudniejszych może pomagać sobie palcami lub innymi zbiorami zastępczymi,
W ZAKRESIE OPERACYJNEGO ROZUMOWANIA NA POZIOMIE KONKRETNYM:
zdolnością do wnioskowania o równoliczności mimo obserwowanych zmian w układzie elementów w porównywanych zbiorach ( na przykład po przesunięciach sugerujących, że jest więcej lub mniej, po ułożeniu w komin, włożeniu do pudełka itd.
Zdolnością do układania przedmiotów w serie rosnące i malejące: ponadto po wybraniu jednego przedmiotu ma określić wszystkie mniejsze lub większe w tej serii ( wskazując liczbę np. pięć, dziecko powinno wiedzieć, że liczby 4,3,2,1 są od niej mniejsze, a liczby 6,7,8, .. od niej większe).
Kompetencjami potrzebnymi do orientowania się, w jaki sposób mierzy się długość, pojemność i ciężar. Chodzi o dążenie do precyzji pomiaru, a także zdolność do wnioskowania o stałości wielkości mimo obserwowania zmian sugerujących, że po zmianie jest np. wody więcej lub mniej.
W ZAKRESIE ODPORNOŚCI EMOCJONALNEJ I ROZUMNEGO ZACHOWANIA SIĘ W SYTUACJACH WYMAGAJĄCYCH WYSIŁKU INTELEKTUALNEGO:
zdolnością do obdarzania nauczycielki ( i innych dorosłych) uwagą i porozumiewania się z nią w zrozumiały dla niej sposób,
zdolnością do podejmowania zadań na swoją miarę i realizowania ich do końca mimo napięć emocjonalnych - dziecko nie może z byle powodu porzucać zaczętego zadania, ani też zajmować się czymś innym.
Taką odpornością, aby z błahego powodu nie popadać we frustrację - musi umieć znieść porażkę i skorygować swoje zachowanie.
W ZAKRESIE MOTYWACJI DO NAUKI SZKOLNEJ:
Ma przejawiać ochotę do podjęcia nauki w szkole,
Ma umieć cieszyć się z własnych osiągnięć i odczuwać satysfakcję, gdy samodzielnie wykona zadanie,
Ma mieć wyobrażenie o obowiązkach wynikających z roli ucznia.
WSPOMAGANIE ROZWOJU UMYSŁOWEGO - TROSKA O ROZWÓJ MOWY I KSZTAŁTOWANIE KULTURY JĘZYKOWEJ
Dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie powinno:
Słuchać uważnie i reagować na polecenia nauczycielki, a także umieć je wykonać zgodnie z podana instrukcją,
Obdarzyć uwagą rówieśników i dorosłych, słuchać ich wypowiedzi: zachowywać kontakt wzrokowy i słuchowy z osobą mówiącą i chcieć zrozumieć, co ona chce przekazać,
Komunikować rówieśnikom i dorosłym swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia itp.
Poprawnie i wyraziście artykułować głoski, sylaby, wyrazy i zdania,
Wyrażać myśli w poprawnie rozwiniętej i uporządkowanej formie,
Uczestniczyć w rozmowie i przestrzegać elementarnych zasad kultury słuchania i mówienia:
rozmawiać na temat, dostosować ton głosu, i nie mówić zbyt głośno,
nie osaczać współrozmówcy i nie lekceważyć pozostałych uczestników rozmowy,
gestykulować z umiarem, mówić krótko i w sposób interesujący, zwracać się bez pośrednio do osoby, a którą się rozmawia, a także do innych, jeżeli są zainteresowani rozmową,
zadawać pytania w jasny sposób i odpowiadać na pytania innych osób.
E. Gruszczyk Kolczyńska -Program wychowania i kształcenia sześciolatków, Wydawnictwo Nowa Era.