Człowiek i środowisko z Kicińską

Człowiek i środowisko 18.02.2013

pisemne zaliczenie na ostatnim wykładzie

pytania z wykładu, ocena w Usosie najpierw niezatwierdzona, szansa na poprawę… kilka dni zatwierdzenie

1. Wpływ zmian klimatu na życie ludzi w czasach historycznych

pogoda, klimat w przestrzeni

klimat się zmienia

lodowce topiące się - podniesienie poziomu wody

osady zalane

ułatwienie przejścia na rolnictwo

Co doprowadziło do upadku? Czy zmiany klimatyczne?

• Cywilizacja w dol. Indusu (hrappa, Mohendżo-Daro)

3-4 tys. lat temu

• Imperium Majów

• 1,5 tys. lat p.n.e.

• pd. Meksyk, Gwatemala, Honduras

Badania paleoklimatyczne

badania szczatków izotopów tlenu O18, O16 (ich stosunku względem siebie), co podlega parowaniu najpierw, (lzejszy izotop)

• panowała susza przez sto kilkadziesiąt lat

• miasta w dolinach większych rzek lepiej sobie radziły

średnia temp. przy pow. Ziemi na półkuli pólnocnej w czasie ostatnich 10 tys. lat - wykres

średnia długofalowa teraz 15st

6 tys. lat temu ochłodzenie

optiumum klimatyczne cieplej niż obecnie - Optimum holoceńskie

Optimum okresu rzymskiego

1,5-2 tys. lat temu

rozwój imperium rzymskiego

ekspansja Chin

przejście przez Alpy - Hannibal

od 2 wieku naszej ery warunki się pogarszały

• migracje / akceptacja nowych warunków

= migracje

Okres wędrówek ludów, śr. temp. spadła o ok. 1 stopień = okres wegetacyjny skrócony o 1 miesiąc

• gorszy rozwój działalności gospodarczej

• okres zły

Okres optimum Średniowiecznego

• XI wiek,

• funkcjonowanie winnic w Anglii

Normandia

• winnice na terenach niemiecko-języcznych, pd. Łotwa?

• o 100-200 m uprawa w góry, górę

=wykorzystanie większego areału ziem

• łatwiej w rybołówstwie

• temp. wyższa morza

• roślinność bogatsza w Am. Płn., cieplej np. w Kanadzie

Wyprawy Wikingów (Normanów)

Skandynawia obszar jałowy, surowy, wyprawy na lepsze tereny

trudne przeżycie przy drobnym wahaniu klimatycznym?

• wzrost liczby ludności, trudne wykarmienie

• rozeznanie w Europie, środowisku

Mała epoka lodowa

• XIII - XIV w.

• (2 tys. lat wcześniej nawet większe ochłodzenie)

• 1-2 st zimniej, kilka tygodni krótszy okres wegetacyjny

• bardziej wilgotno

• nie jest to jednolity okres w dziejach

• nie wszystkie fazy wszędzie jednakowe

• więcej zim ostrych niż chłodnych lat

• lodowiec w Alpach zwiększał się

źródła wiedzy o klimacie:

• badania zmian w zasięgu lodowców

• kopalne drewno z osadów morenowych

• kiedy lodowce się cofały, kiedy rozrastały

• pierścień przyrostu drzewa

• =badanie dendrochronologiczne i analiza pyłkowa

• analiza kronik historycznych

(np. kiedy ruszyła kra)

• analiza zapisów dot. zasięgu lodów na morzach

• analiza zapisów dot. zasięgu rolnictwa

• analiza danych dot. winobrań i żniw (od końca XV w.)

• analiza danych demograficznych - kroniki parafialne (jak ludzie się odnajdywali w warunkach)

• analiza zapisków fenologicznych (zakwitanie drzew przez 1000 lat)

• analiza opisów pogody, miejsc, obrazów, powiedzeń

(„maj drzewa zieleni” pieśń niemiecka, późno?)

• zamarznięta Tamiza - targ na lodzie

- od 200 lat Tamiza nie zamarza

• obrazy np. Bruegela starszego

np. obraz „Łowcy na śniegu”

• dopiero teraz analiza danych instrumantalnych - dane z krótkiego okresu, od lat 40-tych XVII w.; wiedza bezpośrednia

• barometr potem, termostat najpierw

• pierwsze długie serie pomiarowe od drugiej połowy XVIII w., ok. 200 lat

Zwiększyła się niestabilność pogody

sytuacje ekstremalne częściej

• klęska głodu

wylewy rzek, od Szkocji po Pireneje 1315-17

Anglia - deszcz od Maja do jesieni niemalże bez przerw

= wzrost cen pszenicy, ziarna

Francja

również podniesieone ceny zbóż, winorośl nieudana, utrudnione pozyskanie soli z odparowania

• przypadki dzieciobójstwa, kanibalizmu, choroby

• liczba ludności spadła

• czas trwania: niemal 3 lata

gwałtownie zmniejszyły się powierzchnie pod uprawę, ludności więcej do wyżywienia

Dżuma: wilgotniejszy, cieplejszy rok

ze 100 mln spadek o 40% l. ludności

wzrost aktywności wulkanicznej

1259 r. wzrost aktywności

połowa XIV w. zaprzestano uprawy zbóż na Islandii

1400-1700 spadek uprawy winorośli

częste sztormy na Atlantyku

ok. 1500 wymieranie ludności, osiedli założonych przez Wikingów

• impuls do odkryć geograficznych

• Pizarro - Peru

duże wahania pogody z roku na rok

lata 60-te XVI w.; ostatnia dekada XVII w.

lata 60-te:

opisy pokrywy lodowej

wymarzła winorośl, oliwki

XVII - eskimosi w Szkocji, Szkoci - Ulster w Irlandii

1/3 ludnosci Finlandii dzisiejszej wymarła z głodu

Szkocja - głód

Trudne warunki, pozytywy:

+ Antonio Stradivarius - dobra jakość skrzypiec

szczególny okres, jeszcze chłodniejszy - tzw. minimum Maundera, 1645-1715

aktywność słoneczna

drewno przyrastało szybciej w dobrych warunkach, gąbczaste drewno - przytłumiony dźwięk

zmine warunki = zbite pierścienie przyrostu - lepszy dźwięk, lepsza jakość surowca

Negatywy:

• wzrosła częstość polowań na czarownice

• bulla papieska - czarownice mogą wywoływać złą pogodę

• tysiące ofiar

po 1730 roku lepszy klimat

„słońce oświecenia”.. zmniejszyło polowanie na czarownice?

Zburzenie Batylii, 1789 14 lipca, wzrost cen żywności

Kampania Napoleona w Rosji w 1812 r. - mroźna zima, duże przestrzenie do pokonania

Rosja - taktyka spalonej ziemi, niszczono wszystko co można pozyskać

1815 wybuch wulkanu Tambora, pyły w atmosferze, mniejsze bezpośrenie promieniowanie docierające do Ziemi

= 1816 tzw. rok bez lata

Lata 40 - klęska głodu w Iralndii w okresie ocieplenia, ziemniaki - rdza kartoflana, zboża na opłaty dzierżawne dla Anglii

1845, 46 jeszcze cieplej

Lodowiec Vernagt-Ferner w Alpach zmniejszony od lat ok. 20-tych do 60-tego roku

1911, 2005 dolina Alpejska zajęta przez lodowiec Moeteratsch, dzisiaj wolna

25.02.2013

Wpływ pogody na wydarzenia historyczne

Rzymskie imperium...

tereny Niemiec obecnych..

Bitwa w Lesie Teutoburskim (9 r. n.e.)

• burza przeszkodziła rzymskim żołnierzom, dnem wąwozu szli

• rzymianie byli przesądni, zły omen burza itd..

• Thor - jeden z najważniejszych bogów

• Rzymianie ciężko uzbrojeni

• Cheruskowie??? wygrali, z Rzymian nie przeżył nikt, składani byli w ofierze, samobójstwa..

• 17, 18, 19 - numery pechowe dla Rzymian

• Germanie więcej nie byli atakowani

• Bitwa wpłynęła na podział Europy! - wpływy germańskie i rzymskie

Inwazja mongolska na Japonię

• XIII w. Impreium mongolskie na ogromną część Azji

• 1273 mongołowie wysłali coś do Japonii, że chcą ją podbić

• 1279 Imperium dynastii Sung podbili (wschodnia Azja)

• 1281 kolejna inwazja, ale Japończycy się przygotowywali

• 15 Sierpnia Walka w Zatoce Hakata Hakosaki - tajfun potężny

• tajfun zmiótł wiele jednostek mongolskich, wpadały na siebie nawzajem

• Japończycy odparli atak dzięki drugiemu tajfunowi

• termin - „Kamikadze”: boski wiatr, wiatr narzędziem bogów, czyli bóg wiatr??

• wg Japończyków Niebiosa - że mają żyć w izolacji, poczucie odrębności

W końcowym etapie II wojny światowej znowu tajfun

Wyprawa Karola XII na Rosję

1709

w ramach wojny północnej

Rosja na Szwecję?!

Rosja - taktyka spalonej ziemi po raz kolejny

wykorzystują warunki zimowe

gen. Styczeń i Luty :P

nawet na cieplejszym obszarze sroga zima, dziesiątki tysięcy ofiar

Bitwa na Ukrainie z siłami szwedzkimi

pod Połtawą

Szwedzi bez szans, 1500 uszło z życiem, w tym król

Bitwa pod Waterloo

Bitwa Napoleona, 1815 czerwiec, obfite opady

grzązki teren, siły angielskie z holenderskimi

w Belgii Waterloo

bagnoooooooooo

musiano czekać na wyschnięcie ziemi

klęska Napoleona, jednostki przeciwnika zdążyły dotrzeć - prusacy

Burza w czasie wojny krymskiej 14 listopada 1854

1853-56

o dominację na Bałkanach

I fotografie wojny, bitwy

14 listopada 1854 burza, szkody we flotach Francji, Anglii

burza była do przewidzenia wg astronoma,

to przyczyniło się do narodzin synoptyki, stacje meteo powstawały

Zimy w czasie II wojny światowej

kilka ciężkich zim pod rząd

wyszliśmy z małej epoki lodowej..

40-50-60

Kampania francuska 1940

zima opóźniła atak wojsk niemieckich, Anglicy i Francuzi mogli się przygotować, 20 szwadronów więcej

Operacja Barbarossa

Niemcy na Związek radziecki

wojna krótka i szybka?

intensywny atak.. w założeniu

Hitler? a może generałowie?

źle dla Niemców gdy Hitler objął władzę

• założenie uderzenia z trzech kierunków na Moskwę

• z okupowanej Warszawy po Rumunię:

• z półn - Lenningrad,

• central. - Smoleńsk, Moskwa,

• połudn. - Kijów, Charków, Stalingrad, Kaukaz

• bestialstwo wobec ludności

• ogromny obszar - dużo czasu na pokonanie dystansu

• założenie mniej ostrej zimy

• Frantz Bauer założył, że taka będzie - błąd

• bardzo mroźna zima, od stu lat najmroźniejsza

• rozkaz ani kroku w tył..

typowa jesienna pogoda, czołgi grzęzły w błocie poopadowym

Rosjanie mogli stać w miejscu, ich czołgi tak nie grzęzły

Niemcy stwierdzili, że łatwiej im będzie w zimie

24 km od Kremla 6 grudnia i zimaaaaaaaaaaa

temp. spadła do minus 40

dla Rosjan normalka

Dla Niemców mundurów nawet zimowych nie przygotowano, mieli tylko galowe w razie zwycięstwa

Rosjanie - walonki itd..

Japonia nie chciała atakować Rosji, więc Rosjanie ściągnęli z Syberii oddziały

białe czołgi, białe osłony na mundurach

1941-42 najmroźniejsza zima pod Moskwą, zamarzał smar

Zapytanie do synoptyka w Berlinie Bauera, on stwierdza, że to musi być błąd w odczytach...

= odwrót Hitlera

cofnięto się o 150 km

wojna pozycyjna, zadbanie o tereny kluczowe, czyli tereny pod Stalingradem, Morze Kaspijskie

czewiec do września idzie Niemcom dobrze nad M. Kaspijskim,

w zimie nie, woda zamarzła

zamknięcie, otoczenie niemieckich sił na kilkunastu kilometrach

utrudnione zaopatrzenie, tylko z powietrza możliwe

2 lutego zmuszenie Niemców do kapitulacji

Zamach na Hitlera 13 marca 1943,

Hitler pod Smoleńskiem

likier...? ta bomba :D

kwas w bombie, opóźniający zapalenie bomby

kwas niestety zamarzł

Operacja Overlord

Atak wojsk z zaskoczenia na plaże Normandii

2 lata planowania inwazji morskiej, desantowej, 3 mln żołnierzy alianckich przetransportowano

warunki miały być:

• świt - dużo czasu

• odpływ - przeszkody

• dobra widzialność

• spokojne morze

• pełnia Księżyca - oświetlenie nocą dla samolotów

• 36 godz? miały trwać takie warunki

sztab ludzi mających przewidzieć warunki

brytyjczycy - modele pogody

presja dobrych prognoz

Wiosną lepiej, wyże atmosferyczne, burze rzadziej,

przesunięto na czerwiec

4-6 czerwca lub 19

4 czerwca burza 1944

Lądowanie aliantów w Normandii 6 czerca 1944 r.

jasnowiedzenie a nie meteorologia by przewidzieć dokładnie pogodę nad Kanałem La Manche...

19 czerwca znacznie gorsza pogoda, Einsenhauer stwierdza, że mimo strat dobrze że 6-tego

Hiroszima, Kokura, Nagasaki

14?? lipca 1945 plany

zrezygnowano z Kioto ze względu na zabytki (o jak miło :P)

widzieć cel..

I cel Hiroszima 6 Sierpnia samolot Little Boy, z bazy US na Marianach

7-8 rano samolocik meteorologiczny przeleciał, zwiad pogodowy

następny zrzucił bombę o 8:15 na Hiroszimę

Hiroszima w dolinie, wzmocniła siłę uderzenia

350 tys. mieszkańców ucierpiało

brak natychmiastowej kapitulacji Japonii..

system przekazu informacji zawiódł?

system zadziałał.. ale Japończycy uważali, że to była jedyna bomba

11 sierpnia- plan kolejnej bomby

9 Sierpnia Fat man kolejna bomba na Kokurę miała być

skład broni duży, ale atak konwencjonalny zastosowano wcześniej co ograniczyło tam widoczność - chmury, dym

2 tys. ofiar a mogło być więcej w tym mieście

na resztkach paliwa na cel zapasowy - czyli Nagasaki

jedna „szansa” zrzucenia bomby

o 10:58 zrzucono bombę atomową na Nagasaki

Kokura świętuje to zrządzenie losu, pogody, które dało im uniknąć tragedii

Wpływ zjawisk meteorologicznych

Halo

Słońce poboczne-odmiana halo

Halo wpłynęło na oblężenie Magdeburga

po dłuższym czasie oblężenia halo

wtedy niezwykłe zjawisko, poruszenie w obozie wroga

atakujący zwinęli się i odstąpili od oblężenia

zdobycie miasta nad którym 3 Słońca niemożliwe - siły nadoprzyrodzone

Krzyż świetlny - halo w postaci pionowego słupa świetlengo i pobocznego

Krzyż ognisty Sienkiewicza w „Ogniem i Mieczem”

1598 wojewoda krakowski widział taki omen - Kalwaria Zebrzydowska

Dzisiaj pogoda nie zmienia tak planów

ale maskowanie parą wodną dla radarowego obrazowania

gdzie są bomby pod podłożem, nakładanie obrazów, metal powoduje nagrzanie gruntu, przy bezchmurnym niebie

Basen Narodowy :PPP

Zwiększenie częstotliwości nagłych zjawisk pogodowych?

np. huragan Katrina

kat. 4, ok. 250 km/h

teren nieprzygotowany (209km/h 3 kat. najwyżej)

Nowy Orlean pechowe położenie, duża część miasta za wałami przeciwpowodziowymi, przerwanie wałów - zalanie miasta

120 mld dolarów strat - najwięcej

lista 21 imion za krótka, więcej huraganów niż przewidywano

Sandy w październiku koło Florydy (hahaha biedny Sachan:P ominięty), na Nowy Jork poszedł huragan.

Straty ekonomiczne rosną w XX w., czy to znaczy, że więcej huraganów? większe straty bo obszar się wzbogacił więcej strat niż 100 lat temu by było.

4.03.2013

Współczesne i prognozowane zmiany klimatu oraz ich skutki w przyrodzie i gospodarce

Zmiany środowiska, jakiegokolwiek czynnika = zmiany klimatu

zmiany atmosfery, astronomiczne czynniki także

czynnik najmłodszy - człowiek

klimat - coś niezmiennego, co niewiadomo kiedy się zmieni... (def. szkolna?)

klimat podlega ciągłym zmianom, czasami są one wyraźniejsze

GLOBALNE OCIEPLENIE

wyraźne, postępujące ocieplenie

szybkie bieżące zmiany

od połowy XIX w. średnia się podnosi

ostatnia dekada wyjątkowa, kontynuacja w XXI w. - wyjątkowo ciepło

Efekt cieplarniany

globalne ocieplenie nie równa się efektowi cieplarnianemu!!!

efekt cieplerniany to efekt naturalny

-18 - -19 st. C by było bez tego efektu a nie +15

para wodna 20%

7,2% CO2

efekt cieplarniany jest odkąd istnieje atmosfera ziemska

wcale nie jest największy teraz

metanu było więcej w prehistorii, nawet do 100 st/% ??

przebieg

krótkofalowe promieniowanie od Słońca przechodzi przez atmosferę, część jest absorbowana (przez gazy cieplarniane) w atmosferze, część odbitego promieniowania wraca a część wychodzi poza atmosferę w kosmos (IR radiacja z powierzchni)

antropogeniczny przyrost efektu cieplarnianego!!!

wzmocnienie to jest niewielkim stopniem całości zjawiska

zmiany dokonują się szybko

Antropogeniczna emisja gazów cieplarnianych

zwiekszanie stężenia gazów naturalnie występujących w atmosferze

• CO2 ze spalania paliw

• zmniejszanie powierzchni lasów (wcale nie na opał, mniejsze wchłanianie CO2, zamiana na tlen - blokada fotosyntezy na świecie, słabsza asymilacja CO2)

• wody się ocieplają, więcej CO2 w atmosferze (więcej CO2 się rozpuszcza w zimnej)

Stężenie CO2 mierzone na Manua Loa zwiększa się od setek lat

metan

• większy potencjał niż CO2, większe stężenie - zwiększony efekt cieplarniany

• 0,9% na rok rośnie stężenie metanu z powodów antropogenicznych

• z pól ryżowych

• z przeżuwaczy (krowy itd... bydło)

podtlenek azotu

• 0,2 - 0,3 tyle wzrasta na rok

• 270

Ile udało nam się wyprodukować tych gazów?

ocenia się że w ciągu XX w. od 0,5 - 1 stopnia

32-33 skala naturalna

nie chodzi o samą wartość a o tempo zmian

nigdy w historii rozwoju Ziemi zmiana (przyrost) nie była tak szybka!

= trudne przystosowanie do zmian

trudne oszacowanie przyrostu naturalnego i spowodowanego przez człowieka

antropogeniczne zmiany jeszcze trudniejsze do oszacowania niż naturalne

różne modele

dobry model to taki, który oszacuje przeszłość

duże skomplikowanie

brytyjski model - na kwadraty 135km podział Ziemi, 40 km?? wgłąb?

trudno oszacować wpływ poszczególnych elementów

albedo

przy cofaniu się wiecznej zmarzliny, przy topnieniu lodowców albedo spada, ciemniejsza powierzchnia wyłazi

= więcej promieniowania zostaje nieodbite

= duże porcje matanu uwolnione

chmury utrudniają odpływ promieniowania

nieskończona liczba wariantów

prognoza rzeczywistości nie oddaje wszystkiego

Najczęściej zakłada się, prognozuje się dalsze ocieplenie

Lub przyjście ochłodzenia, maksima coraz większe

antropogeniczne ingerencje powodują zatrzymanie? osłabienie trendu?

przyszłoby ochłodzenie gdybyśmy nie ingerowali?

do 4 st. pod koniec XX w., teraz uważa, się że to 1-2 st. (różnicy)

Większość modeli raczej zgodnie zakłada, że jeśli przychodzi globalne ocieplenie, to na lądach, bardziej zimą, w wysokich szerokościach = najwyraźniejsza zmiana

Możliwe skutki globalnego ocieplenia:

• wzrost zmienności warunków pogodowych

• wzrost częstości i intensywności zjawisk ekstremalnych

(możliwość monitorowania środowiska teraz większa... więcej danych mamy)

jak udowodnić, że huragany mają większą siłę?

straty materialne inne niż np. 10 lat temu, z powodu bogatszej infrastruktury (większe)

• przyspieszony obieg wody w przyrodzie

(wyższa temp. wew. lądu - więcej trzeba pary wodnej, większy stan nienasycenia, bardziej sucho wew. lądu)

większe opady zimą, wody, słabe w lecie

słabsza retencja, akumulacja wody w śniegu

mniejsze roztopy zimowe

brak ważnego źródła wody dla rolnictwa na wiosnę, zaopatrzenie w wodę słabsze

niższy poziom wód gruntowych

większe zanieczyszczenie wód

parowanie terenowe większe o 50mm, odpływ wodny mniejszy o 1/4

• podniesienie się poziomu Oceanu Światowego

na stopienie się Grenlandii potrzeba kilku stuleci (gdyby się stopiła 6,5 m więcej)

wzrasta objętość wody przy wzroście temperatury

Antarktyda - problem pod koniec XXI w. ???

1880-1980 zmiany poz. O. Światowego w cm stale rośnie 18cm-59cm

• ponad 1m w wersji pesymistycznej

• nasilenie intensywności procesów brzegowych

• XX - XXI w. nakłady finansowe w dzisiątki mld dolarów przy wzroście o 1m poziomu wody

• wzrasta zasolenie wód przy brzegu

• wały nadbudować, umocnić

• cofanie się ujść rzeczych

• Tereny UK zagrożone przy wzroście poz. morza np. King's Lynn, Norfolk, wschód więcej

• na deltę Nilu: Aleksandria pod wodą przy 0,5-1m

• Wenecja, z obrazów Canaletta, teraz widać podniesiony poziom wody

• schody na obrazach mniej zalane

• grunt tam się ponadto obniża

• Atole Kwajalein - W. Marshalla, przesiedlanie mieszkańców, już przesiedlono niektóre wyspy pochłonięte przez ocean,

• Bangladesz - ogromna różnica + cyklony tropikalne, kilka mln osób do przesiedlenia w tak biednym kraju

• kurczenie się paku lodowego i lodowców

• największe topnienie przy brzegu, paki lodowe przyrastają nadal, ale nie są aż tak grube jak się wydaje, zaledwie kilka metrów grubości ok. 3m

• bardziej stabilne podłoże pod kontynentalnym lodem,

• kilka-kilkanaście lat i zredukowanie do zera pokrywy lodowej na morzu

• nawet do 60% lodu morskiego do utraty

• krańce nadtapiają się szybciej, jak się będą łamać szybciej się stopią

• 2001 luty - pak lodowy na biegunie północnym mniejszy niż zwykle

• większe problemy ma Antarktydzie, zaledwie 18 stacji meteorologicznych, wnętrze lądu słabo rozpoznane, słabe monitorowanie w stosunku do informacji z Grenlandii i północy

• część zachodnia - doniesienia o łamaniu lodowców szelfowych, mega góry lodowe, dezintegracja części lodowca szelfowego w 2002 (na L...)

• zanikanie lodowców górskich np. Alpy

• średnia temp. w Alpach wzrosła o 1 st. C (XX w.)

• 1/5 ostatnie lata po 1985??

• Lodowiec Morteratsch, Alpy Retyckie 1911-2005 zanik w dolinie

• źródło wody wyczerpuje się, brak stabilizacji reżimu wodnego rzek zasilanych lodem, większe ryzyko powodzi, procesów stopowych

• zagrożenie zdrowia ludzi

• większe prawdopodobieństwo wystąpienia chorób z krajów ciepłych

• wewnątrz lądu sucho - mniejsze prawdopodobieństwo

• 100 mln ludzi więcej zagrożonych malarią

• wzrost fali upałów

• 2003 - fala upałów np. Niemcy + Francja latem

• 14 tys. zginęło we Francji

• uprawy dojrzały o miesiąc za wcześnie

• zbiory fatalne

• poziom Dunaju niski - odsłonięcie statków z wojny

• nie przewidziano tych upałów dokładnie co do miesiąca, prawdopodobieństwo wystąpienia zwiększone przewidziano

• zwiększy się fala upałów

• po 2040 szczególnie

• funkcjonowanie dużych miast utrudnione

• układ krążenia słaby, termoregulacja - zagrożone zdrowie

• smog fotochemiczny, zanieczyszczenia wtórne większe, ozon zagrożeniem, ogranicza komfort życia, odsetek ludności miejskiej narażonej na ozon wzrósł w 2003

• migracje z powodu postępującego pustynnienia

• zmiana warunków życia roślin i zwierząt

• zmiany korzystne dla jednych, niekorzystne dla innych

• rozlegulowanie dotychczasowych warunków, możliwe, że migracje niemożliwe, zabudowa

• Red Tide - toksyczne czerwone algi

• Niedźwiedzie polarne zagrożone

• polują na foki z kier lodowych

• przy braku kry foka nie musi wypływać w przeremblu, miś nie dojdzie :/

• Sikora modra

• pisklęta przy larwach motyli

• rozjeżdżanie się terminów lęgu itp.

• drzewa, zaopatrzenie w wodę mniejsze mimo ciepła przyrost pierścieni mniejszy

• zagrożenie pożarami większe

Możliwe skutki globalego ocieplenia (społ- ekon.):

• zmiany kierunków wyjazdów turystycznych

• problemy Tunezja, Hiszpania - sprowadzanie piasku, piasek zabierany przez morze

• spadek zainteresowania sportem zimowym, nie zawsze możliwe przesunięcie się wyżej

• jedyne całoroczne ośrodki narciarskie zamykane np. na półkuli południowej lodowiec nie-całoroczny,

• Vancouver - dowożenie śniegu

• zmiany cyrkulacji atmosferycznej, oceanicznej

• słabsze prądy np. Norweski

• pak lodowy stopiony inna gęstość, przesunie się na południe, mniejsze łagodzenia klimatu

• kurczenie się wieloletniej zmarzliny

• inne problemy z budownictwem na tych terenach

• metan wyzwalany do atmosfery

• + produkcja żywności ulegnie wzrostowi?

• np. kukurydza w całej Polsce możliwa do uprawy, południowa Polska - winnice?

• na 2075 rok prognozy

• ale silniejsza erozja m.in. eoliczna,

• zielona rewolucja z lat 60-tych, powodzenie z działalności ludzkiej i wzrostu CO2 - produktywność fotosyntezy większa?

• Syberia - rolnictwo?? ale słabe gleby dla rolnictwa

• dla rośliny ważna nie tylko temperatura

= dyskusyjne

Redukcja zlodzenia Arktyki,

• +łatwiejszy transport

mniejsza potrzeba lodołamaczy

rachunki za ogrzewanie mniejsze

Działania

ekomonika zmian klimatyczych

gł. ekonomista Banku Światowego Stern

koszty zjawisk pogodowych do 1% PKB Świata

zmiany klimatyczne zmniejszą tempo rozwoju gospodarczego

reakcja głównych zatruwaczy?

dowody potrzebne, ale nie ma 100% pewności

nie ma jednakowego zdania, pozytywy i negatywy pokazywane

ograniczenie komfortu życia przez te kraje niemożliwe

nikt rozsądny nie może uwzględnić danych jako wystarczających bez dowodów większych

czekanie

skutki czekania mogą więcej kosztować

11.03.2013

Motywy ochrony przyrody w czasach historycznych

• przyroda była personifikowana, rośliny, drzewa, zwierzęta, wierzenia religijne powodem ochrony przyrody

• powiedzenia porównujące do zwierząt

• kult wielkich drzew - cenione, poważane, np. te imponujące nam drzewa, długowiecznością, dawaniem owoców, wielkością (Azja Mniejsza, Arabia oliwki, figowce; Afryka baobab). Duże zżycie się z drzewem, przepraszanie za ujmowanie krwi (żywice). Miłorząb, Taoizm przyczynił się do zachowania tych drzew. W Europie, w niektórych częściach Ameryki dąb (Anielski dąb, Karolina Południowa). Kult starych dębów na Łotwie długo przetrwał, składanie im ofiar z pożywienia. Święte gaje, pojedyncze drzewa, np. naokoło grobów herosów. Ścisły rezerwat, nic nie można było ruszyć, wynieść. m.in. Fenicjanie, Germani, Żmudzini...

W okolicach Marsylii Rzymianie wycięli gaje, sam Cezar musial przekonać wojsko że nic się nie stanie im jak wytną drzewa.

Święte gaje pogan często stawały się łupem wojsk wroga, misjonarzy także, wyganiali misje po takim działaniu.

Wyplenienie zwyczajów trudne. Zakonnicy, księża nie mogli zatrudnić drwali, którzy by się podjęli zadania pierwszego ciosu drzewu. Nawet po wprowadzeniu chrześcijaństwa.

• powiązanie drzew z osobami, np. dąb mógł długo przetrwać dzięki temu...

• pretekst na nie niszczenie gajów, pretekst diabła w lesie

• postrzeganie zwierząt

np. Malowidła naskalne Lascaux, Francja

• myśliwi traktowali swoją zwierzynę z szacunkiem

• hipotezy o przygotowaniu się do polowania na zwierza, ułatwiające zwizualizowanie

• lub miejsce dla duszy wielkiego zwierzęcia (malowidła wyglądające nie jak w biegu, już martwe)

zwierzęta totemowe

np. dolina Nilu

panteon świętych zwierząt - zescalenie wierzeń poszczególnych ludów

• W Indiach - zwierzęta blisko spokrewnione z ludźmi, wędrówka dusz. Ptaki, węże poważane najbardziej, kulty wg czasu: byka, konia, słonia, krowy

• W Japonii dobre traktowanie zwierząt, szacunek, dla zbawienia

• Lamaizm... poszanowanie przyrody, kult X nie deptanie nawet zwierzątek

• Zwierzęta pomocą, wykorzystywane, związki uczuciowe niemożliwe - np. średniowieczna Europa, wiedźmą zbyt kochająca zwierzęta?

• procesy zwierząt 1474 r. Bazylea kogut, który zniósł jajko

czczone, święte, siedziby bogów, pasma górskie, groty,

Himalaje, Olimp, Fudżijama, Horeb, Uluru - największy monolit skalny świata

Chiny - świete góry:

góra Tai (aura tajemniczości nad górą, ok.1500m, nowy władca musiał wejść na szczyt by zyskać aprobatę niebios)

Ślęża, (Sobótka) - do XI w. święta dla Słowian

efektowne skałki, starożytna Grecja, Rzym

padanie im do stóp, składanie ofiar z mleka, miodu..

dwa typy genetyczne:

- głazy narzutowe

np. Trygław - Tychowo, Zachodniopomorskie (44m obwodu, 4m wysokości)

- meteoryty - skały zesłane z nieba

najsłynniejszy? wschodni narożnik kaby, Mekka

biały kamień zczerniał od dotyku grzesznych ludzi

Czarcie skałki, nie ruszać

• Względy estetyczne

• platan

Władcy miłośnicy przyrody, by nie szkodzić straże stawiali nawet

• święta w uznaniu piękna

• hiacyntia

• rozalie

• róży

• tulipana - Turcja

• wiśni, śliwy, irysów, piwonii, hryzantem - Japonia, Daleki wschód

Średniowieczna Korea, wzgórza Diamentowe

• względy patriotyczne

• pobódki moralne, prawo do życia dla innych organizmów

• rezerwaty dla dzikich zwierząt, zabronienie zabijania dla czci, na jedzenie ograniczenia, niejadalne zwierzęta, względy ideologiczne

• zioła lecznicze, nawadnianie pól

• gościńce z drzewami owocowymi dla podróżnych

• zakazy palenia lasów

• Czasy późniejsze największy rozwój

• Greenpeace, politycy: Theodore Roosevelt (26 prezydent USA)

• Względy egzystencjalne, zdrowotne

• względy naukowe, poznawcze

• względy gospodarcze i strategiczne - np. lasy mogą się przydać (już Chiny 1122 p.n.e.) samowyręb zabroniony, szkółki leśne

sadzenie drzew przy grobach

sosny, thuje - władcy

np. topole niżsi

• cios dla podbitego kraju niszczenie, upokorzenie poprzez wycinanie drzew, zwłaszcza drzewa owocowe - długotrwały cios, mienie łatwiejsze do odzyskania, pokolenia, zwierzęta również

np. z czasów panowania perskiego Dariusza I

Ksenofon? o tym pisał

• cywilizacja śródziemnomorska - Markus Cycero - „niszczenie lasów jest najgorszym wrogiem dobrobytu społeczeństwa”

• Atak wroga utrudniony w przypadku lasu, tubylcy znający go mają przewagę - paryzanci, banici (Robin Hood)

= naturalna granica

• W Polsce pomiędzy Nysą i Odrą, zabagnione; pd-zach cz. kraju - oddzielająca od Niemców i Czechów

• puszcze np. sandomierska, lasy oddzielające poszczególne plemiona

• później po połączeniu w pola uprawne

• Brama Łużycka, Morawska, bariery puszcz. grodzenie przejścia

• Do poł. XIII w.

• potem większe rozdrobnienie

• otaczanie terenów klasztorów

• przepisy ochrony np. Benedyktyni, Cystersi, Kamedułowie - nie ścinać drzew, piękno, poszczenie, bez ważnych powodów nie należy ciąć drzew 4-5 w ciągu urzędu max?

• długość palenia drzewem - długość czyśćca

• zakaz wycinania drzew wiecznie zielonych

• Cystersi - drzewa i głazy nauczą cię, zasadzić drzewo owocowe i opiekować się nim, zyski gospodarcze z drzew, tych chronienie. Gatunki niepożyteczne jeleń i żuraw

• Średniowieczna Europa

także chronienie ryb, ograniczenia łowienia

ochrona łososi, dużo zakazów

zakazane poławianie małych, narybku, zbyt małymi oczkami w sieci

• zakazane ogłuszanie ryb, grodzenie drogi, trucie

• odbiór sprzętu, więzienie, śmierć? np. Szkocja

• ścięcie głowy rybakowi

• Parki narodowe

Thingvellir - dolina koło Reykiaviku

tu obrady parlamentu nad gołym niebem. Obecnie PN (od X wieku ceniony teren)

• Ochona lasów, od podpaleń, polowań zwykłego człeka

ziemie władcy chronione (by się nie okazało że dla władcy zabrakło zwierzyny)

• Lasy w dobrej formie Anglia, Czechy

• We Francji bardziej liberalniej - mniej lasów

• 1016r. zabezpieczenie terenów łowieckich lasy angielskie

• XV w. Niemcy, Czechy wyjątkowo ostre prawo, podpalenie lasu - spalenie żywcem

ucięcie ręki itp. kary za inne czyny wobec lasu

• Teraz restrykcyjne przepisy?!

• Decyzja na czym nam zależy najbardziej - budowa statków z drewna/las?

• druga poł. XVI w. jeden z pierwszych przykładów rezerwatu

• car Piotr Wielki drugi rezerwat, wyczucie, ekologiczne podejście. Rygorystyczne podejście, podział na działki lasu i użytkowanie w roku tylko jednej. W ogóle nieeksploatowane lasy wzdłuz rzek - powodzie, im potężniejsza rzeka tym szerszy pas lasu.

• Ustawy leśne XVII w. np. Francja, 1770 Berlin - szkoła dla leśników

Polska

• pierwsze początek XI w. Bolesław Chrobry - chronić bobry

• obrona żeremia, kadra mogła tylko polować, dostarczanie pokarmu na zimę

• ziemie własnością monarchy, przywileje nadawano

• Rodzaje polowań - Venatio magna, duże zwierzęta: niedźwiedzie, łosie, daniele

bobry, tury mniejsze

przywilej tylko króla polować na mniejsze?

tury, bobry tylko dla króla

• Venatio parva - mniejsze

dla każdego lisy, zające, kuny, wiewiórki

= Ius regale - przywilej łowczy króla (względy egoistyczne)

• Dbałość o środowisko wodne

połów ryb, np. bosaki zabronione

czasy ochrony od ruszenia wód do św. Jana

• Statuty wiślickie (wiślicko-piotrkowskie) 1347r. Król Kazimierz Wielki

(warto zwrócić uwagę)

• ścinanie drzew z ulami

• kradzież drewna w cudzym lesie

• coraz surowsza kara przy łapaniu na wyrządzaniu szkód w lesie

• wzniecenie pożaru w cudzym lesie - kara śmierci

• wyrządzenie szkód na polach, łąkach, w rzekach, stawach, jeziorach karane

• zabieranie ze stada zwierząt, gdy złapie się na wypasie w cudzym lesie

• przepędzanie przez las

Statut warecki

1423r. Władysław Jagiełło

• ochrona obszarów o niewielkiej lesistości

• ochrona cisa - elastyczność drewna - łuki, kusze a domieszkowo, wolno rosnący

• kara śmierci za podpalenie lasu

• surowe kary za polowanie na grubą zwierzynę na cudzych gruntach

• czas ochronny dla zwierzyny łownej od 23 kwietnia do jesieni św. Wojciecha do jesieni

Statut litewski

1523 Król Zygmunt I Stary

• ochrona rzadkich lub ginących gatunków zwierząt łowncych - żubra, tura, bobra, sokoła, łabędzia

• kara śmierci za podpalenie lasu

statut Sejmu Warszawskiego

1557 (Zygmunt August)

III Statut Wlk /Księstwa Litewskiego

1588

zakaz niszczenia drzew bartnych (z ulem)

zakaz zabijania sokołów, łabędzi , bobrów

ochrona żereni bobrowych

kary finansowe, za zakłucanie spokoju

do 1840 na ziemniach wlk ksiestwa litewskiego

Bos primigenius - tur

z ustaw królów tur dłużej się zachował

ale w XIII w. tylko na Mazowszu

Jagiełło polował na nie, ale je potem chronił, straże, obszary puszczy Jaktorowskiej

zarządzenie Zygmunta III Wazy 1597 (ale kłusownictwo samych ochroniarzy)

• wieś ma się opiekować turami, mieszkąńcy mniej ważni w okolicach Sochaczewa

• (nie tury, tylko „turowie bywają”)

1627 padła ostatnia samica tura, Królewiec jeden tur

(Jaktorów w herbie ma tura)

Ciekawe zwyczaje:

otaczanie majątków magnatów lasem, polowania, spiżarnia, majątek - tzw. zwierzyńce

Modrzewiowa Góra lasy mieszane rezerwatem, miejscowość zwierzyniec

najsłynniejszy zwierzyniec na Roztoczu w posiadaniu Zamojskich (pod Zamością)

i tak rozczłonkowanie lasów

X w. a XIX - duża bioróżnorodność niemożliwa na małych obszarach lasów (dwukrotne zmalenie)

Uniwersał względem borów i lasów w wlk ks. litewskim 1770

zwracał uwagę na kurczenie się zasobów.. leśnych

18.03.2013

Niektóre aspekty ochrony przyrody w XIX i XX wieku

XVII wiek za złośliwe uszkadzanie drzew kary w Niemczech

Pomnik przyrody - pojęcie wprowadzone przez Aleksandra von Humboldta

Koniec romantyzmu - gloryfikacji przyrody (zachwycanie się przyrodą jako taką), potem faza pozytywizmu - mocnego stąpania po ziemi (inwentaryzacja, dokumentacja przyrody)

Konserwatystyczne podejście, obszary chronione

I chronione torfowisko Gammelmosen 1805 (Dania)

bioróżnorodność nie-oceniana, typowanie wg piękna, względów użytkowych

• Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego (stanowisko ochrony roślin, dziś ścisły rezerwat przyrody, największe skupisko cisów, nie monośrodowisko cisu)

• Pamiątka Pieniacka, 1886 - rezerwat na Podolu, starodrzewostan buka

• Barnowiec 1903 od Krynicy po Szczawnicę, dziś w Popradzkim Parku Krajobrazowym, z wykształcenia leśnik, właściciel?? Stawnicki

Maksymilian Siła-Nowicki..., sejm galicyjski we Lwowie, prawna ochrona zwierząt alpejskich m.in. świstaka, 19 lipca 1869, względy naukowe

1906 Francja ochrona przyrody w prawodawstwie za słowami Johna Ruskina (dla dzieci przyroda)

Ameryka - obszary zniszczone, koloniści, najeźdźcy się nie poczuwali do ochrony nieswojego obszaru, szybsza degradacja lasów np. w Pensylwanii

sosna wejmutka - szerokie, duże drzewa pozostawiane by korzystać do budowy, np. na Florydzie

Arbor Day - dzień sadzenia drzew 1854r. dziennikarz Morton, posiadacz ziemski, erozja ogołoconej ziemi, wymyślił obsadzanie drzewami obszaru, sąsiedzi podążyli za nim

przekonał zarząd rolny w Nebrasce by wprowadzić taki dzień sadzenia z nagrodami, piknikiem 1872. Przyjęło się w innych krajach 22 kwietnia (urodziny Mortona) obchodzony, np. w Kanadzie

>powód dla ochrony przyrody, przywożone gatunki nowe dla terenu, odnawianie rodzimych gatunków. Ogrody botaniczne XVIII/XIX w. Kraków 1783, Grodno 1793. Bioróżnorodność się zmniejszała, zauważono to, wpływ człowieka na środowisko. Pierwsze obszary chronione by coś nie zginęło. Inicjatywy, że bezsensownie coś stracono.

• Gołąb wędrowny (kolorowy, pomarańczowy brzuszek, czerwonawy kark) gatunek z Ameryki. Polowania go wytępiły, przełom XIX/XX w. ostatni zdechł w 1914 r.

Z kilku miliardów osobników..

• polowania, trucie, palenie siarki, pułapki, rzutki w klubach sportowych - strzelanie do ptaków. Niska płodność ptaka, przekształcanie obszarów lęgowych na rolne. Mięso, pierze, pasza dla świń. W ciągu jednego wieku wytępiono gatunek.

Wielka Brytania też wytępienie gatunków...

1870 ekspedycja na Wyoming, obszar słabo poznany, niezwykły. Piękny obszar, niepodobny do innych > Yellowstone,

Cornelius Hedges prawnik - teren nienaruszalnym na co najmniej 99 lat

18 gru 178X??? roku Parkiem Narodowym w Kongresie??? (PN 1872)

Druga wyprawa - malarz Heigen, geolog... fachowiec mówiący o niemożliwości wykorzystania obszaru, dowody obrazy.

Thomas Moran obraz 213,4x365,8 cm; 1 marca 1872 PN prezydent Ulysses Grant podpisał

• argument - Nie da się sensownie wykorzystać obszaru, również na świecie argumentem

w większości PN na obszarach górskich

Yosemite

Sekwoja

Płn Szwecja Abisco, Sare??

PN Białowieży, 17 sierpnia 1932

Afryka wschodnia obszary chronione ustanowione przez kolonistów, inicjatywa nie do przyjęcia dla władz miejscowych. Argumenty ekonomiczne najważniejsze dla biednych krajów.

Wzrost liczby i powierzchni obszarów chronionych na świecie od połowy XIX w.

od 1950 najszybszy wzrost do 1980... potem spadek do 1990

liczba obszarów chronionych i ich powierzchnia nadal rośnie (obszar x1000 km^2)

Grenlandzki Park - wielki, mniejsze, czy cele będą spełnione?

• potrzebna ingerencja człowieka by na mniejszych spełnić cele ochrony

• Światowa Unia Ochrony Przyrody

• obszar chroniony - obszar lądu lub morza.., zarządzany prawnie. Definicje różne

Obszar pow. lądów chroniony ok. 6%

obszary większe niż 1000 ha??

obszary mniejsze nieuwzględniane w statystyce

6-8% z małymi (bioróżnorodność niemożliwa do utrzymania na małych obszarach)

Nierówny udział obszarów chronionych na Ziemi

obszary atrakcyjne krajobrazowo

połowa to Ameryka północna, mroźne obszary Grenlandii, suche pustynie aż za dobrze chronione brak bioróżnorodności tam

Obecny cel - ochrona bioróżnorodności

Wilgotne lasy równikowe mniej chronione a tam największa bioróżnorodność

Żeby coś chronić trzeba to rozumieć...

• najstarsze PN w Ameryce pokazują, że nie rozumiemy. Sekwoje to nie wszystko, sekwoje- często mamutowiec olbrzymi pokazywany, zamiast sekwoj. Mamutowce olbrzymie jedne z najstarszych na Ziemi (parametry około: średnica 8m, 100m wysokości, wiek 3000 lat)

• Wiele drzew ma imiona. np. General Sherman - largest living thing on Earth

• gałęzie grubsze niż większość pni drzew, 2m średnicy

• General Grant 81,5m wysokości

• Sekwoje o czerwonej barwie - tanina, barwa, odporność; kora do 60 cm grubości... struktura kory porównywana do struktury azbestu

John Muir 1838-1914 „nic nie może zaszkodzić drzewom...” dziś powiemy że najsłabsze są korzenie, gleba

Sequoyah - nazwa od człowieka indianina? irokeza? uznanego

Połowa XIX wieku wieść o tych drzewach, przybyli drwale..

5ciu w dwa tygodnie musiało pracować

pniak o wielkości parkietu do tańca...

za dużo wysiłku by eksploatować drewno tych drzew

Movement for the Protection of the Sequoia

przystosowania do przetrwania pożaru wielu drzew, obszary suche gorące, samoistne pożary

• gruba kora (też sosna, częsta w Yellowstone, kora płatami odpada - odciągnięcie pożaru, plackowata kora, azbestowata kora sekwoji)

• ucieczka wzwyż; wysokość, pożar nie dosięgnie korony drzewa

• nasiona w kapsułach, sekwoja, z przepalonej szyszki nasiona łatwiej wychodzą

• rozczapirzone listowie, paproć, porywane z wiatrem płonące gałęzie

• szeroki rozstaw drzew np. sawanny

• np. dęby korkowe Portugalia, przystosowania profityczne??

• system korzeniowy

Tlen nie od zawsze w atmosferze, więcej go od pojawienia się organizmów fotosyntetyzujących. Kalamity, Sygillaria, lepidodendron. wyższe stężenie tlenu w atmosferze i częstsze pożary?

Karbon 25%?

Prowokacja pożarów olejki eteryczne? niewiele do spalenia = krótko i temperatura niższa

częstsze pożary - szybkie i krótkie, mniej groźne

PN - ochrona przeciwpożarowa

• następstwa im dłuższa tym bardziej widoczne następstwa, zmiana ekosystemów, z drobnymi pożarami nie ma grubego runa, spalone wraca do obiegu materii, padnięte daje miejsce następnym. Sosna lubi stanowiska dobrze oświetlone...

• zmiana struktury wiekowej drzewostanów, ubytek najmłodszych

• badania nadżerki sekwoj (to co nadżarte łatwiej się pali)

• niewielkie pożary naturalne

• Let it burn

• przez sto lat nie było pożaru i więcej materiału do spalenia

• 1988r. objęto tym cały obszar PN Yellowstone

• potężny pożar 150 tys ha lasu spalone, lato 1988

• 1/3 pow. parku zniszczona, pożar ugasił się sam

• pogorzelisko, skutki pożaru (co 250-300 lat wielki pożar, odradzanie się)

• użyżniona ziemia, rośliny jednoroczne, ptaki, zwierzęta roślinożerne; zupełnie inny ekosystem, pozostały nasiona

• 50-150 lat nowy teren, dużo zielonej masy, pożar niemożliwy do rozprzestrzenienia się

• ocieniany spód lasu po setkach lat, brak miejsca na drobne rośliny, mniej zwierząt roślinożernych i za nimi drapieżników. Totalne zniszczenie nie groźne, od dna lasu do góry nie rozprzestrzeni się pożar. Sosny coraz mniejsze możliwości funkcjonowania. Jodły i świerki jako podrost. Piętro środkowe pojawiające się - możliwość pożaru. Powrót do punktu wyjścia w 250-300 lat.

• Poprzedni duży pożar w drugiej połowie XVII w.

• zatrzymany obieg poprzez objęcie ochroną, po stu latach nadgonienie i pozwolenie na pożar

Zmienny ekosystem dla kolejnych pokoleń. Ochrona przyrody takiej jaką znamy w naszym rozumieniu.

25.03.2013

Imperium Rzymskie

Pax Romana? - pokój rzymski, walki tylko na granicach, wewnątrz spokój

dokonania:

• drogi rzymskie, sieć dróg dobrze zorganizowana, dla celów wojskowych szczególnie

(Grecy - żeglarze) drogi 20 wieków przetrwały...

• dobrze wykorzystywali doświadczenia, pomysły innych

• brali przykład z Etrusków przy budowie dróg, (Toskania). Żołnierz ciężkozbrojny - drogi nie mogą być kręte, po wypukłych formach terenu (nie omijać, nasypać) - mniejsze nanoszenie błota, utrudnione zasadzki na wojsko idące drogą

• droga: ok. 1m grubości 2-6m szerokości. 4-5 warstw: piasek, żwir na dole; bloki skalne na zaprawie na cemencie; żwir ubity gliną, betonem, na to bloki kamienne dobrze dopasowane. Drenaż, pobocze miękkie. Gdy betonu brakowało spajano drogę ołowiem (późniejsze pozyskiwanie ołowiu z drogi przez ludność - nie zachowało się)

• główne drogi brukowane, poboczne nie. Dojazd do mista najpierw wybrukowywano

• k. Neapolu, Arabia - dwupasmówka? pasma na środku.

• Dobrze zbudowana droga nie wymaga napraw ok. 100 lat

• Pierwsza droga Via Appia. Rzym - Tarent, Brindisi. 310 p.n.e.

• wojny Punickie kolejne drogi. W stronę Rawenny?

• II w. n.e. tysiące kilometrów dróg

• nauki dla podbitych jak budować drogi..

• służba pocztowa, zajezdnie

• 1mila rzymska 1481m (1000 dwukroków; passusów)

• Hodometr - wózek do mierzenia drogi, 399 ząbków, tyle mil ile zwirku w zbiorniczku

• W wielu miejscach zalano betonem rzymskie kamieniste drogi, powkładano studzienki

• wykorzystanie łuków w architekturze (Grecja, Egipt, bardziej element dekoracyjny), tu podpora

• łuk bez zaprawy?? umiejętnie ustawione kamienie lub mało zaprawy

• kamień odporny na napeżenia ściskające, przenosi naprężenie w dół

• łuk przy obciążeniu odgórnym wzmacnia się, zakleszcza się

• łuk nie stoi o własnych siłach, podtrzymywanie szalowaniem w czasie budowy, łatwiej budować drobne niż duże, szybciej (np. Segovia łuki drobne)

• zakończenie mostów kłopotliwe, jeśli się jeden ugnie, zawali się jak domino. Oparcie się o podłoże skalne / zamknięcie na planie elipsy lub koła

• mosty, akwedukty, zakładane na wiele lat, ziemie zostaną w imperium.., napór wody umacniał często most.

• Za solidne budowle, nadal wykorzystywane

• półkoliste łuki z kamienia. budowane ręcznie, przez ludzi i zwierzęta. Problemy ze stabilnością w trakcie budowy... filary coraz szersze - większa przeszkoda dla rzeki, większy napór wody, tamowanie drogi rzeki.. w trakcie naboru wody

• przy półkolistych mostach - oddalenie filarów = wyższy most

Most Alcantara nad Tagiem, Hiszpania, lata 104-106 - most dla pieszych... za wysoki dla wozów

Akwedukty

• Bliski wschód najpierw

• ilość, skala większa rzymska np. Segovia (k. Madrytu)

• rozwój miasta rzymskiego...

Równina Lacium, gdzie znajduje się Rzym - teren suchy

najbardziej zurbanizowany obszar do XIX w.

bariera środowiskowa - rozwiązanie doprowadzenie wody akweduktami (nawet kilkadziesiąt kilometów)

Funkcjonowanie akweduktu:

po równi pochyłej od źródła do celu.. grawitacyjny spływ

1-3 stóp na milę (1m na 1,5 km)

kilkadziesiąt kilometrów długości??

zaplanowanie trudne, pokonywanie dolin

niekiedy bardzo wysokie do 30 m

syfon L, przelew z brzegu doliny na brzeg

podbudowywanie

arkady akweduktu widoczne i nazywane akweduktem. bo często tunele przez skały.. a część kryje się pod ziemią (50 km arkady..) to też akwedukt

sieci akweduktów...

III, IV w. do 1,5 mln m^3 na dobę zużycia wody. dobre zaopatrzenie w wodę. do obiektów użyteczności publicznej może częściej niż domów

Pont du Gard 49m wys., 48 km od źródła do miasta, 17 m różnicy wysokości (na małym odcinku nie widzi się tego spadku)

prostopadle do rzeki?? - niekoniecznie tak prowadzono mosty, ważniejsze prowadzenie wody, ukosem ten akwedukt idzie

bloki kamienne bez zaprawy

woda twarda - będzie się gromadził osad. będzie trzeba konserwować - wystające kamienie zostawiono by można było czyścić kanał, szalunek zbudować

19 r. n.e.? p.n.e.?

na odwrocie 5 Euro:P

Czemu nie woda z Tybru?

też podpompowywanie wody, trudności

brudna woda w rzece

Rury w mieście

ale akwedukty łatwiejsze w konserwacji

z czego mieliby robić długie rury?

z brązu? - koszty, cenny, obróbka brązu trudna

drewniane - nie bo pęka i gnije

ceramiczne i betonowe - słabe przy nacisku od wewnątrz

dlatego długie akwedukty kamienne

w miastach rury z ołowiu (także naczynia z ołowiu)

• problemy zdrowotne, zatrucia

Wody różnej jakości w akweduktach

nie mieszano wód

dzielono kanał wodny na dwie części na jednym akwedukcie

Wiedza z:

dzieła dyrektora - de aquos?

podkradanie wody karane

1842 Londyn Komisja Królewska - raport o urządzeniach rzymskich, koloseum Werona jako rozwiązanie problemu higieny w ówczesnym Londynie

Były betonowe rury

wykorzystywali tuf

zmieszanie z zaprawą wapienną tufu - cement + piasek, żwir = beton

ograniczenie wykorzystania betonu - braki mieszadeł (nie mieli betoniarek:)

dodawano wypełniacze żwir, kafle

Sylwetka domów rzymskich

• wynaleźli centralne ogrzewanie, podpodłogowe (jako kolejni, był potem starszy pałac odkopany z takim)

• wielokrotne takie same wynalazki - wątpliwa zasługa twórcy, bezrobocie..

• centralne ogrzewanie zapomniane (po raz kolejny odkryte na potrzeby podgrzewanego zbiornika z rybami? skorupiakami?)

• ogrzewanie podpodłogowe

• przyjęte zwłaszcza na północy, gdzie zimniej

• zmiana architektury domów w domach z ogrzewaniem

• bez perystyla, jeden zamknięty blok, bryła domu by łatwiej było ogrzać

• Aeolipile Herona - nie wprowadzony wynalazek, turbina parowa, kulka obracająca się (potraktowana jak zabawka) Heron z Aleksandrii...

• nie ułatwili sobie życia, pozostali przy koniach, dwukołowych wozach, powozach carpentum

• mniej pilne listy na mułach

• pomoc przychodziła za późno. mimo dobrych dróg transport wolny

Miasto

rekonstrukcja starożytnego Rzymu:

• rynek Forum Romanum - wokół najlepsze budowle

• rozłożone dominanty, by wszędzie przykuwało wzrok

• dużo świątyń np. Panteon kopuła (ponad 30m)

• Circus maximus ćwierć miliona widzów

- dużo amfiteatrów, torów wyścigowych, gladiatorzy, bitwy morskie

• Koloseum - noumachie? zatapiane

• Ruiny term Karakalli po kilkanaście hektarów pow. (11 kompleksów term)

• 800 łaźni, 1000 fontann, przepych. czasami akcje darmowych wejść?

• łuki triumfalne Łuk Tytusa (Rzym)

• nie-niska zabudowa - 3, 4 nawet 5 kondygnacji

• V w p.n.e. 21m max, potem obniżono normy do 18m

• insule - wyspy, więcej niż willi. 46 tys w 300 roku

• sąsiadujące, chaos rozmieszczenia

• po wielkim pożarze odstępy konieczne, ograniczenie wysokości, rozładowywanie tłoku na ulicach

• Gdzie wojsko stacjonuje ustalono

• Mediolan, Turyn, Timgad (w Algierii założone)

Wał Hadriana

pn część Anglii ponad 100km dł. potężna strefa umocnień, oddzielenie od atakujących ludów. 122r. cesarz Hadrian przybył, zbudowano w kilka lat wał. twórczo, nie wszędzie taki sam, zamki, strażnice miały być często, były rzadziej

Niezrealizowane:

Kanał Koryncki

Neron do Grecji przybył

zat. Koryncka i Sarońska, 6km do połączenia

zaczęto budowę, po śmieci Nerona nie kontynuowano (trasa najlepsza i w dzisiejszych czasach zrealizowano)

Neapol

wewnętrzna trasa wodna od Rzymu

by dostarczać ziarno

wykorzystywany port w Ostii / Neapolu

zaczęto, nie kontynuowano

Zanieczyszczenia środowiska

V w.

pozyskanie srebra z galeny

ołów się ulatniał

cztereokrotnie wyższe stężenie zanieczyszczenia, poziomu tła, depozycja ołowiu

w 0r. przed rewolują przemysłową

degradacja środowiska na obszarze Brytanii

nowe uprawy

słodki kasztan, orzechy?

pozyskiwanie drewna dla przemysłu - odlew metali

porównywalna degradacja co potem podczas rewolucji przemysłowej, może nawet większa

20% lesistość, spadła do 12% przy rzymskim korzystaniu

potem wzrosła lesistość

08.04.2013

Miasta w środowisku geograficznym

pierwotna funkcja ulega zmianie lub nie, zmianiają się funkcje, dochodzą nowe

dlaczego miasto / osada wygląda jak wygląda?

zależność od przyrody

kanon oczekiwań ze strony środowiska

• zdrowe miejsce

• woda, nie za dużo wody by nie było częstych powodzi

• osłonięcie przed chłodnymi wiatrami

• żyzne gleby w sąsiedztwie

• grunt zdatny pod budowę

• skomunikowanie, nie aż tak otwarte by można było się bronić

=trudno znaleźć dobrą lokalizację

+w czasach rzymskich, ładna okolica, piękne miasto

Składowe środowiska najważniejsze:

1. warunki wodne

podziemne

2. rzeźba terenu

zwracanie uwagi na zieleń

klimat ogólny w skali kraju, mikroklimat - trochę lepszy by był

twarde i miękkie czynniki lokalizacji

twarde skalarne? wymierne

rzeźba terenu i wody twarde

zieleń i warunki topoklimatyczne dodatkowo miękkie, nie odstraszą kogoś aż tak bardzo by zbudować miasto

Wpływ warunków wodnych na rozwój miast

• poziom fizjologiczny, dostęp do wody pitnej

woda do zabiegów higienicznych, rytualnych

• nawadnianie upraw, muł

• rzeki ułatwiają komunikację, transport towarów; Chińczycy nazywali szlaki suchymi drogami, drogi wodne jako główne, bardziej naturalne

• rola w obronie miejscowości

Niziny większość miast nad rzeką

Większa rzeka - ważniejsza siedziba?

ułatwienie funkcjonowania

łatwiejsze ogarnięcie, spełnianie funkcji centralnej

źródła energii - dzielnice przemysłowe, koła wodne

ścieki do rzek odprowadzano

Dziś wiele z tych funkcji spełnainych jest inaczej

położenie nadmorskie korzystniejsze dziś?

Porty

nadrzeczne, morskie

częściej morze

idealna lokalizacja zal. od warunków środowiska, czym pływano

od VI, VIII w. p.n.e. idealną lokalizacją głęboko-wcięta zatoka, spokojniejsze wody, głęboka zatoka, nie grozi uderzenie w dno

Nad morzem Śródziemnym dużo takich zatok

Ateny, Pireus

jeden z najlepszych naturalnych portów

idealny zespół miejski

długa linia brzegowa, dobrze odcięta od zew.

wielka naturalna zatoka

Milet

dwie naturalne zatoki

Bodrum (daw. Halikarnassos)

teatralnie schodzące zbocze otaczające zatokę, jak amfiteatr

Marsylia

także zatoka

Kadyks

cypel, minimalne przekształcenie?

Syrakuzy

niemalże naturalne

dwa porty, wielki i mały na cypelku

od VIII p.n.e. zabudowa na Sycylię, zasypano przesmyk między wyspą a półwyspem

(miasto Archimedesa)

Dubrownik

kilkanaście wieków po Syrakuzach, VII wiek n.e.

wcześniej wyspa, miasto w najwyższej części wyspy, otoczono murami

zabrakło miejsca na wyspie to zasypano przesmyk i utworzono półwysep

1272r. statut z kilku ksiąg, jedna cała o własności terenu, możliwości wykorzystania warunków

Na początku naszej ery

państwa bogatsze - stać władców na większe przekształcenia środowiska, gdy nieidealne

założenia portowe monumentalne

Aleksandria

Homer wskazywał na Faros, uwaga Aleksandra Wielkiego

walory środowiska:

wyspa Faros odzielająca od reszty

molo łaczące port z wyspą

dwa wielkie baseny portowe

na lądzie duże miasto

od południa podmokłe tereny starego jeziora

• latarnia na Faros

wyobrażenie o państwie już na podstawie portu - wizytówka miasta, kraju

na szczycie latarni ogień, widoczność z kilkudziesięciu kilometrów

grobla - heptastadion (molo łączące wyspę z lądem)

Kartagina

czasy hellenistyczne

przekształcenie w dobry port i robiący wrażenie

koło, zespół placów, porozdzielanych kolumnami jońskimi

Europa środkowa i zachodnia, inne warunki, inne założenia dla portów

Amsterdam

układ nadrzeczno-morski

obniżenie na wybrzeżu, kanałowate wejście wody w ląd

przekształcenie środowiska, trzy pasma kanałów, różnicujący system rangę kupców

słabszy - mniejszy kanał, mniejsze jednostki pływające

Rotterdam

wielki port

ważny szlak handlowy

Wismar

palczasto rozchodzący się kanał, wchodzenie morza

Gdynia

wyspa

pradolina Łaby? wchodząca do zatoki

baseny portowe

wchodzi na kępy

Londyn

lejkowate ujście rzeki, dużej rzeki w odległości od morza

łatwe wpłynięcie dla dużych jednostek

spokojne wody wewnątrz, mogą jeszcze duże jednostki dopłynąć - kompromis

mniejsze koszty transportu na lądzie, trochę cofnięty port w głąb lądu

Średniowiecze, Europa

system, struktura przestrzenna miast dostosowana do portów cofniętych w ląd

Lubeka

elipsa otoczona rzekami

najważniejsza linia nabrzeża dla miasta

grono kupców - mieszkające w miarę blisko nabrzeża, splendor niski przy samym, tworzono uliczki prostopadłe do nabrzeża

struktura grzebieniowa - ulice prostopadłe do nabrzeża

ważne budynki dla miasta - plac, ulica zamykająca grzebień, w przypdaku Lubeki grzebień dwustronny, ratusz czy coś w środku miasta, mniejsze znaczenie rzeki Wackenitz (wschód)

nie powstaje rynek, wydłużona główna ulica, powstała później

Prostopadłe ulice nadal najważniejsze, ważność ulic pokazana na rycinach, przewyższanie budynków ważniejszych (jak katedra)

Lubeka dziś podobnie, nadal nabrzeże ważne

Sztokholm

połowa XIII wieku, Lubeczanie brali udział w zakładaniu miasta, dwustronny grzebień, zamek królewski w miejscu łatwym do obrony

Elbląg

trochę starszy od Sztokholmu

założenia grzebieniowe

poszczególne ulice do rz. Elbląg zakończone bramami

założenie pasuje? do części miasta, ważne daty powstania części miasta

nie powstał rynek

struktura grzebieniowa nie wymusza powstania rynku

Toruń

lata 30 XIII w.

struktura grzebieniowa w części zachodniej do Wisły

jest rynek

poszczególne ulice prostopadłe zakończone bramami

oś miasta druga odsuwa się od rzeki, na wschodzie?>

Gdańsk

plan 1500r.

rz. Motława, ulice prostopadłe do rzeki, zakończone bramami, Żuraw główny odstraszający?

ul. Główna, długi Targ przedłużenie, ulice prostopadłe do rzeki - szersze

uliczki łączniki pomiędzy nimi

Paryż

położenie nadrzeczne nie oznacza, że aż tak miasto jest z nią związane

z celtyckiej osady na Sekwanie,

Budapeszt, Berlin (mała ta rzeka),

Londyn współczesny też nie związany tak z rzeką, dużo mostów (w Berlinie też)

most londyński London Bridge długo jedyny w Londynie

Tower Bridge skomponowany z Tower 1874?

London Bridge inaczej wygląda, to samo miejsce, most ulega zmianie

Warszawa

miejsce pod miasto - najlepsze pomiędzy Czerskiem a Zakroczymem

skarpa blisko schodzi pod rzekę, ułatwione miejsce - zwężenie rzeki

rzeka nie wpłynęła na rozplanowanie struktury ulic

lewy brzeg cofnięty od rzeki

handel zbliżający do rzeki, nie ma ulic prostopadłych, zabudowa odsunięta

pierwszy most - w przedłużeniu ulicy mostowej Długa, Mostowa, Boleść

gorset Warszawski, ale jednak Wisła jest szeroka. Praga - prawa miejskie niezależnie od lewobrzeżnej Warszawy, starego miasta

inne funkcjonowanie rzeki niż np. we Wrocławiu

Linia ciekawych budynków wzdluż skarpy, piękny widok, czyste powietrze, efektowne położenie.

Stare panoramy - z prawego brzegu na lewy, prawy brzeg nieciekawy, niski

Troki - dawna stolica Litwy

Funkcja obronna rzeki, bagniska, morza

szyk bitewny nie do rozwinięcia w przypadku takiej przeszkody,

Ale źle się buduje na podmokłych terenach, choroby częstsze. Szukano obszarów suchszych, wyniesionych ponad moczary

Kraków - idealna lokalizacja naturalna,

skala makro - ważne szlaki handlowe

skala lokalna - otoczenie moczarami, wzgórza wawelskie ponad moczarami

rozlewisko, moczary a nad tym wzgórze było

Po czasie, gdy miasto chce się rozbudowywać powstaje problem

• przekształcenie środowiska pod budowę,

• przeniesienie się gdzie indziej

W Krakowie od XIII, XIV w. przekształcenie sieci wód, regulowanie, by móc budować

już inne środowisko niż w momencie zakładania miasta

Przykład przeniesienia się:

Kalisz

gród w rozlewiskach, moczarach

XII, XIII wiek, wzmocnienie społeczeństwa, funkcja obronna moczarów już nie tak ważna

przesunięto centum dalej

rzeczy kosztowne, wały, obwałowania, mury,

Poznań

Ostrów Tumski - wyspa na Warcie

przecięcie szlaku lądowego i wodnego

XII, XI w. pomoc w obronie rzeki

rozbudowa w połowie XIII wieku utrudniona, przeniesienie trochę miasta

Wrocław

przecięcie szlaków również

wyspa rozdzielająca rzekę

wysepki na rzece umożliwiające obronę na początku istnienia miasteczka

obrona przejęta przez inne rzeczy po rozbudowie na ląd

Besanc~on

lokalizacja w meandrze rzeki we Francji

otoczenie miasta rzeką

Ang. Shewsbury także

Kamieniec Podolski - twierdza w meandrze

klasyczna, mocna

Moskwa - klin dzięki warunkom wodnym Kreml

rzeczka dawniej istniejąca opasująca klin (trójkąt) z Kremlem

odcięcie najważniejszej części miasta wodą

Nie zawsze znalezienie idealnej lokalizacji, pomyłki, kosztowność tych pomyłek, bez map terenu zakładanie miast wedrując i uznając że „o tu założymy sobie miasto, są warunki”

uciążliwe skutki złego założenia

Lombardia

Mediolan

nie nad większą rzeką, dopóki malutka osada odległość do dużych rzek uciążliwa.

braki wody pitnej

długoletnia praca by nadrobić braki położenia

wybudowane wielkie kanały nawigacyjne do rzek

XIV w. wykorzystanie kanałów do budowy wielkiej katedry

Lwów

problemy położenia

Chalicz nad Dniestrem - dużo większe naturalne możliwości rozwoju niż Lwów

spalony zamek, przeniesienie miejscowości nieco niżej

Lwów na obszarze wododziałowym

fatalne zaopatrzenie w wodę

przesunięcie w dół mało pomogło

Lwów stal się potężniejszy niż Chalicz

trudność w zaopatrzeniu w wodę do dzisiaj!

miasta na bliskim wschodzie na szlakach karawan

zmienione warunki, dziś opuszczone

Palmyra

Vassa - izostatyczne podnoszenie Skandynawii, dawne porty muszą się obniżać

jeszcze gorsze obniżanie się terenu

Wenecja

dolina Rodanu - dużo niesionego materiału, zamulanie

kiedyś ważne miejscowości dzisiaj prowincjami

Ujście Rodanu, funkcja portu przeniesiona przez zamulanie do Aigues-Mortes

potężne mury obronne

Brugia

przejście na funkcje turystyczne

koło Brukseli

ok. 1000r. linia brzegowa dalej, miasto nad samym wybrzeżem dawniej, kwitnie handel, brzeg się oddalił, ujście rzeki zamuliło się, utrata funkcji handlowej, rozładunek na pełnym morzu niebezpieczny itd.

Dziś spacery, widoki ładne dla turystów

Berlin, Paryż, dziś sezonowo wysypywane płaże

Warszawa też +, Płock, oświetlanie mostów, ładne mosty

poprzedni z Lenartem

22.04.2013

13 maja prezentacja specjalizacji !!!

w środę wykład 8 zamiast ooś

zagadnienia pozostałe:

System energetyczny świata

16 września egzamin wstępny

400. Warunki hydro a lokalizacja miast

Miasta na wzgórzach

wzgórza przyciągały osadnictwo zawsze z powodów:

• wywieranie wrażenia (dla przyjaciół i wrogów, z zew. i wew.)

• wzgląd historyczny: cele strategiczne

• twierdza - przegląd otoczenia, strażnik aktywny, miejsce niedostępne, ale które nie sposób ominąć, nie do dosięgnięcia, nie w polu rażenia przez znaczną część historii (do Średniowiecza?)

warunki hydrologiczne

np. Kamieniec Podolski

poza zasięgiem wzroku i rażenia, walka utrudniona, walka psychologiczna w momencie zobaczenia wroga - twierdza powinna robić wrażenie niezdobytej

np. Chocim (skalisty wysoki brzeg rzeki)

Funkcja twierdzy - nie wszystko da się zmieścić w niej

Carcassone

• połączenie funkcji obronnej i innej kiepskie, to miejsce dobre dla twierdzy, wzgórze, twierdza rozbudowywana, I poł XIII w. przebudowa - rozdział funkcji, cele obronne miasto górne - twierdza

• zespół urbanistyczny średniowiecza, na dole po drugiej stronie rzeki miasto otwarte względnie, regularna siatka ulic, cywile, nie żołnierze

• dziś obiekt turystyczny, twierdza przygraniczna. Potem straciła na znaczeniu po przesunięciu granic Francji, chciano ją rozebrać w XIXw., protesty i odbudowa

Polska

Paczków

• mury obronne, baszty, przygraniczna twierdza, polskie Carcassone

Góra Zamkowa nad jez. S/Żempiły?

mało wybitne wzniesienie, ostatni punkt obrony przed Krzyżakami

morenowe wzniesienie, doskonałe na osadę, znane stanowisko archeologiczne na Suwalszczyźnie

• strzeżenie dróg, przepraw

Pieskowa Skała

• łańcuch, droga handlowa Kraków..

• zaakcentowanie dominacji w czasie pokoju

idealna lokalizacja dla władz

np. Edynburg, Nottingham, Nidzica (założona przez Krzyżaków)

• zaakcentowanie bogactwa, pozycji

dobra lokalizacja dla pięknych budowli, bogatych, efekt 3D pokazania wielu budowli

np. Pergamon

ołtarz Zeusa, świątynia Ateny, biblioteka pergamońska

(XIXw. zabytki w Berlinie)

• widok

• poczucie prywatności (czasy historyczne)

np. Edinburgh

pałac Kazimierzowski UW :)

ważność - górowanie, patrzenie z góry

• tereny suchsze, lepiej zabezpieczone przed powodzią

mogą wystapić problemy z zaopatrzeniem w wodę

np. Rzym

Forum Romanum już na terenie podmokłym

pierwotnie wzgórza, legendarnie 7

Siena

miasto w zbiegu 3 linii grzbietowych

Katedra podkreślająca lokalizację

[Palio di Siena - gonitwa koni]

• pozostawienie rolnictwu bardziej odpowiednich ziem

np. Południowa Francja

Pińczów przykładowo: kuesta zabudowa, rolnictwo pod na żyźniejszej ziemi, wygodniejszej pod uprawę

• świetna lokalizacja dla świątyni

Greckie Meteory

szczyty klasztory prawosławne

materiały wciągane były na linach, trudna budowa,

• miejsce niedostępne

• naturalne schronienie w czasach wojen

Model zabudowy wzgórza

względnie podobnie budowano

np. Pergamon

Priene (dzisiejsza Turcja pd-zach, z IV w. p.n.e. )

4-5 tys. mieszkańców

od południa rzeka meander

10-155 st nachylenia

prostokątne miasto, uliczki w nawiązaniu do poziomic

świetny przykład budowania na stoku

u góry świątynia - w perspektywie z dołu idąc

dwóch podobnych wzgórz nie ma, ale model jest

• szczyt - twierdza, zamek - obrona najdłuższa

• niżej świątynia

• poniżej pomniejsze zabudowania, mniejsze znaczenie

Kamieniec Podolski

np. Kraków

Kazimierz Dolny

Chęciny

obraz Jana Nepomucena Głowackiego - przewyższenie ważniejszych budowli „Staw na Groblach i przystań Plisaków na Wiśle pod Wawelem naprzeciw Dębnik”

Dzieje miast na wzgórzach

środowisko się zmienia

funkcje zmienne zatem

np. Czersk (na pd. za Górą Kalwarią)

• zamek na miejscu starszej osady

• mury 8m, 2m szerokości, fundamenty do 5m wgłąb

• kiedyś tuż nad Wisłą do XIV w.?

• 2km od rzeki teraz - teraz zakole charakterystyczne

• Warszawa zyskała na zmianie nurtu rzeki

• zniszczony zamek w wyniku działań wojennych

Ateny

zmiana funkcji Akropolu

po wojnach Perskich, pożarach wywołanych, wzgórze z funkcją religijną, kiedyś strategiczna władzy

Paczków

mury otaczające miasto, kosztowne wybudowanie, kształt korzystny elispowaty - krótkie mury, największy obszar, łatwa obrona- mniej ludzi potrzebnych do obrony

na wschód od Jeleniej Góry, Bolków

zamek plan kropli wody

wieża ze szpicem skierowana w stronę największego zagrożenia

Polska chyba jedyny przykład (Francja częściej)

puste przedpole miasta z twierdzą, wszystko za murami - małe miasta

inwestycje małe, by bogactwo nie zachęcało wrogów

starsze średniowiecze ataki - katapulty, tarany ale główne wali tuż przy murach

wrzucano chore padliny za mur

potem czarny proch i artyleria

działa początkowo nieodporne na gaz, połowa XIV w. szeroko wykorzystywane

miasta miały utrudnioną obronę, kaliber do 800 mm?

lufy po kilka metrów, do 300 kg pociski, ale drogie ciężkie armaty, koszt statku, mało strzałów, dlatego bombard mało

kamienne pociski, nawet brąz, szkło przy mniejszych

• wzrost zasięgu rażenia

• do 30 strzałów w ciągu dnia

• stare mury obronne bezbronne przy jednym celnym strzale

Bastion

rozbudowana linia obronna miast

wystające fragmenty, urozmaicona budowa, jeden strzał nie wystarczy, bastiony mogą okalać wroga

Barbakan

się pojawia

np. Twierdza Kostrzyn

Mista bogate, Zamość

Współczesna atrakcyjność starych miast na wzgórzach

Masada - Izrael, wysoka skała nad M. Martwym

początek I w. p.n.e. do 73 roku n.e.

mesada - twierdza po hebrajsku

obrona długa przed Rzymianami

Rzymianie zbudowali w końcu nasyp

zbiorowe samobójstwo dowódców, znaczenie jak Greckie Termopile

Mont-Saint-Michel

położone na wybrzezu, pływy

Niemcza

1017r.

• atrakcyjność krajobrazowa

• historia

• zabytki

baszta zamku Grodziec, dosadzanie drzew

rozsypywanie się umocnień

możliwe działania:

zabytek dla miasta - gdy są pieniądze

jako obrona już nie może służyć, zmiana sposobu walk

większość mieszkańców już na zewnątrz

ulice

założenie terenów zieleni

np. Kraków - Planty, zieleń zastąpiła mury

20 ha Planty mają nawet

dzielnica niebezpieczna, podmokła - aleje spacerowe zaproponowano

Senat Wolnego Miasta Krakowa, osuszenie terenów dzisiejszych Plant

Posadzono kasztanowce, topole, potem wycięto topole bo szybciej rosły, miały tylko osłaniać kasztanowce.

nie środowisko przesądza o funkcjach, funkcje, po co zakłada się miasta są wiążące

środowisko mogło pomóc, warunki środ. zmienne, pomocne lub potem przeszkadzające

06.05.2013

Morza i oceany we współczesnym świecie

Rola mórz:

• źródło surowców

musi być uregulowana kwestia prawna, dostępu do morza, złóż

sól kuchenna

klimat ciepły tzw. saliny, odparowanie wody, zostaje sól

klimat chłodny - to co zamarza to czysta woda, to co zostaje to gęsta solanka

magnez

brom

śladowe ilości uranu, czy złota

• próbne instalacje wydobywania (kwestie ekonomiczne na razie nie pozwalają na wydobycie, nieopłacalne)

• źródło wody słodkiej (odparowanie pod kopułą, bardziej efektywna odwrócowna osmoza - droższe np. Kalifornia, Cypr, Bliski Wschód dużo zakładów - kraje arabskie, gdzie ropa)

• spod dna: cynk, ołów - Starożytna Grecja,

• węgiel kamienny dawna Szkocja

Najwięcej:

piasek, żwir

np. Zatoka Meksykańska

duże koszty transportu, bliżej z płytkich wód może taniej

Górnictwo podwodne

Luizjana, Floryda - muszle ostryg

Bahamy - piaski wapienne

Najbardziej wartościowe:

gaz, ropa naftowa

platformy wiertnicze

Zat. Meksykańska, M. Północne,

Cyna

Pas cynowy

• Malezja, Tajlandia w stronę Australii

diamenty

Afryka płd.

żelazo

platyna

Im cenniejsze tym bardziej warto wydobywać

Fosforyty

konkrecje do 30%

Zach wybrz Afryki

Peru, Meksyk (Płw. Kalifornijski) , Australia, N. Zelandia

siarka

Zat. Meksykańska, M. Śródziemne

odzyskiwanie przy spalaniu większe, spada wydobycie siarki rodzimej

• polimetaliczne rudy siarczkowe

miedź, srebro, molibden, chrom

w dolinach ryftowych

infiltruje woda morska w szczelinę, wytrącanie w chłodniejszym środowisku

kwestie prawne nieuregulowane

KONKRECJE POLIMETALICZNE

konkrecje manganowe

w czerwonym ile głębinowym

od 20-30% manganu, kilkanaście % żelaza, +nikiel, kobalt

czarne bryły, wielkości piłki tenisowej?

na wierzchu - żelazo z kobaltem

zakopane - więcej miedzi i manganu

Tempo sedymentacji do 1cm na milion lat

najwięcej w głębszych częściach oceanu, ziemie niczyje

kwestie prawne

70-60 lata, II poł. XX w.

spadło zainteresowanie w latach 80-tych

trudne położenie, trudne wydobycie, taniej na razie z lądu

etap inwentaryzacji, k. Wysp Cooka próby, Indie wystąpiły o prawo do eksploatacji

(M. Atlantyckie - brak, O. Spokojny i Indyjski)

• źródło żywności i lekarstw

białko z ryb

tran

Wybrzeża Azji (do 60% białka z morza - Japonia)

hydrofonika

hodowla ryb w stawach

źródło materiału genetycznego

- izolowanie z genów itd.

rekin

manat - na hemofilię

słabo zbadana bioróżnorodność

• drogi transportu

czasami jedyne sensowne rozwiązanie

• atrakcyjność wybrzeża

między 1/3 a 40% ludzi mieszka tam???

• rola w środowisku

możliwe zmiany klimatu, ogromna rola morza

nakłady na badania mórz w latach 80-tych duże

Czekają nas zmiany w systemach energetycznych, możliwe zmiany finansowania, zwiększenie ich

np. Elektrownie pływowe (np. Francja, Elektrownia na Rence?)

NAJWAŻNIEJSZE ZAGROŻENIA OCEANÓW

1998 Unesco - rok oceanu

Travel?? Waters

= lekkomyślne wykorzystanie oceanów

• przełowienie (granice odnawialności, 20mln ton ryb, 6-7% rocznie rosło łowienie, poprawa przetwórstwa, technologii, statki przetwórnie - nie potrzeba często zawijać do portu)

różnice w połowie różnych gatunków,

np. sardela płd am. wzrosło znaczenie

granica FAO ok. 100 mln ton rocznie

taka odradzalność

poł XX w. 20mln, lata 90-te przekroczono 90 mln ton - problemy

II poł. XX w. tempo wzrostu połowu większe niż przyrost ludności

8kg na głowę

17kg na głowę w 1998r.

o 1/5 większa liczba przy szacowaniu z uwzględnieniem szarej strefry, nieoficjalnych połowów

Limity połowów:

Kanada - Nowa Funlandia,

USA, Zach. Wybrzeże (zakaz połowów śledzia)

zachwianie równowagi w obiegu materii - za dużo połowu jednego gatunku

miecznik, dorsz, tuńczyk

tropienie całych ławic łatwiejsze, przenoszą się ryby - przeniesienie łowisk k. Afryki - łatwiej o licencję

Dużo organizmów wpada w sieci, ginie przy okazji

najgorzej przy połowie krewetek

na 1kg krewetek duże straty

Głowonogi - gł. Japonia

ssaki - mięso (delfiny też)

1/4 połowów północno-zach O spokojnego?

• degradacja środowiska

zanieczyszczenie, morze - zbiornik na śmieci?!

delta Nilu, kanały Wenecji

niecała połowa zanieczyszczenia z rzek

1/3 z powietrza

reszta z transportu, przemysłu

• substancje:

trwale zanieczyszczające POPS

zw. chloru i bromu

np. znajdywane u Niedźwiedzi polarnych

• DDT znajdywane nadal

(kraje biedniejsze używają, zostało po bogatych)

• plastikowe odpady, szczątki sieci

Spalarnie śmieci na morzu??

też szkodzi np. M. Północne, akwen płytki - powstają toksyny

zatrucia metalami cięzkimi - rtęcią

Zat. Minamata w Japonii

rtęć zgromadzona w rybach,

zakwit glonów

efekt zanieczyszczenia

lata 70-te

'88 Morski Czarnobyl - gruba warstwa alg W Skattergat

północna cz. Adriatyku

eutrofizacja wód

toksyczność mutacji alg

tzw. Czerwona fala- zatrucia, także śmiertelne

składowiska śmieci na morzu

od 1946r. usankcjonowano sładowanie mat. radioaktywnych

k. Nowej Ziemi znane

• wprowadzanie obcych gatunków

powiązane liczebnie gatunki, regulacje naturalne zakłócane

wody balastowe statków przenoszą niektóre gatunki

spustoszenie fauny np. M. Północne?

Produktywność ekosystemów

morskich g C na 1m^2 w roku

Otwarty ocean 57

szelf kont. 162

wypływy wód głebinowych 225

słone bagna 300

ujścia rzek 810

rafy koralowe 900

lasy mangrowe/namorzynowe 1215

przynajmniej część życia organizmy przebywają w określonym rejonie

biodegradacja, wyspowa teoria

Stabilizowanie linii brzegowej

łamanie energii morza

najpierw na rafie, potem na lasach mangrowych, ląd tak się nie cofa, filtracja zanieczyszczen z lądu

Lasy mangrowe

ponad połowa linii brzegowej Florydy?

zdegradowane na Florydzie, dalej w ocean są

płw. Kalifornijski są

wybrz. Australii są

Madagaskar, Kolumbia, na pd. od Japonii

najgorsza degradacja w Azji

infrastruktura techniczna

na drewno

stawy rybne

ryż

wybrz. Jawy

lepiej poławiać niż hodować

dobrze utrzymane mangrowia dają dużą produktywność

erozja wybrzeża, morze się wdziera bez lasów

brak filtracji zanieczyszczeń

Tajlandia, USA odnawiają lasy

Rafa koralowa

najstarszy ekosystem na Ziemi?

morski odpowiednik lasów równikowych

1/3 ryb w nich żyje, przez jakiś czas żyje

teren dla biochemików, biologów - badania nad lekarstwami

=produkt na zap. opon mózgowych, zapal. skóry

wojny chemiczne między organizmami żyjącymi blisko siebie

stabilizują brzeg, Sri lanka 300 m cofnięty brzeg po degradacji

WLK. Rafa koralowa przyciąga turystów

uszkodzenia i niechcący

celowe: melioracje na lądzie, port, budowa zatoki, kolekcje korali

II poł. XX w. kolekcje...

1cm na rok odtwarza się rafa

z wykorzystaniem dynamitu połowy

koral do budownictwa

blednięcie korali - temp. zbyt wysoka

zooplankton symbioza zakłucona przy wysokiej temp.

Pola traw morskich

plytkie wody, przy brzegu

oczyszczają wodę

więcej ryb

pastwiska … gęsi, kaczek

stosunkowo niewielka wiedza

Wsch, wybrz Afryki

wokół Australii

Europy

Stanów zjednoczonych

(M. Karaibskie, Floryda zdegradowane)

_ brak ich ochrony

przeliczanie na pieniądze efektów

1997r. czasopismo Nature - dobra i usługi z mórz i oceanów tyle co ogólnoświatowy dochód brutto

filtry sztuczne drogie, naturalne oczyszczanie roślin za darmo

piasek też filtruje

niewydane pieniądze policzono

wzrasta grupa turystów lubiących naturalne warunki, nie luksusy

dzikie plaże itp. ludzie są za to w stanie dużo zapłacić

Hiszpania - dokładne wyceny w dol. na metr kwadratowy

czystość wody ważna dla nurków

Archeologia podmorska

po II wojnie Światowej

kosztowniejsze

wraki, badanie zatopionych lądów

280 jednostek pod Morzem Śródziemnym zidentyfikowano

Port Royal - Jamajka,

Haiti - Tortuga

piraci karaibscy

port royal zatonął - caly półwysep - miasto na luźnym osadzie, sztywniejsza płyta pod

ciało półplastyczne na twardym

5-15m pod powierzchnią

znaczenie kulturowe znalezisk

odtwarzanie szlaków handlowych, czym handlowano

robak okrętowy, świdrak, teredo navalis

niszczą drewno

łatwiej okręty handlowe znajdywano, niż wojenne- pusty bok leżacy na dnie.... bardziej zniszczone

płytkie morze, skaliste podłoże najgorzej się zachowa wrak

podłoże piaszczyste lepiej, pagórek się uformuje

szyjki amfor wystają z pagórka - tumulus typ pagórka

amfory do identyfikacji okresu

najwięcej skarbów w okolicach Florydy, Kuby, Bahamów

od pocz. XIX w. 17 tys. rejsów, 1mln dol. na statek średnio

Srebrna Flota - u wybrzezy Florydy, lokalizacja wraków

płycizny, rafy - zatopienia

za tydz spotkanie o specjalizacjach

20.05.2013 (spóźn. 15 min.)

Rewolucja przemysłowa??

skansen Ironbridge (żywy)

węgiel drzewny

> koks

surowce odnawialne i nieodnawialne - porównanie tempa eksploatacji i zużycia

1650??

5% surówki z koksu

Potrzebne zmiany w technologii wytapiania żelaza

możliwości zastosowania - kwestie ekonomiczne

maszyny włókiennicze

1733 mechaniczne czułenko

1760 upowszechnienie

= wzrost efektywności przemyslu włokienniczego

zaczęto sprowadzać więcej bawełny

Hutnictwo w Anglii

• zal. od drewna

• organizacja przestrzenna inna, brak powiązań z ośrodkami węgla, hutnictwa i włókiennictwa

• brak odpowiednich urządzeń napędowych, odwadnianie napędzane siłą koni w kopalniach

• dosyć płytko kopano przez to

maszyna parowa

James Watt - uznawany za wynalazcę, Thomas Newcamen>??

• odpowiedni element układanki

• górnictwo

• produkcja

• transport

• = przyspieszenie

energia cieplna na ruch zamieniona po raz pierwszy

spadły ceny

kolejne wynalazki następowały szybciej

praca odbierana ludziom

Luddyzm

ci przeciwni zmianom

koń mechaniczny - nazwa bliższa ludziom, zrozumiała, przystępna

koniec XVII w. 60% w rolnictwie

początek XIX 36%

połowa XIX 22??

…

poczatek XIX w. jeden silnik parowy zamiast 200 ludzi

potem 6000 ludzi zastępował

lokomotywa parowa

Rakieta Stephensona Muzeum w Londynie?

1840 dł. linii kolejowych na świecie ok. 7 tys. km

potem 200 tys. km

lekarze twierdzili, że szkodliwe jest samo patrzenie...

• zmienił się układ osadniczy

• wzrastała liczba ludności np. Birmingham 0,5mln

• warunki sanitarne się pogarszały

• śmiertelność w miastach wyższa niż na wsi

• lata 50-te odkrycie londyńskiego aptekarza, że zjawisko epidemii i studnie z zanieczyszczoną wodą są powiązane

kopalnie

filary ochronne, wybiórcze wydobycie, one nienaruszone (powinny być przynajmniej...)

leje depresyjne

odciąganie wody silnie zmineralizowanych - zmiany w rzekach, zmiana składu wody

Ropa naftowa

połowa XIX w.

1853r. Ignacy Łukasiewicz lampa naftowa, z ropy nafta

k. Krosna ropa ze sztolni wydobywana

I szyb naftowy w Pensylwanii

Kanada.. USA: Teksas, Kalifornia; Wenezuela

20 mln ton początkowo

(teraz o wiele więcej)

efektywność wydobycia dzięki maszynie parowej

300 mln ton przed II wś

lotnictwo, motoryzacja, energetyka, chemia...

XX w. epoka silnika spalinowego

1885 Bentz?

samochód 3 koła

Dainer?? 4 kołowy

Ford produkcja taśmowa

1908-28 15 mln samochodów

cena ok. 300$, średnia pensja 5$/tyg.

• 300 basenów roponośnych Kanada, Wenezuela, Libia, Rosja, Bliski wschód, Nigeria...

• kraje wydobycia i wykorzystania rozkładają się nierówno, są kraje co mają w nadmiarze, ale np. rozwinięta Japonia uzależniła się od innych

= presja krajów z ropą naftową

1960 kraje eksportujące ropę naftową, org.

159 l - baryłka

rosnące ceny ropy w cięgu dekady 10-cio krotnie wzrosła cena

gaz, ropa...

pojawiły się tendencje do oszczędzania energii

OPEC

energia atomowa

wartość opałowa paliw

drewno 10 500-15 500 kJ/kg (2500-3650 kcal/kg)

torf 13 500-15 000 (3200-3600)

węgiel brunatny 8500-16500 (2000-4000)

w. kamienny 21 000-33500 (5000-8000)

ropa 40 000-42 000 (9500-10 000)

gaz ziemny …

problem zanieczyszczenia mórz i oceanów

katastrofy tankowców - najwięcej zachodnie wybrzeże Europy na Atlantyku,... RPA, Bliski wsch, za morzem Karaibskim na Atlantyku

przyl Horn, Alaska, zat. Gwinejska

1/40 000 max zanieczyszczenie by woda się sama oczyściła

1 ha błona zanieczyszczeń z ropy..

KATASTROFY

kan. La Manche tankowiec Torrey Canyon

spychanie ropy w węższe gardlo zbiornika (samo nie może się oczyścić)

nierozcieńczone detergenty użyto (większa szkoda)

25tys. patków zginęło

IMO Międzynarodowa Organizacja Morska

kto odpowiedzialny za takie katastrofy...

• przystosowania techniczne portów i tankowców (podwójna konstrukcja kadłuba)

• zbiór ropy z góry

• wrażliwe akweny - zakaz oczyszczania staków wodą morską

• wypłata odszkodowań należy do statku

• M. Północne i inne mają swoje regulacje

16 marca 1978 3 mile od W. Bryt. tankowiec Amoco Cadiz

220 tys. ton ropy

zepchnięte na wybrzeża Normandii

pow. 350 km zanieczyszczone

340 tys. ton strat fauny?? ryb??

75 mln $ odszkodowania?

12 gru 1999

20 km od wybrz. Francji

(po poprzedniej odsunięto drogi dalej...)

Erica Maltais

Prestige 2002

→ wybrzeża riasowe stwarzają zagrożenie, wiele przeszkód na płytkich wodach

ważne rozpoznanie akwenu

obszary trudne do nawigacji, sztormy

większe szkody - niezamarzajace wybrzeża

miejsca zimowania ptaków

Zat. Alaska

tankowiec

1989

unikanie dryfujących lodów marzec-maj skutki wzdłuż wybrzeża

w cieśninie wypadek

lata po katastrofie znajdywane zwierzęta (ryby, ptaki) z deformacjami np. szczęki

Największy wyciek w 1979 w zat. Meksykańskiej

1100 km na pd. od Teksasu

9 mies. sączenia się

9000 ton?/

duża odległość od wybrzeża

największe znaczenie, gdzie, nie ile ropy wyciekło

Ropa - narzędziem w konfliktach

Kuwejt 1991

podpalenie szybów naftowych

katastrofa ekologiczna na wielką skalę

ropa poszła z dymem

ciężki dym

skażenia gruntów

Rosja 300 tys. ton ropy wyciekło w grunt

Smog

1930 dol. Mozy (początek grudnia)

1948 Donora, Pensylwania (październik)

1952 Londyn (4 tys. zgonów)

Ustawa czystego powietrza... Anglicy uporali się ze smogiem kwaśnym.. (nie powienien być nazywany londyńskim??)

Skandynawia - duże zanieczyszczenia tam docierały

z Wysp Bryt. i Niemiec w czasie odbudowy po II WŚ

polityka wysokich kominów w Anglii (gdzieś się rozprzestrzeni, dalej...)

przeważające zachodnie masy powietrza = do Skandynawii poleci

bez barier orograficznych itd..

granity, gnejsy

kwaśne zanieczyszczenia środowiska - rzeźby się sypią (w ciągu 80 lat znacznie)

27.05.2013

Zanieczyszczenia

tlenki siarki

ropa pon. 5%

węgiel nawet pow. 5%

tlenki azotu zal. od temperatury

w dużej odległosći od miejsc emisji kwaśne zanieczyszczenia

po II WŚ

Katastrofalny smog

Londyn 52?

• Wzrasta przyrost antropogeniczny efektu cieplarnianego

kwiecień 2010 ropa w zatoce Meksykańskiej - długie dyskusje co robić...

nie ma wcale odpowiednich procedur, nie wszystko jest przewidziane wcześniej

teraz większe doświadczenie...

Kryzys energetyczny

• warunki polityczne, układy

• uzależnienie od jednego źródła niekorzystne

• cofanie się do porzednich źródeł, epoka węgla, epoka ropy naftowej skończona?

• nowe źródła

Energia atomowa

• pierwszy reaktor 1942 Uniwersytet w Chicago

• źródło ciepła w 1951 w USA

• '54 Rosja

• U-235

• budzi skrajne emocje

www.poznajatom.pl

wydajność 1g U235 - tyle co 13,7 kg ropy

wyeliminowany problem CO2 ?

zmniejszony efekt cieplarniany

bez hałd z popiołami

nie takie hałaśliwe

minimalne dawki promieniowania

wypadki?

konwencjonalna energia wybierana przez większość pytanych

Czarnobyl '86- z eksperymentów, błędy ludzkie

można uniknąć tych błędów, wielopoziomowe zabezpieczenia można stworzyć. Systemy, które nawzajem się kontrolują.

zmniejszenie zainteresowania po raz drugi po katastrofie w Japonii

Fukushima 2011

• damy radę się zabezpieczyć globalnie?

awarie

zrzuty ciepła

przyrastające odpady promieniotwórcze

pomysły co z odpadami:

• na wierzchu lądolodu?? położyc?! by samo się zatopiło w lodzie pod wpływem własnego ciepła

• głęboko pod ziemią

Niemcy ograniczają energię jądrową

+Belgia

Gaz ziemny

• najbardziej obiecujący element starego systemu

• mniejsze emisje tlenków, węglowodorów

• zależy od polityki podatkowej, organizacji

• gaz łupkowy też (skała macierzysta, inna)

System energetyczny Świata w najbliższej przyszłości

• plany mogą okazać się niepotrzebne

• może coś nowego się pojawić

• (granica miast kiedyś była widziana jako ograniczenie dla ilości dorożkarzy)

• elastyczne dopasowanie do możliwości

• coś trzeba sobie wyobrażać

wcale nie system powszechny

1/3 w pełni korzysta

1/3 nie korzysta

1/3 w części korzysta

najlepiej rozwinięte gałęzie gospodarki

elektronika, oprogramowania...

system energetyczny narażony na liczne awarie

mniejsze jednostki powinny być? skala lokalna nie globalne inwestycje?

stara skala dużych jednostek scentralizowanych

szkodliwy system dla ludzi i środowiska

duża degradacja środowiska

protokół z Kioto

grupa nieprzekonanych się może pojawić/jest...

oni będą truć..

skala wykorzystania

odnawialne/nieodnawialne w skali czasu

w naszej skali czasu nieodnawialne

• np. węgiel

na dość ługie lata do końca XXI w.?

• gaz ziemny coraz intensywniej wykorzystywany

• ropa naftowa

przy obecnym korzystaniu ok. 1 bilion baryłek zostaje

800 mld baryłek dotychczas wydobyto (połowa wydobyta..)

po krzywej zainteresowania produktem, fazy rozwoju.. (początek słabe zainteresowanie, potem szczyt i spadek, teraz tuż przed szczytem?)

Trudniejsze złoża teraz wykorzytywane

• wzrost kosztów i ceny

Rozglądać się za czymś innym

nie powinno się eksploatowac do ostatniej kropli i potem mysleć co dalej

teraz się myśli o przyszłości

Czysty węgiel

Technologia CCS Carbon Capture and Storage

składowanie go pod ziemią

• nieporozumienie? / świetny pomysł?

argumenty:

Emisja zerowa bo wtłaczamy gaz CO2 pod ziemię?

pilotaże: Australia, Norwegia, Stany Zjednoczone, Niemcy

droga technologia

100$ za jednostkę???????

planowana elektrownia w Janschwalde

dużo niewiadomych

badania potrzebne

• atmosfera, przedostawanie się zanieczyszczeń (wprowadzane w formacje geologiczne, szczelne?, nieuszczelniane sztucznie)

• prawo nie istnieje jeszcze, kto za co odpowiedzialny?

• GreenPeace raport przeciwko tej technologii - robienie wody z mózgu ludziom, nie ma „czystego węgla”? technologia w powijakach (20 lat badań jeszcze by to stosować)

• energochłonna na 4 działające elektrownie, 5 potrzebna by wprowadzić technologię

pomysł na modernizację

• alternatywne źródła energii (powrót do starego? były już przed węglem)

• poziom technologiczny wyższy

• energia wodna

(Norwegia)

Polska - przed II WŚ więcej małych elektrowni było, lokalne zaopatrzenie

duże obszary ze stepowieniem, duże obszary z problemem wodnym? = dobre małoskalowe obiekty?

• Wielka Zapora Asuańska

wiele obiecywano sobie po niej

problemy:

przesiedlenie ludzi

problem środowiskowy

zamulanie, ryby umierają

2002 raport

wielka inwewestycja potrzebuje większych przewidywań zmian

• mini systemy energetyczne tańsze i łatwiejsze w obsłudze, nie ma problemu przesyłu, na miejscu źródło energii

bezpieczeństwo

• energetyka wiatrowa

umiejętności techniczne

wcale nie takie tanie

odpowiedni teren potrzebny

najbardziej dojrzała i konkurencyjna energia?

Niemcy, Hiszpania (duży przyrost mocy z wiatru)

Kalifornia

Dania

• W. Bornholm

• u wybrzeży

80 siłowni wiatrowych na morzu?

Irlandia?

Polska - Suwalszczyzna dobre warunki, zaiteresowanie lokalne

Energia słoneczna

kolektory słoneczne np. w Murzynowie

/aktywne systemy z ogniwami, systemami rozwiniętymi

=różna skala

zainteresowanie wzrasta ze spadkiem ceny

Stany Zjednoczone, Japonia

Najbardziej w Polsce południowo - wschodniej

Energia geotermalna

PL:

Pyrzyce

Zachód, pd-zach kraju

Mszczonowo

Podtatrze

Energia biomasy

materiał roślinny/zwierzecy na energię

dla biednejszych?

drewno/zboże [crops]/śmieci/paliwa alkoholowe [alcohol fuels]/bio-gaz? [Landfill gas]

/odchody

gdzie duże zasoby/ duże i szybkie zbiory

dodatek do paliw/paliwo

Brazylia - dodatek, samo paliwo

biogaz

wysypisko/odchody

z fermentacji zostaje gaz, zbierać to, magazynować

np. Grudziądz

metan

paliwa roślinne

wykorzytanie oleji

rozleje się to się zdegraduje w glebie

ale wzrost emisji CO2 :/

Wykorzystanie energii morza

pływów/termiczna/falowanie/energia sztormu

np. Francja 1967 na rzece Rance elektrownia pływowa

wodór

tanie i dużo uzyskamy?

zanieczyszczenia powietrza wyeliminowane

problem: z przechowywaniem, przekazywaniem

gaz ziemny - wodór te same rurociągi, infrastriktura może służyć?

Nowe idee

izolacja cieplna budynków

jak pakowanie produktów (np. ofoliowana kawa), brak strat energii

Lokalne źródła energii

połączenie drobnych różnych zakładów

różne źródła energii, w zal. od możliwości na danym terenie

niewielka groźba awarii, jedno małe zniszczone, mniejszy problem

są też inne w razie awarii, niezawodność, łatwiejsze planowanie

koordynacja drogą elektroniczną

problem:

(-)

• system związany z odnawialnymi źródłami energii - nieciągły w czasie

• nie w każdym miejscu

• system magazynowania energii wymyślić

(+)

• więcej miejsc pracy

• bardziej urozmaicony system

mniejsze nakłady kapitałowe?

• większa pracochłonność? bezrobocie mniejsze?

• zmniejszenie monopolu dużych firm

• niezależni producenci energii

działania rządów

zwiększenie opodatkowania starego systemu

ulgi, promocja nowego

Dania, Francja

gospodarka wodorowa we Francji będzie?

=Świat ciekawszy?

naturalność energii, to co akurat tam jest wykorzystane, do wykorzystania

coś musi być... pech jakby zupełnie nic nie było do wykorzystania :P

Oszczędność większa

wybierane wytwarzanie z mniejszym zużyciem energii

zespolone układy - ciepło odpadem - zbudować coś co potrzebuje ciepła obok

elektrociepłownicze zakłady

sprawność energetyczna budynków - szczelność większa

mniej kosztów ogrzewania (zdj. w podczerwieni do diagnozy rozkładu energii np. ubytku przez okno)

domy pasywne

nie jedno konkretne rozwiązanie

ogólna myśl jak coś może funkcjonować

zyski większe

kilkakrotnie zmniejszone straty, ale koszty zbudowania wyższe

Niemcy 3-8% kosztów dodatkowych

W Polsce nadal większy koszt?

Damschstadt - instytut

PL: Słomniki - hala sportowa w tej technologii

stare systemy - rezerwowo zostawione

większy udział en. odnawialnej, w UE ok. 20% ma być

większa energoszczędność

Za tydzień zaliczenie:

pierwsze 45 min I połowa

inne pytania

II połowa następne 45 min

ten sam poziom trudności

sami ustalamy

13:15

14:00

10 pyt zamkniętych jednokrotnego wyboru

testowych

4 możliwości

jedna prawidłowa odp.

nie można pominąć

=10pkt.

2 część

4 pyt otwarte

krótkie

np. możliwości en, wiatrowej

dlaczego nowe potrzebne

wybrać 3

za każde 3 pkt

=9 pkt

suma max 19 pkt

10 pkt minimum na zaliczenie

następny poniedziałek poprawa

do piątku sprawdzone

w USOSie ocena

zgłosić się do poprawy - email

tydzień na to. potem zatwierdzanie oceny w usosie

PYT 2013 od Julii Kalinowskiej na gr. fb

Pytania z OGUNA Człowiek a środowisko z tego roku (pewnie nie będzie to samo ale mniej więcej tak to wygląda ):

cześć otwarta:

1. na czym polega let it burn i gdzie się to stosuje

→ 20 str. PN Yellowstone, pozwolenie na spalanie się lasu, ekosystem zmienny w czasie, będzie się odnawiał co ok 300 lat

2. kiedy miała miejsce Mała Epoka Lodowa i jakie są źródła wiedzy o klimacie wtedy

XIII-XIV w.

→ 2 str.

3. na czym polega trudność tworzenia miasta w twierdzach albo coś takiego

→ 30 str. nie mieści się miasto całe, trudno bronić część zewnętrzną po rozbudowie, rozbudowa miasta utrudniona

4. które z obszarów wszechoceanu są najbardziej produktywne i jakie to są miejsca (nazwy geograficzne)

→ 36, 37 str.

pn-zach Ocean Spokojny

mangrowia, rafa koralowa?

zamknięte:

• coś o klimat w starożytności i średniowieczu O(kiedy było ochłodzenie/ocieplenie)

→ 1 str. 6 tys. lat temu ochłodzenie, optimum holoceńskie (wiki-ciepło: atlantyk 8000-5000pne), optimum okresu rzymskiego 1,5-2 tys lat temu, optimum średniowieczne XI w.

• o jakie zwierzątka dbał Chrobry - bobry → 16 str.

• gdzie jest pierwsza na świecie elektrownia przepływowa Francja → 36 str.

+wiki: Pierwsza elektrownia tego typu uruchomiona została w roku 1966 we francuskiej miejscowości Saint-Malo, nad kanałem La Manche. Dotychczas jest to największa elektrownia pływowa na świecie. W Polsce wykorzystanie energii pływów morskich byłoby nieefektywne ekonomicznie.

• gdzie było trzęsienie ziemi 1.11.1755 Lizbona → google :P

• coś o efekcie cieplarniarnym - jaki jest wpływ natury a jaki antropogeniczny (w stopniach)

→ 10 str. Ocenia się że w ciągu XX w. wpływ antropogeniczny od 0,5 - 1 stopnia, podczas gdy skala naturalna to 32-33 st.

• gdzie jest Pont du Gard (w jakim mieście) - Nimes we Francji

→ 22 str. +wiki Akwedukt Pont du Gard - to zachowany w dolinie rzeki Gard odcinek zbudowanego przez Rzymian akweduktu prowadzącego wodę ze źródeł w Uzès do Nîmes. Akwedukt został zbudowany po wschodniej stronie Masywu Centralnego. Budowla o łącznej długości około 50 km i całkowitym spadku 17 m składała się z szeregu tuneli i mostów wzniesionych z bloków kamiennych bez użycia zaprawy

• jakie dwa miasta w Polsce były budowane na początku na wyspach

→ 28 str. Poznań, Wrocław

---